«Շիա իսլամ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Շիա''' ({{IPAc-en|ˈ|ʃ|iː|ə}}; {{lang-ar|شيعة}} ''Shīʿah'', from ''Shīʿatu ʿAlī'', «Ալիի համախոհներ»), իսլամի ճյուղ, որի համաձայն [[Մուհամմադ|Մուհամմադ մարգարեն]] Ղադիր Խումում տեղի ունեցած հավաքի ժամանակ իր իրավահաջորդ և [[Իմամաթ (շիա իսլամ)|իմամ]] (առաջնորդ) է նշանակել [[Ալի իբն Աբի Տալիբ]]ին<ref>{{cite book |url=https://www.al-islam.org/khilafah-ali-over-abu-bakr-toyib-olawuyi/preface |title=On the Khilafah of Ali over Abu Bakr |last=Olawuyi |first=Toyib |publisher= |year=2014 |isbn=978-1-4928-5884-3 |location= |pages=3 |deadurl=noyes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160422181325/http://www.al-islam.org/khilafah-ali-over-abu-bakr-toyib-olawuyi/preface |archivedate=ապրիլի 2016-04-22, 2016 |df=dmy-all |access-date=2019-02-18 }}</ref>։ Սակայն Մուհամմադի մահից հետո Սաքիֆայում տեղի ունեցած հավաքի արդյունքում [[խալիֆ]] է դարձել Աբու Բաքրը։ Հենց սրանով էլ սկսվել է [[սուննի իսլամ]]ի հետ առաջին հակադրությունը․ սուննիները կարծում են, որ Մուհամմադը իրավահաջորդ չի նշանակել։ Նրանք նաև պնդում են, որ [[Աբու Բաքր]]ը խալիֆ է նշանակվել շուրայի միջոցով (համայնքային համաձայնությամբ), և նրան համարում են մարգարեից հետո առաջին օրինական խալիֆը<ref>{{cite web|url=http://www.alhewar.com/SadekShura.htm|title=The Shura Principle in Islam – by Sadek Sulaiman|website=www.alhewar.com|access-date=2016-06-18|deadurl=noyes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160727210611/http://www.alhewar.com/SadekShura.htm|archivedate=հուլիսի 2016-07-27, 2016|df=dmy-all}}</ref>։

9-րդ դարի սուննի մուսուլման գիտնական Իբն Քութայբահը Ալիի մասին պատմում է՝ <blockquote>Ես Ալլահի ծառան եմ և նրա մարգարեի եղբայրը։ Ուստի ես ավելի արժանավոր եմ այս պաշտոնում, քան դու։ Ես հավատարմության երդում չեմ տալու ձեզ [Աբու Բաքր և Ումար], քանզի շատ ավելի ճիշտ կլինի, որ դուք բայա (հավատարմության երդում) տաք ինձ։ Դու խլել ես այս պաշտոնը անսարներից՝ իբրև փաստարկ օգտագործելով մարգարեի հետ ունեցած ցեղային կապդ։ Դու ուժով խլելու± ես այդ պաշտոնը մեր՝ ահլ ալ-բայթի ձեռքից։ Մի±թե դու չես հայտարարել անսարների առջև, որ դու ավելի արժանավոր ես խալիֆի պաշտոնի համար, քանի որ Մուհամմադը ձեր միջից է եղել (սակայն Մուհամմադը երբեք Աբու Բաքրի ընտանիքից չի եղել), այդպիսով էլ նրանք քեզ են տվել առաջնորդությունը և ենթարկվել հրամանիդ։ Այժմ ես դեմ եմ հանդես գալիս քեզ՝ օգտագործելով նույն փաստարկը․․․ Հենց մենք ենք ավելի արժանավոր Ալլահի մարգարեն լինելուն՝ ողջ, թե մեռած։ Տվեք մեր իրավունքը մեզ, եթե իսկապես հավատում եք Ալլահին, հակառակ դեպքում պատասխան կտաք սխալ գործելու համար․․․ Ումա՛ր, ես չեմ ենթարկվելու քո հրամաններին․ ես հավատարմության երդում չեմ տալու նրան։ Ի վերջո Աբու Բաքրը ասել է․ «Օ՜ Ալի։ Եթե դու չես ցանկանում քո բայան տալ ինձ, ապա ես չեմ պատրաստվում քեզ ստիպել»։</blockquote>Ալիի կինը՝ Մուհամմադի դուստր Ֆաթիման, հրաժարվել է հավատարամության երդում տալ Աբու Բաքրին և շարունակել է անհաշտ մնալ նրա հետ մինչև իր մահը․ նա մահացել է Ֆադաքի և հոր կողմից թողված ժառանգության հարցերի, ինչպես նաև իր տանը տեղի ունեցած հավաքի հետևանքների պատճառով։ Սա հիշատակված է սահիհ սուննի Հադիսում, Սահիհ Բուխարիում և Սահիհ Մուսուլմանում։ Ֆաթիման հավատարմության երդում չի տվել Աբու Բաքրի խալիֆայությանը<ref>{{cite web|url=https://sunnah.com/search/?q=After+the+death+of+Allah+%27s+Apostle+Fatima+the+daughter+of+Allah%27s+Apostle+asked+Abu+Bakr+As-Siddiq+to+give+her,+her+share+of+inheritance+from+what+Allah%27s+Apostle+had+|title=After the death of Allah 's Apostle Fatima the daughter of Allah's Apostle asked Abu Bakr As-Siddiq to give her, her share of inheritance from what Allah's Apostle had (p. 1) – Sunnah.com – Sayings and Teachings of Prophet Muhammad (صلى الله عليه و سلم)|publisher=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171010055547/https://sunnah.com/search/?q=After+the+death+of+Allah+%27s+Apostle+Fatima+the+daughter+of+Allah%27s+Apostle+asked+Abu+Bakr+As-Siddiq+to+give+her%2C+her+share+of+inheritance+from+what+Allah%27s+Apostle+had+|archivedate=հոկտեմբերի 10, 2017-10-10|deadurl=noyes|df=dmy-all|accessdate=2019-02-21}}</ref>։ Բանու հաշիմ ցեղի գրեթե բոլոր անդամները, Մուհամմադի տոհմը և սահամայի մեծամասնությունը աջակցել են Ալիին մարգարեի մահից հետո, մինչդեռ ուրիշները աջակցում էին Աբու Բաքրին<ref>{{cite web|url=https://www.al-islam.org/history-shiism-advent-islam-end-minor-occultation-muharrami/lesson-8-shiah-among-companions-sahabah|title=Lesson 8: The Shi'ah among the Companions {sahabah}|date=February 2013|website=Al-Islam.org|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170729024723/https://www.al-islam.org/history-shiism-advent-islam-end-minor-occultation-muharrami/lesson-8-shiah-among-companions-sahabah|archivedate=հուլիսի 29, 2017|deadurl=no|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.al-islam.org/house-sorrows-life-sayyidah-fatimah-al-zahra-and-her-grief-shaykh-abbas-qummi/chapter-3-state|title=Chapter 3: State of Affairs in Saqifah after the Death of the Prophet|date=2016-04-21|website=Al-Islam.org|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170729151253/https://www.al-islam.org/house-sorrows-life-sayyidah-fatimah-al-zahra-and-her-grief-shaykh-abbas-qummi/chapter-3-state|archivedate=հուլիսի 29, 2017-07-29|deadurl=noyes|df=dmy-all|accessdate=2019-02-21}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.islamicinsights.com/religion/clergy-corner/did-imam-ali-give-allegiance-to-abu-bakr.html|title=Did Imam Ali Give Allegiance to Abu Bakr?|date=դեկտեմբերի 8, 2009|publisher=Islamic Insights|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170628084915/http://www.islamicinsights.com/religion/clergy-corner/did-imam-ali-give-allegiance-to-abu-bakr.html|archivedate=հունիսի 2017-06-28, 2017|deadurl=noyes|df=dmy-all|accessdate=2019-02-21}}</ref><ref>Riz̤vī, Sayyid Sa'eed Ak̲h̲tar. Slavery: From Islamic & Christian Perspectives. Richmond, British Columbia: Vancouver Islamic Educational Foundation, 1988. Print. {{ISBN|0-920675-07-7}} pp. 35–36</ref><ref>{{cite web|url=https://www.world-federation.org/sites/default/files/uploaded_files/The_Succession_to_Muhammad-Wilferd_Madelung.pdf|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170730061409/https://www.world-federation.org/sites/default/files/uploaded_files/The_Succession_to_Muhammad-Wilferd_Madelung.pdf|archivedate=հուլիսի 2017-07-30, 2017|accessdate=2017-06-14|deadurl=noyes|df=dmy-all}}</ref><ref>Shaikh, Asif. Sahaba: The Companion. n.p., n.d. Print. pp. 42–45</ref><ref>Peshawar Nights</ref><ref>A list composed of sources such as Ibn Hajar Asqalani and Baladhuri, each in his Ta'rikh, Muhammad Bin Khawind Shah in his Rauzatu's-Safa, Ibn Abdu'l-Birr in his Isti'ab</ref><ref>Muhammad ibn Jarir al-Tabari, vol. 3, p. 208; Ayoub, 2003, 21</ref>։

Շիա իսլամը իր մեջ ներառում է բավականին շատ տարբեր խմբեր<ref name="Britannica738" />։ Շիական աստվածաբանական հավատալիքները և կրոնական պրակտիկան, օրինակ՝ աղոթքները, փոքր-ինչ տարբերվում են սուննիականից։ Եթե սուննիները իրականացնում են մուսուլմանական աղոթքը (սալաթ) օրական 5 անգամ, ապա շիաները ունեն տարբերակ միավորելու ազ-Զուհրը (կեսօրի աղոթք) ալ-Ասրի (երեկոյան աղոթք) հետ, իսկ ալ-Մաղրիբը (մայրամուտի աղոթք) ալ-Իշայի (գիշերային աղոթք) հետ, քանի որ Ղուրանում երեք կոնկրետ ժամանակահատվածներ են նշված։ Սուննիները միայն որոշակի հանգամանքների դեպքում են միավորում աղոթքները<ref name=":1">{{cite web|url=http://www.revertmuslims.com/sala.html|title=Learn to do Shia Prayer – Islamic Prayer – Shia Salat|publisher=Revertmuslims.com|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110511175920/http://www.revertmuslims.com/sala.html|archivedate=մայիսի 11, 2011-05-11|accessdate=2011-05-04|deadurl=noyes|df=dmy-all}}</ref><ref name=":2">{{cite web|url=http://www.al-islam.org/encyclopedia/chapter7/5.html|title=Joining Prayers and Other Related Issues|publisher=Al-islam.org|archiveurl=https://archive.is/20120722152225/http://www.al-islam.org/encyclopedia/chapter7/5.html|archivedate=հուլիսի 22, 2012-07-22|accessdate=2011-05-04|deadurl=noyes|df=dmy-all}}</ref>։ Շիա իսլամը մուսուլմանական աշխարհում ներկայացնում է կրոնական մեկնաբանության և քաղաքական իշխանության լրիվ առաձին մի համակարգ<ref name=":3">{{cite web|url=http://americandruze.com/Druze%20And%20Islam.html|title=Druze and Islam|publisher=americandruze.com|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110514143649/http://americandruze.com/Druze%20And%20Islam.html|archivedate=մայիսի 14, 2011-05-14|accessdate=2010-08-12|deadurl=noyes|df=dmy-all}}</ref><ref name=":4">{{cite web|url=http://alqazwini.org/qazwini_org/articles/by_articles/ijtihad.htm|title=Ijtihad in Islam|publisher=AlQazwini.org|archiveurl=https://web.archive.org/web/20050102023635/http://alqazwini.org/qazwini_org/articles/by_articles/ijtihad.htm|archivedate=հունվարի 2, 2005-01-02|accessdate=2010-08-12|deadurl=noyes|df=dmy-all}}</ref>։ Շիական ինքնությունը սկզբում վերագրվել է Իմամ Ալիի հետևորդներին<ref name=":5">"Shi'ite Islam," by Allamah Sayyid Muhammad Husayn Tabataba'i, translated by Sayyid Husayn Nasr, State University of New York Press, 1975, p. 24</ref>, իսկ շիական աստվածաբանությունը ձևավորվել է իսլամական օրացույցով 2-րդ դարում (719-816 թվականներ) կամ [[Հիջրա]]յից հետո (8-րդ դար)<ref>Dakake (2008), pp. 1–2</ref>։ Շիական հասարակությունն ու կառավարությունը ձևավորվել է 9-րդ դարի վերջին։ 10-րդ դարը Լուի Մասիգոնը կոչում է «իսլամի պատմության մեջ շիա իսմայիլական դար»<ref>In his "Mutanabbi devant le siècle ismaëlien de l'Islam", in Mém. de l'Inst Français de Damas, 1935, p.</ref>։

Նրանք ունեն նաև աստվածային կամքի մասին ամբողջական գիտելիքներ։ Նրանք տիրապետում են հրեշտակների կողմից մարգարեներին (''nabi'') և առաքյալներին (''rasul'') փոխանցված տեղեկատվությանը։ Նրանց գիտելիքը ներառում է բոլոր ժամանակների ամբողջությունը։ Սակայն նրանք կրոնական հարցերում սխալ չեն գործում<ref name=":6">Corbin (1993), p. 48</ref>։ Շիաները Ալիին համարում են ոչ միայն մուսուլմանական համայնքի արդար ղեկավար, այլև իսլամական պրակտիկայի և դրա թաքնված իմաստի մեկնաբան։ Ուստի համարում են, որ նա սխալ և մեղք գործելուց ազատված էր և աստվածային կարգադրությամբ (''nass'') նշանակված էր առաջին իմամ<ref>{{cite web|url=http://www.al-islam.org/perfectman/1.htm|title=Part 1: The Perfect Man|date=2013-01-27|work=Al-Islam.org|archiveurl=https://archive.is/20120717020530/http://www.al-islam.org/perfectman/1.htm|archivedate=հուլիսի 17, 2012-07-17|deadurl=noyes|df=dmy-all|accessdate=2019-02-26}}</ref>։ Շիական տեսակետի համաձայն Ալին հայտնի է որպես «կատարյալ մարդ» այնպես, ինչպես Մուհամմադն է եղել<ref>[http://www.bbc.co.uk/religion/religions/islam/subdivisions/sunnishia_1.shtml How do Sunnis and Shias differ theologically?] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140417082653/http://www.bbc.co.uk/religion/religions/islam/subdivisions/sunnishia_1.shtml|date=17 April 2014}} Last updated 2009-08-19, BBC religions</ref>։

}}Շիաները Լիբանանի բնակչության 27-35% են, [[Եմեն]]ի բնակչության 35%-ը<ref name="mafhoum1"/><ref>{{cite web |url=https://www.state.gov/j/drl/rls/irf/2010/148830.htm |title=International Religious Freedom Report 2010 |publisher=U.S. Government Department of State |accessdate=2010-11-17 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130713124120/http://www.state.gov/j/drl/rls/irf/2010/148830.htm |archivedate=հուլիսի 13, 2013 |df=dmy-all }}</ref>, այլ տվյալներով՝ 35-40%-ը<ref>{{cite web|url=http://islamicweb.com/beliefs/cults/shia_population.htm|title=How many Shia?|publisher=Islamicweb.com|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110525012639/http://www.islamicweb.com/beliefs/cults/shia_population.htm|archivedate=մայիսի 25, 2011-05-25|accessdate=2011-05-04|deadurl=noyes|df=dmy-all}}</ref>, [[Քուվեյթ]]ի բնակչության 30-35%-ը (տվյալներ չկան քաղաքացիություն չունեցողների համար)<ref name="irfr2012">{{cite web|url=https://www.state.gov/j/drl/rls/irf/religiousfreedom/index.htm?year=2012&dlid=208398#wrapper|title=International Religious Freedom Report for 2012|year=2012|work=US State Department|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170627000111/https://www.state.gov/j/drl/rls/irf/religiousfreedom/index.htm?year=2012&dlid=208398#wrapper|archivedate=հունիսի 27, 2017|deadurl=no|df=dmy-all}}</ref><ref name="ssi">{{cite web|url=http://www.strategicstudiesinstitute.army.mil/pdffiles/pub861.pdf|title=The New Middle East, Turkey, and the Search for Regional Stability|date=April 2008|work=Strategic Studies Institute|page=87|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150318173523/http://www.strategicstudiesinstitute.army.mil/pdffiles/pub861.pdf|archivedate=մարտի 18, 2015|deadurl=no|df=dmy-all}}</ref>, [[Թուրքիա]]յի բնակչության ավելի քան 20%-ը<ref name="PRC" /><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=lFFRzTqLp6AC&pg=PP1|title=The Alevis in Turkey: The Emergence of a Secular Islamic Tradition|last=Shankland|first=David|publisher=Routledge|year=2003|isbn=978-0-7007-1606-7|location=}}</ref>, [[Պակիստան]]ի բնակչության 5-20%-ը<ref name="PRC" /><ref>{{cite web|url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Pakistan.pdf|title=Country Profile: Pakistan|date=February 2005|work=Library of Congress Country Studies on Pakistan|publisher=Library of Congress|archiveurl=https://web.archive.org/web/20050717171649/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Pakistan.pdf|archivedate=հուլիսի 17, 2005|accessdate=2010-09-01|quote=''Religion: The overwhelming majority of the population (96.3 percent) is Muslim, of whom approximately 95 percent are Sunni and 5 percent Shia.''|deadurl=no|df=dmy-all}}</ref>, իսկ [[Աֆղանստան]]ի բնակչության 10-19%-ը<ref name="lcweb2.loc.gov">{{cite web|url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Afghanistan.pdf|title=Shia women too can initiate divorce|date=August 2008|publisher=Library of Congress Country Studies on Afghanistan|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140408085103/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Afghanistan.pdf|archivedate=ապրիլի 8, 2014|accessdate=2010-08-27|quote=''Religion: Virtually the entire population is Muslim. Between 80 and 85 percent of Muslims are Sunni and 15 to 19 percent, Shia.''|deadurl=yes|df=}}</ref><ref name="CIAAFG">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2122.html?countryName=Afghanistan&countryCode=af&regionCode=sas&#af|title=Afghanistan|work=Central Intelligence Agency (CIA)|publisher=The World Factbook on Afghanistan|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100528122742/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2122.html?countryName=Afghanistan&countryCode=af&regionCode=sas&#af|archivedate=մայիսի 28, 2010|accessdate=2010-08-27|quote=Religions: Sunni Muslim 80%, Shia Muslim 19%, other 1%|deadurl=no|df=dmy-all}}</ref>։