«Լիճ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Լիճ''', երկրի մակերևույթի ջրով լցված գոգավորություն, որը կապված չէ [[Օվկիանոս|օվկիանոսիօվկիանոս]]ի կամ [[Ծով|ծովիծով]]ի հետ։ Լճերի համապարփակ հետազոտություններով զբաղվում է [[լիմնոլոգիա]]ն կամ լճագիտությունը։ Լճերը երկրի մակերևույթի վրա զբաղեցնում են գումարային 2.7 միլիոն քառ. կմ կամ ցամաքի 1.8 տոկոսը։

* ''Հրաբխային կամ խառնարանային լճերի'' լճափոսերը գտնվում են հանգած [[Հրաբխայինհրաբխային խառնարան|հրաբխային խառնարաններում]]։ներում։ Այդպիսի լճեր շատ կան [[Ճավա]] կղզում, [[Կուրիլյան կղզիներ]]ում, [[Կամչատկա թերակղզի|Կամչատկայում]]։

Լճի ջրի քիմիական բաղադրությունը որոշվում է մի շարք գործոններով` լճի մեջ մուտք գործող ջրի բաղադրությամբ, ջրի մուտքի և ելքի հաշվեկշռով, կենսական պրոցեսներով, լճի ավազանի ֆիզիկաաշխարհագրական պայմաններով և այլն: Ցամաքում [[մակերևույթային ջրեր|մակերևույթային ջրերը]]ը երկրի մակերևույթը լվանում են իրենց հետ դեպի լիճ տանելով զանազան լուծված նյութեր: Եթե լիճը հոսուն է, ապա այդ նյութերի զգալի մասը հեռանում է հոսքի միջոցով, իսկ եթե անհոս է, ապա ամբողջությամբ մնում է լճի մեջ մեծացնելով աղերի քանակը: Այդ պատճառով էլ հոսուն լճերը սովորաբար մեծ աղիություն չունեն: Անապատային լճերը մեծ մասամբ աղի են, որովհետև [[Գոլորշացում|գոլորշիացումը]] ինտենսիվ է: Լճի մակարդակի տատանումները մեծապես ազդում են աղիություն համար: Գարնանային ամիսներին [[բարեխառն գոտի|բարեխառն գոտու]] լճերի մեծ մասում քաղցրահամ ջրի մուտքն ավելանում է, մակարդակը բարձրանում է, ուստի աղիությունը փոքրանում է, իսկ ամռան վերջին գոլորշիացման մեծացման շնորհիվ լճերում մեծանում է աղերի պարունակությունը, իսկ որոշ լճեր էլ ամառային ամիսներին իսպառ չորանում են` թողնելով իրենց տեղում աղի շերտ: Տարբեր լճեր ունեն տարբեր աղիություն և տարբեր քիմիական բաղադրություն: Լճերի աղիությունը տատանվում է 0.00001 ‰-ից մինչև 400 ‰-ի միջև:

Ռապայի մեջ հանդես եկող նյութերը շատ բազմազան են. բոլոր էլեմենտներն ու աղերը միատեղ են լուծված ջրի մեջ և նրանց միմյանցից դժվար է անջատել: Պատկերն այլ է, երբ զանազան աղեր անջատվում են գերհագեցած լուծույթից որպես ինքնանիստ աղեր: Ջերմաստիճանի բարձրացումը նպաստում է ջրի լուծողականության մեծացմանը, հետևաբար ամռանը լճի ջուրն ունակ է իր մեջ լուծել ավելի շատ նյութեր, քան ձմռանը: Ջերմաստիճանի նվազումը ստեղծում է մի վիճակ, երբ լուծված նյութերը հագեցնում են լուծույթը, որից հետո ավելցուկն անջատվում է ինքնանիստ աղերի ձևով: Այս դեպքում աղերի անջատումն ընթանում է հերթականորեն` սկզբում անջատվում են [[կարբոնատներ|կարբոնատները]]ը, այնուհետև` [[սուլֆատներ|սուլֆատները]]ը, վերջում` [[քլորիդներ|քլորիդները]]ը, որի արդյունքում կարբոնատային լիճը վերածվում է սուլֆատայինի, իսկ վերջինս` քլորիդայինի:

Լճերի ջուրը պարունակում է գազեր` [[ազոտ]], [[թթվածին]], [[ածխաթթու]], [[մեթան]], [[ջրածին]], ծծմբաջրածին և այլն: Ազոտն ու թթվածինը մուտք են գործում անմիջապես օդից, իսկ մնացած գազերը կենսական գործընթացների արդյունք են: Ամենից շատ թթվածին լինում է ջրի վերին շերտերում, որտեղից կոնվեկցիայի միջոցով անցնում է ներքին շերտեր: Թթվածինը սպառվում է կենդանի օրգանիզմների կողմից և օքսիդացման պրոցեսների ժամանակ: եթե լիճը ունենում է մեծ խարություն և [[կոնվեկցիա|կոնվեկցիան]]ն չի ընդգրկում ջրի բոլոր շերտերը, հատակում թթվածնի պարունակությունը չնչին է լինում: Երբ լճի խոշոր շերտերում թթվածնի պարունակությունը բարձր է լինում, դա խոսում է ջրի ինտենսիվ ուղղաձիգ շրջանառության մասին: Թթվածինը կարող է մուտք գործել լճի մեջ ոչ միայն անմիջապես օդից, այլ նաև ջրում ապրող օրգանիզմների լուսասինթեզի միջոցով: Երբեմն լճի մեջ թթվածնի քանակը այնքան է շատանում, որ մի մասը ցնդում է օդի մեջ: Տարվա տարբեր սեզոններում թթվածնի քանակը տարբեր է` կապված բույսերի ու [[ֆիտոպլանկտոն|ֆիտոպլանկտոնի]]ի [[վեգետացիա|վեգետացիայի]]յի հետ: Լճերի «ծաղկման» ժամանակ թթվածինը լինում է գերհագեցած վիճակում, հասնում է 40մգ/լ-ի: Սառցակալած լճերում ձմեռային ամիսներին ջրային օրգանիզմները աստիճանաբար սպառում են թթվածինը, իսկ պակասի դեպքում երբեմն սառույցի տակ ձկները մասսայաբար ոչնչանում են:

Լճի ջրում կա որոշ քանակի ածխաթթու գազ, որն ունի շատ կարևոր նշանակություն բուսական օրգանիզմների համար: [[Քլորոֆիլ|Քլորոֆիլի]]ի հատիկներում ածխաթթուն քայքայվում է` ածխածինն օգտագործվում է բույսերի մարմինը կառուցելու համար, իսկ թթվածինն անջատվում է որպես ազատ գազ: Ածխաթթուն առաջանում է և' շնչառության պրոցեսների, և օրգանական նյութերի անաերոբ քայքայման ժամանակ:

Լճի ջուրը լուսավորվում է [[Արեգակ|արեգակիարեգակ]]ի [[ուղիղ և ցրված ճառագայթում|ուղիղ և ցրված ճառագայթների]] միջոցով: Լճի մակերևույթին ընկած ճառագայթների մի մասը թափանցում է ջրի մեջ, մյուս մասը` անդրադառնում է: Ջրի մեջ թափանցած ճառագայթնեերը բեկվելով, ցրված վիճակում հասնում են որոշ խորության: Լճի ջրերը լույսի նկատմամբ կիսաթափանցիկ մարմին են և միջին հաշվով մինչև 200 մ խորության տակ անզեն աչքով հնարավոր է նշմարել արեգակի լույսը: լույսի թափանցման համար նշանակություն ունի ճառագայթների անկման անկյունը: Որքան այն մոտ լինի ուղղահայացին, այնքան կփոքրանա [[ճառագայթային անդրադարձում|ճառագայթային անդրադարձումը]]ը:

Թափանցիկությունը համարվում է այն խորությունը, որի տակ 30 սմ տրամագծով սպիտակ սկավառակը անզեն աչքով երևում է ջրի մակերևույթից 2 մ բարձրությունից դիտելիս: Այն պայմանավորված է լուսավորվածությամբ: Որքան ջուրը վճիտ է, այնքան թափանցիկությունը մեծանում է: Այս տեսակետից աչքի են ընկնում բարձր լեռնային լճերը, որոնց ջուրը վճիտ է: Աղի ջրերն ունեն մեծ թափանցիկություն, որովհետև կախված նյութերը մեծ արագությամբ նստում են հատակին: Ամենամեծ թափանցիկությունն ունեն Բայկալը (42մ), [[Տելեցկոյեն]] (22մ), Սևանը (21մ) և այլն<ref>Հ.Կ. Գաբրիելյան, Հիդրոլոգիա, Երևան, 1967թ.</ref>: Որքան [[Տիղմ|տիղմնտիղմ]]ն ու [[օրգանական նյութ|օրգանական նյութերն]]երն շատ լինեն ջրավազանում, այնքան թափանցիկությունը փոքր կլինի: Թափանցիկությունը լճի տարբեր մասերում և տարբեր սեզոններում տարբեր է:

Լճերում այն խորությունը, որի տակ լուսազգայուն լուսաժապավենը սևանում է ցրված ճառագայթների ազդեցությամբ անվանում են ջրավազանի լուսավորվածություն: Արեգակի ճառագայթները ընկնելով լճի մակերևույթին տարրալուծվում են` տարբեր երկարության ալիքները տարբեր չափով են կլանվում ջրի կողմից: Ամենից շատ կլանվում են երկարալիք ճառագայթները` [[Ինֆրակարմիր ճառագայթներ|ինֆրակարմիր]], կարմիր, ավելի քիչ` դեղին, այնուհետև կանաչ, կապույտ ճառագայթները: Լճերում տարբեր երկարության ալիքների համար լույսի ցրումը տարբեր է: Ամենից ինտենսիվ ցրվում են [[կարճալիք ճառագայթներ|կարճալիք ճառագայթները]]ը:

Լճերի օպտիկական հատկանիշներից է լուսարձակումը: Երբեմն գիշերը լճի որևէ հատվածը մարդու աչքի համար տեսանելի է դառնում: Այդ լույսն առաջանում է ջրի մեջ բնակվող կենդանի օրգանիզմների լուսարձակումից: Լուսարձակող [[Բակտերիաներ|բակտերիաներըբակտերիաներ]]ը համեմատաբար շատ են լինում ափամերձ ջրերում և [[Գետաբերան|գետաբերաններիգետաբերան]]ների մոտ: Լուսարձակում ունեն նաև բարձրակարգ ջրային օրգանիզմներից շատերը, ձկների որոշ տեսակներ: Պարզկա օրերին լիճն ամենուրեք նույն գույնն ու լուսավորվածությունն չունի: Հաճախ երևում են բաց մոխրագույն, կապտավուն կամ սպիտակ երանգներ: Ակադեմիկոս Վ. Վ. Շուլեյկինի ուսումնասիրություններից պարզվել է, որ նախշերի առաջացումը կապված է մակերևույթային ակտիվ շերտի հետ: Այդ շերտը գոյանում է և' ջրային օրգանիզմներից արտաթորությունից, և' նավերի կողմից թափվող զանազան նյութերից, յուղից: Մակերևույթային ակտիվ շերտի ջրավազանների տարբեր մասերում տարբեր հաստություն ունի և նպաստում է ալիքների մարմանը, հետևաբար` այդ ալիքներից անդրադարձած լույսի ճառագայթները տարբեր երանգներ են ստանում: