«Ատլասյան արջ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Ատլասյան արջ''' կամ '''Աֆրիկյան գորշ արջ''' ({{lang-lat|Ursus arctos crowtheri}}), [[Գորշգորշ արջ|գորշ արջերի]]երի անհետացած տեսակ, որը տարածված է եղել [[Հյուսիսային Աֆրիկա|Հյուսիսային Աֆրիկայում]]յում<ref name="Bryden1899">Բրիդեն, Հ․Ա․ (խմբագրությամբ) (1899). [https://archive.org/stream/greatsmallgameof00majo#page/544/mode/2up ''Աֆրիկայի մեծ և փոքր խաղեր''] Rowland Ward հրատարակչություն, Լոնդոն, Միացյալ Թագավորություն էջ 544-608</ref>։ Հնագույն ժամանակներում այս արջերն իրենց «բնական ակնոցների» պատճառով [[Աֆրիկա|Աֆրիկայից]]յից տեղափոխվել են [[Իսպանիա]], որտեղ և տեսակը սկսել է հայտնի դառնալ որպես կանտաբրիական գորշ արջ<ref name="Calvignac, S. 2008">{{cite journal|author1=|first=|author2=Հյուգես Ս․|author3=Թուգարդ Ս․|author5=|author6=|author7=|author8=Հաննի Ս․|date=2008|title=Գորշ արջերի գենետիկական ընդհանրությունների և ԴՆԹ-ի մասին|url=|journal=|volume=17|pages=1962-1970|doi=|pmid=|access-date=}}</ref><ref name="Calvignac et al. 2009">{{cite journal|last1=Կ․|first1=Սեբաստիեն|last2=Հյուգս|first2=Սանդրինե|last3=Հաննի|first3=Կատերինա|date=2009|title=Եվրոպայի, Ասիայի և Աֆրիկայի խաչմերուկներում բնակվող վտանգված գորշ արջերի (Ursus arctos) գենետիկական բազմազանությունը|url=http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1472-4642.2009.00586.x/full|journal=Diversity and Distributions|volume=15|pages=742–750|doi=|pmid=|accessdate=մարտի 18, 2015}}</ref>։

Ատլասյան գորշ արջը ժամանակակից աշխարհում մեզ հայտնի միակ [[Արջեր|արջի]] տեսակն է, որի հայրենի բնաշխարհն [[Աֆրիկա|Աֆրիկան]]ն է։ [[Գորշ արջ|Գորշ արջի]]ի այս տեսակները ժամանակին տարածված են եղել [[Ատլասի լեռներ|Ատլասի լեռներում]]ում և հարակից տարածքներում՝ [[Մարոկկո]] և [[Լիբիա]] պետությունների տարածքում։ Ներկայումս այս գիշատիչներն ի սպառ վերացել են։ Ատլասյան արջերն ունեցել են մորթու սև գունավորում, իսկ դնչի տակ՝ սպիտակ նշան։ Ստորին վերջույթների մազածածկույթ եղել է կարմիր երանգով ծիրանագույն։

Դունչը և ճանկերը եղել են շատ ավելի կարճ, քան [[Ամերիկյանամերիկյան սև արջ|ամերիկյան սև արջինը]]ինը, թեև ատլասյան արջերն ի համեմատություն արևմտյան այս արջերի, ունեցել են համեմատաբար ավելի հաստ մորթածածկ<ref name="ReferenceA">«Փաստեր ատլասյան արջերի մասին», Բոբ Սթրաուս, 2014</ref>։ Որոշ փորձագիտական հետազոտություններ ցույց են տվել, որ այս տեսակի ներկայացուցիչների մարմնի ընդհանուր երկարությունը կազմել է շուրջ 9 մետր, իսկ մարմնի կշիռը՝ ավելի քան 450 կգ։ Ըստ երևույթի, վերջիններս սնվել են [[Արմատ (բուսաբանություն)|արմատներով]], [[Կաղնի|կաղինով]] և [[Ընկույզ|ընկույզովընկույզ]]ով<ref>''Բրուին: «Հսկայական արջերի որսը»'', Մայնե Ռեիդ, 1865</ref>։ Այսպիսով՝ գիտական փաստարկներն ասում են, որ ատլասյան արջերը եղել են [[Բուսակերություն|բուսակեր]], սակայն հաշվի առնելով այս տեսակի և ժամանակակից արջերի [[Գենետիկական բազմազանություն|գենետիկական ընդհանրությունները]]՝ ենթադրվում է, որ վերջիններս երբեմն սնվել են նաև [[Միս|մսով]]։

[[Էվոլյուցիա|Էվոլյուցիայի]]յի արդյունքում ատլասյան արջերի ձևավորման հստակ ժամանակաշրջանը հայտնի չէ։ Մոլեկուլամորֆոլոգիական ուսումնասիրությունների արդյունքում չի հաջողվել գենետիկական ընդհանրություններ գտնել ատլասյան և [[Գորշգորշ արջ|գորշ արջերի]]երի միջև։ Հետաքրքրական է այն հանգամանքը, որ աֆրիկյան այս գիշատիչները բազմաթիվ կապեր և էվոլյուցիոն ընդհանրություններ ունեն [[Սպիտակ արջ|բևեռային արջերի]] հետ՝ չնայած ֆիզիոլոգիական էական տարբերություններին։

[[Իսպանիա|Իսպանիայի]]յի [[Անդալուզիա|Անդալուզիա երկրամասի]] հինքարեդարյան քարանձավներից մեկի պատերին հայտնաբերվել են բևեռային արջի փորակերտ ժայռապատկերներ։ Ենթադրվում է, որ բևեռային արջերը [[Պիրենեյներ|Պիերենեյներից]] շատ հեշտությամբ կարող էին ներթափանցել [[Ատլասի լեռներ]]։

[[Հարմարվողականություն|Բնական միջավայրին հարմարվողականության]] ու [[Էկոլոգիա|էկոլոգիայիէկոլոգիա]]յի առումով ատլասյան արջերը նման են մյուս գորշ արջերին։ Ազատ բնության մեջ ատլասյան արջերի հակառակորդները եղել են [[Աֆրիկյանաֆրիկյան ընձառյուծ|աֆրիկյան ընձառյուծն]]ն ու [[Առյուծ|բերբերական առյուծը]]։

Ատլասյան արջերի անհետացումը մասամբ կապված է [[Մ.թ.ա. 2-րդ դար|մ․թ․ա․ 2-րդ դարում]] [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] կողմից [[Հյուսիսային Աֆրիկա|Հյուսիսային Աֆրիկայի]]յի գրավման հետ։ Տիրապետելով [[Հյուսիսային Աֆրիկա|Հյուսիսային Աֆրիկայի]]յի տարածքին՝ [[Հռոմեական կայսրություն|հռոմեացիները]] [[Սպորտայինսպորտային խաղեր|սպորտային խաղերի]]ի և [[Ծիսակատարություն|ծիսակատարություններիծիսակատարություն]]ների համար որսում են բազում վայրի կենդանիներ։ Դեռևս [[Հինհին աշխարհ|հին աշխարհում]]ում դարեր շարունակ ատլասյան արջերը դարձել են որսագողության զոհ։ Հաճախ այս կենդանիներն արենաներում օգտագործվում էին [[Գլադիատորներ|գլադիատորներիգլադիատորներ]]ի, [[Առյուծ|առյուծներիառյուծ]]ների, [[Վագր|վագրերիվագր]]երի և այլ գիշատիչների դեմ կռվելու համար։ Նրանք դաժանորեն էին վերաբերվում կենդանիներին՝ նրանց մեջ ագրեսիա սերմանելու համար անգամ թողնելով սոված։ Այսպիսով՝ հռոմեական գերիշխանության տարիներին բազում ատլասյա արջեր ևս որսացվել են սպորտային խաղերի և զվարճանքների համար։

[[Հրազեն|Ժամանակակից հրազենների]] մշակումից հետո սկսվում է կրիտիկական սպառնալիքի տակ գտնված տեսակի զանգվածային ոչնչացումների նոր շրջափուլ։ Հարյուրավոր առանձնյակներ դառնում են որսորդների զոհ, իսկ չափահաս տեսակների որսը հանգեցնում է վերարտադրողականության մակարդակի անկման։ Ատլասյան արջերը վերանում են [[19-րդ դար|19-րդ դարի]]ի վերջին։ Հայտնի է, որ [[1870|1870 թվականին]] [[Մարոկկո|Մարոկկոյի]]յի հյուսիսում գտնվող Թետուանի լեռներում որսորդի կողմից սպանվել է վերջին ատլասյան արջը։ Մարդկային գործունեության ներգործությունը հսկայական դեր է խաղացել ատլասյան արջերի ոչնչացման գործում։