|
[[Պատկեր:LocationOceania.png|մինի|300px|Ավստրալիան և Օվկիանիան աշխարհի քարտեզում]]
'''Օվկիանիա''' <ref name="ՏՈՒՏ">{{ՏՈՒՏ|section=II.A.3|page=52}}</ref>, [[Խաղաղ օվկիանոս|Խաղաղ օվկիանոսի]]ի կենտրոնական և արևմտյան [[Կղզի|կղզիներիկղզի]]ների ու [[Ատոլ|ատոլներիատոլ]]ների հսկայական խմբերի հավաքական անվանում<ref>https://bse.slovaronline.com/24886-OKEANIYA Большая Советская энциклопедия</ref><ref>https://www.britannica.com/place/Oceania-region-Pacific-Ocean Энциклопедия Британника</ref>։
Օվկիանիայի սահմանները պայմանական են: Արևմտյան սահմանը համարվում է [[Նոր Գվինեա]] կղզին, արևելյանը` [[Զատկի կղզի|Զատկի]] կղզին:
Որպես կանոն, [[Ավստրալիա|Ավստրալիան]]ն չի մտնում Օվկիանիայի մեջ, ինչպես նաև [[Հարավարևելյան Ասիա|Հարավարևելյան Ասիայի]]յի, [[Հեռավոր Արևելք|Հեռավոր Արևելքի]]ի և [[Հյուսիսային Ամերիկա|Հյուսիսային Ամերիկայի]]յի կղզիներն ու կղզիախմբերը: [[Աշխարհագրություն|Աշխարհագրության]] [[Երկրագրություն|երկրագրություն]] ճյուղը Օվկիանիան ուսումնասիրում է ինքնուրույն գիտության ճյուղ՝ Օվկիանագիտություն։
== Աշխարհագրական դիրքը ==
[[Պատկեր:Oceania rus.svg|մինի|200px|Ավստրալիայի և Օվկիանիայի քաղաքական քարտեզ]]
Օվկիանիան իրենց ներկայացնում է [[Կղզի|կղզիներիկղզի]]ների ամենամեծ կուտակումն աշխարհում։ Նա գտնվում է [[Խաղաղ օվկիանոս|Խաղաղ օվկիանոսի]]ի հարավ-արևմտյան և կենտրոնական մասերում, [[Հյուսիսային կիսագունդ|Հյուսիսային կիսագնդի]] [[Մերձարևադարձային կլիմա|մերձարևադարձային լայնությունների]] և [[Հարավային կիսագունդ|Հարավային կիսագնդի]] բարեխառն լայնությունների միջև<ref name="Часть" />: Երբ ամբողջ երկիրը բաժանում են [[Աշխարհամաս|աշխարհամասերիաշխարհամաս]]երի, ապա Օվկիանիան [[Ավստրալիա (մայրցամաք)|Ավստրալիայի]] հետ միավորում են մեկ աշխարհամասի մեջ<ref name="Часть">''БСЭ'', статья ''«Океания»''։</ref>, չնայած, երբեմն առանձնանում են նաև անկախ աշխարհամաս<ref name="Деление" />։
Աշխարհագրական առումով Օվկիանիան բաժանվում է մի քանի [[Տարածաշրջան|տարածաշրջաններիտարածաշրջան]]՝ների՝ [[Միկրոնեզիա | Միկրոնեզիա]] (հյուսիս-արևմուտքում), [[Մելանեզիա | Մելանեզիա]] (արևմուտքում) և [[Պոլինեզիա | Պոլինեզիա]] (արևելքում), երբեմն առանձնացնելով է [[Նոր Զելանդիա]] կղզին<ref name="Деление">''БРЭ'', статья ''«Океания»''.</ref>։
Օվկիանիայի կղզիների ընդհանուր տարածքը, որոնցից ամենամեծը [[Նոր Գվինեա]] կղզին է, կազմում է 1,26 միլիոն կմ² (Ավստրալիայի հետ միասին ՝ 8,52 միլիոն կմ²), իսկ բնակչությունը կազմում է մոտ 10,7 միլիոն մարդ (Ավստրալիայի հետ միասին 32,6 միլիոն մարդ): Օվկիանիան, չհաշված Ավստրալիան, ընդհանուր տարածքով և բնակչության թվով համեմատելի է աֆրիկյան [[Չադ]] պետության հետ։
Օվկիանիայի կղզիների ափերը ողողվում են բազմաթիվ ծովերով՝ [[Խաղաղ | Խաղաղօվկիանոսյան]]օվկիանոսյան ծովերով՝ [[Կորալյան ծով]], [[Թասմանյան ծով|Թասմանի ծով]], [[Ֆիջի ծով|Ֆիջի ծով]], [[Կորոյի ծով |Կորոյի ծով]], [[Սողոմոնի ծով |Սողոմոնի ծով]], [[Նորգվինեական ծով]], [[Ֆիլիպինյան ծով]] և [[Հնդկական օվկիանոս | Հնդկական օվկիանոս]]ի [[Արաֆուրյան ծով]]ով։
Օվկիանիայով է անցնում [[հասարակած]]ը և [[Ամսաթվի փոփոխման գիծ| ամսաթիվի միջազգային փոփոխման գիծը]]: Այն իրենից [[կոտրված գիծ | կոտրված գիծ]] է, որի մեծ մասը անցնում է [[180 ° meridian | 180° միջօրեականի]] երկայնությամբ:
=== Ծովային հոսանքներ ===
Օվկիանիայում, [[Հասարակած|հասարակածիհասարակած]]ի երկայնքով անցնում են [[Հյուսիսային պասատային քամիներ | Հյուսիսային պասատային քամիներ]] և [[Հարավային պասատային քամիներ | հարավային պասատային քամիներ]] տաք հոսանքները և [[Միջպասատային հակահոսանք|Միջպասատային հակահոսանքը]]ը: Օվկիանիայի հարավարևմտյան մասով անցնում է [[Արևելաավստրալական տաք հոսանք]]ը: Օվկիանիային բնորոշ է սառը [[Օվկիանոսային հոսանքներ|ծովային հոսանքների]] բացակայությունը, բացառությամբ [[Նոր Զելանդիա|Նոր Զելանդիայի]]յի հարավ-արևելյան Խաղաղօվկիանոսյան շրջանը, որն էլ մեծապես որոշում է այս տարածաշրջանի կլիման։
== Անկախ պետություններ ==
Երկրաբանական]առումով Օվկիանիան մայրցամաք չի համարվում:
Միայն [[Ավստրալիա|Ավստրալիան]]ն, [[Նոր Կալեդոնիա|Նոր Կալեդոնիան]]ն, [[Նոր Զելանդիա|Նոր Զելանդիան]]ն, [[Նոր Գվինեա|Նոր Գվինեան]]ն և [[Թասմանիա (կղզի)|Թասմանիան]] ունեն [[մայրցամաք]]ային ծագում, որոնք ձևավորվել են ենթադրյալ [[Գոնդվանա]] մայրցամաքի տեղում:
Նախկինում այս կղզիները կազմում էին միասնական ցամաք, սակայն [[Համաշխարհային օվկիանոս]]ի մակարդակի բարձրացման արդյունքում նրա մակերեսի զգալի մասը ջրի տակ անցավ:
Օվկիանիայի կղզիների մեծ մասը հրաբխային ծագման է։ Դրանց մեծ մասը [[Ստորջրյա հրաբուխներ|ստորջրյա]] խոշոր հրաբուխների գագաթներ են, որոնց մի մասը դեռևս ցուցաբերում է հրաբխային բարձր ակտիվություն (օրինակ՝ [[Հավայան կղզիներ]])։
Օվկիանիայում գտնվող ատոլում է գտնվում աշխարհի ամենամեծ ծովալճակ [[Կվադջալեյն|Կվադջալեյն]]ը ([[Մարշալյան կղզիներ]])<ref name="БритКвадж">
{{cite web
|last = Encyclopædia Britannica.
|deadlink = yes
}}
</ref>։ Ցանաքային տարածքով ամենախոշոր ատոլը համարվում է [[Սուրբ Ծննդյան կղզի|Սուրբ Ծննդյան կղզին]]ն (կամ ''Կիրիտիմատին'') [[Լայն կղզախումբ|Լայն կղզախմբում]] (կամ ''Կենտրոնական Պոլինեզիական Սպորադները'') — 322 կմ²<ref name="Киритимати">
{{cite web
|last = Encyclopædia Britannica.
}}
</ref>։
Ուրիշ կղզիներ ունեն [[Կորալ|կորալայինկորալ]]ային ծագում, համարվում են [[Ատոլ|ատոլներատոլ]]ներ, որոնք ձևավորվել են ջրի տակ ընկղմված հրաբուխների շուրջ՝ [[Կորալայինկորալային խութեր|կորալային խութերի]]ի ձևավորման արդյունքում (օրինակ՝ [[Գիլբերտի կղզիներ]],[[Տուամոտու]]):
Նման կղզիների տարբերակիչ առանձնահատկությունները համարվում են մեծ [[Ծովալճակ | ծովալճակ]]ները է, որոնք շրջապատված են բազմաթիվ կղզիներով, կամ [[մոտու]]ներով, որոնց միջին բարձրությունը չի գերազանցում երեք մետրը:
Այնուամենայնիվ, ատոլների շարքում հանդիպում են նաև հատուկ տիպ` բարձրացված ատոլ կամ վերամբարձ ատոլ, որը ծովի մակարդակից 50-60 մ բարձրության վրա կրաքարային սարահարթ է ներկայացնում։ Այս տեսակի կղզին չունի ծովալճակ, կամ էլ պահպանվում են նրա նախկին հետքերը: Նման ատոլների օրինակներից են [[Նաուրու|Նաուրուն]]ն, [[Նյուեյ]], [[Բանաբան |Բանաբան]]:
Օվկիանիայի շրջանում Խաղաղ օվկիանոսի ռելիեֆը և երկրաբանական կառուցվածքն ունի բարդ կառուցվածք:
Ալյասկայի թերակղզուց (որը Հյուսիսային Ամերիկայի մի մասն է) մինչև Նոր Զելանդիա, կան մեծ թվով եզրային ծովերի ավազաններ,
խորջրյա օվկիանոսային փողրակ ([[Տոնգա (անդունդ) | Տոնգա]], [[Կերմադեկ (փողրակ) | Կերմադեկ]], [[Բուգաինվիլի փողրակ | Բուգենվիլական]]), որոնք ձևավորում են [[Գեոսինկլինալ|գեոսինկլինալային գոտի]], որն էլ բնութագրվում է ակտիվ [[Հրաբխականություն|հրաբխականությամբ]] , սեյսմիկությամբ և հակադրական [[Ռելիեֆ|ռելիեֆովռելիեֆ]]։ով։<ref name="ТихийОкеан">''БСЭ'', статья ''«Тихий океан»''.</ref>։
Օվկիանիայի կղզիների մեծ մասում [[Օգտակարօգտակար հանածոներ|օգտակար հանածոները]]ը բացակայում են։ Դրանք միայն ամենամեծ քանակի դեպքում մշակվում են՝ [[Նիկել|նիկել]] ([[Նոր Կալեդոնիա]]), [[Նավթ|նավթ]] և [[Բնական գազ|բնական գազ]] ([[Նոր Գվինեա|Նոր Գվինեա կղզի]], [[Նոր Զելանդիա]]), [[Պղինձ|պղինձ]] ([[Բուգենվիլ կղզի]] [[Պապուա Նոր Գվինեա]]), [[Ոսկի|ոսկի]] ([[Նոր Գվինեա]], [[Ֆիջի]])։
== Կլիմա ==
[[Պատկեր:CarolinePic-Kepler-South.jpg|մինի|250px|[[Կարոլայն]] ատոլի ծովափը ([[Լայն կղզի]], [[Կիրիբատի]])]]
Օվկիանիան գտնվում է մի քանի կլիմայական գոտիներում՝ [[հասարակածային կլիմա | հասարակածային]], [[մերձհասարակածային կլիմա |մերձհասարակածային ]], [[արևադարձային կլիման | արևադարձային]], [[մերձարևադարձային կլիման | մերձարևադարձային]], [[մերձհասարակածային կլիմա | մերձհասարակածային]], [[բարեխառն կլիման | բարեխառն]] Կղզիների մեծ մասում տիրապետողը արևադարձային կլիման է:
Մերձհասարակածային կլիման գերակշռում է Ավստրալիայի և Ասիայի ափամերձ շրջանների կղզիներում, ինչպես նաև 180° միջօրեականից արևելք [[հասարակած]]ում, հասարակածային կլիման՝ 180° միջօրեականից արևմուտքից, մերձարևադարձայինը՝ արևադարձերից հյուսիս և հարավ, բարեխառնը՝ [[Նոր Զելանդիա|Նոր Զելանդիայի]]յի մեծ մասում<ref name="Часть" />։
Օվկիանիայի կղզիների [[կլիմա]]ն առանձնանում է հիմնականում [[Պասսատներ|պասատներով]]և ստանում առատ տեղումներ: Տեղումների տարեկան միջին քանակը տատանվում են 1500-ից մինչև 4000 մմ, չնայած որոշ կղզիներում (մասնավորապես, ռելիեֆի առանձնահատկությունններից և հողմահայաց լանջերի դիրքադրությունից), կլիման կարող է լինել ավելի չոր կամ ավելի խոնավ: Օվկիանիայում է գտնվում մոլորակի ամենախոնավ վայրերից մեկը<ref name="ваиалеале1">
{{cite web
| description =
}}{{Недоступная ссылка|date=Декабрь 2019 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>)։
Արևադարձային լայնություններում միջին ջերմաստիճանը մոտ 23 ° C է, հասարակածում՝ 27 ° C, ամենաշոգ և ամենացուրտ ամիսների միջև փոքր են տատանումները:
Օվկիանիայի կղզիների կլիմայի վրա մեծապես ազդում են այնպիսի անոմալիաներ, ինչպիսիք են ծովային հոսանքները՜ [[Էլ Նինյո|Էլ Նինյոն]]ն և [[Լա Նինյա|Լա Նինյան]]ն: Էլ Նինյոյի ժամանակ մերձարևադար ձային կոնվերգենցիայի գոտին դեպի հյուսիս է շարժվում հասարակածից, իսկ Լա Նինյեի դեպքում՝ դեպի հարավ հասարակածի կողմից: Վերջին դեպքում կղզիներում խիստ երաշտներ են լինում, առաջի դեպքում ՝ հորդառատ անձրևներ:
Օվկիանիայի կղզիների մեծ մասը ենթակա է բնական աղետների կործանարար հետևանքներին՝ հրաբխային ժայթքումներ ([[Հավայան կղզիներ]], [[Նոր Հեբրիդ|Նոր Հեբրիդներ]]ներ), [[երկրաշարժեր | երկրաշարժեր]], [[Ցունամի|ցունամի]], [[Ցիկլոն|ցիկլոն]], ուղեկցվում են [[թայֆուն|թայֆուններով]]ներով և հորդառատ անձրևներով, [[Երաշտ|երաշտովերաշտ]]ով:
Նրանցից շատերը զգալի նյութական և մարդկային կորուստներ են առաջացնում: Օրինակ ՝ [[Պապուա Նոր Գվինեա | Պապուա Նոր Գվինեա]] 1999 թվականի հուլիսին ցունամիի հետևանքով 2200 մարդ մահացավ<ref name="цунами">{{cite web
|last = Islands Business International.
|first =
|deadlink = yes
}}</ref>։
[[Նոր Զելանդիա|Նոր Զելանդիայի]]յի [[Հարավային կղզի (Նոր Զելանդիա)|Հարավային կղզում]] և [[Նոր Գվինեա|Նոր Գվինեա կղզու]] բարձր լեռներում սառցադաշտեր կան, [[Գլոբալ տաքացում|գլոբալ տաքացման]] արդյունքում դրանց տարածքը աստիճանաբար կրճատում է<ref name="цунами"/>։
== Ծանոթագրություններ ==
| 