|
'''Վանիլ''' (Vanilla), խոլորձազգիների ընտանիքի վերգետնյա կամ էպիֆիտ բույսերի ցեղ։
Օդային արմատներով մագլցող լիաններ են։ Հայտնի է վանիլի մոտ 100110 տեսակ՝ տարածված երկու կիսագնդերի արևադարձային շրջաններում։ Որոշ տեսակների պտուղները պարունակում են բուրավետ, հոտավետ նյութեր (օրինակ, վանիլին) և օգտագործվում են օծանելիքի ու սննդի արդյունաբերության մեջ։մեջ<ref name="sinha">{{cite journal|last1=Sinha|first1=A. K.|last2=Sharma|first2=U. K.|last3=Sharma|first3=N|year=2008|title=A comprehensive review on vanilla flavor: Extraction, isolation and quantification of vanillin and others constituents|journal=International Journal of Food Sciences and Nutrition|volume=59|issue=4|pages=299–326|doi=10.1080/09687630701539350|pmid=17886091}}</ref><ref name="rain" />․ Լայնատերև վանիլ (V․ planifolia) և պոմպոնա վանիլ (V* pompona) լայնորեն մշակվում են [[Ճամայկա]]յում, [[Հայիթի]]ում, [[Գվատեմալա|Գվատեմալայում,]] [[Գվինեա]]յում, [[Ցեյլոն]]ում, [[Մալայզիա]]յում, [[Մադագասկար]]ում, [[Ռեյունիոն]]ում (վերջին երկու կղզիները տալիս են վանիլի համաշխարհային հումքի 50%–ը) և այլուր։ Նախքան համեմունքի վերածելը վանիլի պտուղները ենթարկվում են երկարատև մշակման։ Խոհարարության մեջ օգտագործվում է շաքարի փոշու հետ խառնած վանիլի ալյուրը։
տալիս են վանիլի համաշխարհային հումքի 50%–ը) և այլուր։ Նախքան համեմունքի վերածելը վանիլի պտուղները ենթարկվում են երկարատև մշակման։ Խոհարարության
մեջ օգտագործվում է շաքարի փոշու հետ խառնած վանիլի ալյուրը։
== Պատմություն==
Արևադարձային անտառներում աճող լիանայի մի տեսակի բարակ ու երկարավուն [[պտուղ]]ն է։ [[Բույս]]ն ունի հաստ, բաց կանաչավուն [[ընձյուղ|ընձյուղներ]]՝ ծածկված հյութալի [[տերև]]ներով։ [[Ծաղիկ]]ները թիթեռնաձև են, կանաչադեղնավուն գեղեցիկ [[ծաղկաթերթ|ծաղկաթերթեր]]ով։ Այդ բույսը աճման ընթացքում փաթաթվում է շրջապատիհարակից բարձր ծառերին։ Վանիլ անունն ունի իսպանական ծագում, որ նշանակում է [[պատիճ]]։ Պատիճը մսալի կանաչադեղնավուն 20-30 սմ երկարությամբ և 1 սմ լայնությամբ տուփիկ է, որի մեջ հասունանում են մեծ քանակությամբ սև գույնի մանր [[սերմ]]եր։ Հավաքած թարմ պատիճները (պտուղները) հոտ չունեն, այն ձեռք են բերում միայն վերամշակումից հետո։ Վանիլի չորացած պատիճները պարունակում են բուրմունքային [[գլյուկոալկոլոիդ]]՝ վանիլին (1,16—2,75 %), որի կազմի մեջ մտնում է [[բենզալդեհիդ]]։ Վանիլն օգտագործվում է [[հրուշակեղեն]]ի, [[շոկոլադ]]ի և բարձրորոակ [[պաղպաղակ]]ների արտադրության մեջ։
Վանիլ անունն ունի իսպանական ծագում, որ նշանակում է [[պատիճ]]։ Պատիճը մսալի կանաչադեղնավուն 20-30 սմ երկարությամբ և 1 սմ լայնությամբ տուփիկ է, որի մեջ հասունանում են մեծ քանակությամբ սև գույնի մանր [[սերմ]]եր։ Հավաքած թարմ պատիճները (պտուղները) հոտ չունեն, այն ձեռք են բերում միայն վերամշակումից հետո։ Վանիլի չորացած պատիճները պարունակում են բուրմունքային [[գլյուկոալկոլոիդ]]՝ վանիլին (1,16—2,75 %), որի կազմի մեջ մտնում է [[բենզալդեհիդ]]։ Վանիլն օգտագործվում է [[հրուշակեղեն]]ի, [[շոկոլադ]]ի և բարձրորոակ [[պաղպաղակ]]ների արտադրության մեջ։
Վանիլի հայրենիքն է [[Մեքսիկա]]ն։ 18–րդ դարում վանիլը որպես համեմունք բերվել է [[Լոնդոն]], [[Փարիզ]], [[Անտվերպեն]]։ 1819 թվականին հոլանդացիները, իսկ 1822 թվականին՝ ֆրանսիացիները վանիլի բույսը տեղափոխում և աճեցնում են [[Ճավա]]յում և [[Խաղաղ օվկիանոս]]ի [[ֆրանսիա|ֆրանսիական կղզիներում]]։ 1860 թվականին այդ բույսը բերվում է [[Մադագասկար]]․ այստեղ խոնավ և արևադարձային տաք կլիմայի պայմաններում այն գտնում է իր [[երկրորդ հայրենիք]]ը։ Աշխարհում արտադրվող իսկական վանիլի 70 %–ը տալիս է Մալգաշական Հանրապետությունը (Մադագասկար կղզի), որտեղ այդ բույսի ցանքերը զբաղեցնում են 30000 հա տարածություն։ Վանիլի որակը որոշվում է նրա պարունակության մեջ եղած վանիլի քանակով։ Այժմ քիմիական ճանապարհով արտադրվում է արհեստական վանիլ, որն ունի բյուրեղափոշու տեսք և պարունակում է [[վանիլինի յուղ]]։ Այն լիովին փոխարինում է բնական վանիլինին<ref>Կ․ Մ․ Հարությունյան, Բուսական աշխարհի արժեքավոր տեսակները, Լույս հրատարակչություն, Երևան, 1984</ref>։
|
