«Վազգեն Մանուկյան»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
Տող 25.
 
|տիտղոս 2=ՀՀ Հանրային Խորհրդի նախագահ|ամուսին=Վարդուհի Իշխանյան|կայք=www.vazgenmanukyan.am|զավակներ=Աստղիկ Մանուկյան, Արևիկ Մանուկյան, Նվարդ Մանուկյան|գործունեություն=Պետական քաղաքական գործիչ}}
'''Վազգեն Միքայելի Մանուկյան''' (փետրվարի 13, 1946թ.1946թվականին) [[հայ]] ազգային, պետական, քաղաքական գործիչ: [[Հայաստան|Հայաստանի]] երրորդ հանրապետության առաջին [[Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ|վարչապետը]], [[Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության նախարար|ՀՀ պաշտպանության նախկին նախարար]]՝ [[Արցախյան ազատամարտ|Արցախյան պատերազմի]] ընթացքում՝ 1992-1993թթ.1993 թվականներին:
 
1988 թ.թվականի փետրվարից [[Ղարաբաղ կոմիտե|«Ղարաբաղ» կոմիտեի]] համահիմնադիր և կոմիտեի անդամ, 1988 թ.թվականի հունիսից` «Ղարաբաղ» կոմիտեի կոորդինատորը <ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.aztagdaily.com/archives/393092|title=Ղարաբաղեան Շարժումի 30-ամեակի Առիթով. Արցախեան Շարժումի Նախապատրաստական Շարժումը «Թարգմանչաց Տօներ»|last=Պետրոսյան|first=Աննա|date=2018թ. մայիսի 14|website=|publisher=Ազդակ օրաթերթ|accessdate=}}</ref><ref name=":3" />:
1988թ. դեկտեմբերի 10-ին «Ղարաբաղ» կոմիտեի մյուս անդամների հետ ձերբակալվել է, 6 ամիս անցկացրել Մոսկվայի «Մատրոսկայա տիշինա»[https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%82%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%A2%D0%B8%D1%88%D0%B8%D0%BD%D0%B0_(%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%B8%D0%B7%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D1%82%D0%BE%D1%80)]<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=2xUboLQ_XYQ|title=«Ղարաբաղ» կոմիտեն ազատ արձակվեց, 31.05.1989թ|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref> բանտում:
Եղել է [[Հայոց համազգային շարժում|«Հայոց համազգային շարժում»]] (ՀՀՇ) կուսակցության համահիմնադիր և վարչության առաջին նախագահ<ref name=":4">{{Cite web|url=http://www.anm.am/index.php?option=com_content&view=article&id=166:2011-02-23-21-05-56&catid=71:2011-02-16-18-51-15&Itemid=95|title=ՀՀՇ Վարչության նախագահները|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>:
1990-1995 թթ..թվականներին եղել է [[ՀԽՍՀ Գերագույն խորհուրդ|Հայաստանի Գերագույն խորհրդի]] [[պատգամավոր]], 1995-2007թթ.՝2007 թվականներին՝ [[ՀՀ Ազգային ժողովի նախագահ|ՀՀ Ազգային ժողովի]] պատգամավոր:
1990-1991 թթ՝թվականներին՝ [[Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ|ՀՀ վարչապետ]]:
1991 թ.թվականի սեպտեմբերի 26-ին Վազգեն Մանուկյանը հրաժարական է տվել վարչապետի պաշտոնից: 1991 թ.թվականի շարժման ակտիվ մասնակիցների և համախոհների հետ նախաձեռնել է [[Ազգային ժողովրդավարական միություն|Ազգային Ժողովրդավարական միություն]] (ԱԺՄ) կուսակցության հիմնադրումը: 1991թ.-ից1991 թվականից ԱԺՄ կուսակցության վարչության նախագահ: 1992 թ.թվականի սեպտեմբերն նշանակվել է ՀՀ պետնախարարի, այսուհետև պաշտպանության նախարար` միաժամանակ ղեկավարելով ՀՀ ռազմարդյունաբերական համալիրը:<ref name=":3">{{Cite web|url=https://www.gov.am/en/prime-ministers/info/124/|title=ՀՀ վարչապետեր|last=|first=|date=|website=Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն|publisher=|accessdate=}}</ref>
Վազգեն Մանուկյանի օրոք ձևավորվել է կանոնավոր [[Հայկական բանակ|հայկական բանակը,]] փոխվել պատերազմի ընթացքը<ref name=":9">Հրց. Պավել Ֆելգենհաուերի հետ, «Շատերը կարծում էին, որ ինձ կդարձնեն քավության նոխազ», Երկիր թերթ, 27 օգոստոսի 1993 </ref>, և երբ հայկական կողմն անընդմեջ հաղթանակ էր տանում, 1993 թ.թվականի օգոստոսին ազատվել է պաշտոնից <ref name=":10">{{Cite journal|last=Պակևիչյան|first=Տիգրան|date=Օգոստոսի 24, 1993|title=Վազգեն Մանուկյանը հեռանում է, կամ հաղթող բանակի պարտված հրամանատարը|url=|journal=Հայլուր|doi=|pmid=|access-date=}}</ref>:
2009 թվականի մարտից 2019 թ.թվականի դեկտեմբեր [[Հայաստանի հանրային խորհուրդ|ՀՀ Հանրային խորհրդի]] նախագահն էր: 2019 թ-ից՝թվականից՝ «[https://www.facebook.com/vernatun2020/ Վերնատուն» հասարակական քաղաքական ակումբի] նախագահ<ref>{{Cite web|url=https://factor.am/189288.html|title=«Չկա առողջ քաղաքական օրակարգ»․Վազգեն Մանուկյանը նոր քաղաքական ակումբ է ստեղծում|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>:
 
== Կենսագրություն==
 
=== Մանկություն և պատանեկություն ===
Վազգեն Մանուկյանը ծնվել է 1946թ.1946 թվականին` [[Հայոց ցեղասպանություն|Մեծ Եղեռնի]] ժամանակ [[Մոկք|Մոկսից]] [[Երևան|Երեւան]] գաղթած Մանուկյանների ընտանիքում: Հայրը` [[Միքայել Մանուկյան (մեխանիկոս)|Միքայել Մանուկի Մանուկյանը]], ավարտել է [[Երևանի պետական համալսարան|Երևանի պետական համալսարանի]] ֆիզիկամաթեմատիկական [[Ֆակուլտետ|ֆալուլտետը]], ֆիզմաթ. գիտությունների դոկտոր էր, [[Երևանի պետական համալսարան|Երեւանի պետական համալսարանի (ԵՊՀ)]] պրոֆեսոր: Մայրը` Աստղիկ Հմայակի Հակոբյանը, ծնվել է [[Գյումրի|Գյումրիում]], ավարտել է Երևանի պետական համալսարանի ֆիզիկամաթեմատիկական ֆալուլտետը<ref name=":5">{{Cite web|url=http://vazgenmanukyan.am/am/5/1/vazgen-manukyani-kensagrutyuny.htm|title=Կենսագրություն|last=|first=|date=|website=Վազգեն Մանուկյանի պաշտոնական կայք|publisher=|accessdate=}}</ref>:
 
Վազգեն Մանուկյանը սովորել է Երևանի [[Անտոն Չեխովի անվան թիվ 55 դպրոց|Ա. Չեխովի անվան դպրոցում]]։1963-1968 թթ. թվականներին՝ [[Երևանի պետական համալսարան|Երևանի պետական համալսարանի]] Ֆիզիկամաթեմատիկական ֆալուլտետում, 1966-1967 թվականներին ուսումը շարունակել է [[Մոսկվայի պետական համալսարան|Մոսկվայի պետական համալսարանում,]] 1969-1972 թվականներին՝ [[ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիա|ԽՍՀՄ ակադեմիայի]] [[Նովոսիբիրսկ|Նովոսիբիրսկի]] բաժանմունքի ասպիրանտ է եղել: Ֆիզմաթ գիտությունների թեկնածու է, [[դոցենտ]], մի շարք գիտական հոդվածների հեղինակ<ref>«Особенность Карлемана для одного класса функций», Доклады АН, Арм. ССР, том XXII N5, 1981г.  
 
«Особенность Карлемана для функций непрерывных хотя бы в одной точке», Известия АН, Арм. ССР, XXI, N 6, 1981г.
Տող 47.
«О подсистеме функций  Уолша являющейся системой представления»,  Доклады АН, Арм. ССР, 1987г.
 
«О носителях функции образуюшихполную ортонормальную систему», Известия АН, Арм. ССР, XXI, N 6, 1981г</ref>.1972-1990 թթ..թվականներին դասախոսել է ԵՊՀ-ում<ref name=":6">{{Cite web|url=http://vazgenmanukyan.am/am/5/1/vazgen-manukyani-kensagrutyuny.htm|title=Կենսագրություն|last=|first=|date=|website=Վազգեն Մանուկյանի պաշտոնական կայք|publisher=|accessdate=}}</ref>։ 1967թ.1967թվականի [[ապրիլի 24]]-ին<ref name=":2">{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=U5_eD_CtB_g&feature=emb_logo|title=«Վերելք»․ Հայաստանը հիբրիդային պատերազմի կիզակետում, հյուրը՝ Գագիկ Հարությունյան|last=|first=|date=|website=YouTube|publisher=|accessdate=}}</ref> [[Մոսկվա|Մոսկվայում]] Թուրքիայի դեսպանատան առջև ցույց կազմակերպելու պատճառով ստիպված է եղել թողնել Մոսկվայի համալսարանը և վերադառնալ Երևան<ref>{{Cite web|url=http://vazgenmanukyan.am/am/5/587/qaghaqakan-vagh-shrjani-gortsuneutyun.htm/|title=Քաղաքական վաղ շրջանի գործունեություն|last=|first=|date=|website=Վազգեն Մանուկյանի պաշտոնական կայք|publisher=|accessdate=}}</ref><ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.lragir.am/2015/04/20/113419/|title=Թե ինչպես 1967 թ. Մոսկվայում բողոքի ցույց կազմակերպվեց Թուրքիայի դեսպանատան առջև|last=|first=|date=|website=lragir.am|publisher=|accessdate=}}</ref>:
 
==== Քաղաքական վաղ շրջանի գործունեություն ====
 
Քաղաքական գործունեությունը սկսել է ուսանողական տարիներից: Մինչև 1988թ.1988 Եղելթվական եղել է տարբեր քաղաքական կազմակերպությունների անդամ և կազմակերպիչ:
 
1960 -ականներին Հայաստանում սկիզբ էր առելառավ մի շարժում, որի ներքո ստեղծվել էինստեղծվեցին գաղտնի ազգային կազմակերպություններ՝ բարձրացնելով [[Հայոց ցեղասպանություն|Հայոց ցեղասպանության]] և ազգային այլ հարցեր:1967-681968 թթ.թվականներին Վազգեն Մանուկյանն ու ընկերները  [[Մոսկվայի պետական համալսարան|Մոսկվայի համալսարանում]] հիմնել էինհիմնեցին Հայ մշակույթի ակումբակումբը, որը, սակայն, միայն մշակութային չէր, այլ մշակութայինի անվան տակ ազգային գործունեություն էր ծավալում: Հետո նմանատիպ կազմակերպություն ստեղծեցին [[Երևանի պետական համալսարան|Երևանի պետական համալսարանում]]՝ կրկին հայ մշակույթի անվան տակ արծարծելով անկախության, [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի]], [[Ժողովրդավարություն|ժողովրդավարության]] և այլ հարցեր <ref name=":0" /><ref>Факелы для мотыльков?, Гарегин Мхитарян, «Գոլոս Արմենիի», 1992թ. հուլիսի 2</ref>.
 
1967թ.1967թվականի ապրիլի 24-ին [[Մոսկվա|Մոսկվայում]] մի խումբ համախոհներով կազմակերպել են ցույց Թուրքիայի դեսպանատան առաջ՝ նախապես մշակելով սցենարը, այցելելով Մոսկվայի բուհեր ու հանրակացարաններ, ցուցակներով հայերին գտնելով և իրազեկելով ցույցի մասին<ref name=":1" />.
 
Ապրիլի 24-ին հազարավոր ուսանողներ հավաքվումհավաքվել ենէին Մոսկվայի թուրքական դեսպանատան առջև և ձեռք ձեռքի տված՝սկսումտված՝ ենսկսեցին երգել [[Զարթիր լաո|«Զարթնիր լաո]]<nowiki/>»-ն, որից հետո ոստիկանները մոտենում են, քաշքշում, փորձում ցրել ցույցը: Բայց ցույցն արդեն կայացել էր։ Նախորդ տարիների անհաջող փորձերից հետո սա առաջին հաջողված ցույցն էր: Հայ ուսանողները ոգևորված վերադառնում են հանրակացարաններ, և նշում իրենց հաղթանակը:<ref name=":1" />
Մի քանի օր անց ցույցի կազմակերպիչներին, այդ թվում նաև Վազգեն Մանուկյանին, հեռացնում են համալսարանից<ref name=":1" />:
Այդ ցույցին պատրաստվելիս՝ Վազգեն Մանուկյանը ծանոթանում է [[:ru:Министерство_иностранных_дел_СССР#Министр_иностранных_дел_СССР|Խորհրդային Միության արտգործնախարարության]] արտաքին քաղաքականության պլանավորման բաժնի պետ,[[Կանադա|Կանադայում]] [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] նախկին [[դեսպան]] [[Համազասպ Հարությունյան|Համո Հարությունյանի]] հետ, որը շատ հարգված ու ազդեցիկ գործիչ էր մոսկովյան քաղաքական շրջանակներում: Կարելի է ասել, որ հենց նա է դրել Մանուկյանի քաղաքական գործունեության հիմքը:
Տող 76.
== Ղարաբաղյան շարժում ==
 
1988թ1988թվականին. [[Հայաստան|Հայաստանում]] միաժամանակ առաջացան երեք շարժում: Առաջինը՝ խոշոր բնապահպանական, երկրորդը, փոքրաթիվ էր և հիմնականում կազմակերպված էր 1987թ.1987թվականին բանտից դուրս եկած [[Դիսիդենտներ|դիսիդենտների]] կողմից: Ամենամեծ թափը հավաքեց երրորդ շարժումը, որի նպատակն էր [[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ|Լեռնային Ղարաբաղը]] ([[Արցախի Հանրապետություն|Արցախը]]) Հայաստանին միավորելը<ref name=":7">{{Cite book|title=Почему СССР развалился? Вспоминают главные действующие лица|last=Дубнов|first=Аркадий|publisher=Индивидуум|year=2019|isbn=978-56040721-5-6|location=|pages=194-217}}</ref>: 1988թ.1988 թվականին ստեղծվեց [[Ղարաբաղ կոմիտե|«Ղարաբաղ» կոմիտեն]], որի ակունքներում կանգնած էր Վազգեն Մանուկյանը: Նա նախ «Ղարաբաղ» կոմիտեի անդամ էր (1988 թ․փետրվարիցթվականի փետրվարից),  ապա կոմիտեի համակարգողը (1988 թ․թվականի հունիսից)<ref name=":0" /><ref name=":3" /><ref>{{Cite book|title=Շարժում 1988/25|last=|first=|publisher=Մեդիամաքս|year=2013|isbn=|location=Երևան|pages=79}}</ref>
 
1988 թվականի հուլիս 5-ին՝ [[Զվարթնոց միջազգային օդանավակայան|Զվարթնոց օդանավակայանի]] [[Բախում Զվարթնոց օդանավակայանում|դեպքերից]]<ref>{{Cite web|url=https://rudy-ogon.livejournal.com/15036360.html|title=Хроники Арцахского противостояния. 3-5 июля 1988: События в аэропорту "Звартноц"|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref> անմիջապես հետո Վազգեն Մանուկյանն [[Ազատության հրապարակ (Երևան)|Ազատության հրապարակի]] իր ելույթում առաջին անգամ համազգային [[Գործադուլ|գործադուլի]] կոչ է անում ժողովրդին<ref>{{Cite book|title=«Հայկական երազանքը գոյատևման փակուղում»
Ելույթներ և հոդվածների ժողովածու|last=|first=|publisher=Ամարաս|year=|isbn=99930-941-1-0|location=Երևան|pages=11}}</ref>։
 
1988 թ.թվականի դեկտեմբերի 10-ին «Ղարաբաղ» կոմիտեի մյուս անդամների հետ Վազգեն Մանուկյանը ձերբակալվել է և 6 ամիս անցկացրել Մոսկվայի «Մատրոսկայա տիշինա» բանտում<ref name=":7" />:
 
[[Արցախյան շարժում|Ղարաբաղյան շարժումը]] ծնվեց որպես ազգային շարժում, որի նպատակները շատ հստակ էին, սակայն շատ արագ՝ 1988 թվականի մայիսից, զուտ ազգային շարժումից այն սկսեց վերածվել ազգային-ժողովրդավարական շարժման:1988 թվականի մայիսին շարժման առաջնորդների միջեւ քաղաքական, գաղափարական տարաձայնություններ ի հայտ եկան: Ոմանք գտնում էին, որ կա միայն Ղարաբաղի հարցը, եւ որեւէորևէ այլ խնդիրներ պետք չէ առաջ քաշել: Մյուս մոտեցումն այն էր, որ այնքան խնդիրներ գոյություն ունեն, որ անհնար է Ղարաբաղի խնդիրն առաջ տանել եւ հաջողության հասնել առանց դրանք բարձրաձայնելուց<ref>{{Cite book|title=Շարժում 88/25|last=|first=|publisher=Մեդիամաքս|year=2013|isbn=|location=Երևան|pages=49-52}}</ref>:
 
Վազգեն Մանուկյանը վստահ էր, որ ճիշտ ճանապարհը անկախ պետության կերտումն է: Եվ փուլ առ փուլ պայքարը տեղափոխվեց Անկախության դաշտ<ref>{{Cite web|url=https://mediamax.am/am/news/sharjum25/7058/|title=[Շարժում 1988/25]. Տիգրան Սարգսյան` նոր էլիտայի ձեւավորման համար ժամանակ էր պետք|last=|first=|date=|website=Մեդիամաքս|publisher=|accessdate=}}</ref>:
Տող 90.
 
== ՀՀ երրորդ հանրապետության առաջին վարչապետ ==
1990թ.1990 թվականի մայիսին Վազգեն Մանուկյանն ընտրվել է [[ՀԽՍՀ Գերագույն խորհուրդ|Հայաստանի Գերագույն խորհրդի]] (ԳԽ) պատգամավոր<ref name=":3" />, 1990թ.1990 թվականի օգոստոսի 13-ին Գերագույն խորհրդի կողմից նշանակվել է ՀՀ [[:ru:Совет_министров|Նախարարների խորհրդի]] նախագահ [[Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ|(վարչապետ]])<ref name=":3" />: Դա Հայաստանի համար ծանր ժամանակաշրջան էր․ արագորեն քանդվում էր [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]]-ը, սկսվել էր Հայաստանի քաղաքական և տնտեսական շրջափակումը հյուսիսից:
 
Մի կողմից` անհրաժեշտ էր ջանքեր գործադրել դանդաղեցնելու [[ԽՍՀՄ փլուզում|փլուզումը,]] մյուս կողմից` անհրաժեշտ էր արագ անցնել նոր [[Տնտեսական համակարգ|տնտեսական համակարգի]]: [[Կառավարություն|Կառավարությունը]], որի ձեռքում էր գտնվում ամբողջ [[Գործադիր իշխանություն|գործադիր իշխանությունը]] ([[Սահմանադրություն|սահմանադրությամբ]]<ref>http://www.irtek.am/views/act.aspx?aid=150837</ref> չկար [[Նախագահ|նախագահի]] պաշտոն, ԳԽ-ի կողմից ամբողջ գործադիր իշխանությունը տրված էր կառավարությանը), հաջողությամբ էր իրականացնում այդ բարդ ծրագիրը` քաղաքական վստահության վրա հիմնված հարաբերություններ ունենալով ինչպես խորհրդային հանրապետությունների, այնպես էլ մյուս երկրների հետ<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=ip-GCA3gC4g|title=1991թ.Վարչապետի մեկ շաբաթը, կարծիքներ|last=|first=|date=|website=YouTube|publisher=|accessdate=}}</ref>: Վազգեն Մանուկյանի ղեկավարած կառավարությունը համակարգային մի շարք   բարեփոխումներ է սկսում, որոնք լուրջ հիմք են ստեղծում երկրի հետագա զարգացման համար<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=v6PRvUErx4s|title=1991թ,սեպտ,վարչապետ Վազգեն Մանուկյանի ասուլիսից|last=|first=|date=|website=YouTube|publisher=|accessdate=}}</ref>։
 
1991թ.1991թվականի սեպտեմբերի 26-ին Վազգեն Մանուկյանը հրաժարական է տալիս վարչապետի պաշտոնից<ref name=":3" /><ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=8OT8JPeHTV8|title=26 09 1991,Վ Մանուկյանի հրաժարականը,3մաս,ելույթը|last=|first=|date=|website=YouTube|publisher=|accessdate=}}</ref>:
 
== Ազգային ժողովրդավարական միություն (ԱԺՄ) ==
Աստիճանաբար,  1988թ.1988 թվականի համաժողովրդական ղեկավարության ներսում մեծամասնություն ստացավ մի ուղղություն, որը ընդդիմախեսների կարծիքով հետևողականորեն զոհաբերում էր շարժման ծրագրում ամրագրված խնդիրներն և ժողովրդավարական սկզբունքները  «իշխանություն հանուն իշխանության»  և «իշխանություն ամեն գնով» սկզբունքներին:  Համաժողովրդական շարժման ղեկավարության մի մասը Հայաստանի համար այդ ուղղության մեջ վտանգ տեսնելով ինքնակամ հեռացավ ՀՀՇ-ից:
 
[[Տիգրան Սարգսյան|Տիգրան Սարգսյանը]] եւ [http://www.parliament.am/deputies.php?sel=details&ID=325&lang=arm Դավիթ Վարդանյանը], ովքեր հետագայում Վազգեն Մանուկյանի հետ ստեղծեցին ԱԺՄ-ն, ՀՀՇ նիստերից մեկում հարց էին բարձրացրել, որ իրականացվող սեփականաշնորհումը խորացնում է սոցիալական անարդարությունը:Տարաձայնությունների համար շատ առիթներ կային: Կոմիտեի անդամները տարբեր կերպ են պատկերացնում [[Արցախյան հակամարտություն|Ղարաբաղյան հակամարտության]] կարգավորումը` սկսած «ոչ մի թիզ հող» քաղաքականությունից մինչեւ խնդիրը սառեցված պահելը: Տնտեսական խնդիրների լուծման ճանապարհները ոչ միշտ էին ընդունելի: Երբեմնի գաղափարակիցները [[Հրանտ Բագրատյան|Հրանտ Բագրատյանի]] իրականացրած քաղաքականությունն անվանում էին «վայրի լիբերալիզմ» եւ քննադատության էին արժանացնում<ref>{{Cite book|title=Շարժում 1988/25|last=|first=|publisher=Մեդիամաքս|year=2013|isbn=|location=Երևան|pages=78}}</ref>:
 
Գերագույն խորհրդում «Ազգային ժողովրդավարներ»  խմբակցության ձևավորումից հետո Վազգեն Մանուկյանը, [http://www.parliament.am/deputies.php?sel=details&ID=325&lang=arm Դավիթ Վարդանյանի], [[Արշակ Սադոյան|Արշակ Սադոյանի]],  [[Շավարշ Քոչարյան|Շավարշ Քոչարյանի]],  Լյուդվիգ Խաչատրյանի,  [[Տիգրան Սարգսյան|Տիգրան Սարգսյանի]],  Սեյրան Ավագյանի և այլ գործիչների հետ նախաձեռնում է շարժման ակտիվ մասնակիցներին և համախոհներին միավորող «Ազգային  ժողովրդավարական միության» (ԱԺՄ)  հիմնադրումը: 1991 թ.թվականին ստեղծվում է ԱԺՄ-ն, կուսակցության վարչության նախագահ է ընտրվում Վազգեն Մանուկյանը<ref>{{Cite web|url=http://www.vazgenmanukyan.am/am/9/615/1991-t-steghtsvum-e-azhm-n-kusakcutyan-varchutyan-nakhagah-e-yntrvum-vazgen-manukyany.htm/|title=Վազգեն Մանուկյանի պաշտոնական կայք|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>:
 
ԱԺՄ-ն [[Հայաստանի Ազգային ժողով|Ազգային ժողովում խմբակցություն]] է ունեցել 1995-2003թթ..2003 թվականներին:
 
== ՀՀ պաշտպանության նախարար պատերազմի տարիներին ==
1992թ.1992 թվականի սեպտեմբերի 11-ին Վազգեն Մանուկյանը նշանակվել է ՀՀ պետնախարար<ref name=":3" />, 1992թ.1992 թվականի հոկտեմբերին նշանակվել է [[Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության նախարար|ՀՀ Պաշտպանության նախար]]<ref name=":3" />` միաժամանակ ղեկավարելով ՀՀ ռազմաարդյունաբերական համալիրը: Այդ ժամանակաշրջանում վերջնականորեն ձևավորվում է [[Հայաստանի զինված ուժեր|ՀՀ կանոնավոր բանակը]], բազմաթիվ պարտություններից հետո սկսվում է փայլուն հաղթանակների շրջանը:
 
1992թ.1992 թվականի ամռանը [[Լեռնային Ղարաբաղ|Լեռնային Ղարաբաղը]] ողբերգություն էր ապրում. մեկ ամսում ադրբեջանական զորքերը գրավեցին [[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյանն]] ու [[Մարտակերտի շրջան|Մարտակերտը]], հայերի կողմից վերահսկվող տարածքների մոտ 50 տոկոսը: Թվում էր՝ ևս մեկ ճիգ, և ղարաբաղյան հարցը կլուծվի վերջնականապես<ref name=":20">{{Cite web|url=http://www.aniarc.am/2020/10/12/tatul-hakobyan-column-12-october-2020/|title=Պատերազմի ծանրագույն, անհուսալի օրերը, որ մենք հաղթահարեցինք 1991-1994-ին {{!}} Aniarc|last=admina|language=en-US|accessdate=2020-10-21}}</ref>: Հենց այդ ժամանակ Վազգեն Մանուկյանը դարձավ Հայաստանի պաշտպանության նախարար, և [[Արցախյան ազատամարտ|պատերազմի]] ընթացքը սկսեց աստիճանաբար փոխվել: [[ԽՍՀՄ Զինված ուժեր|ԽՍՀՄ ցամաքային զորքերի]] շտաբի պետի տեղակալ [[Նորատ Տեր-Գրիգորյանց|Տեր-Գրիգորյանցի]] ակտիվ մասնակցությամբ կազմավորվեց փոքրաթիվ, բայց մարտունակ բանակ: 1992թ.1992 թվականի աշնանից սկսած հաջողվեց կասեցնել ադրբեջանցիների առաջխաղացումը, իսկ 1993թ.1993 թվականի գարնանը հայերը հակահարձակման անցան և արդեն օգոստոսին ջախջախեցին ադրբեջանական բանակի հիմնական հարվածային ուժերը<ref name=":9" />:
 
1993 թվականի մայիսի 28-ին գրեթե ավարտված էր [[Հայաստանի բանակ|Հայաստանի կանոնավոր բանակի]] ձևավորումը, որի բաղկացուցիչ մասն էր [[Արցախի Հանրապետության Պաշտպանության բանակ|Արցախի բանակը]]։ Գրավված էր [[Քելբաջար-Լաչինի տնտեսական շրջան|Քելբաջարը]], հետ էր վերցված [[Մարտակերտի շրջան|Մարտակերտը]], ջարդվել էր Ադրբեջանի բանակի ողնաշարը, և շարունակվում էր սկսված հաղթանակների շարքը։ Համաժողովրդական մեծ ոգևորության ալիք էր առաջացել, և այդ ժամանակ տեղի ունեցավ առաջին զորահանդեսը, որը ընդունում էր այդ ժամանակվա պաշտպանության նախարար Վազգեն Մանուկյանը<ref>«Հայ զինվոր», ՀՀ պաշտպանության նախարարության պաշտոնաթերթ, N 5, հունիսի 1-10, 1993թ </ref><ref>Հայաստանի Հանրապետություն, թիվ 106, մայիս 29, 1993թ.</ref>։
 
=== '''Կապանի օպերացիա''' ===
1992 թ․թվականի աշնան և ձմռան ամիսներին երկրի սահմաններին իրավիճակն օրհասական էր։ [[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյանն]] ու Մարտակերտը թշնամու ձեռքում էին, [[Կիչան|Կիչանը]] և ըստ այդմ՝ [[Ստեփանակերտ|Ստեփանակերտն]] ու ամբողջ [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախը]]՝ մշտական սպառնալիքի տակ։ [[Լաչինի մարդասիրական միջանցք|Լաչինի միջանցքով]] երթևեկելը խիստ վտանգավոր էր, երբեմն՝ անհնար։ Հակառակորդը տարբեր զինատեսակներից գնդակոծում էր նաև [[Կապանի շրջան|Կապանի շրջանի]] հայկական գյուղերը՝վտանգի տակ պահելով [[Կապան]]-[[Գորիս]] ավտոմայրուղին։ավտոմայրուղին<ref name=":20" />։
 
1992 թ.թվականի ապրիլի 24-ից սահմանային ընդհարումները վերաճում են լուրջ [[Արցախյան ազատամարտ|մարտական գործողությունների]]։ Զանգվածաբար հրետակոծվում էին Կապան քաղաքն ու սահմանամերձ բնակավայրերը։
 
Որոշում է կայացվում միջոցներ ձեռնարկել՝ վերացնելու հակառակորդի առավել վտանգավոր հենակետերը։ [[Հայաստանի զինված ուժեր|ՀՀ ԶՈՒ]] գլխավոր շտաբի պետ գեներալ-լեյտենանտ Հ<nowiki/>[[Հրաչյա Անդրեասյան|րաչյա Անդրեասյանը]] մշակում է պլան, օպերացիայի ղեկավար է նշանակվում [[Յուրի Խաչատուրով|Յուրի Խաչատուրովը]]<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=1upYnFnkugo|title=Յուրի Խաչատուրովը՝ Կապանի օպերացիայի մասին|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>։
Տող 121.
Դեկտեմբերի 10-ի վաղ առավոտյան գործողությունը սկսվում է։ Մի քանի ժամ տևած մարտերից հետո հայկական կողմին հաջողվում է լիակատար պարտության մատնել թշնամուն և փոխել պատերազմի ելքը<ref>{{Cite web|url=https://blognews.am/arm/news/580241/lranum-e-kapani-haxtakan-operaciayi-26-amyaky.html|title=Լրանում է Կապանի հաղթական օպերացիայի 26-ամյակը|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>։
 
Կապանի օպերացիայի մասին Վազգեն Մանուկյանը տեղյակ չի պահել այդ ժամանակվա [[Հայաստանի Հանրապետության նախագահ|նախագահ]] [[Լևոն Տեր-Պետրոսյան|Լևոն Տեր-Պետրոսյանին]], քանի որ վերջինս դեմ էր նմանգործողություններին՝նման գործողություններին՝ համարելով միջազգային հանրության կողմից ոչ ընդունելի<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=NzfDDHPLX7U|title=«ԶՐՈՒՅՑՆԵՐ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻ ՄԱՍԻՆ».|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>։
=== '''Քարվաճառի օպերացիա''' ===
[[Քարվաճառի շրջան (Ադրբեջանական ԽՍՀ)|Քարվաճառի շրջանում]] տեղակայված ադրբեջանական ռազմական հենակետի ոչնչացման, բռնազավթված բնակավայրերի ազատագրման և ադրբեջանական բանակի լաչին-քելբաջարյան խմբավորման ջախջախման գործողությունըտեղի է ունեցել 1993 թ․թվականի մարտի 27-ից ապրիլի 2-ը։ Դա նույնպեսը՝ Վազգեն Մանուկյանի պաշտոնավարման օրոք էր և նրա անմիջական ղեկավարությամբ<ref name=":11">{{Cite web|url=https://ankakh.com/hy/article/2329|title=Ինչպես 70-ամյա գերությունից ազատագրվեց պատմական Քարավաճառը|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>։
 
Քարվաճառն իր դիրքով չափազանց կարևոր էր: Քարվաճառից էր հրետանակոծվում [[Մարտակերտ|Մարտակերտը]], Քարվաճառում տեղակայված թշնամու զինուժը մեծ վտանգ էր [[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյանի]] պարտիզանական ջոկատների համար համալրում հասցնող ինքնաթիռներին: [[Քարվաճառի ազատագրում|Քարվաճառի ազատագրումը]] մեկ ուղղությամբ իրականացնել հնարավոր չէր. այն իրագործվում է երեք ուղղություններով՝ միաժամանակյա հարձակմամբ<ref name=":11" />:
 
1993 թ.թվականի օգոստոսի 21-ին Վազգեն Մանուկյանն ազատվում է պաշտպանության նախարարի պաշտոնից՝ մեկ տարվա պաշտոնավարման ընթացքում էական դերակատարում ունենալով [[Արցախյան ազատամարտ|Արցախյան պատերազմի]] հաղթանակի նվաճման գործում<ref name=":10" /><ref name=":3" />։
 
== 1996 թվական ==
1995թ.1995 թվականին Վազգեն Մանուկյանն ընտրվում է [[Հայաստանի Ազգային ժողով|ՀՀ Ազգային ժողովի]] պատգամավոր թիվ 20 ընտրատարածքից<ref>http://www.parliament.am/deputies.php?lang=arm&sel=&ord=&show_session=1</ref>:
 
[[ՀՀ նախագահի ընտրություններ 1996|1996 թվականի նախագահական ընտրությունների]] ժամանակ ձևավորվում է լուրջ ընդդիմադիր ճակատ։ Հիմնական քաղաքական կուսակցություններն ու ուժերը համախմբվում են՝ Վազգեն Մանուկյանին առաջադրելով ազգային համաձայնության թեկնածու նախագահական ընտրություններում։
 
1996 թվականի սեպտեմբերի 22-ի նախագահական ընտրությունները վերաճում են համատարած ընտրակեղծիքների՝ հօգուտ [[Լևոն Տեր-Պետրոսյան|Լևոն Տեր-Պետրոսյանի]] <ref>«88-ը Արցախի համար էր, 96-ը ամբողջ Հայաստանի», հրապարակված փաստաթղթերի ժողովածու, «Երևան» տեղեկատվական կենտրոն, 20 սեպտեմբերի-7 հոկտեմբերի, 1996թ</ref><ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20190629162530/https://www.kavkaz-uzel.eu/blogs/83781/posts/35768|title=Кавказский Узел {{!}} Если бы выборы в Армении были честными? Альтернативный подсчет. 1990-е гг.|date=2019-06-29|website=web.archive.org|accessdate=2020-09-09}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.refworld.org/docid/3ae6a6c014.html|title=Refworld {{!}} Armenia: After the 1996 Presidential Elections|last=Refugees|first=United Nations High Commissioner for|website=Refworld|language=en|accessdate=2020-09-10}}</ref>։ Անգամ համատարած ընտրակեղծիքների արդյունքում պաշտոնական տվյալներով Վազգեն Մանուկյանը հավաքել էր 41,29% ձայն, Լևոն Տեր-Պետրոսյանը՝ 51,75%<ref>«88-ը Արցախի համար էր, 96-ը ամբողջ Հայաստանի», էջ 33 Սեպտեմբերի 29-ին ԿԸՀ հանձնաժողովի ներկայացրած նախագահական ընտրությունների վերջնական արդյունքները, «Երևան» տեղեկատվական կենտրոն, 1996</ref> <ref name=":18">{{Cite web|url=https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=4346|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2020-09-10}}</ref>։ Ենթադրվում էր, որ 1996 թ.թվականի սեպտեմբերի նախագահական ընտրությունները կեղծվել են նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի առաջին շրջանի հաղթանակը ապահովելու համար, որպեսզի նա երկրորդ փուլում չհանդիպի Մանուկյանին<ref>{{Cite web|url=https://www.rferl.org/a/1079498.html|title=Armenia: FAQ About February's Presidential Election|website=RadioFreeEurope/RadioLiberty|language=en|accessdate=2020-09-11}}</ref>: [[Ազգային ժողովրդավարական միություն|Ազգային Ժողովրդավարական Միությունը]] հատորներով ապացուցային բազա է ներկայացրել [[Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրական դատարան|Սահմանադրական դատարան]]<ref>ԱԺՄ դիմումը ՀՀ սահմանադրական դատարան, 25.10.1996, «ՀՀ ազգային արխիվ»</ref> <ref name=":18" />։
 
''«Այդուհանդերձ մենք չէինք հայտարարում, որ ընդդիմության թեկնածուն հաղթել է, այլ պահանջում էինք ամեն մի ընտրատարածքից պատահականության սկզբունքով 3-ական արկղ բացել, և եթե ընտրակեղծիքներ հայտնաբերվեն, գնանք երկրորդ փուլի»․'' Վազգեն Մանուկյան <ref>{{Cite web|url=https://news.am/arm/news/464146.html|title=ԱԺՄ կուսակցության նախագահ Վազգեն Մանուկյանի հայտարարությունը՝ Ռոբերտ Քոչարյանի մասին|website=news.am|language=hy|accessdate=2020-09-11}}</ref><ref name=":15">{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=CjTp3eaEDMY|title=1996թ,սեպտեմբերի 25, մաս3|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>'''։'''
Տող 148.
Վազգեն Մանուկյանը փորձում է ցուցարարներին հանգստացնել՝ ասելով.''«Այստեղ հանձնաժողովը մի որոշում է ընդունում, որը մեզ լիովին գոհացնում է: Ժողովուրդ, այս պահից կախված է մեր ողջ ժողովրդի ապագան»''''':''' Նա կոչ է անում ժողովրդին անկարգությունների չդիմել և ձեռք չբարձրացնել ոստիկանների վրա<ref name=":16" />։
 
Հատվածներ [[ԱՄՆ Պետական դեպարտամենտ|ԱՄՆ-ի Պետքարտուղարության]] զեկույցից 1996 թթվականի նախագահական ընտրությունների և դրան հաջորդած իրադրության վերաբերյալ <ref name=":19">{{Cite web|url=https://1997-2001.state.gov/global/human_rights/1996_hrp_report/armenia.html|title=1996 Human Rights Report: Armenia|website=1997-2001.state.gov|accessdate=2020-09-10}}</ref><ref>«Առավոտ», 1 փետրվար, 1997թ., շաբաթ
 
ԱՄՆ–ի Պետքարտուղարությունը՝ Հայաստանի մասին</ref>.
Տող 161.
 
== Հանրային խորհուրդ ==
2009 թվականից մինչև 2019 թթվականի. նոյեմբերի 13-ը Վազգեն Մանուկյանը ղեկավարել է [[Հայաստանի հանրային խորհուրդ|ՀՀ Հանրային խորհուրդը]] <ref>{{Cite web|url=https://hetq.am/hy/article/102482|title=Վազգեն Մանուկյանը կրկին նշանակվեց Հանրային խորհրդի նախագահ|website=Hetq.am|language=hy|accessdate=2020-09-09}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://yerevan.today/all/politics/43026/vazgen-manukyany-durs-ekav-hanrayin-khorhrdic|title=Վազգեն Մանուկյանը դուրս եկավ Հանրային խորհրդից|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>։ Հանրային խորհուրդի նպատակն է նպաստել երկրում [[Քաղաքացիական հասարակություն|քաղաքացիական հասարակության]] կայացմանն ու զարգացմանը, հանդուրժողականության մթնոլորտի ձևավորմանը, իշխանության ու հասարակության տարբեր շերտերի միջև կառուցողական երկխոսության ծավալմանը:
 
Խորհրդում ներգրավված են եղել անվանի գիտնականներ, հասարակական, մշակութային, նախկին պետական անվանի գործիչներ, մտավորականներ, որոնք խորհրդի կազմում միավորվելու և համագործակցելու շնորհիվ ձևավորել են ընդհանուր տեսլական Հայաստանի ու հայ ժողովրդի ապագայի վերաբերյալ, ձևակերպել խնդիրներ, որոնք ներկայացվել են նաև օրվա իշխանություններին <ref name=":12">{{Cite web|url=https://publiccouncil.am/reports/|title=Հաշվետվություններ|last=|first=|date=|website=ՀՀ Հանրային Խորհուրդ|publisher=|accessdate=}}</ref>։
Տող 167.
Վազգեն Մանուկյանի ղեկավարած տարիներին խորհուրդն իրականացրել է ակտիվ գործունեություն՝ արձագանքելով Հայաստանին ու հայ ժողովրդին վերաբերող բոլոր այն հարցերին, որոնք հանրային հնչեղություն են ստացել և հուզել հասարակությանը:Բազմաթիվ հարցեր խորհրդում բարձրացվել, քննարկվել և դրանց վերաբերյալ [[Հայաստանի Հանրապետության նախագահ|ՀՀ նախագահին]] կամ [[Հայաստանի Կառավարություն|ՀՀ կառավարություն]] առաջարկներ են ներկայացվել [[Հայաստանի հանրային խորհուրդ|Հանրային խորհրդի]] [https://publiccouncil.am/members-of-pc/ անդամների] կամ [https://publiccouncil.am/committees/ հանձնաժողովների] նախաձեռնությամբ։ Այդ հարցերի որոշակի մասն անմիջապես ստացել է լուծումներ, որոշ մասը ներառվել է [[Հայաստանի Կառավարություն|ՀՀ կառավարության]] գործունեության ուղենիշների ու ծրագրերի մեջ<ref name=":12" />։
 
2010 թ.թվականի հուլիսի 7-ին [[Նյու Յորք|Նյու Յորքում]] կայացած [[:en:International_Association_of_Economic_and_Social_Councils_and_Similar_Institutions|Տնտեսական և սոցիալական խորհուրդների ու համանման կառույցների միջազգային ասոցիացիայի]] (ՏՍԽՀԿՄԱ) ընդհանուր վեհաժողովի ժամանակ ՏՍԽՀԿՄԱ-ի նախագահության ներկայացմամբ ՀՀ Հանրային խորհուրդը դարձել է Հանրային խորհուրդների միջազգային կառույցի անդամ<ref>{{Cite web|url=http://www.aicesis.org/members/list/|title=List of Members|last=|first=|date=|website=www.aicesis.org|publisher=|accessdate=}}</ref> <ref name=":13">{{Cite web|url=https://publiccouncil.am/patmutyun/|title=Պատմություն|last=|first=|date=|website=ՀՀ Հանրային խորհուրդ|publisher=|accessdate=}}</ref>
 
Միջազգային համագործակցության շրջանակներում ՀՀ Հանրային խորհուրդը ասոցիացիայի մի շարք երկրների հետ ([[Ռուսաստան]], [[Չինաստան]], [[Բրազիլիա]], [[Հունաստան]], [[Պորտուգալիա]]) ստորագրել է երկկողմ համագործակցության պայմանագրեր<ref name=":13" />: