|
'''Հին Եգիպտոսի գրականություն''', եգիպտական լեզվով գրված [[Հին Եգիպտոսի պատմություն|հին Եգիպտոսի]] փարավոնյան շրջանից մինչև Հռոմեական տիրապետության վերջի գրականությունը: Շումերական գրականության հետ համարվում է աշխարհի առաջին գրականությունը<ref name=":0">{{Книга|автор=John Lawrence Foster|заглавие=Ancient Egyptian literature: an anthology|ссылка=https://books.google.ru/books?id=wtQNAAAAYAAJ&dq=Foster,+J.+L.+Ancient+Egyptian+Literature:+An+Anthology&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwizi-i1vpnYAhXpNpoKHb4fCikQ6AEIJzAA|ответственный=|издание=|место=|издательство=University of Texas Press|год=2001|страницы=|страниц=308|isbn=9780292725263|isbn2=}}</ref>:
[[Պատկեր:LuxorTemple03.jpg|250px|մինի|աջից|[[Եգիպտական հիերոգլիֆներ]], [[Ռամզես II (Մեծ)|Ռամզես II -ի]] դամբարանում, [[Լուքսոր տաճար]]]]
[[Եգիպտական հիերոգլիֆներ|Հիերոգլիֆները]] և [[Հիերատիկ գիր|հիերատիկ գրերը]] առաջին անգամ հին Եգիպտոսում հայտնվել են մ. թ. ա. 4-րդ հազարամյակի վերջին փուլում: Հին թագավորության ժամանակաշրջանում (մ. թ. Ա. XXVI—XXII դ.) գրական ստեղծագործության մեջ էին մտնում դամբանական տեքստերը, նամակները, կրոնական օրհներգերն ու բանաստեղծությունները և հիշարժան ինքնակենսագրական տեքստերը, որոնք պատմում էին ականավոր մարդկանց կյանքի մասին: Միայն Միջին Թագավորությանթագավորության (Մմ. թ. Ա. XXI—XVII դար) սկզբում է ստեղծվել պատմողական գրականություն: Դա, Ռ. Բ. Պարկինսոնի խոսքերով ասած, «միջոցների հեղափոխություն» էր, և նկատվեց գրողների մտավոր դասի բարձրացում, նոր մշակութային զգացմունքներ, գրագիտության աննախադեպ մակարդակ (գրագետ էր ամբողջ բնակչության մեկ տոկոսը) և գրավոր նյութի ավելի մեծ մատչելիության արդյունք<ref name=":1">{{Книга|автор=R. B. Parkinson|заглавие=Poetry and Culture in Middle Kingdom Egypt: A Dark Side to Perfection|ссылка=https://books.google.ru/books?id=b0NGRAAACAAJ&dq=Parkinson,+R.+B.+Poetry+and+Culture+in+Middle+Kingdom+Egypt:+A+Dark+Side+to+Perfection&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwiejKb_vpnYAhUMGZoKHdQiCukQ6AEIKjAA|издательство=Equinox Pub.|год=2010|страниц=393|isbn=9781845537708}}</ref>:
Գրական ստեղծագործությունը պատկանելպատկանում էէր գրողների այնպիսի դասինդասի, որոնք աշխատում էին արխիվներում, դիվանատներում և իշխող [[Փարավոն|փարավոնի]] բակում:
Միջին Եգիպտական լեզուն՝եգիպտերենը՝ Միջին թագավորության բանավոր խոսքը, դարձավ դասական լեզու Նոր թագավորության ժամանակ (Մ. թ. Ա. XVI—XI դդ.), և եգիպտական լեզուն առաջին անգամ հայտնվեց գրավոր տարբերակով: Նոր Թագավորության գրիչները կանոնիկացրել և վերաշարադրել են շատ գրական տեքստեր միջին եգիպտական լեզվով, որը, որպես այդպիսիայդպիսին մնացացմնաց սուրբ հիերոգլիֆիկ տեքստերի բանավոր ընթերցանության համար օգտագործվող լեզու: Միջին թագավորության ժամանակաշրջանի գրականության որոշ ժանրեր, ինչպես, օրինակ, խրատներն ու պատմությունները, հայտնի են դարձել Նոր թագավորությունում: Առավել տարածված և հայտնի պատմություններից էին [[Սինուհեթի պատմությունը|«Սինուհեթի պատմությունը»]], «Պերճախոս գյուղացին» և այլն: նորՆոր թագավորության ժամանակաշրջանում ծաղկում են ապրում գրականության նոր ժանրեր, ինչպես, օրինակ, [[Գրաֆիտի|գրաֆիտիներգրաֆիտիները]]՝ տաճարների և դագաղների պատերին, բայց ոչ միայն պատկերներով, այլև կաղապարային արտահայտություններով (ֆրազ): Հեղինակային իրավունքը կարևոր էր միայն որոշ ժանրերում, մինչդեռ ուսմունքի կամ կրոնական տեքստերը գրվել են կեղծանուններով և կեղծ վերագրում՝վերագրումով՝ հայտնի պատմական գործիչներին: Մարգարեական տեքստի ժանրը վերածնվել է միայն հելլենիստական Եգիպտոսում (մ. թ. Ա. IV—III դար):
Հին եգիպտական տեքստերը գրվում էին [[Պապիրուս|պապիրուսների]], կրաքարային ր, կերամիկական օստրակոնների, փայտե գրատախտակների, [[Հին Եգիպտոսի ճարտարապետություն|մոնումենտալ քարե շենքերի]] և նույնիսկ դագաղների վրա: Մինչ օրս պահպանված տեքստերը ներկայացնում են հին Եգիպտոսի գրական ժառանգության միայն մի փոքր մասը: [[Նեղոս]] գետով պայմանավորված խոնավ կլիման չի նպաստել պապիրուսների և արձանագրությունների պահմանմանը: Սակայն եգիպտական քաղաքակրթության ամայի ծայրամասերում գտնվող բնակավայրերում հնագետները հազարավոր տարիներ անց հայտնաբերել են գրականության բազմաթիվ գաղտնի պահեստներ:
== Գրի, գրելու միջոցներ և լեզուներ ==
|
