«Տնտեսական դետերմինիզմ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Ըստ Մարքսի՝ արտադրության յուրաքանչյուր հասարակական միջոց ստեղծում է իր վերարտադրության նյութական պայմանները, այսինքն ՝ գաղափարախոսությունը (որը միավորում է բոլոր քաղաքական, իրավական և մշակութային ոլորտները)։ Այսպիսով, գաղափարախոսության շնորհիվ արտադրության մեթոդը վերարտադրում է իրեն։ Բացի այդ, որոշ տեսաբաններ ասում են, որ Մարքսն ու Էնգելսը կարծում էին<ref>Karl Marx & Friedrich Engels, "The German Ideology," from Selected Writings, p. 120</ref>, որ եթե հեղափոխական ուժը փոխի արտադրության եղանակը, ապա իշխող դասակարգն անմիջապես ձեռնամուխ կլինի նոր հասարակության ստեղծմանը, որպեսզի պաշտպանի այդ նոր տնտեսական կարգը։ Իրենց ապրած ժամանակաշրջանում Մարքսն ու Էնգելսը զգում էին, որ իշխող դասը, ըստ էության, հասել է նոր հասարակական և տնտեսական կարգի հաստատմանը ՝ բնազդաբար ստեղծելով իրենց կապիտալիստական շահերը պաշտպանող հասարակություն։ Նրանք հայտարարել են սա [[բուրժուազիա]]յին իրենց [[Կոմունիստական կուսակցության մանիֆեստ|«Կոմունիստական կուսակցության մանիֆեստը»]] աշխատությունում. «Ձեր իդեաներն իրենք բուրժուական արտադրական հարաբերությունների և բուրժուական սեփականատիրական հարաբերությունների արդյունքն են, ճիշտ այնպես, ինչպես որ ձեր իրավունքը լոկ ձեր դասակարգի օրինականացված կամքն է, որի բովանդակությունը որոշվում է ձեր դասակարգի կյանքի նյութական պայմաններով»։<ref>Կոմունիստական պարտիայի մանիֆեստը, II։ Պրոլետարները և կոմունիստները, [httphttps://grapaharan.org/%D4%BF%D5%B8%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D6%86%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D5%A8 grapaharan.org]</ref> Հետևաբար, երիտասարդ Մարքսը քննադատում էր մարդու օտարումը։ Այս հասկացությունը նա հետագայում փոխարինեց [[ապրանքային ֆեթիշիզմի]] քննադատությամբ։ "Վուլգար մարքսիզմը" կարծում էր, որ տնտեսական ենթակառուցվածքների և գաղափարական գերկառուցվածքների միջև հարաբերությունները իրար պայմանավորող են, և այդ պատճառով հավատում էր տնտեսական դետերմինիզմին։ Էնգելսն ասել է. «Բոլոր սոցիալական փոփոխությունների և քաղաքական հեղափոխությունների վերջնական պատճառները պետք է փնտրել ոչ թե մարդկային ուղեղում կամ ներքին ճշմարտության և արդարության մարդկային ընկալման մեջ... ,այլ յուրաքանչյուր դարաշրջանի տնտեսություններում»։<ref>Friedrich Engels, ''Socialism – Utopian and Scientific'', p. 54</ref> Այսպիսով, Էնգելսը հանդես է եկել տնտեսական կառուցվածքում հեղափոխության օգտին ՝ որպես հասարակության բարելավման և աշխատանքային դասի ճնշումները դադարեցնելու միակ ճիշտ ուղի։