«Մասնակից:Մեծն Աննա/Սևագրություն 4»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
Պիտակ՝ հետշրջված
Ջնջվում է էջի ամբողջ պարունակությունը
Պիտակներ՝ Դատարկում Ձեռքով հետշրջում
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ մարդասպան}}
 
'''Անտոնինա Մակարովնա Մակարովա''' (ծնված՝ '''Պանֆիլովա'''<ref name="Соловьев">{{книга|автор=Соловьёв Ю. П.|заглавие=Краткий очерк истории судоустройства на Брянской земле|место=Брянск|издательство=Ладомир|год=2014|страницы=158|страниц=200|isbn=9785915162920}}</ref><ref name="дилетант"/><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=-WiqAfuzLag ''Медведев С.'' Загадки века (4-й сезон). Тонька-пулемётчица // Youtube.com]</ref>, ամուսնության ժամանակ՝ '''Գինզբուրդ'''), խորհրդային [[Ռազմական հանցագործություն|ռազմական հանցագործ]], Լոկոտի շրջանի դահիճը [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի ժամանակ, գերմանական օկուպացիոն իշխանությունների և ռուս կոլաբորացիոնիստների մոտ ծառայության ժամանակ գնդակահարելով շուրջ 1500 մարդ, հիմնականում խորհրդային պարտիզաններ և խաղաղ բնակչություն: Կրակոցների պահին հայտնի էր նաև '''Տոնկա-գնդացրորդուհի''' անունով: Հետագայում ամուսնացել և աշխատել է կարի արտադրամասում որպես վերահսկիչ, սակայն 1970-ական թվականների վերջին բացահայտվել և մահապատժի է դատապարտվել: Դարձել է ԽՍՀՄ-ի հետծննդյան շրջանում գնդակահարված երեք կանանցից մեկը:
 
== Կենսագրություն ==
 
=== Վաղ տարիներ ===
Անտոնինայի կենսագրության մեջ դեռևս շատ անորոշ պահեր կան<ref name="дилетант">{{cite web|url=http://diletant.media/articles/33169841/|title=Процесс. Суд над Тонькой-пулемётчицей|date=2016-12-31|publisher=[[Дилетант (журнал)|Дилетант]]|accessdate=2015-01-13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170102133732/http://diletant.media/articles/33169841/|archivedate=2017-01-02|deadlink=no}}</ref>: Ծնվել է 1920 թվականի մարտի 1-ին, չնայած որոշ աղբյուրներում նշվում են 1922 և 1923 թվականները, ծննդավայրը նշվում են Վոլկովկա գյուղը և Մոսկվան<ref name="Соловьев" /><ref name="дилетант"/>: Մեծացել է Փոքր Վոլկովկայում, յոթ երեխաներից ամենափոքրն էր։ Ծնվելուց անունը եղել է Անտոնինա Մակարովնա Պանֆիլովա: Այն հանգամանքները, որոնց դեպքում նրա ազգանունը դարձել է Մակարովա, մինչև վերջ պարզված չեն, սակայն, ըստ առավել տարածված վարկածի, դա տեղի է ունեցել տարրական դպրոցում: Երբ Անտոնինան 7 տարեկան հասակում գնացել է գյուղի դպրոցի առաջին դասարան, նա ամաչել է ուսուցչուհուն ասել իր անունը, իսկ դասընկերները սխալմամբ ասել են, որ նա «Մակարովա» է իր հոր անունով: Այս միջադեպը սկիզբն էր այն բանի, որ բոլոր հետագա փաստաթղթերում, այդ թվում՝ ինչպես դպրոցական, այնպես էլ անձնագրում և կոմսոմոլական տոմսերում, նրա անունը գրվել է որպես Անտոնինա Մակարովնա Մակարովա: Անհայտ պատճառներով ծնողները այդ սխալը չեն ուղղել<ref name="Сидорчик">{{cite web|url=http://www.aif.ru/society/history/istoriia_palacha_Tonki-pulemyotchitcy|title=Палач. Настоящая история Тоньки-пулемётчицы|author=Сидорчик А.|date=2015-01-12|publisher=[[Аргументы и факты]]|accessdate=2018-01-13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180115080901/http://www.aif.ru/society/history/istoriia_palacha_Tonki-pulemyotchitcy|archivedate=2018-01-15|deadlink=no}}</ref>:
 
Անտոնինան ճշգրիտ գիտությունների նկատմամբ հատուկ եռանդ չի ցուցաբերել, նա ավելի շատ սիրում էր [[Պատմություն|պատմություն]]ը և [[Աշխարհագրություն|աշխարհագրություն]]ը: Գյուղի դպրոցում սովորել է 8 տարի, որից հետո ընտանիքը տեղափոխվել է Մոսկվա, որտեղ աղջիկն ավարտել է մնացած երկու դասարանները: Դպրոցից հետո ընդունվել է ուսումնարան, իսկ հետո՝ բժշկական տեխնիկում, պատրաստվում էր բժիշկ դառնալ: Ըստ որոշ տվյալների՝ նրա հերոսուհին եղել է Անկա գնդացրորդուհին, «Չապաև» ֆիլմի կրասնոարմեացի աղջիկը, որի պատմությունը ոգեշնչել է Անտոնինային պատերազմի գնալ<ref name="Сидорчик"/><ref name="правда"/>:
 
=== Կյանք պատերազմին ===
1941 թվականին, երբ սկսվել է [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ը, Մակարովան կամավոր է գնացել ռազմաճակատ, որտեղ աշխատել է որպես բուֆետչիկ և սանիտարական<ref name="дилетант"/>:
 
Այդ նույն տարվա աշնանը նա հայտնվել է այն քչերի թվում, ովքեր ողջ են մնացել Վյազեմյան գործողությունում, և իր մասի ջախջախումից հետո մի քանի օր թաքնվել է անտառում, բայց ի վերջո ձերբակալվել է գերմանացիների կողմից<ref>{{Cite web|url=https://pamyat-naroda.ru/heroes/memorial-chelovek_dopolnitelnoe_donesenie65121770/?backurl=/heroes/?last_name=%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0&first_name=%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D0%B0&middle_name=%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0&date_birth=&adv_search=y&group=all&types=pamyat_commander:nagrady_nagrad_doc:nagrady_uchet_kartoteka:nagrady_ubilein_kartoteka:potery_doneseniya_o_poteryah:potery_gospitali:potery_utochenie_poter:potery_spiski_zahoroneniy:potery_voennoplen:potery_iskluchenie_iz_spiskov:potery_kartoteki:potery_vpp&page=1|title=Макарова Антанина Макаровна, 08.10.1941, попал в плен (освобожден), :: Донесение о потерях :: Память народа|publisher=pamyat-naroda.ru|accessdate=2020-01-13}}</ref>: Որոշ ժամանակ անց նա և զինվոր Նիկոլայ Ֆեդչուկը, հարմար պահը որսալով, փախել են գերությունից: Մի քանի ամիս նրանք միասին թափառել են շրջակայքում՝ փորձելով դուրս գալ գերմանական շրջակայքից: Հետագայում հարցաքննության ժամանակ Մակարովան ասել է, որ ինքը շատ վախեցած էր, ուստի գնացել է Ֆեդչուկի հետ՝ նրան առաջարկելով որպես այսպես կոչված «դաշտային կին»<ref name="следствие" />:
[[Պատկեր:Emblem of Lokot Autonomy.svg|thumb|170px|Լոկոտայի հանրապետության զինանշանը]]
1942 թվականի հունվարին զույգը հասել էր Կարմիր ջրհոր գյուղ, որտեղ Ֆեդչուկն ապրում էր կնոջ և երեխաների հետ, և նա, չնայած Մակարովայի խնդրանքին, բաժանվել է ուղեկցից<ref name="Сидорчик"/>: Ենթադրվում է, որ կամ հարաբերությունների շարունակումից Ֆեդչուկի հրաժարվելը, կամ ուժերի հոգեկան անկումը և հոգեբանական վնասվածքները, որոնք Մակարովան ստացել է «Վյազեմյան կաթսայում» ապրածից, հանգեցրել են նրան, որ աղջիկը կարող էր խելքը թռցնել: Կարմիր ջրհորում նրան սկզբում օգնել են տեղացի կանայք, սակայն շուտով նրան սկսել են բացասական վերաբերվել նրա անկանոն ինտիմ կյանքի պատճառով, և Մակարովան ստիպված է եղել լքել գյուղը<ref name="Сидорчик"/><ref name="Из"/>: Մակարովան դեռ որոշ ժամանակ թափառում էր գյուղերով՝ ոչ մի տեղ երկար չմնալով, և, ի վերջո, հայտնվել է Լոկոտոյի նոր կազմավորված հանրապետության տարածքում, որտեղ կարճ ժամանակ ապրել է մի կնոջ մոտ: Քանի որ նա ոչինչ չուներ վճարելու այդ կնոջը ապրելու համար, Մակարովան շուտով մտադիր էր միանալ տեղական պարտիզաններին, բայց ուշադրություն հրավիրելով այն լավ պայմանների վրա, որտեղ ապրում էին ռուս գործընկերները, նա որոշեց անցնել ծառայության գերմանացիների մոտ: Այստեղ նա որոշ ժամանակ զբաղվել է մարմնավաճառությամբ<ref name="Сидорчик"/>:
 
Հետագայում, ցուցմունք տալով, Մակարովան հայտարարել է, որ պարզապես ցանկացել է գոյատևել երկար դեգերումներից հետո, ինչի պատճառով, երբ գերմանացիները սկսել են հարցաքննել նրան, սկսել է հայհոյել խորհրդային իշխանություններին: Իր վախերի վրա նա գրել է նաև այն, թե ինչու է կամավոր ծառայության անցել Լոկոտի օժանդակ ոստիկանությունում։ Օբեր-բուրգոմիստր Բրոնիսլավ Կամինսկին նրան է հանձնել Մաքսիմ գնդացիրը՝ մահապատիժների կատարման համար, ինչին դատապարտվել են խորհրդային պարտիզանները և նրանց ընտանիքների անդամները: Մակարովայի խոսքով՝ գերմանացիները չէին ցանկանում մասնակցել մահապատիժներին, և իրենք ուրախ էին նրան հանձնարարել մահապատիժների կատարումը։ Կրակոցներին մասնակցելու համաձայնության համար գերմանացիները Մակարովային բնակեցրել են տեղի կոնեզավոդում, որտեղ նա պահել է նաև գնդացիրը: Ականատեսներից մեկը Կարմիր ջրհորից մի կին է եղել, որի մոտ Մակարովան մի անգամ գիշերել է: Նա օգնության է եկել նախկին հյուրի մոտ և տեսել գնդացիրն ու մահապատժի ենթարկվածների հագուստները: Նրան Մակարովան պատմել է գնդակահարությունների և սպանվածների իրերի օգտագործման մասին: Կինը վախեցած փախել է<ref name="правда"/><ref name="Из"/>:
 
Առաջին մահապատժի ժամանակ Մակարովան, չնայած ամուր էր պահում իրեն, բայց ոչ մի կերպ չէր կարողանում կրակել, այդ պատճառով գերմանացիները նրան ալկոհոլ են տվել խմելու<ref name="правда"/>: Հաջորդ գնդակահարման ժամանակ նրան արդեն ալկոհոլ պետք չէր: Քննիչների հարցաքննության ժամանակ Մակարովան գնդակահարության նկատմամբ իր վերաբերմունքը բացատրել է այսպես<ref name="дилетант"/><ref name="правда"/>.
<blockquote>Ես չեմ ճանաչել նրանց, ում կրակել եմ: Նրանք էլ ինձ չեն իմացել: Այդ պատճառով էլ ես ամոթ չեմ զգում նրանց հանդեպ: Եղել է, կրակում ես, մոտենում, և նրանցից ոմանք շարժվում են: Այդ ժամանակ նորից կրակում ես գլխին, որ մարդը չտանջվի: Երբեմն մի քանի բանտարկյալների մոտ կրծքին կախված է եղել «պարտիզան» գրությամբ տախտակ: Որոշները մահից առաջ ինչ-որ երգ են երգում: Մահապատժից հետո ես գնդացիրը մաքրում էի պահակային տարածքում կամ բակում: Փամփուշտները լի էին… Բոլոր մահվան դատապարտվածները ինձ համար նույնն էին: Փոխվում էր միայն նրանց քանակը: Սովորաբար ինձ հրամայում էին գնդակահարել 27 հոգուց բաղկացած խմբին. այնդան շատ պարտիզաններ կարող էին տեղավորվել խցում: Ես բանտից մոտ 500 մետր հեռավորության վրա գնդակահարել եմ ինչ-որ փոսի մոտ: Շղթայված ձերբակալվածներին դեմքով փոսի մեջ էին դրել: Գնդակահարության վայրում տղամարդկանցից մեկն իմ գնդացիրը գլորել էր: Վերադասներիս հրամանով ես ծնկի իջա ու կրակեցի մարդկանց վրա, մինչև բոլորը մահացան... </blockquote>
Նա նաև ասել է, որ իրեն երբեք չի տանջել խղճի խայթը, քանի որ մահապատժի ենթարկվածներին իրենք ընկալել են ոչ թե որպես ինչ-որ անսովոր բան, այլ միայն որպես պատերազմի գին: Այնուամենայնիվ, հարցաքննությունների ժամանակ ավելի ուշ նա հիշել է մահապատիժներից մեկի հանգամանքները, որտեղ գնդակահարության դատապարտված տղան մահվանից առաջ բղավել է նրան. «Այլևս չենք տեսնի իրար. ցտեսություն, քույրիկ»<ref name="дилетант"/>: Դատապարտյալներին մահապատժի էին ենթարկում մոտ 27 հոգանոց խմբերով։ Եղել են օրեր, երբ նա մահվան դատավճիռները կատարել է օրական երեք անգամ: Պաշտոնական տվյալներով՝ նա գնդակահարել է մոտ 1500 մարդու, բայց միայն 168 մարդու է հաջողվել վերականգնել անձնագրային տվյալները: Հիմնականում դրանք խորհրդային պարտիզաններ էին, նրանց ընտանիքների անդամներն ու խաղաղ բնակչությունը՝ կանայք, ծերեր ու երեխաներ: Մակարովան գնդակահարելու յուրաքանչյուր դեպքի համար ստացել է 30 ռեյխսմարկ, որից հետո այդ գումարը հաճախ համեմատվել է 30 արծաթի հետ<ref name="правда"/>: Դատավճիռների կատարումից հետո Մակարովան դիակներից հանել է իրեն դուր եկած հագուստը՝ պատճառաբանելով այսպես. «Իսկ ի՞նչ: Անհետանա՞ն լավ ապրանքները»<ref name="дилетант"/>: Նա բողոքել է, որ սպանվածների հագուստի վրա մնում են արյան մեծ կետեր և փամփուշտներից անցքեր: Ականատեսները հիշում էին, որ Մակարովան գիշերները հաճախ էր գալիս տեղի ձիանոց, որտեղ գերմանացիները բանտ էին սարքել մահվան դատապարտվածների համար, և ուշադիր նայում էր բանտարկյալներին, կարծես նախապես հսկելով նրանց իրերը: Վկաներից մեկը պատմել է, որ մարդկանց մեծ կուտակումների ժամանակ պատժիչը դուրս է եկել և մտրակել<ref name="следствие"/>: Տունկա-գնդացրորդուհի մականունով դահիճի մասին լուրեր են տարածվել, և որոշ պարտիզաններ նույնիսկ հայտարարել են նրա որսի մասին<ref name="Сидорчик"/>:
 
Մակարովան հաճախ է եղել տեղի երաժշտական ակումբում, որտեղ մեծ քանակությամբ ալկոհոլ է օգտագործել և տեղացի մի քանի այլ աղջիկների հետ ինտիմ կապի մեջ է մտել ոստիկանության և գերմանացի զինվորների հետ, հաճախ փողի դիմաց: Աղջիկների հետ ընկերական հարաբերություններ չէր ունեցել<ref name="Из"/>: Նման անշնորհք կյանքը հանգեցրել է նրան, որ 1943 թվականի ամռանը Մակարովան տեղափոխվել է գերմանական թիկունքային հոսպիտալ՝ սիֆիլիսից բուժվելու համար, ինչի պատճառով խուսափել է պարտիզանների և [[Բանվորա-գյուղացիական Կարմիր բանակ|Կարմիր բանակ]]ի գրավումից, որոնք սեպտեմբերի 5-ին ազատել են Լոկոտըը: Թիկունքում Մակարովան սիրավեպ է սկսել գերմանացի ավագ խոհարարի հետ, որը նրան իր վագոնային գնացքով գաղտնի տարել է [[Ուկրաինա]], իսկ այնտեղից՝ [[Լեհաստան]]: Այնտեղ եֆրեյտորին սպանել են, իսկ Մակարովային գերմանացիները ուղարկել են Քյոնիգսբերգ համակենտրոնացման ճամբար<ref name="следствие"/>: Երբ 1945 թվականին Կարմիր բանակը գրավել էր քաղաքը, Մակարովան իրեն խորհրդային բուժքրոջ տեղ էր դրել գողացված ռազմական տոմսի շնորհիվ, որում նշել էր, որ 1941-1944 թվականներին աշխատել է 422-րդ սանիտարական գումարտակում, և բուժքույր է աշխատել խորհրդային շարժական հոսպիտալում: Այստեղ էլ նա ծանոթացել է քաղաքի գրոհի ժամանակ վիրավորված երիտասարդ սերժանտ Վիկտոր Գինզբուրգի հետ: Արդեն մի քանի օր անց նրանք ամուսնացել են, Անտոնինան վերցրել է ամուսնու ազգանունը<ref name="правда"/>:
 
=== Հետագա ճակատագիր ===
Նորապսակները սկզբում ապրել են [[Կալինինգրադի մարզ]]ում, ավելի ուշ հաստատվել են Լեպելում ([[Բելառուսական ԽՍՀ]]): Գինզբուրգը գալիս էր Պոլոցկից, նրա ամբողջ ընտանիքը սպանվել էր պատժիչներով<ref name="правда"/>: Նրանք երկու դուստր են ունեցել։ Անտոնինան և նրա ամուսինը վայելում էին իրենց հարգանքն ու արտոնությունները՝ որպես պատերազմի վետերաններ, պարգևատրվել են մի քանի շքանշաններով, նրանց լուսանկարները ցուցադրվել են տեղի թանգարանում: Կինը հանդիպել է դպրոցականների հետ պատերազմի մասին հիշողությունը պահպանելու շրջանակում<ref name="дилетант"/><ref name="правда"/>: Նրա իսկական ինքնության մասին չգիտեին ոչ ամուսինը դուստրերի հետ, ոչ էլ ծանոթ ընտանիքները: Մակարովայի լուսանկարները բացահայտելուց հետո շտապ հեռացվել են թանգարանից և հանվել թանգարանային ֆոնդերից<ref name="правда"/>:
 
Գինզբուրգը տեղական կարի ֆաբրիկայում աշխատել է որպես վերահսկող, որտեղ իրականացրել է արտադրանքի որակի հսկողություն: Նա համարվում էր պատասխանատու և բարեխիղճ աշխատող, նրա լուսանկարը հաճախ հայտնվում էր տեղի պատվո տախտակի վրա: Բացի այդ, Անտոնինան աշխատելով այդքան երկար տարիներ, ընկերներ ձեռք չէր բերել: Ֆաինա Տարասիկը, որն այն ժամանակ գործարանի կադրերի բաժնի տեսուչն էր, հիշում էր, որ գործընկերը շատ փակ, քիչ խոսուն էր և կոլեկտիվ հավաքների ժամանակ փորձում էր հնարավորինս քիչ ալկոհոլ օգտագործել: Հավանաբար, նա վախենում էր խոսել: Կինը հետագայում պատմում էր. «Հնարավոր չէ միշտ վախենալ: Առաջին տասը տարին ես սպասում էի դռան թակոցներին, իսկ հետո հանգստացա: Չկա այնպիսի մեղք, որ մարդուն ողջ կյանքի ընթացքում տանջի»<ref name="Из"/><ref name="две"/>:
 
== Հետաքննություն ==
Պետանվտանգության մարմինները սկսել են կոլաբորացիոնիստուհուն որոնել անմիջապես այն բանից հետո, երբ Լոկոտը ազատ է արձակվել գերմանացիներից: Սակայն փրկված բնակիչները կարողացել են քննիչներին հայտնել նրա մասին չափազանց ժլատ տեղեկություններ, քանի որ նրանք բոլորը նրան ճանաչել են միայն որպես «Տոնկա-գնդացրորդուհի»։ Մյուս նմուշներից, որոնք կոչվում են «ծանր և ծակող հայացք», տարիքը մոտավորապես 21 տարի է, հավանաբար, մոսկվացի, մուգ մազերով, ճակատին ծալված<ref name="правда"/><ref name="следствие"/>: Նրան փնտրում էին գերիների և վիրավորների շրջանում, վարկած էր առաջ քաշվել, թե նրան սպանել են կամ էլ արտասահման են տարել գերմանական հատուկ ծառայությունները<ref name="следствие"/>:
 
Որոնումները ձգվել են 30 տարով։ Ինչպես հիշում էր ՊԱԿ քննիչ Պյոտր Գոլովաչովը, որը զբաղվում էր նացիստական հանցագործների որոնմամբ, աշխատակիցները «գործը ժառանգաբար էին հանձնում»: Պարբերաբար այն հայտնվել է արխիվներում, սակայն կրկին բացվել է հերթական կոլաբորացիոնիստի ձերբակալությունից հետո<ref name="правда"/>: Միայն 1976 թվականին գործը շարժվել է մեռյալ կետից, երբ [[Բրյանսկ]]ում քաղաքային հրապարակում մի տղամարդ բռունցքներով հարձակվել է ոմն Նիկոլայ Իվանինի վրա, որում ճանաչել է Լոկոտոյի բանտի ղեկավարին գերմանական օկուպացիայի ժամանակ: Իվանինը, որը թաքնվում էր այս ամբողջ ընթացքում, չի հրաժարվել և մանրամասն պատմել է իր այն ժամանակվա գործունեության մասին, միաժամանակ հիշատակելով նաև կին դահիճին, որի հետ նա կարճատև սիրավեպ է ունեցել: Եվ չնայած նրան, որ նա սխալմամբ քննիչներին անվանել է նրա անունը որպես Անատունինա Անատոլևնա Մակարովա, այդ տեղեկատվությունը ՊԱԿ-ին թույլ է տվել սկսել ստուգել համապատասխան տարիքի ԽՍՀՄ քաղաքացուհիներին՝ Անտոնինա Մակարովա անունով (ընդամենը մոտ 250 մարդ): Ստուգումն արդյունք չի տվել. նրանց անհրաժեշտ կինը չի հայտնվել կասկածյալների ցուցակում, քանի որ քննությամբ քննվել են միայն այն կանայք, որոնք այդ անվան տակ գրանցվել են ծննդյան ժամանակ: Անտոնինա Գինզբուրգը ծննդյան ժամանակ գրանցվել է Պանֆիլովա անվան տակ<ref name="правда"/><ref name="следствие"/>:
 
Սկզբում քննիչները սխալմամբ դուրս են եկել մեկ այլ Անտոնինա Մակարովայի հետքի վրա, որը ապրում էր Սերպուխովում։ Իվանինը համաձայնել է ճանաչել, և նրան բերել են Սերպուխով և բնակեցրել տեղի հյուրանոցում: Հաջորդ օրը նա ինքնասպան է եղել իր սենյակում՝ չբացահայտված պատճառներով: Ավելի ուշ ՊԱԿ-ը գտել է մյուս փրկված վկաներին, որոնք Պալաչին ճանաչում էին դեմքով, սակայն նրանք բոլորը հաստատել են, որ դա այն կինը չէ, այդ պատճառով որոնումները սկսվել են նորից<ref name="следствие"/>:
 
Անտոնինայի իսկական ազգանունը հայտնի է դարձել, երբ նրա եղբայրներից մեկը, որը [[Տյումեն]]ում էր ապրում, լինելով ԽՍՀՄ պաշտպանության նախարարության աշխատակից, 1976 թվականին արտասահման մեկնելու համար հարցաթերթիկ է լրացնել<ref>{{книга|автор=[[Петрушин, Александр Антонович|Петрушин А. А.]]|заглавие=Тюмень без секретов, или Как пройти на улицу Павлика Морозова|место=Тюмень|издательство=Мандр и Ка|год=2011|страницы=264|страниц=320|isbn=5-93020-449-7|тираж=1000}}</ref>: Դրանում նա նշել է, որ վեց եղբայր և քույր ունի, բոլորն էլ Պանֆիլովայի ազգանունն են կրում, բացի մեկ քրոջից՝ Անտոնինա Գինզբուրգից, Մակարովա օրիորդության ժամանակ: Այս փաստը գրավել է անվտանգության մարմինների ուշադրությունը: Սակայն նրանք չեն համարձակվել ձերբակալել հարգարժան վետերանին՝ առանց համոզիչ ապացույցների։ Լեպելում Գինզբուրգի համար լրտեսում է իրականացվել, սակայն մեկ շաբաթ անց այն ստիպված է եղել դադարեցնել, քանի որ կինը սկսել է ինչ-որ բան կասկածել: Դրանից հետո մի ամբողջ տարի քննիչները նրան հանգիստ են թողել և այդ ամբողջ ընթացքում նրա նկատմամբ նյութեր ու ապացույցներ են հավաքել<ref name="следствие"/>: Ավելի ուշ նրան կանչել են զինկոմիսարիատ՝ մի քանի այլ վետերանների հետ, իբր պարգևատրման համար տեղեկատվությունը ճշտելու համար (այլ տվյալներով՝ դա արվել է [[Հաղթանակի օր]]վա առթիվ<ref name="следствие"/>): Այստեղ ՊԱԿ-ի աշխատակիցը Գինզբուրգի հետ խոսել է պատերազմի ժամանակ իր կյանքի մասին, և նա չի կարողացել պատասխանել զորամասերի տեղակայման վայրերի, որտեղ նա ծառայել է, և նրա հրամանատարների անունների մասին՝ վկայակոչելով վատ հիշողությունն ու իրադարձությունների վաղեմությունը<ref name="правда"/><ref name="следствие"/>:
 
1978 թվականի հուլիսին քննիչները որոշել էին փորձ կատարել. նրանք ֆաբրիկա էին բերել վկայականներից մեկին, մինչդեռ Անտոնինային հորինված պատրվակով դուրս էին բերել շենքի դիմաց: Ականատեսը, դիտելով նրան պատուհանից, ճանաչել է նրան, սակայն այդ ճանաչումից մեկը քիչ է եղել, ուստի քննիչները ևս մեկ փորձ են կազմակերպել: Նրանք Լեպել են բերել երկու այլ վկաների, որոնցից մեկը խաղացել է տեղի սոբեսի աշխատակցուհու դերը, որտեղ Գինզբուրգին կանչել են, իբր, նրա կենսաթոշակը վերահաշվարկելու համար: Այդ մարդը ճանաչել է Տոնկա-գնդացրուհուն: Երկրորդ վկան նստել է ՊԱԿ քննիչի հետ շենքից դուրս և ճանաչել Անտոնինային<ref name="следствие"/><ref name="две">{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=VAcFnLsziy0&t=2s|title=Возмездие. Две жизни Тоньки-пулемётчицы|publisher=[[Youtube]]|accessdate=2018-01-13}}</ref>:
 
=== Կալանք, դատ և մահապատիժ ===
Նույն թվականի սեպտեմբերին Անտոնինան ձերբակալվել էր աշխատանքի վայրից կադրերի բաժնի պետի մոտ գնալու ճանապարհին: Քննիչը Լեոնիդ Սավոսկինը, որը ներկա է եղել նրա ձերբակալությանը, ավելի ուշ հիշել է, որ կինն իրեն շատ հանգիստ է պահել և միանգամից ամեն ինչ հասկացել է<ref>{{cite web|url=https://www.newsru.com/russia/03dec2005/tonya.html|title=Из истории Отечественной войны: по приговору фашистов советская девушка Тоня расстреляла 1500 детей, женщин и стариков|work=NEWSru.com|date=2005-12-03|accessdate=2012-11-14|archiveurl=|archivedate=|deadlink=no}}</ref>: 2003 թվականին այսպես է Մակարովայի պահվածքը ձերբակալության ժամանակ բնութագրել Բրյանսկի մարզի քրեական հետախուզության նախկին օպերատոր Պյոտր Գոլովաչովը. «Ոչ վախ, ոչ անհանգստություն, ոչ լաց: Մինչև վերջին րոպեն»<ref name="правда">{{cite web|url=http://www.istpravda.ru/bel/digest/12644/|title=Смертный приговор для Тоньки–пулемётчицы|work=Историческая правда|date=2017-10-04|accessdate=2017-11-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171108030755/http://www.istpravda.ru/bel/digest/12644|archivedate=2017-11-08|deadlink=yes}}</ref>:
 
Գինզբուրգը տեղափոխվել է Բրյանսկ, որտեղ տեղափոխվել է տեղի Քննչական մեկուսարանի 54-րդ խցում: Սկզբում քննիչները մտավախություն ունեին, որ նա որոշում կկայացնի ինքնասպան լինել, դրա համար էլ նրա մոտ նստեցրել են մի կնոջ: Կինը հիշում էր, որ Մակարովան իրեն շատ սառնասրտորեն էր պահում և վստահ էր, որ նրան առավելագույնը երեք տարվա ազատազրկում կտան ինչպես իր տարիքի, այնպես էլ այդ իրադարձությունների վաղեմության պատճառով, և նույնիսկ ծրագրեր էր կառուցում պատժի կրումից հետո հետագա կյանքի վերաբերյալ: Նա ափսոսում էր, որ ստիպված կլինի փոխել աշխատանքը և բնակության վայրը<ref name="Сидорчик"/>: Նա ինքնակամ հարցաքննության էր մասնակցում, ցույց էր տալիս նույն հանգստությունը և ուղղակիորեն պատասխանում էր հարցերին: Սերգեյ Նիկոնենկոն «Հատուցում. Տոնկա-գնդացրորդուհու երկու կյանք» վավերագրական ֆիլմում ասել է, որ Անտոնինան անկեղծորեն համոզված էր, որ իրեն պատժելու համար բան չկա, և ամեն ինչ վերագրում էր պատերազմի: Ոչ պակաս հանգիստ նա իրեն պահել է նաև քննչական փորձերի ժամանակ, երբ նրան տարել են Լոկոտ, և չի հասկացել, թե ինչու են տեղի բնակիչները թքել նրա վրա<ref name="следствие"/>: Գործով վկաներ են եղել, մասնավորապես, զանգվածային գնդակահարությունների ժամանակ քիչ փրկվածները: Նրանք հիշում էին, որ Տոնկա-գնդացրորդուհին մինչև հիմա հայտնվում է նրանց մղձավանջներում, և խնդրում էին նրան դաժան դատավճիռ կայացնել<ref name="Из"/>:
 
Ռազմական հանցագործի ձերբակալությունը հասարակական լայն արձագանք էր առաջացրել: Այս մասին առաջին անգամ տեղեկություն է հրապարակվել «Բրյանսկի բանվոր» թերթում՝ «Դավաճանության աստիճաններով» վերնագրով: 1979 թվականի մայիսի 31-ին լույս է տեսել «Պրավդա» թերթում «Անկում» ծավալուն հոդվածը<ref name="правда"/>:
 
Քննության ընթացքում Անտոնինան երբեք չի հիշել իր ընտանիքի մասին և չի ցանկացել շփվել նրանց հետ: Վիկտոր Գինզբուրգը, չիմանալով կնոջ ձերբակալման պատճառները, անընդհատ փորձել է հասնել նրան ազատ արձակելուն, այդ թվում՝ սպառնալով [[Լեոնիդ Բրեժնև|Բրեժնև]]ի բողոքով և [[ՄԱԿ]]-ով, ինչի պատճառով քննիչները ստիպված են եղել նրան պատմել ճշմարտությունը: Հաղորդվում է, որ դրանից հետո տղամարդը «նստել ու ծերացել է մեկ գիշերվա ընթացքում»: Վիկտորն իր դուստրերի հետ անհայտ ուղղությամբ մեկնել է Լեպելից, նրանց հետագա ճակատագիրն անհայտ է<ref name="Сидорчик"/><ref name="дилетант"/>: Մեկ այլ վարկածի համաձայն՝ նրանց մեկնումը առասպել է. Վիկտորն ու ավագ դուստրը մնացել են Լեպելում, որտեղ էլ մահացել են<ref>{{Cite web|lang=Русский|url=https://www.1tv.ru/doc/pro-istoriyu/iz-dela-mayora-cherkasova-palach-bez-sroka-davnosti-dokumentalnyy-film|title=«Из дела майора Черкасова. „Палач“. Без срока давности». Документальный фильм|author=|website=|date=|publisher=}}</ref>:
 
1978 թվականի նոյեմբերի 20-ին Բրյանսկի շրջանային դատարանի դատավոր Իվան Բոբրակովը նրան մեղավոր է ճանաչել 168 մարդու սպանության մեջ, որոնց ինքնությունը հաջողվել է հաստատապես պարզել, և [[Մահապատիժ|մահապատժի է դատապարտել]] գնդակահարության միջոցով: Նման դաժան պատիժը անսպասելի էր դատավարության շատ մասնակիցների համար, քանի որ մահվան դատավճիռը կայացվել է, չնայած Անտոնինայի մոտավոր պահվածքին հետպատերազմյան շրջանում և այն բանին, որ 1979 թվականը ԽՍՀՄ-ում հայտարարվեց կնոջ տարի<ref name="Из"/>: Գինզբուրգն ընդունել է իր մեղքը և դա ընդունել, ինչպես միշտ, հանգիստ, բայց նույն օրվանից սկսել է ներման խնդրագրեր ներկայացնել [[Կենտրոնական կոմիտե (ԽՄԿԿ)|ԽՄԿԿ Կենտկոմ]]ին և այլ ատյաններին: Ամբողջը մերժվել է: 1979 թվականի օգոստոսի 11-ի առավոտյան ժամը 6-ին դատավճիռն ի կատար է ածվել<ref name="дилетант"/><ref name="Из"/>:
 
== Անհատականություն և նշանակություն ==
Մակարովայի պատմությունը հաճախ օրինակ է ծառայում որպես «խորհրդային ժողովրդի ազատագրական պատերազմի» մութ կողմի նկարազարդում: Ըստ որոշ տվյալների՝ նա դարձել է կին, որն իր ձեռքով կյանքից զրկել է պատմության մեջ ամենամեծ թվով մարդկանց<ref name="Из"/>: ԽՍՀՄ-ում Անտոնինա Մակարովայի գործը [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի տարիներին հայրենիքի դավաճանների մասին վերջին խոշոր գործն էր և միակը, որում պատկերված էր կին պատժիչը<ref name="Сидорчик"/><ref name="Из"/>: Անտոնինան դարձել է ԽՍՀՄ երեք կանանցից մեկը, որոնց դատապարտել են գնդակահարության հետծննդյան ժամանակաշրջանում և ում մահապատիժն արժանահավատ հաստատվել է. 1983 թվականին սոցիալիստական սեփականության կողոպտիչ Բերտ Բորոդկինին, իսկ 1987 թվականին սերիական թունավորող Թամարա Իվանյուտինին<ref name="дилетант"/>: Ներկայումս նրա գործը պահվում է ԱԴԾ արխիվներում, դրա հասանելիությունը սահմանափակ է<ref name="Из">{{cite web|url=http://briansk.ru/society/2005124/1792.html|title=Из истории Отечественной войны: советская девушка Тоня расстреляла 1500 детей, женщин и стариков|date=2005-12-04|publisher=Брянск.ru|accessdate=2018-01-13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180104231027/http://briansk.ru/society/2005124/1792.html|archivedate=2018-01-04|deadlink=no}}</ref>:
 
«Հետաքննությունը վարում էին»... վավերագրական սերիալում հաղորդավար Լեոնիդ Կանևսկին հայտնել է այն վարկածը, որ 1941 թվականին, երբ սկսվել է Հայրենական մեծ պատերազմը, 21-ամյա Մակարովան մեկնել է ռազմաճակատ՝ ոգեշնչվելով, ինչպես շատ խորհրդային աղջիկներ, «Չապաև» ֆիլմից Անկի-գնդացրորդուհու կերպարով։ Դա կարող էր բացատրել, թե ապագայում ինչու է նա համաձայնել որպես մահապատժի գործիք վերցնել գնդացիրը: Այնտեղ ելույթ ունեցած հոգեբույժ-քրեագետ Միխայիլ Վինոգրադովն ասել է. «Նա ցանկանում էր սպանել… Նման մարդկանց համար սպանությունները կյանքի նորմ են և ոչ մի խղճի խայթ [նրանք] չունեն: Ես վստահ չեմ, որ նա հասկացել է «Հայրենիք» հասկացությունը»: Նրա կարծիքով, եթե նա ռազմաճակատ ընկներ որպես զինվոր, ապա չէր վարանելու նաև գերմանացիների վրա կրակելը<ref name="следствие">{{cite web|url=http://sledstvie-veli.net/sledstvieveli/sezon-2006/78-vypusk-20-devushka-palach-tonka-pulemetchica.html|title=Девушка-палач|work=Следствие вели…|accessdate=2017-11-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170619095447/http://sledstvie-veli.net/sledstvieveli/sezon-2006/78-vypusk-20-devushka-palach-tonka-pulemetchica.html|archivedate=2017-06-19|deadlink=no}}</ref>: Մասնագետները, որոնք սերբական հոգեբուժական փորձաքննություն էին անցկացնում Մակարովայի ինստիտուտում, ենթադրություն են հայտնել, որ կնոջ ուղեղում գոյություն են ունեցել ինչ-որ երկու «զուգահեռ գիտակցություն», և մեկը կարող էր արգելափակել մյուսը<ref name="дилетант"/>: ՊԱԿ քննիչ Պյոտր Գոլովաչովը ասել. «Նրան, իրոք, ոչինչ չի տանջել, չի անհանգստացրել: Եվ միայն վերջին տարում, ասել է, որ ինչ-որ բան սկսել է անհանգստացնել, երազում ինչ-որ բան վատ բան է տեսել»: Միևնույն ժամանակ նա կոչ է արել չդատապարտել կնոջը, որին մղել է ողջ մնալու ցանկությունը<ref name="правда"/><ref name="Из"/>: Մեկ այլ քննիչ Լեոնիդ Սավոսկինը Մակարովային շատ դաժան կին է համարել, որը չի գիտակցում իր արարքների ծանրությունը<ref name="Из"/>:
 
== Արտացոլում մշակույթում ==
* '''Գեղարվեստական մշակույթում'''
* 2015 թվականի հունվարին [[Առաջին ալիք (Ռուսաստան)|Առաջին ալիք]]ով թողարկվել է «Պալաչ» հեռուստասերիալը, որը հիմնված է Անտոնինա Մակարովայի պատմության վրա (սյուժեում վերանվանվել է Անտոնինա Մալիշկինի): Գլխավոր դերակատարը եղել է [[Վիկտորյա Տոլստոգանովա]]ն: Գործողության ժամկետը հետաձգվել է 1965 թվականին<ref>{{cite web|url=http://www.kp.ru/online/news/1943668/|title=Виктория Толстоганова снялась под Ярославлем в трагедийном детективе о женщине-палаче|author=Елена Зайцева.|date=2015-01-11|publisher=[[Комсомольская правда]]|accessdate=2015-01-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150327015643/http://www.kp.ru/online/news/1943668/|archivedate=2015-03-27|deadlink=no}}</ref>:
 
* '''Վավերագրական ֆիլմեր'''
* ''«''Դահիճ աղջիկ»՝ փաստագրական ֆիլմ՝ «Քննությունը վարել են...» շարքից, Ռուսաստան, 2006<ref name="следствие"/>:
* «Հատուցում: Տոնկա-գնդացրորդուհու երկու կյանքերը»՝ Օլեգ Կարանսյուկի վավերագրական ֆիլմը, Ռուսաստան, 2010<ref name="две"/>:
* «Տոնկա-գնդացրորդուհի»՝ վավերագրական ֆիլմ «Դարի հանելուկներ» շարքից, Ռուսաստան, 2019<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=-WiqAfuzLag Тонька-пулемётчица]</ref>:
* «Հրեշը կիսաշրջազգեստով»՝ վավերագրական ֆիլմ «Դատավճիռ» շարքից, Ռուսաստան, 2019<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=KZT4fUBkJdQ Чудовища в юбках]</ref>:
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}
 
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.sb.by/obshchestvo/article/smertnyy-prigovor-dlya-tonki-pulemetchitsy.html Մահացու դատավճիռ Տոնկա-գնդացրորդուհու համար: Մաս առաջին]
* [http://www.sb.by/obshchestvo/article/smertnyy-prigovor-dlya-tonki-pulemetchitsy-2.html Մահացու դատավճիռ Տոնկա-գնդացրորդուհու համար: Մաս երկրորդ]
* {{cite web|url=http://www.sb.by/?area=content&articleID=49597|title=Մահացու դատավճիռ Տոնկա-գնդացրորդուհու համար|last=|author=Սելիցկայա Լյուդմիլա|first=|authorlink=|coauthors=|quote=|date=2006-01-27|format=|work=|publisher=[[Խորհրդային Բելառուս (թերթ)|Խորհրդային Բելառուս]]|accessdate=2012-11-05|lang=|description=|deadlink=yes|archiveurl=http://archive.is/fjt4|archivedate=2012-12-08}}