«Ալժիր»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
չ մանր-մունր ուղղումներ, փոխարինվեց: ։ → ։, , → , oգտվելով ԱՎԲ
No edit summary
Տող 38.
}}
 
'''ԱլժիրըԱլժիր'''<ref name="ԱՊՏՀՏԲ">{{ԱՊՏՀՏԲ|page=7}}</ref> ({{lang-ar|الجزائر}}, ''ալ-Ջազաիր, [[Լիբիա-բերբերական լեզուներ]]. ⴷⵣⴰⵢⴻⵔ'' ), երկիր է [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]յում, պաշտոնական անվանումը '''Ալժիրի Ժողովրդական Ժողովրդավարական Հանրապետություն'''<ref name="ԱՊՏՀՏԲ"/>։ Այն գտնվում է [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]յում, [[Միջերկրական ծով]]ի ավազանի արևմտյան մասում։ Ալժիրը արևմուտքում սահմանակից է [[Մարոկկո]]յին, հարավ-արևմուտքում՝ [[Մավրիտանիա]]յին ու [[Մալի]]ին, հարավ-արևելքուն՝ [[Նիգեր]]ին, իսկ արևելքում՝ [[Թունիս]]ին։ Իր մեծությամբ Ալժիրը երկրորդ պետությունն է [[Աֆրիկա]]յում։ Նրա մակերևույթի մեծ մասը կազմում է [[Սահարա]] անապատը։ Մայրաքաղաքն է '''Ալժիր''' քաղաքը։ XVI-XVIII դարերում Ալժիրը գտնվում էր [[Օսմանյան տիրապետություն|Օսմանյան տիրապետության]] կազմի մեջ։ XIX դարի սկզբից սկսվում է Ալժիրի գաղութացումը [[Ֆրանսիա]]յի կողմից։ 1954 թվականին Ալժիրում ձևավորվում է [[Ժողովրդական Ազատագրության Ճակատը]]։ [[Ֆրանսիա]]ցի գաղութարարների դեմ արյունահեղ պատերազմի արդյունքում, 1962 թվականին Ալժիրը դառնում է անկախ սոցիալիստական պետություն։ Հակասությունը աշխարհիկ կառավարության և իսլամիստների միջև, 80-ական թվականների վերջերին, վերածվեց [[քաղաքացիական պատերազմի]], որըորն ավարտվեց [[ֆունդամենտալիստներ]]ի պարտությամբ։
 
== Աշխարհագրություն ==
Տող 47.
 
=== Կլիմա ===
Կլիման հյուսիսում մերձարևադարձային է, միջերկրածովյան՝ տաք ձմեռով, շոգ, չոր ամառով։ Հունվարի միջին ջերմաստիճանը ծովափին 12&nbsp;°C է, միջլեռնային հարթավայրերում՝ 5&nbsp;°C, հուլիսինը՝ 25&nbsp;°C։ Ջերմաստիճանի բացարձակ առավելագույնը ամենուրեք բարձր է 40&nbsp;°C–ից։ Հաճախակի են ուժեղ երաշտները։ Տարեկան տեղումները՝ 400–1200 մմ և ավելի։ Սահարայում կլիման անապատային է (տարեկան 50մմ–ից էլ պակաս տեղումներ)։ Ջերմաստիճանի օրական տատանումները հասնում են 30&nbsp;°C-ի։ Չոր քամիները առաջացնում են ավազային փոթորիկներ։ Գետերը, որոնք ուեդներ են կոչվում, հյուսիսում ռեժիմով մոտ են միջերկրածովային գետերի տիպին։ Վարարումները կարճատև են, բայց ուժեղ։ Ամենախոշոր ուեդը Շելիֆն է (700 կմ)։ Սահարան ունի ստորերկրյա ջրերի հզոր պաշարներ, հատկապես հյուսիսային մասում, որտեղ և գտնվում են խոշոր օազիսները (Թիդիկելթ, Թուգգուրթ ևն)։ Հողերը Հյուսիսային Ա–ումԱլժիրում շագանակագույն են, նախալեռներում աղի լճերի՝ սեբհաների շրջանում՝ աղուտներ։ Սահարայում գերակշռում են մերձարևադարձային անապատների խճալից հողերը, շարժուն և կիսաամրացած ավազները։
 
== Պատմություն ==
Ալժիրի հայտնի ամենահին բնակիչները համարվում են նումիդիական ցեղերը (ժամանակակից բերբերների նախնիները), որոնց փյունիկեցիները հանդիպեցին մ․ թ․ ա․ XII դարում, երբ այդտեղ հիմնում էին իրենց գաղութները։ [[Մ․թ․ա․ 46]] թ–ինթվականին գրավեցին հռոմեացիները։ V դարում ծովեզրյա մասը նվաճեցին վանդալները, իսկ VI դարում բյուզանդացիները, VII դարում՝ [[արաբ]]ները։ VIII-XV դարերում Ալժիրը զանազան պետական կազմավորումների (Թահերտի իմամություն, Ֆաթիմյաններ, Համմադյաններ, Ալմորավյաններ) մեջ էր, [[1519 թթվական]]–ինին իշխանությունն անցավ ծովահեն [[Խայրադդին Բաբոսայի]]ն։ 1830 թ–ինթվականին ֆրանսիական զորքերը գրավեցին մայրաքաղաք Ալժիրը։ Ֆրանսիական գաղութարարները Ալժիրը վերածեցին ագրային–հումքային կցորդի։Այլևկցորդի։ խոչնդոտումԽոչնդոտում էին Ալժիրում տիրող ժողովրդավարական մթնոլորտի զարգացմանը։ [[Ֆրանսիա]]յում ժողովրդական ուժերի հաղթանակից ([[1936]] թ․) հետո հետո Ալժիրում դեմոկրատական ուժերի համախմբման շարժում սկսվեց, որըորն ընթացավ մի քանի փուլերով։ [[1954 թթվական]]–իի [[նոյեմբերի 1]]-ին հակաիմպերալիստական ապստամբություն սկսվեց։ [[1962]] թ–իթվականի [[հուլիսի 1]]-ին անցկացված հանրաքվեի ժամանակ բնակչության 99% արտահայտվեց հօգուտ անկախության, որն անմիջապես ճանաչվեց Ֆրանսիայի կառավարության կողմից։ [[Հուլիսի 5]]-ը հայտարարվեց անկախության օր։ [[1962]] թ–իթվականի [[օգոստոսի 28]]-ին սահմանադիր ժողովն ընդունեց Ալժիրի առաջին սահմանադրությունը։ Նախագահն [[Աբդել Ազիզ Բութեֆլիկա|Աբդելազիզ ԲուտեֆլիկանԲուտեֆլիկա]]ն է։
 
Ալժիրի հայտնի ամենահին բնակիչները համարվում են նումիդիական ցեղերը (ժամանակակից բերբերների նախնիները), որոնց փյունիկեցիները հանդիպեցին մ․ թ․ ա․ XII դարում, երբ այդտեղ հիմնում էին իրենց գաղութները։ [[Մ․թ․ա․ 46]] թ–ին գրավեցին հռոմեացիները։ V դարում ծովեզրյա մասը նվաճեցին վանդալները, իսկ VI դարում բյուզանդացիները, VII դարում՝ [[արաբ]]ները։ VIII-XV դարերում Ալժիրը զանազան պետական կազմավորումների (Թահերտի իմամություն, Ֆաթիմյաններ, Համմադյաններ, Ալմորավյաններ) մեջ էր, [[1519 թ]]–ին իշխանությունն անցավ ծովահեն [[Խայրադդին Բաբոսայի]]ն։ 1830 թ–ին ֆրանսիական զորքերը գրավեցին մայրաքաղաք Ալժիրը։ Ֆրանսիական գաղութարարները Ալժիրը վերածեցին ագրային–հումքային կցորդի։Այլև խոչնդոտում էին Ալժիրում տիրող ժողովրդավարական մթնոլորտի զարգացմանը։ [[Ֆրանսիա]]յում ժողովրդական ուժերի հաղթանակից ([[1936]] թ․) հետո հետո Ալժիրում դեմոկրատական ուժերի համախմբման շարժում սկսվեց, որը ընթացավ մի քանի փուլերով։ [[1954 թ]]–ի [[նոյեմբերի 1]]-ին հակաիմպերալիստական ապստամբություն սկսվեց։ [[1962]] թ–ի [[հուլիսի 1]]-ին անցկացված հանրաքվեի ժամանակ բնակչության 99% արտահայտվեց հօգուտ անկախության, որն անմիջապես ճանաչվեց Ֆրանսիայի կառավարության կողմից։ [[Հուլիսի 5]]-ը հայտարարվեց անկախության օր։ [[1962]] թ–ի [[օգոստոսի 28]]-ին սահմանադիր ժողովն ընդունեց Ալժիրի առաջին սահմանադրությունը։ Նախագահն Աբդելազիզ Բուտեֆլիկան է։
 
== Ալժիր և Հայաստան ==
[[1992]] թվականի [[դեկտեմբերի 30]]-ին Մոսկվայում ստորագրվել է արձանագրություն Հայաստանի և Ալժիրի Ժողովրդական Դեմոկրատական Հանրապետության միջև դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու մասին։
 
2005-2010 թթ.թվականներին [[Լևոն Սարգսյան]]ը եղել է Հայաստանի արտակարգ և լիազոր դեսպանը Ալժիրի Ժողովրդական Դեմոկրատական Հանրապետությունում (նստավայրը՝ [[Երևան]])։
 
[[2014]] թ.թվականին Հայաստանում Ալժիրի Ժողովրդական Ժողովրդավարական Հանրապետության արտակարգ և լիազոր դեսպան է նշանակվել [[Սմաիլ Ալլաու]]ն (նստավայրը՝ [[Մոսկվա]])։
 
== Պետական կառուցվածք ==
Ալժիրը անդամակցում է [[ՄԱԿ]]–ին, [[ԱՄՀ]]–ին, [[ԱՄԿ]]–ին, [[ՆԱԵԿ]]–ին, [[ԱԵԼ]]–ին։ Պետական կարգը՝կարգը հանրապետություն է։ Պետության ղեկավարը նախագահն է, որըորն ընտրվում է բնակչության կողմից, 5 տարի ժամկետով, կառավարության ղեկավարը՝ վարչապետը։ Բաժանվում է 48 պրովինցիայի։ Մայրաքաղաքը՝ Ալժիր (2 562 000 մարդ)։ Խոշոր քաղաքներն են՝ [[Օրան]] (650 000 մարդ), [[Կոնստանտինա (Ալժիր)|Կոնստանտինա]] (480 000 մարդ), [[Աննաբա]] (100 000 մարդ)։ Գլխավոր նավահանգիստներն են՝ Օրան, Աննաբա։ Քաղաքական կուսակցություններն են՝ Հյուսիսաֆրիկյան աստղ, Ազգային ազատագրական ճակատ։ Նախագահն [[Աբդելազիզ Բուտեֆլիկա]]նԲուտեֆլիկան է։
 
== Բնություն ==
Բուսականությունը ծովափին միջերկրածովային է, լեռներում՝լեռներում մինչև 800-1000մ մշտականաչ թփերի և մաքվիսի մացառուտների գոտին է, ավելի բարձր՝ խցանածառի, մշտականաչ կաղնու անտառներն են, անապատներում՝անապատներում աղուտաբույսեր են։
Կան վայրի խոզեր, բորենիներ, այծքաղներ, աղվեսներ, ճագարներ, այծյամներ և այլն։
 
Տող 72 ⟶ 71՝
 
== Բնակչություն ==
Բնակչության թիվը՝ 38 087 000 մարդ։ Բնակչության միջին խտությունը՝ 13,8 մարդ։ Կյանքի միջին տևողությունը՝ 72,3 տարի։ Ազգային կազմը՝ [[արաբ]]ներ (83%), [[բերբեր]]ներ (16%), [[եվրոպացի]]ներ (1%)։ Ուրբանիզացման մակարդակը` 60%: Պետական լեզուն՝ [[արաբերեն]], այլ լեզուներ՝ [[բերբերերեն]], [[ֆրանսերեն]]։
 
== Ծանոթագրություններ ==
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Ալժիր» էջից