«Նեմեսիս գործողություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
Տող 1.
'''«Նեմեսիս»''' - գործողություն՝գործողություն, որի նպատակն էր պատժել [[1915]] թվականի [[Հայոց Ցեղասպանություն|հայերիՀայոց ցեղասպանությունըՑեղասպանությունը]] կազմակերպող և իրականացնող [[Երիտասարդ Թուրքեր|Երիտթուրք]] ([[Միություն և Առաջադիմություն կուսակցություն]]) պարագլուխներին, [[1918]] թվականի [[Բաքու|Բաքվի]] հայկական ջարդի կազմակերպիչներին և թուրքերի հետ համագործած [[հայ]] դավաճաններին: Կազմակեպել է [[ՀՅԴ|Հայ Հեղափոխական Դաշնակցությունը]] : [[Նեմեսիս]] կամ Նեմեզիս ({{lang-gr|Νέμεσις}} ) է կոչվել [[Հին Հունաստան|հին հունական]] [[Հունական դիցաբանություն|վրեժխնդրության աստվածուհու անունով]]:
 
== Կազմակերպումը ==
{{Հայոց Ցեղասպանություն}}
Գործողության կատարման որոշումը կայացվել է [[1919]] թվականին [[Երևան]]ում [[ՀՅԴ|Հայ Հեղափոխական Դաշնակցության]] IX ընդհանուր ժողովում, որոշվել է ի կատար ածել երիտթուրք (Միություն և Առաջադիմություն կուսակցություն) պարագլուխների նկատմամբ դատավճիռը: Նշվել է ցեղասպանության հանցագործների 650 անուն, որոնցից առանձնացվել են 41 գլխավոր հանցագործները: «Նեմեսիս » գործողությունն իրականացնելու համար ստեղծվել են պատասխանատու մարմին (ղեկավար` [[ԱՄՆ]]-ում [[ՀՀՀայաստանի Առաջին Հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետության]] ներկայացուցիչ [[Արմեն Գարո]]) և հատուկ Ֆոնդ (ղեկավար` [[Շահան Սաթճակլյան]]): Գործողության օպերատիվ ղեկավարությունն ու նյութական ապահովումը իրագործելու էին [[Շահան Նաթալի]]ն և [[Գրիգոր Մերջանով]]ը: Հանցագործներին հայտնաբերելու գործը ղեկավարելու էր [[Հրաչ Փափազյան]]ը, որը որպես թուրք ուսանող կարողացել էր թափանցել երիտթուրք վտարանդիական բարձր շրջաններ: «Նեմեսիս» գործողությունը նախապատրաստվել է մանրամասնորեն: Գործուղության կազմակերպչական կենտրոններն էին [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսի]] «Ճակատամարտ» և [[Բոստոն]]ի «Դրոշակ» թերթերի խմբագրատները: Վրիժառուների խմբերը յուրաքանչյուրում 3-5 մարդ, հետապնդելու էին կոնկրետ հանցագործին և հարմար պահին դատավճիռն ի կատար էին ածելու:
 
Գործողության կազմակերպիչները նշում էին, որ կատարում են [[1919]] թվականի [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսի]] դատարանի որոշումը՝<ref>[http://www.armenian-genocide.org/current_category.50/affirmation_list.html Թուրքական ռազմական դատարանի որոշումը, 1919 թ. {{ref-en}}]</ref> ըստ որի հեռակա մահվան էին դատապարտվել [[Հայոց Ցեղասպանություն|հայերիՀայոց ցեղասպանությունըՑեղասպանության]] կազմակերպիչներ՝ Թալեաթը, Էնվերը, Նազիմը, Ջեմալը, Բեհաէդդին Շաքիրը և ուրիշները [[ԹուրքիաՕսմանյան կայսրությունը]]նը պատերազմի մեջ ներքաշելու, հայերի[[հայեր]]ի տեղահանությունն ու ցեղասպանությունը կազմակերպելու մեջ և հեռակա դատապարտվել մահվան:
Գործողության կատարման որոշումը կայացվել է [[1919]] թվականին [[Երևան]]ում [[ՀՅԴ|Հայ Հեղափոխական Դաշնակցության]] IX ընդհանուր ժողովում, որոշվել է ի կատար ածել երիտթուրք (Միություն և Առաջադիմություն կուսակցություն) պարագլուխների նկատմամբ դատավճիռը: Նշվել է ցեղասպանության հանցագործների 650 անուն, որոնցից առանձնացվել են 41 գլխավոր հանցագործները: «Նեմեսիս » գործողությունն իրականացնելու համար ստեղծվել են պատասխանատու մարմին (ղեկավար` [[ԱՄՆ]]-ում [[ՀՀ|Հայաստանի Հանրապետության]] ներկայացուցիչ [[Արմեն Գարո]]) և հատուկ Ֆոնդ (ղեկավար` [[Շահան Սաթճակլյան]]): Գործողության օպերատիվ ղեկավարությունն ու նյութական ապահովումը իրագործելու էին [[Շահան Նաթալի]]ն և [[Գրիգոր Մերջանով]]ը: Հանցագործներին հայտնաբերելու գործը ղեկավարելու էր [[Հրաչ Փափազյան]]ը, որը որպես թուրք ուսանող կարողացել էր թափանցել երիտթուրք վտարանդիական բարձր շրջաններ: «Նեմեսիս» գործողությունը նախապատրաստվել է մանրամասնորեն: Գործուղության կազմակերպչական կենտրոններն էին [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսի]] «Ճակատամարտ» և [[Բոստոն]]ի «Դրոշակ» թերթերի խմբագրատները: Վրիժառուների խմբերը յուրաքանչյուրում 3-5 մարդ, հետապնդելու էին կոնկրետ հանցագործին և հարմար պահին դատավճիռն ի կատար էին ածելու:
 
Գործողության կազմակերպիչները նշում էին, որ կատարում են [[1919]] թվականի [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսի]] դատարանի որոշումը՝<ref>[http://www.armenian-genocide.org/current_category.50/affirmation_list.html Թուրքական ռազմական դատարանի որոշումը, 1919 թ. {{ref-en}}]</ref> ըստ որի հեռակա մահվան էին դատապարտվել [[Հայոց Ցեղասպանություն|հայերի ցեղասպանությունը]] կազմակերպիչներ՝ Թալեաթը, Էնվերը, Նազիմը, Ջեմալը, Բեհաէդդին Շաքիրը և ուրիշները [[Թուրքիա]]ն պատերազմի մեջ ներքաշելու, հայերի տեղահանությունն ու ցեղասպանությունը կազմակերպելու մեջ և հեռակա դատապարտվել մահվան:
 
== Հիմնական գործողությունները ==
 
* [[1921]] թվականի [[մարտի 15]]-ին [[Սողոմոն Թեհլերյան]]ը [[Բեռլին]]ում սպանել է [[ԹուրքիաՕսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]]յի ներքին գործերի նախկին նախարար [[Թալեաթ փաշա|Թալեաթին]]: [[1921]] թվականի հունիսին [[Բեռլին]]ում կայացել է [[Սողոմոն Թեհլերյան]]ի դատավարությունը, և դատարանը արդարացրել է նրան:
* [[1921]] թվականի [[դեկտեմբերի 5]]-ին [[Արշավիր Շիրակյան]]ը [[Հռոմ]]ում սպանել է երիտթուրք կուսակցության առաջին կաբինետի ղեկավար Սայիդ Հալիմին:
* [[1922]] թվականի [[ապրիլի 17]]-ին [[Արշավիր Շիրակյան]]ն ու [[Արամ Երկանյան]]ը [[Բեռլին]]ում վերացրել են [[ՏրապիզոնՏրապիզոնի նահանգ]]ի նախկին նահանգապետ Ջեմալ Ազմիին (հրամայել էր [[Տրապիզոն]]ում 15000 հայ երեխաների ծովում խեղդել)<ref>[[1919]] թվականի թուրքական դատարանի մեղադրականում նշված է` , «Կա Տրապիզոնի նախկին երեսփոխան Հաֆիզ Մահմեդ-Բեյի ցուցմունքը, կապված Սև ծովում հայերին ջրախեղդ անելուն, երբ մանրամասները հայտնում են Թալեաթին, նա ոչինչ չի ձեռնարկում գեներալ-նահանգապետ Ջեմալ Ազմիի դեմ, որը և մեծացնում է Թալեաթի հանցանքը:» [http://genocide.ru/lib/nersisyan/250-258.htm] {{ref-ru}}</ref>, և «Թեշքիալաթվականը և մահսուսե» կազմակերպության հիմնադիր Բեհաէդդին[[Բեհաեդդին ՇաքիրինՇաքիր]]ին (սպանվել է նաև նրա թիկնապահներից մեկը):
* [[1922]] թվականի [[հուլիսի 25]]-ին [[Թիֆլիս]]ում [[Պետրոս Տեր-Պողոսյան]]ը և [[Արտաշես Գևորգյան]]ը սպանել են [[Թուրքիա]]յի ռազմածովային ուժերի նախկին նախարար [[Ջեմալ փաշա|Ջեմալին]], որին դաժանության համար «մսագործ» էին անվանում:»<ref>Cleveland, William: ''A History of the Modern Middle East''. Boulder: Westview Press, 2004. «World War I and the End of the Ottoman Order», 146—167. {{ref-en}}</ref> Այդ գործողությանը մասնակցել են նաև [[Ստեփան Ծաղիկյան]]ը և [[Զարեհ Մելիք-Շահնազարյանց]]ը:
* [[1920]] թվականի [[հունիսի 19]]-ին [[Արամ Երկանյան]]ը գնդակահարել է [[Ադրբեջան]]ի նախկին վարչապետ Ֆաթալի Խան Խոյսկիին և վիրավորել նրա ընկեր Խան Մահմադովին,` [[Բաքու|Բաքվի]] խորհրդարանի «Մուսսավաթ» կուսակցության նախկին հիմնադիր: [[Արամ Երկանյան]]ի գործընկերը գործողության ժամանակ եղել է [[Միսակ Կիրակոսյան]]ը
* [[1921]] թվականի [[հուլիսի 21]]-ին [[Միսակ Թոռլակյան]]ը [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] սպանել է [[Ադրբեջան]]ի ներքին գործերի նախկին նախարար Բիհբութ Ժիվանշիր Խանին: Թոռլակյանի գործընկերներն էին [[Երվանդ Ֆունդուկյան]]ն ու [[Հարություն Հարությունյան]]ը: Անգլիական Ռազմական Դատարանը դատել է Թոռլակյանին և արդարացրել՝ որպես անմեղսունակ:
 
== Դավաճանների սպանությունը ==
 
[[1920]] թվականին «Նեմեսիս» գործողության շրջանակներում, դատապարտվել և գնդակահարվել են մի շարք [[հայ]] դավաճաններ.
* [[1920]] թվականին [[Սողոմոն Թեհլերյան]]ը սպանել է [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] ԹուրքիայիՕսմանյան կայսրության գաղտնի ոստիկանության քաղաքական ղեկավար Մկրտիչ Հարությունյանին:
* [[1920]] թվականի [[մարտի 27]]-ին [[Արշավիր Շիրակյան]]ը գնդակահարել է [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] Վահե Իհսսանին (Եսայան): Իհսսանը թուրքերի համար կազմել էր [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսի]] հայ մտավորականների ցուցակ, որոնքովքեր սպանվեցին [[1915]] թվականին:
* [[1914]] թվականին [[Հնչակյան կուսակցություն]]ը կազմակերպել էր ընդհանուր համագումար [[Ռումինիա]]յում, Թալեաթին մահափորձ կազմակերպելու համար: Ադուր Յասյանը դավաճանեց հայերին[[հայեր]]ին և [[Հնչակյան կուսակցություն|Հնչակյան կուսակցության]] 21 անդամներ սպանվեցին: [[Արշակ Եզդանյան]]ը գնդակահարեց դավաճան Յասյանին:
 
Սպանության մեղադրանքով Թելհերյանը ձերբակալվել և դատարան է կանչվել: [[Հունիսի 2]]-ից 3-ը տեղի ունեցած դատավարության ընթացքում ամբաստանյալը պատմել է իր ընտանիքի և Հայոց Ցեղասպանության պատմությունը, հիմնավորել է իր կատարած սպանությունը: Գերմանական դատարանը (նախագահ` դոկտոր Լեմբերգ) Թեհլերյանին անպարտ է ճանաչել:
* [[1920]] թվականին [[Սողոմոն Թեհլերյան]]ը սպանել է [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] Թուրքիայի գաղտնի ոստիկանության քաղաքական ղեկավար Մկրտիչ Հարությունյանին:
* [[1920]] թվականի [[մարտի 27]]-ին [[Արշավիր Շիրակյան]]ը գնդակահարել է [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] Վահե Իհսսանին (Եսայան): Իհսսանը թուրքերի համար կազմել էր [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսի]] հայ մտավորականների ցուցակ որոնք սպանվեցին [[1915]] թվականին:
* [[1914]] թվականին [[Հնչակյան կուսակցություն]]ը կազմակերպել էր ընդհանուր համագումար [[Ռումինիա]]յում, Թալեաթին մահափորձ կազմակերպելու համար: Ադուր Յասյանը դավաճանեց հայերին և [[Հնչակյան կուսակցություն|Հնչակյան կուսակցության]] 21 անդամներ սպանվեցին: [[Արշակ Եզդանյան]]ը գնդակահարեց դավաճան Յասյանին:
 
Սպանության մեղադրանքով Թելհերյանը ձերբակալվել և դատարան է կանչվել: Հունիսի 2-ից 3-ը տեղի ունեցած դատավարության ընթացքում ամբաստանյալը պատմել է իր ընտանիքի և Հայոց Ցեղասպանության պատմությունը, հիմնավորել է իր կատարած սպանությունը: Գերմանական դատարանը (նախագահ` դոկտոր Լեմբերգ) Թեհլերյանին անպարտ է ճանաչել:
 
== Չկայացած դատավճիռներ ==
 
Դատավճռի ցուցակը գլխավորում էին ԹուրքիայիՕսմանյան կայսրության նախկին ռազմական նախարար [[Էնվեր փաշա|Էնվերը]] և «[[Միություն և Առաջադիմություն կուսակցության]]» կոմիտեի գերագույն քարտուղար Նազիմը: Նրանց հետապնդում էին, բայց մահապատիժը չիրականացավ:
 
* Էնվերը [[Գերմանիա]]յից [[Բաքու|Բաքվով]] անցել էր [[Միջին Ասիա]]:Այստեղ նա ղեկավարել է հակախորհրդական բասմաչական շարժումը: [[1922]] թվականին կարմիր բանակի հրամանատր [[Հակոբ Մելքումով]]ը գնդակահարել է Էնվերին [[Տաջիկստան]]ում:
* Նազիմը վերադարձավ [[Թուրքիա]], որտեղ կարճ ժամանակ անց [[Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրք|Քեմալ Աթաթուրքի]] դեմ մահափորձի համար մահապատժի է ենթարկվեց:
 
* Էնվերը [[Գերմանիա]]յից [[Բաքու|Բաքվով]] անցել էր [[Միջին Ասիա]]: Այստեղ նա ղեկավարել է հակախորհրդականհակախորհրդային բասմաչական շարժումը: [[1922]] թվականին կարմիր բանակի [[հայ]]ազգի հրամանատր [[Հակոբ Մելքումով]]ը գնդակահարել է Էնվերին [[Տաջիկստան]]ում:
* Նազիմը վերադարձավ [[Թուրքիա]], որտեղ կարճ ժամանակ անց [[Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրք|Քեմալ Աթաթուրքի]] դեմ մահափորձի համար մահապատժի է ենթարկվեցենթարկվել:
 
== Գործողության մասնակիցները ==
Տող 58 ⟶ 56՝
 
{{Հայ ազատագրական շարժում}}
{{Մեծ Եղեռն}}
 
[[Կատեգորիա:Նեմեսիս գործողություն| ]]
[[Կատեգորիա:Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն]]