«Մետաֆիզիկա»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Մետաֆիզիկա''' ({{lang-grc|τὰ μετὰ τὰ φυσικά}} — «այն, ինչ ֆիզիկայից հետո է»), փիլիսոփայության բնագավառ, որը հավակնում է մտահայեցողական եղանակով հետազոտելու ամբողջությամբ վերցրած աշխարհը, կեցության սկզբունքներն ու վերջնական պատճառները՝ ի տարբերություն մասնավոր գիտությունների, որոնք առանձնացնում են կեցության մի մասը և սահմանափակվում անմիջական փորձնական պատճառներով։

[[Արիստոտել]]ի գործերը դասակարգելիս «Մետաֆիզիկա» անունը (հունարենից թարգմանաբար նշանակում է բնության մասին գիտությունից՝ ֆիզիկայից հետո) տրվել է նրա «առաջին փիլիսոփայությանը» վերաբերող գործերին՝ նկատի ունենալով, որ դրանցում հետազոտվում է այն, ինչ կարող է ճանաչվել բնությունից հետո, որովհետև ընկած է նրանից այն կողմ, նրա հետևում՝ կազմելով նրա հենքը։ Հայ միջնադարյան փիլիսոփաները [[Դավիթ Անհաղթ]]ի միջոցով ժառանգել են այս անտիկ ավանդույթը։ Միջնադարում, կորցնելով կապն աշխարհի գիտական հետազոտության հետ, մետաֆիզիկան աստիճանաբար մերվեց [[Աստվածաբանություն|աստվածաբանությանը]]՝ որպես աշխարհի հոգևոր նախասկզբի, աստվածային էության բնական ըմբռնման եղանակ։ Նոր ժամանակում փորձնական բնագիտության և փիլիսոփայության դասականները մերժեցին միջնադարյան մետաֆիզիկան և առհասարակ արտափորձային վերացական «թաքնված էությունների» ու մտահասու «վերջնական պատճառների» գաղափարը՝ միաժամանակ ընդունելով «բնական փիլիսոփայության» կազմում, ֆիզիկայի հետ միասին, «առաջին փիլիսոփայության» անհրաժեշտությունը, որը հետազոտում է աշխարհի անվերջ բազմազանությունը միասնության հանգեցնող վերջավոր պարզագույն ձևերը ([[Ֆրենսիս Բեկոն]]), վերացական հասկացությունները ([[Թոմաս Հոբս]], [[Բենեդիկտ Սպինոզա]]) և այլն։ Մետաֆիզիկական համակարգեր կառուցեցին [[Ռենե Դեկարտ]]ը և [[Գոթֆրիդ Լայբնից]]ը։ Նույն ժամանակին են վերաբերում նաև Ստեփանոս Լեհացու կողմից Արիստոտելի «Մետաֆիզիկայի» հայերեն թարգմանությունը և մեկնաբանությունը, որոնք կրոնափիլիսոփայական գաղափարախոսության տիրապետության պայմաններում նպաստեցին աշխարհիկ փիլիսոփայության միտումների զարգացմանը։