Վիքիպեդիա

«Ալբերտ Այնշտայն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
փոխարինվեց: {{reflist| → {{ծանցանկ| (2) oգտվելով ԱՎԲ
Rescuing 11 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.7
Տող 30.
* [[Նաթան Ռոզեն]]
* [[Լեո Զիլարդ]]
* [[Ռազիուդին Սիդիքուի]]<ref>{{cite web |url=http://www.ias.ac.in/currsci/apr25/articles32.htm |title=Mohammad Raziuddin Siddiqui |publisher=Ias.ac.in |date=հունվարի 2, 1998 |archiveurl=httphttps://web.archive.org/web/20040601194117/http://www.ias.ac.in/currsci/apr25/articles32.htm |archivedate=հունիսի 1, 2004-06-01 |accessdate=2011 թ․ ապրիլի 3 |dead-url=no }}</ref>
}}
| known_for = {{Plainlist|
Տող 56.
| pmid =
| pmc =
}}</ref>։ Նրա հանրահայտ [[զանգված-էներգիա համարժեքություն|զանգված-էներգիա համարժեքության]] բանաձևը՝ {{nowrap|1=''E'' = ''mc''<sup>2</sup>}}, երկու անգամ ճանաչվել է «աշխարհի ամենահայտնի հավասարումը»<ref>David Bodanis, ''E&nbsp;=&nbsp;mc<sup>2</sup>։ A Biography of the World's Most Famous Equation'' (New York: Walker, 2000).</ref>։ [[1921]] թվականին նա արժանացել է [[Ֆիզիկայի Նոբելյան մրցանակ|Նոբելյան մրցանակի]] «[[տեսական ֆիզիկա]]յում իր ավանդի և հատկապես իր՝ [[ֆոտոէֆեկտ|ֆոտոէֆեկտի օրենքի]] բացահայտման համար»<ref>{{cite web |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1921/ |title=The Nobel Prize in Physics 1921 |accessdate=2007 թ․ մարտի 6 |publisher=Nobel Foundation |archiveurl=httphttps://www.webcitation.org/5bLXMl1V0?url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1921/ |archivedate=հոկտեմբերի2008-10-05 5,|dead-url=no 2008}}<blockquote>Նոբելյան հանձնաժողովի «for his services to Theoretical Physics, and especially for his discovery of the law of the photoelectric effect» ձևակերպումը հաճախ է շփոթեցնում է ընթերցողին՝ [[ֆոտոէֆեկտ|ֆոտոէֆեկտի օրենքները]] վերագրելով Այնշտայնին։ Իրականում նա, [[Մաքս Պլանկ]]ի կողմից 1900 թ. առաջադրված լույսի քվանտային բնույթի թեզի հիման վրա, առաջինն է տեսականորեն բացահայտել [[Ալեքսանդր Ստոլետով]]ի [[ֆոտոէֆեկտ|ֆոտոէֆեկտի օրենքների]] քվանտային բնույթը։</blockquote></ref>։ Վերջինս վճռական դեր խաղաց ֆիզիկայում [[քվանտային մեխանիկա]]յի հիմնադրման գործում։
 
Իր գործունեության շեմին Այնշտայնը կարծում էր, որ [[դասական մեխանիկա|Նյուտոնյան մեխանիկան]] այլևս բավարար չէ համապատասխանեցնելու դասական մեխանիկայի օրենքները [[էլեկտրամագնիսական դաշտ]]ի օրենքների հետ։ Այս գաղափարը և ուղղորդեց նրան զարգացնելու իր [[հարաբերականության հատուկ տեսություն]]ը։ Այնշտայնը հասկացավ, որ հարաբերականության սկզբունքը կարելի է տարածել [[գրավիտացիոն դաշտ]]երի վրա, որին և հետևեց [[1916]] թվականին գրավիտացիոն տեսության ստեղծումը, որի մասին նա հրատարակեց [[Հարաբերականության ընդհանուր տեսություն]] հոդվածը։ Նա շարունակում էր զբաղվել վիճակագրական մեխանիկայի և քվանտային տեսության պրոբլեմներով, որոնք հանգեցրին մասնիկների տեսության և մոլեկուլների շարժման նրա բացատրությանը։
Տող 308.
}}</ref>։
 
«Ձախակողմյան» լինելու պատճառով ԱՄՆ-ում պահպանողականները անընդհատ խոչընդոտում էին գիտնականին։ Դեռ [[1932]] թ.-ին «Կանանց հայրենասիրական ընկերությունը» ({{lang-en|Women patriot corporation}}) նամակով դիմեց [[ԱՄՆ-ի Պետդեպարտամենտ]]ին, որ Այնշտայնին թույլ չտան մտնել ԱՄՆ, քանի որ նրանք հավաստիացնում էին, որ նույնիսկ «[[Իոսիֆ Ստալին]]ը այդքան շատ [[անարխիա-կոմունիզմ|անարխիա-կոմունիստական]] խմբավորումների հետ կապված չէ, որքան գիտնականը»։ Այդ ժամանակ [[ԿՀՎ]]-ի ձեռքի տակ կար «անվստահելի» Այնշտայնի անձնական գործը, որը կազմում էր 1427 էջ։ Այնշտայնին հիմնականում մեղադրում էին նրանում, որ նա «քարոզում էր մի ուսմունք, որն ուղղված էր [[անարխիա]] հիմնելուն»։ ԿՀՎ-ի արխիվները վկայում են այն մասին, որ գիտնականը հատուկ ծառայությունների մեծ ուշադրության տակ է եղել, քանի որ [[1937]]-[[1955]] թթ. Այնշտայնը «եղել կամ հովանավորում էր 34 [[կոմունիզմ|կոմունիստական]] ճակատների», հանդիսանում էր նմանատիպ երեք կազմակերպության պատվավոր ներկայացուցիչ և նրա մտերիմ ընկերների մեջ կային անձինք, ովքեր «սատարում էին կոմունիստական գաղափարախոսությանը»<ref>{{cite web | url = http://www.svoboda.org/programs/st/2002/st.062202.asp | title = Ալբերտ Այնշտայնը գործը ԿՀՎ-ում | accessdate = 2009 թ․ փետրվարի 10 | archiveurl = httphttps://www.webcitation.org/60qXr8n5m?url=http://www.svobodanews.ru/content/transcript/24203117.html | archivedate = 2011-08-11 օգոստոս| dead-url = no 11}}</ref>։
 
[[Պատկեր:Israel 5 Sheqalim 1968 Obverse & Reverse.jpg|մինի|200px|<center>Հրեական 5 լիր արժողության թղթադրամ (1968)՝ Այնշտայնի դիմանկարով</center>]]
Տող 535.
|հղում= http://vivovoco.rsl.ru/VV/PAPERS/BIO/EINSTEIN.001/CHAPTER_5.HTM
}}</ref> որ Այնշտայնն ուղղակի մի միտք է քննարկել փոքր ավիաընկերության հետ՝ «կատվի մեջք» տիպի թևով ինքնաթիռների պատրաստման շուրջ։ Ինչպես հետագայում Այնշտայնն է նշում, միտքն այնքան էլ հաջող չէր։
* Այնշտայնին հաճախ նշում են հայտնի [[բուսակերություն|բուսակերների]] շարքում։ Այնշտայնը մի քանի տարվա ընթացքում աջակցել է բուսակերության գաղափարը, սակայն խիստ բուսակեր է դարձել միայն [[1954]] թվականին՝ իր մահից մոտ մեկ տարի առաջ<ref>{{cite web|url=http://www.ivu.org/history/northam20a/einstein.html|title=History of Vegetarianism&nbsp;- Albert Einstein|accessdate=2009 թ․ մարտի 14|archiveurl=httphttps://www.webcitation.org/60qXuuOVL?url=http://www.ivu.org/history/northam20a/einstein.html|archivedate=2011-08-11|dead-url=no}}</ref>։
* Գոյություն ունի չապացուցված մի ենթադրություն<ref>{{cite web|url=http://www.agat.net.ru/anomal/einstein.htm|title=Тайна Альберта Эйнштейна|accessdate=2009 թ․ հուլիսի 5|archiveurl=httphttps://www.webcitation.org/60qXv1Nu5?url=http://www.agat.net.ru/anomal/einstein.htm|archivedate=2011-08-11|dead-url=no}}</ref>, որ Այնշտայնն իր մահից առաջ այրել է իր վերջին գիտական աշխատությունները, որոնք կարող էին մարդկությանը վնաս հասցնել։ Հաճախ այս թեման կապում են «[[Ֆիադելֆիական փորձ]]ի» հետ։ Այս պատմությունը հաճախ հիշատակվում է ԶԼՄ-ներում։ Դրա հիման վրա նույնիսկ «Վերջին հավասարումը» անվանումով ֆիլմ է նկարահանվել ({{lang-en|The Last Equation}})<ref>{{cite web|url=http://www.scifimoviepage.com/upcoming/previews/lastequation.html|title=THE LAST EQUATION (2010)|accessdate=2009 թ․ հուլիսի 5|archiveurl=httphttps://www.webcitation.org/60qXvgWdz?url=http://www.scifimoviepage.com/upcoming/previews/lastequation.html|archivedate=2011-08-11|dead-url=no}}</ref>։
 
== Հետաքրքիր փաստեր ==
Տող 545.
* Մի անգամ Գերմանիայում Այնշտայնը մասնակցեց բարեգործական համերգի։ Տեղացի լրագրողը, հիացած նրա կատարումով, հարցրեց իր հարևանուհուն՝ «Այս ո՞վ է նվագում» և ստացավ պատասխան՝ «Ինչպե՞ս, դուք չճանաչեցի՞ք։ Սա ախր ինքը Այնշտայնն է։» - «Ահ, այո, իհարկե»։ Հաջորդ օրը թերթում հայտնվեց փոքրիկ հոդված մեծ երաժիշտ, անկրկնելի ջութակահար, Ալբերտ Այնշտայնի ելույթի մասին։ «Մեծ երաժիշտը» շատ ուրախացավ, կտրեց հոդվածը և հպարտորեն ցույց էր տալիս իր ծանոթներին՝ «Դուք կարծում եք, ես գիտնակա՞ն եմ։ Ես հանրահայտ ջութակահար եմ, ահա թե ով եմ ես իրականում»<ref>{{cite book |author= Ֆրիման |title= Այբերտ Այնշտայնի պատմությունը |location= Նյու Յորք |year= 1958|pages=124}}</ref>։
* [[1932]] թվականին ամերիկյան «Կանանց հայրենասիրական ընկերությունը» պահանջեց թույլ չտալ Այնշտայնին մուտք գործել ԱՄՆ, քանի որ ըստ նրանց նա հայտնի խառնակիչ և [[կոմունիզմ|կոմունիստ]] է։ Վիզա ի վերջո տվեցին, իսկ Այնշտայնը ցավով գրեց թերթում՝ «Ես երբեք չէի ստացել գեղեցիկ սեռից այսպիսի եռանդուն մերժում, իսկ եթե նույնիսկ ստացել էի, ապա ոչ այսքանից միանգամից»<ref>{{cite book |author= Ա. Այնշտայն|title= Ինչպես եմ տեսնում աշխարհը|location= Փարիզ|year= 1934|pages=57}}</ref>։
* Հայտնի լուսանկարը, որտեղ Այնշտայնը լեզու է ցույց տալիս, կատարվել է լրագրողների և լուսանկարչի պնդերեսության շնորհիվ, երբ նրանցից մեկը խնդրել է Այնշտայնին «ժպտալ խցիկին»<ref>{{cite journal|author=Հանս-ժոզեֆ Կուպեր|year=2000|url=http://www.einstein-website.de/z_information/variousthings.html#tongue|title=Լուսանկարը տարածվում է աշխարհով մեկ - Այնշտայնի լեզուն|accessdate=14 փետրվար 2012|language=en|description=|archiveurl=httphttps://www.webcitation.org/65TeZYR9Q?url=http://www.einstein-website.de/z_information/variousthings.html#tongue|archivedate=2012-02-15|date=|dead-url=no}}</ref>։
 
== Աշխատություններ ==
* [[Ալբերտ Այնշտայնի գիտական հրապարակումների ցանկ]]
* {{cite web
| last =
| first =
| coauthors =
| date =
| url = http://www.alberteinstein.info
| title = Այնշտայնի առցանց արխիվներ
| format =
| work =
| accessdate = 20 հունվար 2009
| archiveurl = httphttps://www.webcitation.org/60qXw9iQ960qXwH4mf?url=http://www.alberteinstein.info/
| archivedate = 2011-08-11
| dead-url = no
}} {{ref-en}}
* {{cite web
| last =
| first =
| coauthors =
| date =
| url = http://www.ethbib.ethz.ch/eth-archiv/einstein/dokumente.html
| title = Այնշտայնի աշխատությունները ETH գրադարանում
| work =
| accessdate = 11 փետրվար 2009
| archiveurl = httphttps://www.webcitation.org/60qXwMBt1?url=http://www.library.ethz.ch/de/Ressourcen/Digitale-Kollektionen/Einstein-Online
| archivedate = 2011-08-11
| dead-url = no
}} {{ref-en}}
* [[:en:List of scientific publications by Albert Einstein|Այնշտայնի գիտական աշխատությունների ամբողջական ցանկ]] {{ref-en}}
* {{cite book
Տող 621 ⟶ 623՝
|publisher= Նաուկա
|year= 1965}} {{ref-ru}}
* {{cite book |title= Այնշտայնը կրոնի մասին |pages=144 |url=http://publ.lib.ru/ARCHIVES/E/EYNSHTEYN_Al%27bert/Eynshteyn_o_religii._Sb.(2010).%5Bdoc%5D.zip |location= Մոսկվա |publisher=Ալպինա նոն-ֆիկշն |year= 2010 |isbn=978-5-91671-056-4 |archiveurl=httphttps://web.archive.org/web/20120128235345/http://publ.lib.ru/ARCHIVES/E/EYNSHTEYN_Al'bert/Eynshteyn_o_religii._Sb.(2010).%5Bdoc%5D.zip |archivedate=2012-01-28 |access-date=2012-12-07 |dead-url=no }}
 
== Տես նաև ==
Տող 692 ⟶ 694՝
* [http://www.history.com/topics/albert-einstein Albert Einstein]&nbsp;&nbsp;-&nbsp;videos
* [http://www.pbs.org/wgbh/aso/databank/entries/bpeins.html Science Odyssey People And Discoveries]
* [httphttps://web.archive.org/web/20110608004818/http://ocw.mit.edu/courses/science-technology-and-society/sts-042j-einstein-oppenheimer-feynman-physics-in-the-20th-century-spring-2006/ MIT OpenCourseWare STS.042J/8.225J: Einstein, Oppenheimer, Feynman: Physics in the 20th century]&nbsp;&nbsp;-&nbsp;free study course that explores the changing roles of physics and physicists during the 20th century
* [http://www.alberteinstein.info/ Albert Einstein Archives Online (80,000+ Documents)] ([http://www.msnbc.msn.com/id/46785542/ns/technology_and_science-science/ MSNBC - 19 March 2012])
{{քույրհղումներ}}
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Ալբերտ_Այնշտայն» էջից