Վիքիպեդիա

«Հայկական լեռնաշխարհ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
Տող 3.
Հայկական բարձրավանդակը նկատելիորեն տարբերվում է շրջակա տարածքներից. այն ունի 1500-1800 մետր միջին բարձրություն, իսկ առանձին գագաթներ ունեն ավելի քան 3 000 - 4 000 մետր բացարձակ բարձրություն։ Գերմանացի աշխարհագետ Կարլ Ռիտտերը Հայկական լեռնաշխարհն անվանել է օդով և ջրով հարուստ «լեռնային կղզի»: Հայկական լեռնաշխարհի ամենաբարձր կետը Մեծ Մասիսն է ([[Արարատ]], 5 165 մ)։ Բարձրությամբ լեռնաշխարհում երկրորդն է [[Սավալան]]ը (Հայկական կամ Ղարադաղի լեռներում, Իրան, բարձրությունը՝ 4 811 մետր), երրորդը՝ [[Ջիլո]]ն ([[Կորդվաց լեռներ]]ում, 4 168 մ), չորրորդը՝ [[Արագած]]ը ([[Հայաստան]], 4 090 մ), հինգերորդը՝ [[Սիփան]]ը ([[Վանա լիճ|Վանա լճի]] արևմտյան ափի մոտ, բարձրությունը՝ 4 058 մ)։
 
Լեռնաշխարհի տարածքը մոտ 450 000 քառակուսի կիլոմետր է։ Նրա տարածքում գոյություն ունի [[Հայաստանի Հանրապետություն]]ը և նրա [[Արցախ]]ի մարզը, որն առայժմ ձևականորեն կոչվում է Արցախի Հանրապետություն, սակայն պետք է միանա Մայր Հայրենիքին՝Հայաստանի Խորհրդարանի 1989 թվականի դեկտեմբերի 1–ի որոշման համաձայն։<ref>ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԽՍՀ ԳԵՐԱԳՈՒՅՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ ԵՎ ԼԵՌՆԱՅԻՆ ՂԱՐԱԲԱՂԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ։ Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ։ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԽՍՀ-Ի ԵՎ ԼԵՌՆԱՅԻՆ ՂԱՐԱԲԱՂԻ ՎԵՐԱՄԻԱՎՈՐՄԱՆ ՄԱՍԻՆ։ 01.12.1989թ․։</ref><ref>Որոշման տեքստը։ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԽՍՀ ԳԵՐԱԳՈՒՅՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ ԵՎ ԼԵՌՆԱՅԻՆ ՂԱՐԱԲԱՂԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ։ Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ։ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԽՍՀ-Ի ԵՎ ԼԵՌՆԱՅԻՆ ՂԱՐԱԲԱՂԻ ՎԵՐԱՄԻԱՎՈՐՄԱՆ ՄԱՍԻՆ։ Հիմնվելով ազգերի ինքնորոշման համամարդկային սկզբունքների վրա և արձագանքելով հայ ժողովրդի` բռնի ուժով բաժանված երկու հատվածների վերամիավորման օրինական ձգտմանը, Հայկական ԽՍՀ Գերագույն խորհուրդը և Լեռնային Ղարաբաղի Ազգային խորհուրդը որոշում են.
Լեռնաշխարհի տարածքը մոտ 450 000 քառակուսի կիլոմետր է։ Նրա տարածքում գոյություն ունի [[Հայաստան]]ի և [[Արցախ]]ի հանրապետությունները<ref group="Ն">Համաձայն Արցախի Հանրապետության Սահմանադրության [http://www.president.nkr.am/am/constitution/fullText/#chapter1 Գլուխ 1–ի հոդված 1. կետ 2.–ի՝] «Արցախի Հանրապետություն և Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն անվանումները նույնական են»:</ref>, որոնք միասին (մոտ 42 000 քառ. կմ) կազմում են լեռնաշխարհի տարածքի մոտ 9 տոկոսը։ Գրեթե նույնքան տարածք է զբաղեցնում լեռնաշխարհի այն հատվածը, որը պատկանում է [[Իրանի Իսլամական Հանրապետություն|Իրանի Իսլամական Հանրապետությանը]]: [[Ադրբեջանի Հանրապետություն]]ում տարածքում են գտնվում լեռնաշխարհի նահանգներից [[Ուտիք|Ուտիքը]]՝ իր մեծագույն մասով՝ ներառյալ [[Գարդման (գավառ)|Գարդման]] գավառը, [[Մեծ Հայք|Մեծ Հայքի]] [[Սյունիք|Սյունիքի]] նահանգի [[Երնջակ]]<ref>Ղ. Ալիշան - Սիսական, Վենետիկ, 1893, էջ 349։</ref>,<ref>Ս. Երեմյան, Հայաստանը ըստ «Աշխարհացույցի», Եր., 1963 թ., էջ 51։</ref>,<ref>Արգամ Այվազյան- Նախիջևանի վիմագրական ժառանգությունը, Հատոր Դ, Երնջակ Գավառ, Եր., 2008, էջ 5։</ref>,<ref>Ա. Աբրահամյան - Անանիա Շիրակացու մատենագրությունը, Եր., 1944, էջ 350։</ref>,<ref>Հր. Աճառյան - Հայերեն արմատական բառարան, հատ Բ, Եր., 1930 էջ 859-860։</ref>,<ref>Ս.Ումառյան, Սյունիքի դիցարանը, Եր., 1981, էջ 95։</ref>,<ref>Թ.Խ. Հակոբյան (1981)։ Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն։ Երևան: «Միտք»։ էջ 210-211։</ref>, [[Ճահուկ]]<ref>Ղևոնդ Ալիշան // Սիսական, էջ 479։</ref>,<ref> Հյաչյան Աճառյան, Հայերենի արմատական բառարան, հ. 5, էջ 574։</ref>,<ref>Ստեփանոս Օրբելեան, Պատմութիւն նահանհանգին Սիսական, էջ 13։</ref> գավառները, [[Նախիջևան|Նախիջևանը]], [[Գողթն]]ը<ref>Գողթն։ Թ.Խ. Հակոբյան, Ստ.Տ. Մելիք-Բախշյան, Հ.Խ. Բարսեղյան։ Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն, Երևան, 1986։</ref>,<ref>Թ.Խ. Հակոբյան (1981). Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն. Երևան։ «Միտք»։</ref>, ինչպես նաև [[Մեծ Հայք]]ի [[Այրարատ]] աշխարհի [[Շարուր]]<ref> Արգամ Այվազյան, Նախիջևանի ԻՍՍՀ հայկական հուշարձանները։</ref>,<ref> Թաթուլ Հակոբյան, Շարուրի շրջանը Երևանի խանության ժամանակներում։</ref> գավառը, որոնք ներկայումս մտնում են Ադրբեջանի կողմից բռնազավթված հայկական Նախիջևան երկրամասի ([[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության]]) մեջ, որը Ադրնբեջանին է անցել [[Ռուս-թուրքական համատեղ ագրեսիա ընդդեմ Հայաստանի (1920)|Հայաստանի դեմ 1920թ․ տեղի ունեցած ռուս–թուրքական համատեղ ագրեսիայի]] հետևանքով։ [[Վրաստան]]ում՝ [[Ջավախք]]ը, [[Թռեղք]]ը (Թռէղք), կենտրոնը՝ Ծաղկա (Ծաղկայ), [[Բողնոփոր|Բողնոփոր գավառը]], կենտրոնը՝ Բողնիս, [[Մանգլյաց փոր|Մանգլյաց փոր գավառը]] (Մանգլեաց փոր), կենտրոնը՝ Սակուրեթ (Սակուրէթ): Հայկական բարձրավանդակի մոտ երեք քառորդը այժմ գտնվում է [[Թուրքիայի Հանրապետություն|Թուրքիայի Հանրապետության]] կազմում։▼
 
1. Հայկական ԽՍՀ Գերագույն խորհուրդը ճանաչում է Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի ինքնորոշման փաստը` հաստատված ԼՂԻՄ-ի մարզային խորհրդի 1988 թվականի փետրվարի 20-ի և հուլիսի 12-ի նստաշրջանների, ինչպես նաև մարզի բնակչության լիազոր-ներկայացուցիչների 1989 թվականի օգոստոսի 16-ի համագումարի և Ազգային խորհրդի հոկտեմբերի 19-ի նիստի որոշումներում:
 
2. Հայկական ԽՍՀ Գերագույն խորհուրդը ճանաչում է Լեռնային Ղարաբաղի լիազոր-ներկայացուցիչների համագումարը և նրա ընտրած Ազգային խորհուրդը որպես մարզի ներկայումս գործող միակ օրինական իշխանություն:
 
3. Հայկական ԽՍՀ Գերագույն խորհուրդը և Լեռնային Ղարաբաղի Ազգային խորհուրդը հռչակում են Հայկական ԽՍՀ-ի և Լեռնային Ղարաբաղի վերամիավորումը: Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության վրա տարածվում են Հայկական ԽՍՀ-ի քաղաքացիության իրավունքները:
 
4. Հայկական ԽՍՀ Գերագույն խորհուրդը և Լեռնային Ղարաբաղի Ազգային խորհուրդը ստեղծում են համատեղ հանձնաժողով (իր աշխատանքային ապարատով)` Հայկական ԽՍՀ-ի և Լեռնային Ղարաբաղի վերամիավորումն իրագործելու ուղղությամբ գործնական քայլեր մշակելու համար:
 
5. Հայկական ԽՍՀ Գերագույն խորհուրդը և Լեռնային Ղարաբաղի Ազգային խորհուրդը պարտավորվում են ներկայացնել Հյուսիսային Արցախի Շահումյանի շրջանի և Գետաշենի ենթաշրջանի հայ բնակչության ազգային շահերը:
 
6. Հայկական ԽՍՀ Գերագույն խորհրդի նախագահությանը, Հայկական ԽՍՀ Մինիստրների խորհրդին և ԼՂԻՄ-ի Ազգային խորհրդի նախագահությանը հանձնարարվում է գործադրել սույն որոշումից բխող բոլոր անհրաժեշտ միջոցառումները` իրականացնելու համար Հայկական ԽՍՀ-ի և Լեռնային Ղարաբաղի քաղաքական, տնտեսական և մշակութային կառուցվածքների իրական միաձուլումը միասնական պետական-քաղաքական համակարգում:
 
1 դեկտեմբերի 1989 թվականի,
▲Լեռնաշխարհի տարածքը մոտ 450 000 քառակուսի կիլոմետր է։ Նրա տարածքում գոյություն ունի [[Հայաստան]]ի և [[Արցախ]]ի հանրապետությունները<ref group="Ն">Համաձայն Արցախի Հանրապետության Սահմանադրության [http://wwwքաղ.president.nkr.am/am/constitution/fullText/#chapter1 Գլուխ 1–ի հոդված 1. կետ 2.–ի՝] «Արցախի Հանրապետություն և Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն անվանումներըԵրևան, նույնականN են»:1650-XI։</ref>, որոնք միասին (մոտ 42 000 քառ. կմ) կազմում են լեռնաշխարհի տարածքի մոտ 9 տոկոսը։ Գրեթե նույնքան տարածք է զբաղեցնում լեռնաշխարհի այն հատվածը, որը պատկանում է [[Իրանի Իսլամական Հանրապետություն|Իրանի Իսլամական Հանրապետությանը]]: [[Ադրբեջանի Հանրապետություն]]ում տարածքում են գտնվում լեռնաշխարհի նահանգներից [[Ուտիք|Ուտիքը]]՝ իր մեծագույն մասով՝ ներառյալ [[Գարդման (գավառ)|Գարդման]] գավառը, [[Մեծ Հայք|Մեծ Հայքի]] [[Սյունիք|Սյունիքի]] նահանգի [[Երնջակ]]<ref>Ղ. Ալիշան - Սիսական, Վենետիկ, 1893, էջ 349։</ref>,<ref>Ս. Երեմյան, Հայաստանը ըստ «Աշխարհացույցի», Եր., 1963 թ., էջ 51։</ref>,<ref>Արգամ Այվազյան- Նախիջևանի վիմագրական ժառանգությունը, Հատոր Դ, Երնջակ Գավառ, Եր., 2008, էջ 5։</ref>,<ref>Ա. Աբրահամյան - Անանիա Շիրակացու մատենագրությունը, Եր., 1944, էջ 350։</ref>,<ref>Հր. Աճառյան - Հայերեն արմատական բառարան, հատ Բ, Եր., 1930 էջ 859-860։</ref>,<ref>Ս.Ումառյան, Սյունիքի դիցարանը, Եր., 1981, էջ 95։</ref>,<ref>Թ.Խ. Հակոբյան (1981)։ Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն։ Երևան: «Միտք»։ էջ 210-211։</ref>, [[Ճահուկ]]<ref>Ղևոնդ Ալիշան // Սիսական, էջ 479։</ref>,<ref> Հյաչյան Աճառյան, Հայերենի արմատական բառարան, հ. 5, էջ 574։</ref>,<ref>Ստեփանոս Օրբելեան, Պատմութիւն նահանհանգին Սիսական, էջ 13։</ref> գավառները, [[Նախիջևան|Նախիջևանը]], [[Գողթն]]ը<ref>Գողթն։ Թ.Խ. Հակոբյան, Ստ.Տ. Մելիք-Բախշյան, Հ.Խ. Բարսեղյան։ Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն, Երևան, 1986։</ref>,<ref>Թ.Խ. Հակոբյան (1981). Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն. Երևան։ «Միտք»։</ref>, ինչպես նաև [[Մեծ Հայք]]ի [[Այրարատ]] աշխարհի [[Շարուր]]<ref> Արգամ Այվազյան, Նախիջևանի ԻՍՍՀ հայկական հուշարձանները։</ref>,<ref> Թաթուլ Հակոբյան, Շարուրի շրջանը Երևանի խանության ժամանակներում։</ref> գավառը, որոնք ներկայումս մտնում են Ադրբեջանի կողմից բռնազավթված հայկական Նախիջևան երկրամասի ([[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության]]) մեջ, որը Ադրնբեջանին է անցել [[Ռուս-թուրքական համատեղ ագրեսիա ընդդեմ Հայաստանի (1920)|Հայաստանի դեմ 1920թ․ տեղի ունեցած ռուս–թուրքական համատեղ ագրեսիայի]] հետևանքով։ [[Վրաստան]]ում՝ [[Ջավախք]]ը, [[Թռեղք]]ը (Թռէղք), կենտրոնը՝ Ծաղկա (Ծաղկայ), [[Բողնոփոր|Բողնոփոր գավառը]], կենտրոնը՝ Բողնիս, [[Մանգլյաց փոր|Մանգլյաց փոր գավառը]] (Մանգլեաց փոր), կենտրոնը՝ Սակուրեթ (Սակուրէթ): Հայկական բարձրավանդակի մոտ երեք քառորդը այժմ գտնվում է [[Թուրքիայի Հանրապետություն|Թուրքիայի Հանրապետության]] կազմում։
 
== Լեռնագրություն ==
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Հայկական_լեռնաշխարհ» էջից