«Մասնակից:Լուսո/Ավազարկղ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
Տող 6.
Ճանաչման Վառլամ Շալամովն արժանացել է հետմահու՝ 1980-ական թվականների սկզբին նրա ստեղծագործությունների անգլիալեզու հրապարակումներից և Խորհրդային Միությունում [[գլասնոստ]]ի սկսվելուց հետո։ «Կոլիմյան պատմվածքները» միաժամանակ դիտարկվում են ինչպես ինչպես ակնառու գեղարվեստական ստեղծագործություն, հումանիզմի աղետի ու նրա ֆոնին մարդու վարքի պատկերման նոր ձևերի որոնման արդյունքի, այնպես էլ պատմական փաստաթուղթ կոլիմյան ճամբարների մասին:
== Կենսագրություն ==
=== Ծագում, մանկություն, պատանեկություն ===
[[Պատկեր:Dom Varlama Shalamova.jpg|thumb|280px|left|[[Շալամովյան տուն]]ը (Սոֆյայի տաճարի նախկին ծխական տւն) Վոլոգդայում, որտեղ ծնել և մինչև 1924 թվականն ապրել է Վառլամ Շալամովը, այժմ այնտեղ տեղակայված են Շալամովի թանգարանը և Վոլոգդայի մարզային պատկերասրահը]]
Վառլամ Շալամովը ծնվել է 1907 թվականի հունիսի 5(18)-ին Վոլոգդայում, քահանա Տիխոն Նիկոլաևիչ Շալամովի ընտանիքում և անունն ստացել է ի պատիվ [[Մեծ Նովգորոդ]]ի սրբազան Վառլամ Խուտինսկու, որին հիշատակի օրը (Պետրոսյան պասի առաջին հինգշաբթի) օրն է ծնվել{{sfn|Есипов|2012|с=9}}: Վոլոգդան ունեցել է քաղաքական աքսորի հարուստ պատմություն, մի քանի սերունդ քաղաքում բնակություն են հաստատել [[Նարոդնիկություն|նարոդնիկները]], ապա հեղափոխական սոցիալ-դեմոկրատները և [[էսէռներ]]։ Շալամովը շատ է գրել այն մասին, թե ինչպես են այդ իրադարձությունների մասին հիշողությունների արձագանքները տանջել ու դաստիարակել իրեն{{sfn|Есипов|2012|с=47—51}}{{sfn|Михайлик|2018|с=9}}: Շալամովի հայրը եղել է տոհմական քահանա, պապը, նախապապը և մյուս ազգականները ծառայել են Մեծ Ուստյուգի եկեղեցիներում{{sfn|Есипов|2012|с=14—15}}: 1893-1904 թվականներին Տիխոն Շալամովը ծառայել է ուղղափառ առաքելությանը [[Կադյակ]] կղզում (Ալեության և Ալյասկայի եպիսկոպոսություն): Վարլամ Շալամովի մայրը՝ Նադեժդա Ալեքսանդրովնան (նախքան ամուսնությունը՝ Վորոբյովա), սերել է ուսուցչական ընտանիքից և ավարտել է կանացի գիմնազիան և մանկավարժական դասընթացներ, բայց ամուսնանալուց հետո դարձել է տնային տնտեսուհի<ref name="Агишев">{{публикация|статья|автор=Агишев С. Ю.|заглавие=Сражение за будущее студента Шаламова|издание=Люди и тексты. Исторический альманах. 2013|год=2014|ссылка=https://shalamov.ru/research/256/|ответственный=Бобкова, М. С.|место={{М.}}|издательство=[[Институт всеобщей истории РАН|ИВИ РАН]]|страницы=291—379}}</ref>{{sfn|Есипов|2012|с=24—25}}։ Վարլամը եղել է ողջ մնացած հինգ երեխաներից կրտսերը{{sfn|Есипов|2012|с=34}}: Վալերին՝ ընտանիքի ավագ որդին, խորհրդային իշխանության հաստատումից հետո հրապարակավ հրաժարվեց քահանա հորից, մյուս տղան՝ Սերգեյը, ընդգրկվել է [[Բանվորա-գյուղացիական Կարմիր բանակ|Կարմիր բանակ]]ի կազմում և 1920 թվականին զոհվել [[Ռուսաստանի քաղաքացիական պատերազմ]]ում: Քույրերից մեկը՝ Գալինան, ամուսնությունից հետո մեկնել է [[Սուխում]], իսկ մյուսը՝ Նատալյան, ամուսնու հետ ապրել է Վոլոգդայում{{sfn|Есипов|2012|с=39—42}}:
1906 թվականից Տիխոն Շալամովը ծառայել է Սոֆյայի մայր տաճարում, և Շալամովների ողջ ընտանիքն ապրել է ծխական տան երկհարկանի շենքի բնակարաններից մեկում{{sfn|Есипов|2012|с=33}}: Տիխոն Շալամովն ունեցել է իր ժամանակի համար բավականին լիբերալ հայացքներ (որդու խոսքերով՝ «[[Թոմաս Ջեֆերսոն|ջեֆերսոնյան]] հոգի») և եղել է ակտիվ հասարակական գործիչ 1905-1907 թվականների հեղափոխության տարիների, նա դատապարտել է [[հակասեմականություն]]ը և բորբոքված ու կարեկցական քարոզով ելույթ է ունեցել [[Ռուսական կայսրության Պետական դումա|Պետական դումայի]]՝ սևհարյուրակայինի կողմից սպանված պատգամավոր [[Միխայիլ Գերցենշտեյն]]ի հոգեհանգստի ժամանակ{{sfn|Есипов|2012|с=42—45}}: Սակայն ընտանիքում նրա վարքագիծը եղել է ավելի ավտորիտար, և Վարլամ Շալամովի վերաբերմունքը նրա նկատմամբ եղել է ոչ միանշանակ. նա անհամեմատ ավելի մեծ ջերմությամբ է հիշել մորը<ref name="Агишев"/>{{sfn|Есипов|2012|с=35—37}}: Շալամովն արդեն մանկության տարիներից իրեն զգացել է որպես [[աթեիզմ|աթեիստ]] և պահպանել է այդ համոզմունքն ամբողջ կյանքի ընթացքում{{sfn|Есипов|2012|с=46}}։
Նադեժդա Ալեքսանդրովնան Վարլամին սովորեցրել է կարդալ երեք տարեկանից{{sfn|Есипов|2012|с=35}}, իսկ 1914 թվականին նա ընդունվել է Վոլոգդայի Օրհնայլ Ալեքսանդր I-ի անվան արական գիմնազիա: 1918 թվականի [[Ռուսաստանի քաղաքացիական պատերազմ|Քաղաքացիական պատերազմի]] սկսվելու և Ռուսաստանի հյուսիսում օտարերկրյա ներխուժումից հետո ընտանիքի համար սկսվել են դժվար ժամանակներ. դադարեցվել են Տիխոն Շալամովին հասնող բոլոր վճարումները, կողոպտվել է Շալամովների բնակարանը, իսկ ավելի ուշ ավելացել է նրա բնակիչների թիվը{{sfn|Есипов|2012|с=62—63}}, Վարլամն ստիպված է եղել վաճառել մոր թխած կարկանդակները շուկայի հրապարակում{{sfn|Есипов|2012|с=38}: 1920 թվականի սկզբին Տիխոն Շալամովը կուրացել է, չնայած շարունակել է քարոզները՝ մինչև եկեղեցիների փակվելը 1930 թվականին, և Վարլամը եղել է նրան ուղեկցողը{{sfn|Есипов|2012|с=70—71}}: Հեղափոխությունից հետո գիմնազիան փակվել է, Վարլամը ուսումը շարունակել է № 6 երկրորդ աստիճանի միասնական աշխատանքային դպրոցում, որն ավարտել է 1923 թվականինին{{sfn|Есипов|2012|с=64}}: Դպրոցական խորհուրդը ժողովրդական կրթության նահանգային բաժնին միջնորդել է այն մասին, որ Շալամովը՝ որպես լավագույն շրջանավարտներից մեկը, գործուղվի բուհ ընդունվելու համար, բայց, ըստ գրողի հիշողությունների, նահանգային լուսավորական կոմիտեի վարիչը մերժել է Շալամովին և նրա կույր հորը հետևյալ բառերով. «Հենց նրա համար, որ ունես լավ ընդունակություններ, դու չես սովորի բարձրագույն ուսումնական հաստատությունում՝ խորհրդային բուհում»<ref>{{публикация|статья|автор=Кербут Л. В.|заглавие=Варлам Шаламов: «Что я учил? Чему меня учили?»|издание=Вологодский ЛАД|год=2017|номер=1|ссылка=https://shalamov.ru/research/333/|страницы=100—103}}</ref>։
Լինելով քահանայի որդի («[[ձայնազուրկ]]»)՝ Շալամովը չի կարողացել սովորել համալսարանում, և 1924 թվականի աշնանը մեկնել է [[Մոսկվա|Մոսկվա]], որպեսզի ընդունվի գործարան: Նա աշխատանքի է ընդունվել Կունցևոյի կաշվի գործարանում (այն ժամանակ՝ [[Մոսկովյան մարզ]]) սկզբում որպես սևագործ բանվոր, ավելի ուշ՝ [[դաբաղում|դաբաղող]] և հարդարման աշխատանքեր կատարող, ապրել է մորաքրոջ տանը, որն ուներ սենյակ Սետունյան բուժարանին կից{{sfn|Есипов|2012|с=72—73}}<ref name="Агишев"/>: Կարճ ժամանակով Շալամովը՝ որպես ուսուցիչ, աշխատել է տեղի դպրոցում՝ մասնակցելով անգրագիտության վերացման ծրագրին{{sfn|Есипов|2012|с=74}}: 1926 թվականին գործարանի ուղեգրով նա ընդունվել է Մոսկովյան մանածագործական ինստիտուտի առաջին կուրս և միաժամանակ ազատ ընդունելությամբ՝ [[Մոսկվայի պետական համալսարան|Մոսկվայի 1-ին համալսարանի]] [[Մոսկվայի պետական համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետ|իրավաբանական ֆակուլտետ]]<ref name="cultinfo"/>: Գրողի կենսագիր Վալերի Եսիպովն այդ որոշումը համարում է հանելուկային. Շալամովը հետաքրքրվել է գրականությամբ ու բժշկությամբ, իսկ այն մասին, թե ինչն է նրան դրդել ընդունվելու իրավաբանական ֆակուլտետ, նա ոչ մի տեղ չի հիշատակում{{sfn|Есипов|2012|с=75}}: Պատմաբան Ս. Ագիշևը ենթադրել է, որ երիտասարդը կարող էր արդարության զգացումից ելնելով՝ ցանկանալ անձամբ մասնակցել նոր խորհրդային իրավունքների ձևավորմանը<ref name="Агишев"/>: Շալամովն ընտրել է Մոսկովյան ինստիտուտը և ֆակուլտետում գրանցվելուց հետո բնակություն հաստատել ուսանողական հանրակացարանում (Մեծ Չերկասկի նրբանցք)։ Նրա սենյակակիցներից մեկը եղել է ազգաբանական ֆակուլտետի ուսանող, բանաստեղծ [[Մուսա Ջալիլ]]ը: Ինստիտուտում Շալամովը մտերմացել է տարբեր ֆակուլտետների մի խումբ ուսանողների հետ, որոնք կազմակերպել են բանավիճային խմբակ, որի շրջանակներում քննադատաբար քննարկել են ամբողջ իշխանությունն [[Իոսիֆ Ստալին|Ստալինի]] ձեռքում կուտակելու փաստը և նրա հեռանալը [[Վլադիմիր Լենին|լենինյան]] իդեալներից{{sfn|Есипов|2012|с=81—82}}: Շալամովի այն տարիների ընկերներից շատերը, այդ թվում ամենամտերիմները՝ Սառա Գեզենցվեյը, Ալեքսանդր Աֆանասևը, Նինա Արեֆևան, զոհվել են [[1930-ականների բռնաճնշում|մեծ ահաբեկչության]] ընթացքում{{sfn|Есипов|2012|с=88—89}}: Մոսկվայի ինստիտուտի ռեկտորը և քրեական պրոցեսի ամբիոնի պրոֆեսորն այն ժամանակ եղել է մեծ ահաբեկչության ցուցադրական դատավարությունների ապագա ճարտարապետ [[Անդրեյ Վիշինսկի]]ն, և Շալամովին վիճակվել է ականատես լինել, թե ինչպես են ուսանողները ծեծել Վիշինսկուն այն բանի համար, որ նա սուլել էր կուսակցական բաց ժողովում [[Խրիստիան Ռակովսկի|Խրիստիան Ռակովսկի]] ելույթի ժամանակ{{sfn|Есипов|2012|с=76}}<ref name="Агишев"/>: 1927 թվականի նոյեմբերի 7-ին երկրորդ կուրսի ուսանող Շալամովը մասակցել է «ձախ ընդդիմության» ցույցին, որը նվիրված էր [[Հոկտեմբերյան հեղափոխություն|Հոկտեմբերյան հեղափոխության]] տասնամյակին, տեղի է ունեցել [[Լև Տրոցկի|Տրոցկուն]] կուսակցության Կենտրոնական կոմիտեի կազմից հեռացնելուց կարճ ժամանակ անց և փաստորեն եղել է Տրոցկու կողմնակիցների ելույթը Ստալինի քաղաքականության դեմ: Ցուցարարների նշանաբաններից մեկը եղել է՝ «Իրականացնենք Լենինի կտակը», որի ներքո հասկացվում էր Լենինի նամակը Ստալինի բացասական բնութագրությամբ և [[Խորհրդային Միության կոմունիստական կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի գլխավոր քարտուղար|ԽՄԿԿ կենտրոնական կոմիտեի գլխավոր քարտուղար]]ի պաշտոնում նրա փոխարեն այլ անձի նշանակելու առաջարկով («Լենինի կտակը»): Ցույցը ցրվել է ՄՊՔՎ ջոկատների{{sfn|Есипов|2012|с=85—86}} և համալսարանի ուսանողների կողմից<ref>Николай Алексеевич Слёзкин (1905—1991). Материалы к биографии. Под редакцией академика РАН Г. Г. Чёрного.</ref>: 1928 թվականի փետրվարին Շալամովը հեռացվել է ինստիտուտից «սոցիալական ծագումը թաքցնելու համար». հարցաթերթիկի լրացման ժամանակ, որպեսզի թաքցնի «ձայնազուրկի» կարգավիճակը, նա մատնանշել է հորը՝ որպես «հաշմանդամ, ծառայող», ոչ թե որպես «պաշտամունքի ծառայող», ինչի մասին բացահայտել է նրա համակուրսեցին և հայրենակիցն իր մատնությամբ{{sfn|Есипов|2012|с=78—79}}:
Մոսկվայում Շալամովը մասնակցել է գրական հասարակության և խմբակային կյանքին։ Որպես կարևոր իրադարձություն՝ նա հիշել է [[Սերգեյ Եսենինի]] հոգեհանգիստը 1925 թվականի դեկտեմբերի 31-ին և նրան հրաժեշտ տվողների բազմահազարանոց բազմությունը, որտեղ եղել է տասնութամյա Շալամովը{{sfn|Есипов|2012|с=73}}: 1927 թվականին նա արձագանքել է կոչին «Նոր Լեֆ» ամսագրի կոչին՝ ուղղված ընթերցողներին՝ ուղարկելու «նոր, բացառիկ հանգեր», իսկ հանգերին կցել է սեփական բանաստեղծությունը: Նրան գրախոսական կարճ նամակով պատասխանել է [[Նիկոլայ Ասեև]]ը, որը եղել է այն տարիների երիտասարդության կուռքերից մեկը{{sfn|Есипов|2012|с=91}}: Շալամովը ներկա է եղել [[Վլադիմիր Մայակովսկի|Վլադիմիր Մայակովսկու]] հրապարակային ընթերցումներին. 1926-1927 թվականների նրա ելույթներից տպավորությունները Շալամովը ներկայացրել է 1934 թվականի իր ակնարկում «Огонёк»-ի համար<ref>{{публикация|статья|автор=Шаламов В. Т.|заглавие=Маяковский разговаривает с читателем|издание=Огонёк|год=1934|номер=10|ссылка=https://shalamov.ru/library/22/6.html|страницы=5}}</ref>{{sfn|Есипов|2012|с=92—93}}: Շալամովը փորձել է այցելել [[Օսիպ Բրիկ]]ի և [[Սերգեյ Տրետյակով]]ի «ԼԵՖականների» խմբակներ, բայց երկուսի մասին էլ թողել է բավականին սուր և անկողմնակալ հիշողություններ, չնայած ավելի ուշ ընդունել է, որ Բրիկի տեսական աշխատանքները մեծ ազդեցություն են ունեցել իր արձակի վրա{{sfn|Есипов|2012|с=94—97}}։
=== Առաջին բանտարկություն. Վիշերսկի ճամբար ===
Տող 47 ⟶ 33՝
Իր ճամբարի առաջին փորձը գրողն ընդհանրացրեց.«Ի՞նչ տվեց ինձ Վիշերան:Այս երեք տարիների հիասթափումը ընկերներից, փլուզված մանկական հույսեր: Տարօրինակ վստահություն իր կենսականորեն ուժում: Փորձված ծանր աղեղնակ՝ սկսած 1929 թվականի ապրիլի Սոլիկամսկի Հյուսսիս էտապից,մենակ,առանց ընկերների և համախոհների,ես ընտրեցի փորձությունը՝ ֆիզիկապես և բարոյապես:Ես ամուր կանգնել էի ոտքերիս և չէի վախենում կյանքից: Ես լավ էի հասկանում,որ կայնքը՝ դա լուրջ բան է,բայց նրանից վախենալ պետք չէ:Ես պատրաստ էի ապրելու»{{sfn|Եսիպով|2012|с=124}}: Այնտեղ էլ, Վիշերսկի ճամբարում Շալամովը ծանոթացավ ապագա կնոջ՝ Գալինա Գուդձի Իգնատևնան, որը Մոսկվայից եկել էր ճամբար իր երիտասարդ ամուսնու հետ ժամադրության, իսկ Շալամովը
նրան հետ ուղարկեց՝ պայմանավորվելով հանդիպման մասին ազատվելուց հետո {{sfn|Եսիպով|2012|с=123}}:
=== Կյանքը Մոսկվայում: Գրական գործունեության սկիզբը ===
| |||