Վիքիպեդիա

«Ուկրաինա»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
Rescuing 7 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.7
Տող 43.
1922 թվականի դեկտեմբերի 30-ին Ուկրաինական անկախության պատերազմից կազմավորվում է [[Ուկրաինայի Խորհրդային Հանրապետություն]]ը և դառնում [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] հիմնադիր հանրապետություններից մեկը։ Ուկրաինայի Խորհրդային Հանրապետության տարածքն ընդարձակվել էր արևմուտքից անմիջապես [[II Համաշխարհային պատերազմ]]ից առաջ և հետո։ 1954 թվականին Ուկրաինան ընդարձակվեց դեպի հարավ [[Ղրիմ]]ի փոխանցումով։ 1945 թվականին Ուկրաինայի ԽՍՀ-ն դարձավ [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|Միավորված ազգերի կազմակերպության]] հիմնադիր անդամներից մեկը<ref name="un ukssr">{{cite web|url=http://www.un.org/depts/dhl/unms/ukraine.shtml|title=Activities of the Member States – Ukraine|accessdate=հունվարի 17, 2011|work=United Nations}}</ref>:
 
Ուկրաինան կրկին անկախացավ 1991 թվականին, երբ Խորհրդային Միությունը փլուզվեց։ Այդ փլուզումով սկսվեց անցումը [[շուկայական տնտեսություն|շուկայական տնտեսության]], որի ընթացքում Ուկրաինան շուրջ 8 տարի շարունակ հետընթաց ունեցավ<ref name="Macroindicators NBU">{{cite web|url=http://www.bank.gov.ua/ENGL/Macro/index.htm|title=Macroeconomic Indicators|accessdate=դեկտեմբերի 16, 2007|work=[[National Bank of Ukraine]]|archiveurl=httphttps://web.archive.org/web/20071021232506/http://bank.gov.ua/Engl/Macro/index.htm <!--Added by H3llBot-->|archivedate=հոկտեմբերի 21, 2007-10-21|dead-url=no}}</ref>: Այնուհետև հաջորդեց տնտեսական բարձրակարգ վերելքի ժամանակաշրջանը։ 2008-2009 թվականներին Ուկրաինան ընկղմվեց ճգնաժամի մեջ։ ՀՆԱ-ն 2008 թվականի գարնանից մինչև 2009 թվականի գարունը նվազեց 20 %-ով, այնուհետ կարգավորվեց<ref>Inozmi, "Ukraine – macroeconomic economic situation – June 2009" [http://unian.net/eng/news/news-325554.html online]</ref>: Երկիրը ինչպես նախկինում կարևոր դեր է խաղում հացահատիկի համաշխարհային շուկայում և 2011 թվականի տվյալներով՝ հացահատիկի արտահանման ծավալով աշխարհում երրորդն է<ref>{{cite web|url=http://www.blackseagrain.net/photo/ukraine-becomes-worlds-third-biggest-grain-exporter-in-2011-minister |title=Ukraine becomes world's third biggest grain exporter in 2011 – minister |publisher=Blackseagrain.net |date= |accessdate=2012 թ․ օգոստոսի 25–ին}}</ref>:
 
Ուկրաինան [[ունիտար պետություն]] է, բաղկացած 24 [[մարզ]]երից, մեկ [[ինքնավար հանրապետություն]]ից (Ղրիմ) և հատուկ կարգավիճակ ունեցող երկու քաղաքներից. [[Կիև]]՝ մայրաքաղաք և ամենամեծ քաղաք և [[Սևաստոպոլ]]ը, որտեղ վարձակալության պայմանագրով տեղակայված է Ռուսաստանի [[Սևծովյան նավատորմ]]ը։ Ուկրաինան [[կիսանախագահական համակարգ]]ով պետություն է առանձին [[օրենսդրական]], [[գործադիր]] և [[դատական]] ճյուղերով։ Խորհրդային միության փլուզումից ի վեր Ուկրաինան շարունակում է պահպանել իր դիրքերը որպես Եվրոպայում, Ռուսաստանից հետո, երկրորդ խոշոր [[սպառազինություն]] ունեցող պետություն։ Երկրում բնակվում են շուրջ 46 միլիոն մարդ, որի 77.8 %-ն ուկրաինացիներ են, ապրում են նաև [[ռուսներ]] (17 %), [[բելառուսներ]] և [[ռումինացիներ]]. [[Պաշտոնական լեզու]]ն [[ուկրաիներեն]]ն է։ Ռուսերենը նույնպես շատ տարածված է։ Երկրում գերակայող կրոնը [[Արևելյան Ուղղափառ քրիստոնեություն]]ն է, որը նշանակալից ազդեցություն է գործել [[Ուկրաինական ճարտարապետություն|Ուկրաինական ճարտարապետության]], [[գրականություն|գրականության]] և [[երաժշտություն|երաժշտության]] վրա։
Տող 54.
Ուկրաինայում և շրջակա տարածքներում բնակություն է հաստատվել մ.թ.ա. 32,000 դարերում, որի վկայությունն է [[Գրավետյան մշակույթ]]ի առկայությունը [[Ղրիմյան լեռներ]]ում<ref name=orig>{{cite news | url = http://www.plosone.org/article/info:doi/10.1371/journal.pone.0020834 | title = The Oldest Anatomically Modern Humans from Far Southeast Europe: Direct Dating, Culture and Behavior | first1 = Sandrine | last1= Prat | first2= Stéphane C. | last2= Péan | first3= Laurent | last3= Crépin | first4 =Dorothée G. |last4= Drucker | first5 =Simon J. | last5= Puaud | first6 =Hélène | last6=Valladas | first7= Martina |last7 =Lázničková-Galetová | first8 =Johannes | last8 =van der Plicht | first9= Alexander | last9= Yanevich |date = հունիսի 17, 2011 | publisher = plosone | accessdate =հունիսի 21, 2011}}</ref><ref name=bbc>{{cite news | url = http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-13846262 | title = Early human fossils unearthed in Ukraine | first = Jennifer | last = Carpenter |date = հունիսի 20, 2011 |publisher=BBC | accessdate =հունիսի 21, 2011}}</ref>:
 
Մ. թ.ա. 4500 ականներին [[Նեոլիտյան մշակույթ]]ն էր ծաղկում ամենուր ներառյալ ներկայիս Ուկրաինայի տարածքի մի մասը [[Տրիպոլի]]ն և [[Դնեպր]]-[[Դնեստր]] տարածաշրջանը ամբողջովինr։ [[Երկաթի դար]]ում երկրամասում բնակություն հաստատեցին [[Կիմերացիներ]]ը, [[Սկյութներ]]ը և [[Սարմաթներ]]ը<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/eb/article-9066426|archiveurl=httphttps://web.archive.org/web/20070930012558/http://www.britannica.com/eb/article-9066426|archivedate=սեպտեմբերի 30, 2007-09-30|title=Scythian|accessdate=սեպտեմբերի 12, 2007|work=[[Encyclopædia Britannica]] (fee required)|dead-url=no}}</ref>:
 
Հետագայում մ. թ. 6-րդ դարի սկզբներին [[Սև ծով]]ի հյուսիսարևելյան ափին հիմնվեցին և նշանակալից առաջընթաց ապրեցին [[Հին Հունաստան]]ի, [[Հին Հռոմ]]ի և [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական կայսրության]] գաղութները, ինչպիսիք են [[Տիրա]]ն, [[Օլբիա]]ն և [[Հերմոնասա]]ն։ [[Գոթեր]]ը մնացին տարածաշրջանում, սակայն մ. թ. 370-ականներից ընկան [[հուններ]]ի ազդեցության տակ։ Մ. թ. 7–րդ դարից սկսած Արևելյան Ուկրաինայի տարածքը [[Հին Մեծ Բուլղարիա]]յի կենտրոնն էր։ Դարավերջում բուլղարական ցեղերի մեծ մասը գաղթեցին տարբեր ուղղություններով և հողերի մեծ մասը անցավ [[խազարներ]]ին։
Տող 63.
Կիևյան Ռուսիան հիմնել են ռուս մարդիկ, վարյագները, որոնք սկզբում բնակվեցին [[Լադոգա]]յի և [[Նովգորոդ]]ի շրջակայքում, այնուհետ աստիճանաբար տեղաշարժվեցին հարավ վերջապես մոտավորապես 880-ին հասան Կիև։ Կիևյան Ռուսիան ընդգրկում էր Ժամանակակից Ուկրաինայի, Բելառուսիայի արևմտյան մասը, որի գերակշռող մասը ժամանակակից Ռուսաստանի տարածքում է։ Համաձայն սկզբնական գրառումների ռուսական էլիտան կազմավորվել է [[Սկանդինավիա]]յի վարյագյաններից։
 
10–11-րդ դարերում այն դառնում է Եվրոպայի խոշորագույն և ամենահզոր պետությունը<ref name="cia">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html|title=Ukraine|accessdate=դեկտեմբերի 24, 2007|date=դեկտեմբերի 13, 2007|work=[[CIA World Factbook]]}}</ref>: Հաջորդ դարերում այն ուկրաինացիների և ռուսների համար ազգային ինքնագիտակցության հիմք է ձևավորում<ref name="Columbia">{{cite encyclopedia|encyclopedia=The Columbia Encyclopedia|edition=| year=2001–2005|article=Kievan Rus|url=http://www.bartleby.com/65/ki/KievanRu.html}}{{dead|title=Արխիվացված linkպատճենը|access-date=December 20102013-03-05|archive-date=2000-08-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20000819153626/http://www.bartleby.com/65/ki/KievanRu.html|dead-url=yes}} Retrieved on 2008-01-27.</ref>: Ժամանակակից Ուկրաինայի մայրաքաղաք [[Կիև]]ը դառնում է Ռուսիայի ամենակարևոր քաղաքը։
[[Պատկեր:Kievan Rus en.jpg|մինի|Կիևյան Ռուսիայի քարտեզը 11-րդ դարում։ Կիրի Ոսկե Դարի ժամանակաշրջանում Կիևյան Ռուսիայի կազմի մեջ էին մտնում ժամանակակից արևմտյան, կենտրոնական Ուկրաինայի, Բելառուսի և արևմտյան Ռուսաստանի տարածքը։ Ժամանակակից արևելյան և հարավային Ուկրաինան բնակեցրել են նոմադները և այլ պատմություն ունեն։]]
 
Տող 312.
[http://www.globalsecurity.org/wmd/world/ukraine/index.html Ուկրաինայի հատուկ զինամթերքը]</ref>[[: 1992]] թ [[մայիս]]ին Ուկրաինան ստորագրեց [[Ստրատեգիական հարձակողական սպառազինությունների սահմանափակման պայմանագիր]], որտեղ երկիրը համաձայնվեց [[Ռուսաստան]]ին տալ ողջ միջուկային զենքը և միանալ միջուկային զենքի չտարածման պայմանագրին որպես միջուկային զենք չունեցող երկիր։ Ուկրաինան վավերացրեց պայմանագիրը [[1994]] թ և [[1996]] թ երկիրը ազատվեց միջուկային զենքից<ref name=milgov>[http://www.mil.gov.ua/index.php?lang=en&part=history&sub=history Ուկրաինայի ռազմական ուժերի պատմությունը]</ref>:
 
Ուկրաինան հետևողական քայլեր ձեռնարկեց սովորական զենքի կրճատման ուղղությամբ։ Նա ստորագրեց [[Եվրոպայում Սովորական Սպառազինությունների մասին պայմանագիր]], որը ենթադրում էր [[տանկ]]երի, [[հրետանի|հրետանու]] և [[զրահապատ մեքենա]]ների թվի կրճատում (զինված ուժերը կրճատվեցին 300000-ի)։ Պետությունը նախատեսում է ներկայիս բանակը փոխարկել պրոֆեսիոնալ կամավոր բանակի ոչ ուշ քան [[2011]] թ<ref name="wbook06">[{{Cite web |url=http://www.mil.gov.ua/files/white_book_eng2006.pdf |title=Սպիտակ գիրք, 2006 թ |accessdate=2012-10-28 |archive-date=2012-10-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121028133352/http://www.mil.gov.ua/files/white_book_eng2006.pdf Սպիտակ|dead-url=no գիրք, 2006 թ]}}</ref>:
 
[[Պատկեր:Sukhoi Su-27UB Belyakov.jpg|մինի|ձախից|Ուկրաինայի օդային ուժը, Սուխոյ Սու-27]]
Տող 498.
Միջազգային օդանավակայաններ են գործում [[Կիև]]ում, [[Խարկով]]ում, [[Դնեպրոպետրովսկ]]ում, [[Դոնեցկ]]ում, [[Մարիուպոլ]]ում (2009 թվականից կանոնավոր ուղերթներ չի իրականացնում), [[Սիմֆերոպոլ]]ում, [[Լվով]]ում, [[Օդեսա]]յում։
 
[[1833]] թ ստեղծված և [[ԽՍՀՄ]]-ի ժամանակ զարգացող Սևծովյան [[շոգենավ]]երը վաճառվեցին կասկածելի գործարքների արդյունքում և այժմ գրեթե դադարել են գոյություն ունենալ․ 350 նավերից մնացել է միայն 6<ref>[{{Cite web |url=http://www.zn.ua/2000/2675/54298/ |title=Ցամաքային նավագնացություն |accessdate=2007-07-16 |archive-date=2007-07-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070716095103/http://www.zn.ua/2000/2675/54298/ Ցամաքային|dead-url=no նավագնացություն]}}</ref><ref>[http://www.realestate.net.ua/news234.html Սևծովյան նավագնացությունը կզբաղվի անշարժ գույքով]</ref>:
 
==== Երկաթուղային տրանսպորտ ====
Տող 532.
Բնակչության քանակական ցուցանիշների անկում գրանցվում է Ուկրաինայի բոլոր մարզերում, բացի [[Կիև]] և [[Սևաստոպոլ]] քաղաքներից։ Առավելագույն անկում է գրանցվել, 2006 թվականի տվյալներով, Չեռնիգովի (-1,42 %), Կիրովոգրադի (-1,33 %), Սումիի (-1,22 %), Լուգանսկի (-1,14 %), Չերկասկի (-1,01 %) մարզերում, նվազագույն անկում է եղել Ուկրաինայի արևմտյան մարզերում՝ Անդրկարպատյան (-0,13 %), Ռովնոյի (-0,18 %), Չերնովցիի (-0,21 %), Վոլինի (-0,23 %) մարզեր։
 
2011 թվականին Ուկրաինայի 11 հազար բնակավայրերում չի գրանցվել ոչ մի ծնունդ<ref>[http://www.rosbalt.ru/ukraina/2008/12/30/607724.html Յուշչենկոյի և Տիմոշենկոյի վրա նետեցին պատռված կոշիկներ, 30/12/2008]</ref>։ Նույն 2011 թվականին ծնելությունը գերազանցեց մահացածությունը ընդամենը 25-ից 5 մարզերում՝ Կիևում, Անդրկարպատյան, Վոլինի, Չերնովցիի և Ռովնոյի մարզերում<ref name="sdfnet">[{{Cite web |url=http://www.2000.net.ua/news/8/83963 |title=Ուկրաինայի երեք շրջաններում ծնելությունը գերազանցեց մահացածությունը |accessdate=2009-01-30 |archive-date=2009-01-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090130122424/http://www.2000.net.ua/news/8/83963 Ուկրաինայի|dead-url=no երեք շրջաններում ծնելությունը գերազանցեց մահացածությունը]}}</ref>։ 2012 թվականի դրությամբ Ուկրաինան զբաղեցնում է աշխարհի երկրների միջև 19-րդ տեղը մահացածության ցուցանիշներով 1000 մարդու համեմատ<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2066rank.html?countryName=Ukraine&countryCode=up&regionCode=eu&rank=18#up ԿՀԳ - Աշխարհի տվյալների գիրք]</ref>։
 
=== Ազգային կազմ ===
Տող 575.
 
[[Պատկեր:VolynPysanky.jpg|մինի|[[Վոլինիա]]յի ավանդական [[Զատկի ձվի նկարազարդում]]ը]]
Կոմունիստական դարաշրջանը մեծ ազդեցություն է թողել ուկրաինական գրի վրա<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/eb/article-30078/Ukraine|title=Խորհրդային Ուկրաինա|accessdate=Սեպտեմբեր 12, 2007|work=Բրիտանիկա հանրագիտարան|quote=Ընդհանուր առմամբ Ուկրաինայի մշակույթի չորս հինգերորդը վերացվել է 1930-ական թթ.}}</ref>: 1932 թ.-ին Ստալինը Խորհրդային Միությունում հրապարակեց «գրական գեղարվեստական խմբակցությունների ռեֆորմ», որով և առաջ քաշեց [[սոցիալիստական ռեալիզմ]]ը։ Այս հանգամանքը զգալիորեն խեղդեց մշակույթը։ Իրավիճակը շտկվեց միայն 1980-ականներին, երբ սովետական գրողները և նկարիչները ազատորեն կարողանում էին արտահայտել իրենց մտքերը<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/eb/article-9037405|archiveurl=httphttps://web.archive.org/web/20080622041436/http://www.britannica.com/eb/article-9037405|archivedate=Հունիսի 22, 2008-06-22|title=Միխայիլ Գրոբաչով|accessdate=Հուլիսի 30, 2008|publisher=Բրիտանիկա հանրագիտարան|quote=Նրա նոր քաղաքականության շնորհիվ խոսքի ազատություն եղավ։|dead-url=no}}</ref>:
 
[[Զատկի ձու]]ն նկարազարդելու ավանդույթը խորը արմատներ ունի Ուկրաինայում։ Նրանք այն անվանում են ''պիսանկա''։ Ներկելու համար կա հատուկ տեխնոլոգիա։ Ձվերը պատվում են մոմի շերտով, որից հետո այն սկսում են գունազարդել տարբեր ներկանյութերով։ Մոմն արդյունքում պաշտպանում է ձվի կլեպը ներկերի ազդեցությունից։ Ներկելուց հետո մոմի շերտը հեռացնում են՝ թողնելով որ մնան գեղեցիկ նախշերը։ Այս ավանդույթն ունի հազարավոր տարիներից ավելի պատմություն և նույնիսկ եղել է քրիստոնեությունից առաջ<ref>{{cite web |url=http://www.cs.unc.edu/~yakowenk/pysanky/index.html|title=Ուկրաինայի Զատկի ձվեր |accessdate=Հուլիս 28, 2008| publisher=Հյուսիսային Կարոլինայի համալսարան}}</ref>: 2000 թ.-ին Կոլոմիա քաղաքի մոտակայքում՝ [[Կարպատներ]]ի ստորորտում կառուցվել է «պիսանկայի» թանգարանը, որն 2007 թ.-ին ճանաչվել է [[Ուկրաինայի յոթ հրաշալիքներ]]ից մեկը։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Ուկրաինա» էջից