Վիքիպեդիա

«Խորհրդա-ֆիննական պատերազմ (1939-1940)»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ Ռազմական հակամարտություն
'''1939-1940 թվականների Խորհրդա-ֆիննական պատերազմ''' (Խորհրդա-ֆինլանդական պատերազմ, {{lang-fi|talvisota}}՝ '''Ձմեռային պատերազմ'''<ref>Տարբեր աղբյուրներում հանդիպում են նաև՝ ''Ֆիննական պատերազմ'', ''1939-1940 թվականների ֆիննական պատերազմ'', ''Ֆիննա-խորհրդային երրորդ պատերազմ'', ''1939-1940 թվականների խորհրդա-ֆիննական պատերազմ''։ [http://www.hrono.ru/sobyt/1900sob/finn1939_40.php].</ref>), զինված առճակատում [[ԽՍՀՄ]]-ի և [[Ֆինլանդիա]]յի միջև [[1939]] թվականի [[նոյեմբերի 30]]-ից մինչև [[1940]] թվականի [[մարտի 13]]-ն ընկած ժամանակահատվածում։
|հակամարտություն = Խորհրդա-ֆիննական պատերազմ
|մաս = [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]
|պատկեր = [[Պատկեր:Winter war.jpg|300px]]
|վերնագիր = մի խումբ ֆինն զինվորներ ձմեռային համազգեստով գնդացրով կրակ են արձակում։
|թվական = 30 նոյեմբերի 1939 – 13 մարտի 1940<br />({{Age in years, months, weeks and days|month1=11|day1=30|year1=1939|month2=03|day2=13|year2=1940}})
|վայր = Արևելյան [[Ֆինլանդիա]]
|պատճառ =
|արդյունք = [[Մոսկվայի հաշտության պայմանագիր]]
|փոփոխություններ =
|հակառակորդ1 = '''{{Դրոշ|ԽՍՀՄ|1936}}''' [[ԽՍՀՄ]]
* <small>[[Ֆինլանդիայի ժողովրդական հանրապետություն]] ([[Խամաճիկ պետություն|Խամաճիկ կառավարություն]])</small>
|հակառակորդ2 = '''{{Դրոշ|Ֆինլանդիա}}''' [[Ֆինլանդիա]
|հակառակորդ3 =
|հակառակորդ4 =
|հրամանատար1 =
|հրամանատար2 =
|հրամանատար3 =
|հրամանատար4 =
|ուժեր1 =
|ուժեր2 =
|ուժեր3 =
|ուժեր4 =
|կորուստներ1 =
|կորուստներ2 =
|կորուստներ3 =
|կորուստներ4 =
|ընդհանուր կորուստներ =
|ծանոթագրություն =
}}
'''Խորհրդա-ֆիննական պատերազմ''' ({{lang-ru|link=no|Сове́тско-финская война́ 1939–1940}}) նաև կոչում են '''Ձմեռային պատերազմ'''։ Այն սկսվել է ԽՍՀՄ-ի ներխուժմամբ Ֆինլանդիա 1939 թվականի նոյեմբերի 30-ին, [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի սկսելուց երեք ամիս անց և տևեց երեք և կես ամիս [[Մոսկվայի հաշ՛տության պայմանագիր|Մոսկվայի հաշտության պայմանագրով]] 1940 թվականի մարտի 13-ին։ Չնայած ռազմական գերակշռությանը, հատկապես տանկերով և օդուժով, ԽՍՀՄ-ը կրեց ահռելի կորուստներ՝ հասնելով քիչ արդյունքի։ [[Ազգերի լիգա]]ն համարեց հարձակումն անօրինական և դատապարտեց ԽՍՀՄ-ին ագրեսիայի մեջ։
 
ԽՍՀՄ-ը մի քանի առաջարկ ներկայացրեց, այդ թվում, որ Ֆինլանդիան ԽՍՀՄ-ին հանձնի մի քանի սահմանամերձ տարածք՝ փոխարենը վերցնելով այլ հողեր մեկ ուրիշ վայրում՝ բացատրելով, որ դա անվտանգային անհրաժեշտություն է [[Սանկտ Պետերբուրգ|Լենինգրադ]]ի համար, որը Ֆինլանդիայի սահմանից 32 կմ հեռավորության վրա էր։ Երբ Ֆինլանդիան մերժեց, ԽՍՀՄ-ը ներխուժեց։
1939 թվականի [[նոյեմբերի 26]]-ին ԽՍՀՄ կառավարությունը բողոքի նոտա ուղարկեց Ֆինլանդիայի կառավարությանը՝ խորհրդային կողմի հայտարարմամբ, ֆիննական տարածքից կատարված հրետանային ռմբակոծության պատճառով։ Ռազմական գործողություններ սկսելու ողջ պատասխանատվությունը դրվեց Ֆինլանդիայի վրա։ Պատերազմն ավարտվեց [[Մոսկվայի պայմանագիր (1940)|Մոսկվայի խաղաղության պայմանագրի]] ստորագրմամբ։ ԽՍՀՄ-ի կազմում հայտնվեց Ֆինլանդիայի տարածքի 11%-ը (մեծությամբ երկրորդ՝ [[Վիբորգ]] քաղաքով)։ Ֆինլանդիան մերձռազմաճակատային շրջաններից 430 000 ֆինների ստիպողաբար վերաբնակեցրեց երկրի խորքում, ինչի արդյունքում բնակիչները զրկվեցին իրենց ունեցվածքից։
 
Շատ աղբյուրներ հավաստում են, որ ԽՍՀՄ-ի նպատակն էր նվաճել ամբողջ Ֆինլանդիան և հիմնադրել [[Ֆիննական ժողովրդավարական հանրապետություն|խամաճիկ ֆիննական կոմունիստական կառավարություն]] և [[Մոլոտով-Ռիբենտրոպ պակտ]]ի դրույթներով այդպիսի համաձայնություն էր ձեռք բերված, մինչդեռ այլ աղբյուրները հերքում են, որ ԽՍՀՄ-ը ցանկանում էր ամբողջությամբ նվաճել Ֆինլանդիան։ Ֆինլանդիան հետ էր մղում ԽՍՀՄ-ի գրոհները ավելի քան երկու ամիս և պատճառում ահռելի կորուստներ −43&nbsp;°C (−45.4&nbsp;°F) նվազագույն ջերմաստիճանի պայմաններում։ Երբ ԽՍՀՄ ռազմական ղեկավարությունը վերանայեց որոշ ռազմական մարտավարություններ, նրանք նորից սկսեցին գրոհները փետրվարին և կարողացան հաղթահարել ֆիննական պաշտպանությունը։
Գրեթե բոլոր արևմտյան, ինչպես նաև որոշ արդի ռուս պատմաբանների կարծիքով՝ ԽՍՀՄ-ի հարձակումը ընդդեմ Ֆինլանդիայի վերաբերվում է [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ին<ref>См., например: ''Trotter, W.'' A Frozen Hell: The Russo-Finnish Winter War of 1939—1940.<br />''Jowett, Ph. et al.'' Finland at War 1939—45 (Elite).<br />''Gilber, M.'' The Second World War: A Complete History.<br />''Churchill, W.'' The Second World War.<br />''Keegan, J.'' The Second World War.<br />''Condon, R.'' Traducido por López-Pozas Carreño, Carlos (1976), Guerra de invierno: Rusia contra Finlandia.<br />[http://virtual.finland.fi/netcomm/news/showarticle.asp?intNWSAID=25907 Russian president B. Yeltsin in a press conference with his Finnish counterpart M. Ahtisaari.]</ref>: Պատերազմի հայտարարումը հանգեցրեց նրան, որ [[1939]] թվականի դեկտեմբերին ԽՍՀՄ-ը որպես ռազմական ագրեսոր հեռացվեց [[Ազգերի լիգա]]յից: Դա ևս վկայությունն է այն բանի, որ համաշխարհային հանրության կարծիքով ԽՍՀՄ-ը ագրեսոր պետություն էր և հանդիսանում էր [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ը սանձազերծած պետություններից մեկը՝ նացիստական Գերմանիայի, ֆաշիստական Իտալիայի և միլիտարիստական Ճապոնիայի հետ միասին:
 
Զինված գործողություններն ավարտվեցին 1940 թվականի մարտին, երբ ստորագրվեց [[Մոսկվայի հաշտության պայմանագիր]]ը։ ԽՍՀՄ-ին կցվեց Ֆինլանդիայի տարածքի 11 տոկոսը՝ որը նրա տնտեսության 30 տոկոսն էր։ ԽՍՀՄ-ի կորուստները շատ ծանր էին և երկրի միջազգային հեղինակությունն ընկավ։ Նրանց ձեռբերումներն ավելին էին, քան նախքան պատերազմի պահանջները։ ԽՍՀՄ-ին անցավ [[Լադոգա լիճ]]ը և հարակից տարածքները մինչև հյուսիս։ Ֆինլանդիան պաշտպանեց իր ինքնիշանությունը և բարձրացրեց իր միջազգային հեղինակությունը։ [[Կարմիր բանակ]]ի թույլ պատրաստվածությունը ստիպեց Գերմանիայի առաջնորդ [[Ադոլֆ Հիտլեր]]ին հավատալ, որ ԽՍՀՄ-ի վրա հարձակումը կլինի հաջող և հաստատեց Արևմուտքի կարծիքը ԽՍՀՄ-ի զինված ուժերի մասին։ 15 ամիս անց 1941 թվականի հունիսին [[Նացիստական Գերմանիա]]ն սկսեց [[Բարբարոսա (ռազմական գործողություն)|Բարբարոսա ռազմական գործողությունը]] և ԽՍՀՄ-ի ու Ֆինլանդիայի միջև նորից պատերազմ սկսվեց։
 
==Նախապատմություն==
 
=== Խորհրդա-ֆիննական հարաբերություններ և քաղաքականություն ===
[[Պատկեր:Northern europe november 1939.png|thumb|Հյուսիսային Եվրոպայի աշխարհաքաղաքական վիճակը 1939 թվականի նոյեմբերին<ref name="KR2007_10">Kilin and Raunio (2007), p. 10</ref><ref>{{Cite journal|last=Hough|first=William J.H.|date=1985|title=The Annexation of the Baltic States and its Effect on the Development of Law Prohibiting Forcible Seizure of Territory|url=https://digitalcommons.nyls.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1213&context=journal_of_international_and_comparative_law|journal=New York Law School Journal of International and Comparative Law|volume=|pages=370–373|via=}}</ref>
{{legend|#98c807|Չեզոք երկրներ}}{{legend|#636466|Գերմանիան և բռնակցված երկրներ}}{{legend|#d13814|ԽՍՀՄ և բռնակցված երկրներ}}{{legend|#ef9421|Չեզոք երկրներ իրենց ռազմական բազաներով, որոնք ԽՍՀՄ-ը անօրինական օկուպացրել էր 1939 թվականի սեպտեմբեր և հոկտեմբեր ամիսներին}}]]
 
Մինչև 19-րդ դարի սկիզմը Ֆինլանդիան մտնում էր [[Շվեդիայի թագավորություն|Շվեդիայի թագավորության]] կազմի մեջ։ 1809 թվականին մայրաքաղաք Սանկտ Պետերբուրգը պաշտպանեկու նպատակով [[Ռուսական կայսրություն]]ը նվաճեց Ֆինլանդիան և դարձրեց ինքնավար պետություն<ref name="Trotter2">[[#Trotter2002|Trotter 2002]], pp. 3–5</ref>։ Արդյունքում [[Ֆինլանդիայի մեծ իշխանություն]]ը վայելեց իր ինքնավարությունը մինչև 19-րդ դարի վերջ, երբ Ռուսաստանը փորձեց ռուսիֆիկացնել Ֆինլանդիան որխես կայսրության հիմնական պլաններից մեկը։ Սրանից հետո Ֆինլանդիայում սկիզբ առան ազգային ազատագրական շարժումներ<ref name="Trotter_4-6">[[#Trotter2002|Trotter (2002)]], pp. 4–6</ref>։
 
[[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ընթացքում Ռուսական կայսրությունը փլուզվեց 1917 թվականի [[Ռուսական հեղափոխություն]]ից հետո և սկսվեց [[Ռուսաստանի քաղաքացիական պատերազմ]]ը (1917–1920): 1917 թվականի նոյեմբերի 15-ին Ռուսաստանի բոլշևիկյան կառավարությունը հայտարարեց, որ ազգային փոքրամասնությունները կարող են օգտվել ինքնորոշման իրավունքից, ներառյալ առանձին պետության տեսքով՝ տալով Ֆինլանդիայի պատուհան առանձնանալու։ 1917 թվականի դեկտեմբերի 6-ին [[Ֆինլանդիայի սենատ]]ը հռչակեց անկախություն։ Խորհրդային Ռուսաստանը երեք շաբաթ անց ճանաչեց Ֆինլանդիայի անկախությունը<ref name= "Trotter_4-6"/>։
 
== Ծանոթագրություններ ==
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Խորհրդա-ֆիննական_պատերազմ_(1939-1940)» էջից