Լիմնոլոգիական աղետ

Լիմնոլոգիական աղետը հազվագյուտ բնական աղետ է, որը ժամանակ ջրի բաց մակերևույթից լուծված ածխածնի երկօքսիդի մեծ ծավալի հանկարծակի արտանետում է տեղի ունենում: Լինելով օդից ծանր ՝ ածխաթթու գազը հավաքվում է ցածրադիր վայրերում, ներառյալ ջրամբարի հարևանությամբ ՝ խեղդելով այդտեղ հայտնված մարդկանց և կենդանիներն, մինչև որոշ ժամանակ անց (ժամեր, երբեմն օրեր) այն կցրվի քամուց: Գազի արտանետումը կարող է առաջանալ երկրաշարժի, ստորջրյա հրաբխային ժայթքման, լայնածավալ ստորջրյա կամ մերձափնյա ձնահյուսերի, լավայի հոսքի ջրամբար թափանցելու և այլ աղետալի իրադարձությունների հետևանքով: Արտանետումն ինքնին կարող է ջրամբարում ցունամի առաջացնել, եթե գազի ամպը ջուրը տեղաշարժի ջրամբարի մեջ, այդ իսկ պատճառով աղետը կոչվում է նաև «լիճը պտտում»:

Պատկեր:Lake nyos.jpg

Նյոս լիճը 1986-ի օգոստոսի 21-ին լիմնոլոգիական աղետից անմիջապես հետո:

Լիմնոլոգիական աղետի տիպիկ օրինակ էԿամերունի աղետները․

• 1984 թվականի օգոստոսի 15-ին Մանունի լճում, որի արդյունքում զոհվեց 37 մարդ:
• 1986 թվականի օգոստոսի 21-ին Նյոս լճի ափին, որի արդյունքում զոհվեց 1746 մարդ և մոտ 3500 գլուխ անասուն  :

Լիմնոլոգիական աղետների առաջացման համար անհրաժեշտ պայմանները գոյություն ունեն ոչ միայն Կամերունի լճերում, այլև մեր մոլորակի այլ բաց ջրամբարներում, օրինակ ՝

• Արեւելյան Աֆրիկայի Կիվու լճում;
• ԱՄՆ-ի Մամոնտյան լեռների լճերում և դրանց շրջակայքում.
• Ճապոնիայի Մասյու լճում;
• Գերմանիայի Այֆել հրաբխային շրջանի ջրով լցված խառնարաններում;
• Ֆրանսիայի Պավեն լճում.
• Սեւ ծովում (Ուկրաինա, Թուրքիա, Բուլղարիա, Ռումինիա, Վրաստան, Ռուսաստան):

Լիմնոլոգիական աղետների առաջացման համար անհրաժեշտ պայմանները կարող են ստեղծվել ածխածնի երկօքսիդի (CO ₂ ) արտանետմամբ, որը գտնվում է երկրաբանական խորը շերտերում բավականին երկարժամանակ: Բաց ջրամբարներ մտնող գազը կարող լինել մագմատիկ ծագման ( Նյոս եւ Մանուն ), կենսածին ( Կիվու ), կամ տեխնածին (երկարաժամկետ պահեստավորված)։

«Գործարկող մեխանիզմ»

Լիմնոլոգիական աղետի գործակման մեխանիզմը բնութագրվում է բաղադրիչ մասերի կազմով, դասավորությամբ (համակցությամբ) և զանգվածի փոխանցմամբ :

Լիմնոլոգիական աղետների գործարկող մեխանիզմը կարող է լինել տարբեր համադրություններով.

• ջրամբարի ջրերը, որոնք բնութագրվում են ջերմաստիճանի, զանգվածի և լուծված նյութերի կոնցենտրացիայի մեծ գրադիենտներով.
• երկրաշարժ ;
• փլուզում ;
• սողանք ;
• քամի ;
• մթնոլորտային տեղումներ ;
• ստորգետնյա երկրաբանական կառույցներ :

Զանգվածի փոխանակում

Գործարկող մեխանիզմում զանգվածի փոխանակությունը որոշվում է ըստ այդ մասերի նյութերի հոսքերի բաղադրությամբ, դասավորությամբ և ֆիզիկաքիմիական հատկություններով: Նյութերի հոսքերից առնվազն մեկը անպայմանորեն պարունակում է գազաստեղծող բաղադրիչներ:

Միացումը

Լիմնոլոգիական աղետի գործարկող մեխանիզմի ակտիվացումը դրա բաղկացուցիչ մասերի կողմից ստեղծվում է, երբ դրանց բնութագրերը դառնում են կրիտիկական:

Կանխարգելում

«Կանխարգելող մեխանիզմի» ակտիվացումը արգելափակելը կանխում է լիմնոլոգիական աղետը:

«Կանխարգելող մեխանիզմի» -ի ակտիվացումը արգելափակելու միջոց կարող է լինել.

• ջրամբարի ափերի ամրացում;
• ջրամբարի ջրերի գազազերծում ;
• ջրամբարում ջրի մակարդակի բարձրացում կամ իջեցում;
• ջրով և ջրային լուծույթներով հագեցումը (կամ դուրս մղումը) փակ ջրատարից .
• ջրամբարի հատակի տակ պինդ նստվածքի ներծծում անջրանցիկ նյութերով;
• միկրոօրգանիզմների երկրաբանական կառուցվածքների ներմուծում, որոնց կենսագործունեության արգասիքները նվազեցնում են երկրաբանական կառուցվածքների ծակոտկենությունը:

Մոնիտորինգ

Լիմնոլոգիական աղետը կանխելու երկարաժամկետ գործողությունները պետք է ուղեկցվեն աղետի «կանխարգելող մեխանիզմի» վիճակի մոնիտորինգով:

Գրականություն

• Наталья Анатольевна Солодовник, Анатолий Борисович Солодовник. «Nyos: Лимнологическая катастрофа». Արխիվացված է օրիգինալից 2012-05-19-ին. Վերցված է 2009-12-01-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |datepublished= ignored (օգնություն); Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
• Шаталов Н. Н. Африканские озера Ниос и Монун — индикаторы уникального углекислотного глубинного дыхания Земли // Український журнал дистанційного зондування Землі 21 (2019) 4-22