|
== Տեսադարան ==
[[Image:Bust_of_Macrinus_-_Palazzo_Nuovo_-_Musei_Capitolini_-_Rome_2016.jpg|right|thumbnail|Հռոմեական կայսր Մակրինոս]]
Դոշի (ճարտարապետ)
'''Մակրինոս''' ({{lang-en| Marcus Opellius Severus Macrinus Augustus}}, մոտ. [[165]] - [[218]] թվականներ) - [[Հռոմեական կայսր]]ն էր [[217]] թվականի [[ապրիլի 21]]-ից մինչև [[218]] թվականի [[հունիսի 8]]-ը:
<gallery caption="Դոշի (ճարտարապետ) գործերից" perrow=5 heights="100px">
File:Ar. B.V. Doshi in conversation with the Director of the Le Corbusier Centre, Ar. Deepika Gandhi, in Chandigarh on October 26, 2016.jpg|r. B.V. Doshi in conversation with the Director of the Le Corbusier Centre, Ar. Deepika Gandhi, in Chandigarh on October 26, 2016
==Ծագումը==
File:Balkrishna Vithaldas Doshi in Ahmedabad, Gujarat, India - 2013 (cropped).jpg | Balkrishna Vithaldas Doshi in Ahmedabad, Gujarat, India - 2013
Մակրինոսը ծագումով [[բերբեր]] էր [[Մավրիտանիա]]յի [[Կեսարիա]] քաղաքից: Հեծյալների դասից լինելով, նա էր հռոմեական առաջին կայսրը Մավրիտանիայից <ref>{{Cite book|last=Naylor|first=Phillip|title=North Africa, Revised Edition: A History from Antiquity to the Present|publisher=University of Texas Press|year=2015|isbn=978-0-292-76190-2|location=|pages=|via=}}</ref>: Մինչ այդ Մակրինոսը ծառայել է կայսր [[Կարակալլա]]յի օրոք որպես պրետոր պրեֆեկտ և զբաղվել է [[Հռոմ]]ի քաղաքացիական գործերով: Հետագայում նա դավադրություն է կազմակերպել Կարակալլայի դեմ և սպանել նրան սեփական կյանքը պաշտպանելու մտադրությամբ, դարձել Հռոմի հաջորդ կայսր: Մակրինոսը կայսր է հռչակվել 217 թվականի ապրիլի 11-ին կայսրության արևելյան նահանգներում և հետագայում որպես այդպիսին հաստատվել Սենատի կողմից: Այնուամենայնիվ, իր տիրապետության ընթացքում նա երբեք հնարավորություն չի ունեցել գահակալելու Հռոմում<ref>{{Cite book|last=Potter|first=David|url=https://books.google.com/books?id=Da6U4NaBMZAC|title=The Roman Empire at Bay, AD 180-395|publisher=Routledge|year=2004|isbn=978-0-415-10057-1|location=|pages=146|language=en|author-link=David Potter (historian)}}</ref>: Նրա նախորդը՝ Կարակալլան պատերազմներ էր մղում մի քանի երկրների դեմ, այդ թվում՝ [[Պարթևստան]]ի, [[Հայաստան]]ի և [[Դակիա]]յի: Հռոմի պետական գանձարանը դատարկվել էր, ուստի Մակրինոսը նախ փորձել է բարեփոխումներ իրականացնել Հռոմի միջազգային դրության և տնտեսական կայունության ապահովման համար: Մինչ Մակրինոսը դիվանագիտական գործողություններով խաղաղություն էր հաստատում առանձին թագավորությունների հետ անհաջող բախումերի արդյունքում, կատարվող լրացուցիչ դրամական ծախսերը և դրան հաջորդած հարկային բյուջետային բարեփոխումները դժգոհություն էին առաջացրել հռոմեական բանակում<ref>{{Cite book|title=Impact of Empire, Volume 12: Power and Status in the Roman Empire, AD 193–284|last=Mennen|first=Inge|publisher=Brill Academic Publishers|year=2011|isbn=|location=|page=15|oclc=859895124|via=}}</ref>: Սպանված Կարակալլայի մորաքույրը՝ Յուլիան, օգտվել է առիթից և ապստամբություն հրահրել, որպեսզի իր տասնչորս տարեկան թոռը՝ Կարակալլայի օրինական ժառանգ [[Հելիոգաբալոս]]ը, կայսր հռչակվի: Պարտություն կրելով [[Անտիոքի ճակատամարտ]]ում 218 թվականի հունիսի 8-ին, Մակրինոսը լքել է մարտադաշտը և փորձեց [[Փոքր Ասիա]]յով հասնել Հռոմ, բայց գերեվարվել է [[Քաղկեդոն]]ում և ավելի ուշ մահապատժի ենթարկվել [[Կապադովկիա]]յում: Մինչ այդ նա իր որդուն՝ [[Դիադումենիանոս]]ին ուղարկել էր Պարթևստանի [[Արտավան V]]-ի մոտ, սակայն այս քայլն էլ է ձախողվել: Դիադումենիանոսը գերեվարվել և սպանվել է: Հելիոգաբալոսը, հռոմեական լեգեոնների աջակցությամբ հռչակվել է կայսր: Մակրինոսի մահից հետո Սենատը հայտարարել է, որ և՛ Մակրինոսը և նրա որդին՝ Դիադումենիանոսը Հռոմի թշնամիներն են, և նրանց անունները և պատկերները ջնջվել, ոչնչացվել են:
File:Markus Breitschmid with B.V. Doshi.jpg | Markus Breitschmid with B.V. Doshi
File:Stefan A. Schumer with Balkrishna Vithaldas Doshi in Ahmedabad, Gujarat, India - 2013.jpg | Stefan A. Schumer with Balkrishna Vithaldas Doshi in Ahmedabad, Gujarat, India - 2013
==Ծառայության ասպարեզում առաջխաղացումը==
File:Le Corbusier Balkrishna Doshi Shodhan House.jpg | Le Corbusier Balkrishna Doshi Shodhan House
Մակրինոսի ստացած կրթությունը հնարավորություն է տվել մուտք գործել Հռոմի քաղաքականության ոլորտ: Տարիների ընթացքում նա հեղինակավոր իրավաբանի անուն էր վաստակել և կայսր [[Սեպտիմիոս Սեվերոս]]ի օրոք դարձել է կարևոր պաշտոնատար անձ: [[Սեվերոս]]ի իրավահաջորդ Կարակալլան հետագայում նրան նշանակել է պրետորյան գվարդիայի պրեֆեկտ:
File:Amanposinginfront.JPG | Amanpo sing in front
File:Amdavad ni Gufa,Ahmadabad.jpg | Amdavad ni Gufa,Ahmadabad
Մակրինոսը, հավանաբար, վայելում էր կայսր Կարակալլայի վստահությունը և գուցե այն փոխվել էր, երբ ավանդույթի համաձայն, կանխատեսվել էր, որ Մակրինոսը կներկայացնի կայսրին և կհաջորդի նրան: Սա էլ հոգալով իր անվտանգության մասին, վճռել է սպանել Կարակալլային, նախքան նրա կողմից դատապարտվելը: 217 թվականի գարնանը Կարակալլան գտնվում էր կայսրության արևելյան նահանգներում պատրաստվելով [[արթևական թագավորություն|Պարթևական թագավորության]] դեմ արշավանքին: Մակրինոսը, ինչպես և պրետորյան գվարդիայի մյուս անդամները նրա անձնակազմի մեջ էր: Ապրիլ ամսին Կարակալան այցելելու էր [[Խառանի ճակատամարտ]]ի վայրում գտնվող [[Լուսնի տաճար]]ը: Նրան ուղեկցում էր միայն նրա թիկնապահը, որին ներգրավել էր Մակրինոսը: Ապրիլի 8-ին տաճարի ճանապարհին Կարակալլային դանակահարել է զինվոր [[Հուստին Մարտիալիս]]ը, ում Մակրինոսը հավաքագրել էր սպանության կատարման համար: Դրանից հետո Մարտիալիսը սպանվել է Կարակալլայի մարդկանցից մեկի կողմից: Երկու-երեք օր Հռոմը մնացել է առանց կայսր: Ապրիլի 11-ին Մակրինոսն իրեն հռչակել է կայսր և ստանձնել բոլոր կայսերական տիտղոսներն ու լիազորությունները՝ առանց Սենատի որոշմանը սպասելու: Բանակը սատարել է Մակրինոսի հայցը որպես կայսր, և Սենատը, հեռու լինելով չի միջամտել: Մակրինոսը երբեք չի վերադարձել Հռոմ որպես կայսր և իր իր կառավարման ընթացքում մնացել է [[Անտիոք]]ում: Նա ընդունել է Սեվերոս անունն ի պատիվ Սևերոսների դինաստիայի, և Ավգուստա կայսերական տիտղոսը հանձնել է իր կնոջը՝ [[Նոնիա Ցելսա]]յին: Մակրինոսը Կեսարի և Անտոնինոսի անունները տվել է իր որդուն՝ Դիադումենիանոսին, ի պատիվ Անտոնինոսների տոհմի, դրանով իսկ նրան դարձնելով իշխանության մեջ երկրորդը: Դիադումենյանոսը գահ բարձրանալիս ութ տարեկան էր:
File:Amdavad ni Gufa.jpg | Amdavad ni Gufa
File:Husain-Doshi Gufa - Inside 4.jpg | Husain-Doshi Gufa - Inside 4
==Կայսերական իշխանությունը==
File:Zen cafe.JPG | Zen cafe
Հեծյալներից ծագող Մակրինոսին Սենատն ընդունել է երկու պատճառով: Նախ, որ հեռացվել էր Կարակալլան և հետո՝ որպեսզի ապահովվի բանակի հավատարմությունը: Սենատորները ավելի քիչ էին անհանգստացած Մակրինոսի մավրիտանական ծագմամբ, քան նրա հեծյալներից դուրս եկած լինելով և հետևում էին իբրև կայսր նրա գործողություններին: Նրանց դուր չէր գալիս Մակրինոսի կողմից բարձր պաշտոններում անորոշ անցյալով մարդկանց նշանակելը: Միայն Սենատն իրավունք ուներ իր կազմից կայսր ընտրել, ինչին-որ Մակրինոսը չէր համապատասխանում: Մակրինոսը պետք է լուծեր իր նախորդից մնացած խնդիրները: Կարակալլան դիվանագետ չէր, ռազմատենչ էր և իր հետևից թողել էր մի շարք հակամարտություններ: Բացի այդ Կարակալլան անամոթաբար ծախսում էր Հռոմի ստացած եկամուտը: Փողի մեծ մասը հատկացվում էր բանակին: Նա զորքի տարեկան վարձատրությունը 2000 սեստերցից հասցրել է 3000-ի:
</gallery>
Մեծաքանակ ծախսերի արդյունքում Հռոմը հայտնվել էր ծանր հարկաբյուջետային իրավիճակում: Այս խնդրի լուծումը ևս թողնվել էր Մակրինոսին: Մակրինոսը [[217]] թվականին [[Մծբինի ճակատամարտ]]ից հետո հաշտություն է կնքել [[Արտավան V Պարթև]]ի հետ և մեծաքանակ ռազմատուգանք վճարել [[Պարթևստան]]ին: Հռոմը խնդիրներ ուներ նաև Դակիայի և Հայաստանի հետ: Կարակալլան Հայոց [[Խոսրով Ա]]-ին ընտանիքով հանդերձ բանտարկել էր, օգտագործելով հայր-որդիներ ընտանեկան խնդիրները: Արդյունքում հռոմեական ներխուժումն ավարտվել էր հայերի կողմից նրանց ջախջախմամբ: Մակրինոսը խաղաղության պայմանագիր է կնքել, թագը և ավարը վերադարձրել է Խոսրովի իրավահաջորդին, որդուն՝ [[Տրդատ ІІ]]-ին, ազատել նրա մորը, վերականգնվել է Հռոմի հետ բարեկամության կարգավիճակը: Մակրինոսը խաղաղություն է հաստատել նաև դակերի հետ, պատանդներին ազատ արձակելով, որ [[Մարկուս Ագրիպպա]]յի նախաձեռնությունն էր: Արտաքին քաղաքականության հարցերում Մակրինոսը դրսևորել է հակամարտությունները, վեճերը դիվանագիտական միջոցներով կարգավորելու և ոչ ռազմական առճակատմամբ: Դա ըստ երևույթին ավելի շատ պայմանավորված էր ռեսուրսների և աշխատուժի բացակայությամբ, քան կայսեր անձնական նախընտրությամբ:
Մակրինոսը սկսել է փոխել Կարակալլայի վարած հարկաբյուջետային քաղաքականությունը և հակվել [[Սեպտիմիոս Սեվերոս]]ի կողմից նախանշվածին: Նման քաղաքական փոփոխություններից մեկը վերաբերում էր հռոմեական լեգեոներների վարձատտրությանը: Կարակալլայի օրոք զինծառայողները հսկայական վճարներ էին ստանում, իսկ դրանց կրճատումն անհնար էր և հավանական կդարձներ ապստամբության վտանգը: Փոխարենը, Մակրինոսը թույլատրել է ծառայող զինվորներին պահպանել իրենց ավելի բարձր վճարումները, իսկ նորակոչիկների վարձատրությունը իջեցրել Սեվերոսի սահմանած մակարդակին: Մակրինոսը վերագնահատել է հռոմեական արժույթը, ավելացնելով արծաթյա դինարի մաքրությունն ու կշիռը Կարակալլայի ժամանակվա 50,78 տոկոսից և 1.66 գրամից հասցնելով 57,85 տոկոսի և 1,82 գրամի՝ 217-ի աշնանից մինչև իր թագավորության ավարտը: Սա Սեվերոսի [[197]]–[[209]] թվականներին վարած դրամական քաղաքականության հայելային արտացոլումն էր: Մակրինոսի կատարած հարկային փոփոխությունները կարող էին պաշտպանության արժանանալ, եթե դրանք չարվեին զինվորականների համար: Հռոմեական զորքի հզորությունը չափազանց մեծ էր, և իրագործված բարեփոխումները՝ զայրացրել են վետերան զինվորներին, որոնք դիտում էին նորակոչիկների վարձատրությունը նվազեցնելու նրա գործողությունները՝ որպես իրենց արտոնությունների և վարձատրության վերջնական կրճատման կանխատեսում: Սա էապես իջեցրել է Մակրինոսի ժողովրդականությունը այն լեգիոնների մոտ, որոնք իրեն կայսր էին հռչակել:
Կարակալլայի մայր [[Յուլիա Դոմնա]]յին Մակրինոսի կայսր դառնալուց հետո հանգիստ են թողել: Այդ վիճակը փոխվել է, երբ Մակրինոսն իմացել է իր դեմ ուղղված դավադրության մասին և Անտիոքում դատապարտել է տնային կալանքի: Այդ կինը կրծքի քաղցկեղով էր տառապում և շուտով մահացել է, ըստ երևույթին իրեն սովամահության դատապարտելով: Այնուհետև Մակրինոսը Դոմնայի քրոջը՝ Յուլիա Մաեսային և երեխաներին ուղարկել է հետ՝ [[Սիրիա]]յում գտնվող Եդեսիա քաղաքը: Այստեղից Յուլիան իրականացրել է Մակրինոսի գահընկեցության պլանները: Մակրինոսը մնացել էր Անտիոքում, Հռոմ գնալու փոխարեն, կայսր հռչակվելուց հետո, քայլ, որը չէր նպաստել Հռոմում նրա ժողովրդականությանը, արագացնելով նրա վերջնական անկումը:
==Անկումը==
Յուլիա Մեսան հեռացել էր իր հայրենի Եդեսիա քաղաքը քսան տարվա ընթացքում կուտակված հսկայական հարստությամբ: Նա իր հետ տարել է իր երեխաներին ՝ Յուլիա Սոհեմիային և Յուլիա Մամեային, նաև թոռներին, այդ թվում՝ Հելիոգաբալոսին: 14-ամյա Հելիոգաբալոսը Եդեսիայում գտնվող փյունիկյան արևի աստվածուհի Հելիոգաբալոսի (կամ էլ-Գաբալ)տաճարի գլխավոր քուրմն էր: Գալլիական III լեգեոնի զինվորները, որոնք տեղակայված էին Ռափանեայի մոտակայքում գտնվող ճամբարում, հաճախ այցելում էին Եդեսիա, տեսնելու թե այնտեղ գտնվող Հելիոգաբալոսը ինչպես է քրմական ծեսերն ու պարտականությունները կատարում: Դրանից էլ օգտվել է Յուլիա Մեսան լեգեոներներին հավատացնելով, որ Հելիոգաբալոսն իսկապես Կարակալլայի անօրինական զավակն է: Մայիսի 16-ին, Հելիոգաբալոսը Գալլիական III լեգեոնի կողմից կայսր է հռչակվել Ռափանեայի ճամբարում: Հելիոգաբալոսի ապստամբությունից հետո Մակրինոսն ուղևորվել է Ապամեա և իր որդուն ՝ Դիադումենիանոսին տվել է Օգոստոսի տիտղոսը և նրան դարձրել է գահակից:
==Մահապատիժը==
Մակրինոսը կարծել է, որ իր կյանքին վտանգ չի սպառնում, բայց տքնել է որոշելու համար հետագա գործողությունների ընթացքը և մնացել էր Անտիոքում: Նա Ուլպինուս Յուլիանոսի հրամանատարությամբ հեծելազորէ ուղարկել վերահսկելու համար ապստամբներին, բայց նրանք պարտվել են և Ուլպինոսը սպանվել է: Այս անհաջողությունն էլ ավելի է ամրապնդել Հելիոգաբալոսի բանակը: Շատ չանցած Հելիոգաբալոսի դաստիարակ Գաննիսի հրամանատարությամբ մի զորք շարժվել է դեպի Անտիոք և մարտի մեջ մտել Մակրինոսի զորքի հետ 218 թվականի հունիսի 8-ին, Իմմա գյուղի մոտակայքում, որը գտնվում էր Անտիոքից մոտավորապես 24 մղոն հեռավորության վրա: Հետագայում, Անտիոքի ճակատամարտի ընթացքում, Մակրինոսը լքել է մարտադաշտը և վերադարձել է Անտիոք: Այնուհետև Մակրինոսին ստիպել են փախչել Անտիոքից, քանի որ քաղաքում կռիվներ են սկսվել: Հելիոգաբալոսը հետագայում մտել է Անտիոք ՝ որպես Հռոմեական կայսրության տիրակալ: Մակրինոսը փախուստի դիմեց դեպի Հռոմ: Հասնելով Քաղկեդոն նա ճանաչվել և գերեվարվել է: Նրա որդին և գահակից Դիադումենիանոսը, որ ուղարկվել էր Պարթևստանի Արտավան V-ի խնամքին, նույնպես գերեվարվել էր Զեգմայի գետանցման ժամանակ և սպանվել 218 թվականի հունիսին: Դիադումենիանոսի գահակից լինելը տևել է ընդհանուր առմամբ 14 ամիս, սպանվելով 10 տարեկան հասակում: Մակրինոսն իմանալով որդու մահվան մասին, փորձել է փախչել գերությունից, բայց վիրավորվել է այդ անհաջող փորձի արդյունքում և այնուհետև մահապատժի ենթարկվել Կապադովկիայում: Նրա գլուխը ուղարկվել է Հելիոգաբալոսին: Մակրինուսի նման, Դիադումենիանոսի գլուխը նույնպես կտրվել և ուղարկվել է Հելիոլագաբալոսին որպես գավաթ:
==Սպանությունը==
Հիշատակի ուրացումը
Մակրինոսի և նրա որդու՝ Դիադումենիանոսի մահվան լուրը ստանալուն պես Սենատը նրանց հռչակել է պետության թշնամիներ: Դա նաև պաշտոնական հայտարարության մասն էր գահը զավթած Հելիոգաբալոսի համար, ով Սենատում ճանաչվել էր որպես նոր կայսր: Այդ հռչակագիրը հանգեցրել է երկու գործողության, որ ուղղված էին նախկին կայսրերի պատկերների դեմ: Նախ և առաջ, նրանց դիմանկարները ոչնչացվել են և անունները ջնջվել են արձանագրություններից և պապիրուսներից: Երկրորդ գործողությունը, որը ձեռնարկել են հօգուտ Հելիոգաբալոսի՝ Մակրինոսի դեմ ապստամբած զինվորներն այն էր, որ ոչնչացնեին Մակրինոսի բոլոր գործերն ու ունեցվածքը: Մակրինոսի դեմ ուղղված հիշատակի ուրացումը Սենատի կողմից ընդունված նման պատժամիջոցներից առաջիններից մեկն է: Մակրինոսի գոյություն ունեցած մարմարե կիսանդրիներից շատերը պղծվել և ջարդվել են ի պատասխան հիշատակի ուրացման: Ոչնչացվել են նաև Մակրինոսին և Դիադումենիանոսին պատկերող մետաղադրամներից շատերը: Մակրինոսի դեմ ուղղված այս գործողությունները Հռոմում նրա ոչ ժողովրդական լինելու վկայությունն են:
==Հիշատակի ուրացումը==
Մակրինոսը և նրա որդու ՝ Դիադումենիանոսի մահվան լուրը ստանալուն պես Սենատը նրանց հռչակել է նրանց պետության թշնամիներ: Դա նաև պաշտոնական հայտարարության մասն էր գահը զավթած Հելիոգաբալոսի համար, ով Սենատում ճանաչվել էր որպես նոր կայսր: Այդ հռչակագիրը հանգեցրել է երկու գործողության, որ ուղղված էին նախկին կայսրերի պատկերների դեմ: Նախ և առաջ, նրանց դիմանկարները ոչնչացվեցին, և նրանց անունները ջնջվեցին արձանագրություններից և պապիրուսներից: Երկրորդ գործողությունը, որը ձեռնարկել են հոգուտ Հելիոգաբալոսի՝ Մակրինոսի դեմ ապստամբած զինվորները հօգուտ այն էր, որ ոչնչացնեին Մակրինոսի բոլոր գործերն ու ունեցվածքը: Մակրինոսի դեմ ուղղված հիշատակի ուրացումը Սենատի կողմից ընդունված նման պատժամիջոցներից առաջիններից մեկն է: Մակրինոսի գոյություն ունեցած մարմարե կիսանդրիներից շատերը պղծվել և ջարդվել են ի պատասխան հիշատակի ուրացման: Ոչնչացվել են նաև Մակրինոսին և Դիադումենիանոսին պատկերող մետաղադրամներից շատերը: Մակրինոսի դեմ ուղղված այս գործողությունները ն Հռոմում նրա ոչ ժողովրդական լինելու վկայությունն են:
==Ծանոթագրություններ==
{{Ծանցանկ}}
|
