«XX արքայատոհմ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Նոր էջ «մինի|աջից|Մեդինեթ Հաբու՝ [[Ռամզես III-ի դամբարանը]] '''XX արքայատ...»: |
(Տարբերություն չկա)
|
15:05, 19 Հուլիսի 2020-ի տարբերակ
XX արքայատոհմ, Հին Եգիպտոսի փարավոնների արքայատոհմերից մեկը: Նրա գահակալմամբ ավարտվեց Նոր թագավորությունը, որից հետո սկսվեց այսպես կոչված Երրորդ անցումային շրջանը: ամենատարածված անունի պատճատով XIX արքայատոհմի հետ միասին այն հաճախ միավորում են Ռամզեսիդներ արքայատոհմի մեջ:
Պատմություն
XIX արքայատոհմից XX-ի անցման հանգամանքները շատ հայտնի չեն: Հավանաբար, Մերնեպտահի մահից հետո կենտրոնական իշխանությունը թուլացել է, ինչպես նաև վերսկսվել է ազնվական տոհմերի դիմակայությունը, որը հանդարտվել էր XIX արքայատոհմի ժամանակ: Երիտասարդ Սապտահի մահից հետո գահը վերցրած կին-փարավոն Թուսերթի գահակալման վերջում Եգիպտոսում սկսվեց քաղաքացիական պատերազմ, որին մասնակցություն են ունեցել նաև օտարերկարացիները:Արդյունքում գահը անցել է մեծանուն ազնվական Սեթնախտին՝ XX արքայատոհմի հիմնադրին[1]: Նրա ծագումն անհայտ է, բայց հնարավոր է, որ նրա հայրը եղել է փարավոն Ռամզես II-ի որդիներից մեկը: Նրա կին Թիա-Մերենիսեթը հավանաբար եղել է Մերնեպտահի աղջիկը:
Եվսեբիոս Կեսարացին, մեջբերելով Մանեթոնին, հայտնում է, որ XX արքայատոհմում եղել է 12 փարավոն՝ կառավարելով 172 տարի[2]: Ժամանակակից եգիպտոլոգները XX արքայատոհմի ժամանակագրական կառավարումը բերում են՝
- Մ. թ. ա. 1186/1185 — 1070/1069 թթ (մոտավոր 116 տարի)՝ Յ. ֆոն Բեկերատի ;[3]
- Մ. թ. ա. 1190—1077 թթ (մոտավոր 113 տարի) — ըստ Է. Հորնունգի, Ռ. Կրաուսի, Դ.Ուորբերթոնի[4]
շրջաններին:
Իր կարճատև կառավարման ընթացքում եռանդուն Սեթնախտը, ով փորձում էր շարունակել Ռամսես II Մեծի ավանդույթները, կարողացավ Եգիպտոսը դուրս բերել ճգնաժամից՝ ճնշելով ապստամբությունները Եգիպտոսում և ամրապնդելով կենտրոնական իշխանությունը: Իր որդու՝ Ռամզես 3-րդի երկարատև կառավարման ժամանակ, որը նշանավորվեց «ծովային մարդկանց» երկրորդ հոսքի դեմ փայլուն հաղթանակով, ինչպես նաև վիթխարի տաճարային շինարարությամբ, փարավոնի իշխանությունն ավելի ամրապնդվեց: Բայց դա Եգիպտոսի երևակայական «կայծակնային» ծաղկումն էր: Չնայած Ռամսես III-ի առանձին հաջողություններին, նրա օրոք Եգիպտոսի թուլացման գործընթացը շարունակվում էր: Ցանկանալով ստանալ քրմերի օգնությունը, փարավոնը շատ արտոնություններ տվեց տաճարներին և մեծ նվիրատվություններ արեց: Արդյունքում քրմության նշանակությունը զգալիորեն աճեց, տաճարները սկսեցին իրենց հակադրել կենտրոնական իշխանությանը: Եգիպտոսոմ ներքին իրավիճակը շարունակում էր վատանալ, իսկ գանձարանը դատարկվում էր: Դրա ֆոնին տարբեր պալատական խմբավորումների միջև վեճեր սկսվեցին, իսկ Ռամսես III-ը "հարեմի դավադրության" զոհ դարձավ[1]:
Ռամզես III-ի ժառանգների օրոք փարավոնների իշխանությունը ավելի թուլացավ: Արդեն Ռամզես IVի օրոք Եգիպտոսը կորցրեց Պաղեստինում և Սիրիայում նախկինում նվաճված գրեթե բոլոր տիրապետությունները՝ պահպանելով միայն Նուբիան։ Ընդ որում ուժեղացավ դեռևս Էխնաթոնի կառավարման ժամանակ սկիզբ առած Ստորին և Վերին Եգիպտոսի քաղաքական և տնտեսական բաժանումը, որտեղ իշխանությունն աստիճանաբար կենտրոնացել է Ամոնի Թեբեացի Ամոնի քրմերի ձեռքում։ Ընդ որում Թեբեում Ամոնի գլխավոր քրմի պաշտոնը փաստացի դարձել էր ժառանգական: Ռամզես III-ի և Ռամզես IV-ի գահակալման ժամանակ այդ պաշտոնը զբաղեցնում էր Ռամզեսնախտը, որին հաջորդեց որդին՝ Ամենհաթեպը, ով Ռամզես III-ի կառավարման ժամանակ Էլ Կաբի գլխավոր քուրմն էր: Ամենհաթեպը Թեբեում գլխավոր քուրմն էր դեռ Ռամզես IX-ի օրոք: Մինչ հաճախ փոխվող փարավոնների իշխանությունը և հեղինակությունը նվազում էր, Ամենհաթեպի իշխանությունը և հարստությունը աճում էր: Փարավոնները չէին կարողանում հակադրվել դրան, Գերագույն քուրմ Ամենհաթեպը մեծ ազդեցություն ունենում փարավոնի վրա՝ ստանալով նրանից տարբեր մեծարանքներ։ Ամոնի գերագույն քրմի իրավունքները նվազեցնելու Ռամզես IX-ի փորձերը ձախողվեցին[1][5]:
Փարավոնների ցանկ
| Փարավոն | Պատկեր | Անունը գահակալման ժամանակ | Գահակալման տանրիներ, մ.թ.ա. | Դամբարան | Կանայք | Ծանոթագրություն | |
| Է. Հորնունգ, Ռ. Կրաուս, Դ.Ուորբերթոն[4] |
Յ. ֆոն Բեկերատ[3] | ||||||
| Սեթնախտ |  |
Ուսերխարա-Սետեպենրա-Մերիամոն[6] | 1190 — 1188 | 1186/1185 — 1183/1182 | KV14 | Թիա-Մերենիսեթ | Հնարավոր է, հափշտակել է գահը նախորդ փարավոն Թուսերթից |
| Ռամզես III |  |
Ուսերմաատրա Մարիամոն | 1187 — 1157 | 1183/1182 — 1152/1151 | KV11 | Իսիդա Տա-Հեմջերթ Թիա |
|
| Ռամզես IV |  |
Ուսեր Սեթեպենամոն, ավել ուշ Հեկամաատրա Սեթեպենամոն | 1156 — 1150 | 1152/1151 — 1145/1144 | KV2 | Դուատենտոպետ | |
| Ռամզես V |  |
Ուսերմաատրա Սեխեպերենրա | 1149 — 1146 | 1145/1144 — 1142/1140 | KV9 | Հենթուաթի Թուերտենրա |
|
| Ռամզես VI |  |
Նեբմաատրա Մերիամոն | 1145 — 1139 | 1142/1140 — 1134/1132 | KV9 | Նուխեսբեթ | |
| Ռամզես VII |  |
Ուսերմաատրա Մերիամոն | 1138 — 1131 | 1134/1132 — 1126/1123 | KV1 | ||
| Ռամզես VIII |  |
Ուսերմաատրա Ախենամոն | 1130 | 1126/1123 — 1125/1121 | |||
| Ռամզես IX |  |
Նեֆերկարա Սեթեպենրա | 1129 — 1111 | 1125/1121 — 1107/1103 | KV6 | Բակերթվերնել | |
| Ռամզես X |  |
Հեպերմաատրա Սեթեպենրա | 1110 — 1107 | 1107/1103 — 1103/1099 | KV18 | Թիտի | |
| Ռամզես XI |  |
Մենմաատրա Սեթենպհահ | 1106 — 1077 | 1103/1099 — 1070/1069 | KV4 | Թենտամուն | |
Մշակույթի մեջ
XX արքայատոհմի կառավարման վերջին տարիները նկարագրված են լեհ գրող Բոլեսլավ Պրուսի «Փարավոն» վեպում, որի գլխավոր հերոսը հորինված Ռամզես XIII փարավոնն է՝ իրական Ռամզես XI-ի որդին (վեպում կոչվում է Ռամզես XII), ով փորձում է դիմակայել Ամոնի հզոր քուրմ Հերիհորին: Այս վեպը էկրանավորվել է լեհ ռեժիսոր Եժի Կավալերովիչի կողմից[7][8]:
Տոհմի ծագումնաբանություն
Ծանոթագրություններ
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Կաղապար:Книга:История Востока
- ↑ Eusebius Chronicle. — P. 145—146.
- ↑ 3,0 3,1 Կաղապար:Книга:Jürgen von Beckerath: Chronologie des pharaonischen Ägypten
- ↑ 4,0 4,1 Hornung E., Krauss R., Warburton D. A. Ancient Egyptian Chronology. — S. 493.
- ↑ Брэстед Дж. Г. История Египта с древнейших времен до персидского завоевания. — Т. 1. — С. 189—191.
- ↑ Д. Г. Редер, В. В. Струве Хрестоматия по истории древнего Востока. — Издательство восточной литературы, 1963. — С. 532. — 552 с.
- ↑ Стучевский И. А. Рамсес II и Херихор. — С. 4.
- ↑ Стучевский И. А. (1984). «"Рамсес II и Херихор"» (PDF). Издательство "Наука", Главная редакция восточной литературы, г.Москва, стр.4. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013-05-11-ին. Վերցված է 2013-05-04-ին.