«Մոսուլի հիմնահարց»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Մոսուլի հարց''' ({{lang-tr|Musul Sorunu}}), [[Օսմանյան կայսրության արաբական նահանգներ|նվաճումների արդյունքում]] [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] կազմում ներառված [[Մոսուլ|Մոսուլի վիլայեթի]] շուրջ [[20-րդ դար|20-րդ դարի]]ի առաջին տասնամյակում ծագած [[Տարածք|տարածքային հիմնախնդիր]] [[Թուրքիա|Թուրքիայի]]յի և [[Միացյալ Թագավորություն|Միացյալ Թագավորության]] (հետագայում՝ [[Իրաքի թագավորություն|Իրաքի բրիտանական պրոտեկտորատի]]) միջև։

թՆախքան [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ|Առաջին համաշխարհային պատերազմը]]՝ը՝ Մոսուլի վիլայեթը ներառված էր [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] կազմում։ Աշխարհամարտի ավարտին սակայն իրաքյան տարածքները նվաճվում են [[Մեծ Բրիտանիայի զինված ուժեր|բրիտանական ուժերի]] կողմից և վերջինս անցնում է անգլիական խնամակալության ներքո։ Շուտով Թուրքիայում տեղի է ունենում [[Քեմալական շարժում|հանրապետական հեղաշրջում]], որից հետո իշխանության գլուխ եկած [[Քեմալականություն|քեմալականները]] հրաժարվում են կատարել իրենց նախորդների ստանձնած [[Սևրի պայմանագիր|պայմանագրային պարտավորություններից]]։

[[Թուրքիայի անկախության պատերազմ|Թուրքիայի անկախության պատերազմի]]ի ընթացքում սակայն Քեմալի գլխավորած կառավարությունը չի կարողանում պահել Իրաքը, քանի որ թե՛ պատերազմի ժամանակ, և թե՛ բանակցային սեղանի շուրջ բրիտանական իշխանությունները կարողանում են առաջ տանել իրենց դիրքորոշումը Իրաքի պատկանելության հարցի շուրջ։ 1926 թվականին [[Ազգերի լիգա|Ազգերի լիգայի]]յի միջնորդությամբ Թուրքիան ճանաչում է Մոսուլը Իրաքի կազմում, սակայն վերջիններս էլ իրենց հերթին պարտավորել են Մոսուլի նավթի պաշարների 10 %-ը 25 տարի շարունակ տրամադրել Թուրքիային։

[[Առաջին համաշխարհային պատերազմ|Առաջին համաշխարհային պատերազմի]]ի ավարտին [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրությունը]]ը ստիպված էր ստորագրել [[Մուդրոսի զինադադար|Մուդրոսի զինադադարը]]՝ը՝ դաշնակիցների կողմից երկրի բռնազավթումը արգելակելու և կասեցնելու նպատակով։ Զինադադարի ստորագրումից երեք օր անց՝ 1918 թվականի նոյեմբերի 2-ին, բրիտանացի զորավար Ուիլյամ Մարշալը ներխուժում է Մոսուլի վիլայեթ և այն հռչակում [[Բրիտանական կայսրություն|Բրիտանական կայսրության]] պրոտեկտորատ<ref name="rothwell">V.H. Rothwell: ''Mesopotamia in British War Aims'', in: The Historical Journal, Vol. 13, No. 2 (1970), pp. 273-294. </ref>։ [[Սևրի պայմանագիր|1920 թվականի օգոստոսի 10-ին կնքված Սևրի պայմանագրով]] (այն վերջնականապես դադարեցնում է պատերազմը) Թուրքիան ճանաչում էր իր պարտությունը և դաշնակիցների ազդեցության գոտիների (այդ թվում՝ հույների և հայերի ազատագրված տարածքների) օրինականությունը, թեպետ հրաժրվում էր Բրիտանիային հանձնել Մոսուլի վիլայեթի (ներկայիս Իրաքի) նկատմամբ իր իրավունքները<ref name="lloyd">The Geography of the Mosul Boundary "The Geographical Journal" by H.I. Lloyd 1926</ref>։ Թուրքերը վախենում էին ռազմավարական նման կարևորության սուբյեկտի կորստից, քանզի կանխորոշում էին, որ Իրաքյան պետության ստեղծման պարագայում ապստամբելու են նաև Թուրքիայի տարածքում ապրող մյուս քրդերը։