|
'''Վալանտըն Լուի Ժորժ Ըյոժեն Մարսել Պրուստ''' ({{lang-fr|Valentin Louis Georges Eugène Marcel Proust}}, {{ԱԾ}}), ֆրանսիացի նշանավոր վիպասան, ակնարկագիր և քննադատ, մոդեռնիզմի ներկայացուցիչ։ Պրուստի հիմնական երկը «Կորսված ժամանակի փնտրտուքներում» ({{lang-fr|À la recherche du temps perdu}}) 7 վեպից բաղկացած վիպաշարն է (հատորներ 1-16, [[1913]]-[[1927]], վերջին 6 հատորները հրատարակվել են հետմահու), որը համարվում է [[20-րդ դար]]ի համաշխարհային գրականության ամենակարևոր ստեղծագործություններից մեկը։
1907 թվականին սկսում է գրել իր մեծ ստեղծագործությունը՝ «Կորուսյալ ժամանակը փնտրելիս», որի յոթ գլուխները հրատարակվում են 1913 եւև 1927 թվականներին, այսինքն՝ իր մահից հետո: Երկրորդ մասը՝ «Ծաղկյալ երիտասարդ աղջիկների ստվերում», շահում է Գոնկուղ մրցանակ 1919 թվականին: Մարսել Պրուստը մահանում է 1922 թվականի նոյեմբերի 18-ին՝ բրոնխիտից: Հուղարկավորել են Փարիզի [[Պեր Լաշեզ]] գերեզմանատանը:
Պրուստի վիպական աշխատանքը ժամանակի եւև հիշողության մասին խորհրդածություններ են, ինչպես նաեւնաև արվեստի գործառույթների, որը պետք է իր սեփական աշխարհներն առաջարկի, բայց նաեւնաև այդ աշխատանքը սիրո եւև նախանձի մասին մտորումներ են գոյության դատարկության զգացողությամբ, որը գունավորում է պրուստյան գորշ տեսիլքը, ուր համասեռամոլությունը կարեւորկարևոր տեղ է զբաղեցնում: «Կորուսյալ ժամանակը փնտրելիս»-ը նմանապես մարդկային մեծ կատակերգություն է ավելի քան երկուհարյուր դերասանի մասնակցությամբ:
== Կենսագրություն ==
=== Ընտանիք եւև մանկություն ===
Մարսել Պրուստը ծնվել է [[Փարիզ]]<nowiki/>ում՝ 16-րդ շրջանի Օտոյ թաղամասում, իր մայրական կողմի պապիկի տանը, որը հետագայում քանդել են նոր բնակելի շենքեր կառուցելու նպատակով:
[[Պատկեր:Robert_et_Marcel_Proust_1876_bis.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Robert_et_Marcel_Proust_1876_bis.jpg|մինի|Ռոբերտ եւև Մարսել Պրուստները, 1876 թ.]]
Մայրը՝ Ժան Կլեմանս Վայլը (ծնվել է 1849 թ. Փարիզում եւև մահացել 1905 թ.), ալզասյան եւև լորենյան հրեաներից էր եւև բիրժայի գործակալ: Հայրը՝ բժիշկ Ադրիան Պրուստը (ծնվել է Իլիերում՝ 1834 թ. եւև մահացել Փարիզում՝ 1903 թ.), Իլիերի բարգավաճ առեւտրականներիցառևտրականներից էր: Մարսելը նաեւնաև ուներ ավագ եղբայր՝ Ռոբերտը (ծնվ. 1873 թ. եւև մահացել է 1935 թ.), ով վիրաբույժ էր: Մարսելի հովանավորն էր նմուշահավաք (կոլեկցիոներ) Իյոժեն Մյուտիաքսը:
Մարսելի փխրուն առողջությունը հետեւանքհետևանք էր իր մայրիկի հղիության ժամանակ կրած զրկանքների: Առողջական թերություններով ծնված երեխային փրկում է իր բժիշկ հայրը, որը ծննդաբերության օրը վիրավորվել էր մի ցուցարարի արձակած կրակից: Ծնողները վախենում էին, որ նորածինը չի ապրի, սակայն ծնողական խնամքի շնորհիվ Մարսելը փրկվում է մահից: Տարվա եղանակներից գարունը շատ վատ էր ազդում նրա առողջության վրա ու նույնիսկ մի անգամ, երբ նա 9 տարեկան էր, շնչահեղձ է լինում ծաղիկների ծաղկափոշու հարուցած ասթմային նոպայի պատճառով:
Կաթոլիկ հոր եւև հրեա մոր զավակը մկրտվում է Փարիզի Սեն-Լուի-դ՛Անտըն եկեղեցում: Իր ստեղծագործություններում նա իրեն «հավատացյալ» չի համարում: Քանի որ այդ ժամանակ հակասեմականությունը վառ էր արտահայտված, նրան քննադատում են այլ հայտնի հակասեմիստ գրողներ:
=== Երիտասարդության տարիներ ===
[[Պատկեր:Proust_et_David_David-Weill.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Proust_et_David_David-Weill.jpg|ձախից|մինի|Պրուստը՝ ձախից առաջինը, երկրորդ շարքում, Կոնդողսեի լիցեյ, 1888-89 թթ.]]
Տարրական դասարանում սովորել է Ժակ Բիզեի՝ կոմպոզիտոր [[Ժորժ Բիզե]]<nowiki/>ի որդու հետ, որի մայրը՝ ԺնեւիեւԺնևիև ԱլեւինԱլևին, իր քեռու տանը սրահ ուներ, ուր հավաքվում էին դերասաններ: ԺնեւիեւըԺնևիևը կրկին ամուսնանում է 1886 թ.՝ պահպանելով իր սրահը, որի մշտական այցելու էր դարձել Պրուստը:
Մարսելն այնուհետեւայնուհետև ուսանում է Կոնդորսե լիցեյում՝ սկսած 1882 թ.: Հինգերորդ կուրսում մնում է նույն կուրսում, սակայն առաջին անգամ նրա անունը գրում էն գերազանցիկների ցուցակում 1884 թ.: Նա դասերից բացակայում էր առողջական խնդիրների պատճառով, սակայն արդեն անգիր գիտեր [[Վիկտոր Հյուգո|Վիկտոր Հյուգոյ]]<nowiki/>ի, Մյուսեի եւև [[Ժան Սանտոյ]]<nowiki/>ի ստեղծագործությունները: Նա նաեւնաև ուսանում է փիլիսոփա Ալֆոնս Դառլյուի մոտ:
Գրողի մանկական եւև երիտասարդական առաջին սեր Մարի դը Բենարդակիի հետ նա ներկայացումներ է ունենում [[Ելիսեյան դաշտեր]]<nowiki/>ում: Նրանք դադարում են հանդիպել 1887 թ.:
Պրուստն իր գրական առաջին քայլերն անում է դեռ լիցեյում սովորելու վերջին տարիներին: Ավելի ուշ՝ 1982 թ. նա հիմնադրում է մի փոքր հանդես Կոնդորսեի նախկին համակուրսեցիների հետ՝ «Բանկետ»-ը: Սա սկիզբ է դնում նրա ցուցամոլ հռչակի: Այդ ընթացքում ծանոթանում է Լյուսիեն Դոդեի՝ վիպասան [[Ալֆոնս Դոդե]]<nowiki/>ի տղայի հետ:
1889-90 թթ. ծառայում է բանակում՝ [[Օռլեան|Օրլեան]]<nowiki/>ում, որի մասին հետագայում հաճելի հիշողություններ ուներ: Դրան հաջորդած ժամանակաշրջանում Փարիզում ծանոթանում է Գաստոն Արման դը Կայավեի հետ, որը դառնում է նրա մտերիմ ընկերը: Նա նաեւնաև ծանոթանում է վերջինիս նշանածի՝ Ժաննա Պուքեի հետ ում եւև սիրահարվում է հետագայում:
Զինծառայությունից հետո հաճախում է Ալբեռ Սորելի եւև Անատոլ Լըռուա-Բոլիոյի քաղաքական գիտությունների դասընթացին Ազատ դպրոցում, ով նրան համարում է շատ խելացի: Նա իր հայրիկին առաջարկում է դիվանագիտական մրցույթի մասնակցել Հնագիտության դպրոցում: ԱյնուհետեւԱյնուհետև ավարտում է [[Սորբոնի համալսարան]]<nowiki/>ի բակալավրիատը 1895 թ.:
1896 թ. հրապարակում է «Հաճույքները եւև օրերը» արձակ պոեմների ժողովածուն, որը գրաքննադատների եւև հատկապես գրող [[Ժան Լորեն]]<nowiki/>ի կողմից խիստ գնահատականի է արժանանում: Վերջինիս հետ նույնիսկ մենամարտի են դուրս գալիս, որն ավարտվում է առանց որեւէորևէ մի կողմի վնասվելու: ԱյնուհետեւԱյնուհետև հրատարակում է «Կորուսյալ ժամանակը փնտրելիս» վեպի առաջին գլուխները:
=== Ժան Սանտոյի խմբագրություն ===
Ընտանեկան վիճակը նպաստում է այն բանին, որ նա հաճախի Ֆոբուղ Սեն-Ժեղմենի եւև Ֆոբուղ Սեն-Օնողեի բուրժուական եւև արիստոկրատական մեծ ակումբները: Այնտեղ ծանոթանում է Ղոբեղ դը Մոնտեսքիոյի հետ, ում շնորհիվ 1894-1900 թթ. ընթացքում հաճախում է ավելի արիստոկրատիկ ակումբներ: Այս ամենը նրա ստեղծագործության համար սյուժե են ապահովում:
1895 թ. հունիսի 29-ին մասնակցում է Մազարինում կայացած գրադարանական մրցույթին: Հուլիսին արձակուրդը Քղոյցնախում մայրիկի հետ անցկացնելուց հետո, նովել է գրում՝ «Բալդասաղ Սիլվանդի մահը» վերնագրով, որը հրապարակվում է ''Շաբաթական հանդեսում:'' Փարիզ է վերադառնում հոկտեմբերի կեսին:
=== Րասքինի գեղագիտությունը ===
1900-ականներին մոտ նա դադարում է գրել Ժան Սանտոյի վեպը եւև տարվում անգլիացի գեղագետ [[Ջոն Րասքին]]<nowiki/>ով, որը նրա համար բացահայտում է իր ընկեր Ղոբեղ դը Բիլին՝ 1896-99 թթ. ընթացքում [[Լոնդոն]]<nowiki/>ում ֆրանսիացի դիվանագետը: Պրուստը նրան բացահայտում է հենց Րասքինին նվիրված ստեղծագործություններում, որից մեկն էլ ''Րասքին եւև գեղեցկության կրոնն'' էր: Վերջինիս մահից հետո՝ 1900 թ., Պրուստը որոշում է թարգմանել նրա գրվածքները: Այս նպատակով հանգուցյալ գրողի ստեղծագործական մտքերն ընկալելու նպատակով մայրիկի հետ ճամփորդում է Ֆրանսիայի հյուսիսում եւև [[Վենետիկ]]<nowiki/>ում:
Անգլիացի գրողի գրածները թարգմանելիս Պրուստին օգնել են ծնողները եւև հատկապես մայրիկը, քանի որ նա վատ գիտեր անգլերեն:
1900 թ. աշնանը տեղափոխվում են ապրելու այլ վայրում՝ Կուղսելում եւև այդ ընթացքում ծանոթանում է իշխան Անտուան Բիեսկոյի եւև իշխանուհի Էլենի հետ, ով ակումբ ուներ եւև ուր հատկապես երաժիշտներ էին այցելում: Անտուան Բիբեսկոն դառնում է Պրուստի անմիջական մտերիմը մինչեւմինչև կյանքի վերջը:
Պրուստը շարունակում է Րասքինյան ուխտագնացությունները 1902 թ.՝ այցելելով [[Բելգիա]] եւև [[Նիդերլանդներ|Հոլանդիա]]:
=== «Կորուսյալ ժամանակը փնտրելիս» ստեղծագործության ձեռագիրը ===
Ծնողների մահից հետո իր առողջական վիճակն էլ ավելի է վատանում ասթմայի պատճառով: Ստեղծագործական աշխատանքը նրան շատ էր հյուծում. տանից դուրս էր գալիս միայն երեկոյան: «Կորուսյալ ժամանակը փնտրելիս»-ը հրատարակվում է 1913 թ.-ից 1927 թ. ընկած ժամանակահատվածում:
Գալիմաղ հրատարակչությունը, հետեւելովհետևելով [[Անդրե Ժիդ|Անդղե Ժիդ]]<nowiki/>ի խորհրուրդներին, մերժում է առաջին հատորի հրատարակչությունը: Վերջինս հետագայում զղչում է իր արարքի համար: Սակայն, Գալիմաղը համաձայնում է հրատարակել երկրորդ հատորը, որի համար Պրուստը 1919 թ. ստանում է [[Գոնկուրյան մրցանակ|Գոնկուղ]] գրական մրցանակ:
[[Պատկեր:Marcel_Proust_(Père_Lachaise).jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Marcel_Proust_(P%C3%A8re_Lachaise).jpg|մինի|205x205փքս|Պրուստի տապանաքարը Պեր Լաշեզ գերեզմանատանը]]
Այս ընթացքում նա մտածում է ուսանել Ֆրանսիական ակադեմիայում, որտեղ ուսանող իր ընկերները քաջալերում են նրան:
Սակայն, նրան մնացել էր ապրելու երեք տարի, որի ընթացքում Պրուստն անդադար աշխատում է իր այս ստեղծագործության 5 հատորների գրելու ուղղությամբ:
Նա մահանում է 1922 թ. նոյեմբերի 18-ին, բրոնխիտից հյուծված: Հուղարկավորությունը կազմակերպում են [[Սեն-Պիեղ-դը-Շայո]] եկեղեցում՝ զինվորական պատվով, ինչպես վայել կլիներ [[Պատվո Լեգեոնի շքանշան|Պատվո լեգեոն]]<nowiki/>ի շքանշանակրի: Եկեղեցու գավթին գրված է հետեւյալհետևյալ նախադասությունը. «Նա մեր երիտասարդ մարդն էր»: Պրուստը հանգչում է Պեր Լաշեզի գերեզմանատանը: Ստեղծագործություններ
=== «Հաճույքներն ու օրերը» ===
Սա արձակ ոճի պոեմների եւև նովելների ժողովածու է, որը հրատարակել է Մարսել Պրուստը 1896 թ. «Կալման-ԼեւիԼևի» հրատարակչատական օգնությամբ: Այն ամուր ոգեշնչված է անկումայնության եւև հատկապես պճնամոլ Ռոբերտ դը Մոնտեսքիոյի աշխատանքից:
=== Ժան Սանտոյ ===
* [[Պատկեր:Marcel_Proust_vers_1892.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Marcel_Proust_vers_1892.jpg|մինի|Մարսել Պրուստ, 1982 թ. լուսանկար]]Քնջութն ու ջրաշուշանները
Պրուստը թարգմանում է Ջոն Րասքինի «Ամիենի Աստվածաշունչը» 1904 թ. եւև այն նվիրում նախորդ տարի մահացած իր հայրիկին: Այս աշխատանքը, ինչպես նաեւնաև իր երկրորդ թարգմանությունը՝ «Քնջութն ու ջրաշուշանները» (թարգմանված 1906 թ.) գովասանքի է արժանանում քննադատների կողմից:
Այս ընթացքն ապագա գրողի համար բեղումնալից էր, որով եւև հետագայում հաստատվեց նրա անձը: Փաստացի իր թարգմանությունները Պրուստը հարստացնում էր լիուլի ծանոթագրություններով եւև երկար նախաբաններով, որոնք բնագրի հետ նույնչափ կարեւորությունկարևորություն են ձեռք բերում: Րասքինի ստեղծագործությունները թարգմանելիս Պրուստը քայլ առ քայլ դառնում է նրա քննադատներից մեկը, որը հատկապես երեւումերևում է թարգմանվելիք բնագրի՝ իր գրած նախաբանում:
=== «Ընդդեմ Սենտ-Բյովի» ===
Այս ստեղծագործությունը գոյություն չունի. խոսքը մի քանի էջերի մասին է, որոնք տպագրվել են հետմահու՝ 1954 թ.՝ որպես կարճ պատմությունների ու էսսեների ժողովածու, որը նվիրված էր Պրուստի սիրված եւև միաժամանակ նրա կողմից քննադատվող գրողներին՝ [[Օնորե դը Բալզակ|Բալզակ]]<nowiki/>ին, Ֆլոբեղին եւև այլոց:
«Նմանակումներ եւև ժողովածուներ»
Այս ստեղծագործությունը Պրուստը հրատարակել է 1919 թ.: Սա [[Ֆիգարո թերթ]]<nowiki/>ում 1908 թ. սկսած հրատարակված նախաբանների եւև մամուլի հոդվածների ժողովածու է, որն ի մի է բերվել Գաստոն Գալիմաղի խնդրանքով:
=== «Կորուսյալ ժամանակը փնտրելիս» ===
Քննադատները գրեցին, որ այս ժամանակակից վեպը սկսվում էր Մարսել Պրուստով: Ինտրիգի հասկացության հետ կապերը խզելով՝ գրողը դառնում է այն անձը, ով փորձում է հոգուն ճշմարտություն վերադարձնել: Թեմաները վերաբերում են երաժշտական ծրագրին եւև նամակագրական կապերի խաղին, որոնք բարեկամանում են պոեզիային: Պրուստն ուզում էր ընկալել շարժման մեջ գտնվող կյանքն առանց այլ ձեւիձևի: Նա թողնում է եզակի դիմանկարներ, վերաստեղծված վայրեր, խորհրդածություններ սիրո եւև նախանձի մասին, կյանքի պատկերի մասին, գոյության դատարկության եւև արվեստի մասին:
Նրա գրական եւև խոսակցական ոճերը հաճախ երկար նախադասության են վերածվում:
Մարսել Պրուստի ստեղծագործությունը նաե մի մեծ խորհրդածություն է ժամանակի վերաբերյալ: Այս ստեղծագործությունը թույլ է տալիս մտահոգվել ժամանակի գոյության մասին, վերջինիս մրցակցության եւև ներկայում դրան հասնելու անհնարինության մասին: Ժամանակը գոյություն չունի ոչ ներկայում եւև ոչ էլ ապագայում, այլ միայն անցյալում, որի գիտակցության ընկալումը մոտ է մահվանը:
Այս ստեղծագործության մեջ Պրուստը ներկայացնում է պճնամոլության, արիստոկրատ ու բուրժուա հասարակության մասին վերլուծություն, որը վերածվում է անհատի սոցիալական դրդապատճառների մասին գլխավոր խորհրդածություն եւև վերջինիս հարաբերություններն այլոց հետ, որոնք վերջինիս սոցիալական վերելքի գործիքներն են հանդիսանում:
«Կորուսյալ ժամանակը փնտրելիս» աշխատության մեջ կարեւորկարևոր տեղ է հատկացրած համասեռամոլությանը եւև հատկապես «<nowiki/>[[Սոդոմ և Գոմոր|Սոդոմ եւև Գոմոր]]<nowiki/>» հատվածում Շաղլյուս գրական կերպարի միջոցով:
Միաժամանակ, այն հումոր եւև փոխաբերություն (մետաֆոր) ունի. օրինակ՝ այս նախադասությունը. «Երկինքը աստղերով է մագաղաթված»՝ «շաղաղվել» բայն օգտագործելու փոխարեն (ֆրանսերենում այդ բայերն են՝ parcheminer եւև parsemer):
| 