«Մասնակից:P.Vard/Ավազարկղ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
Տող 1.
{{Անձ}}
'''Ջեյն Կոլդեն''' ({{ԱԾ}}), ամերիկացի բուսաբան<ref name=MAB>Makers of American Botany, [[Harry Baker Humphrey]], Ronald Press Company, Library of Congress Card Number 61-18435</ref>{{rp|53–4}}, որը Էյսա Գրեյի կողմից 1843 թվականին նկարագրվում է որպես ''իր սեռի մեջ իր երկրում առաջին բուսաբան'': Չնայած բուսաբանական հրապարակումներում ճանաչված չլինելուն, նա գրել է մի շարք նամակներ, որոնց արդյունքում բուսաբան Ջոն Էլիսը գրել է [[Կառլ Լիննեյ]]ին՝ բույսերի նույնականացման Լինեյյան համակարգը ամերիկյան բուսական աշխարհում կիրառելու նրա աշխատանքի մասին, «նա արժանի է ոգեկոչվելու»<ref name=MAB/>{{rp|54}}: Ժամանակակից գիտությունը պնդում է, որ նա Ամերիկայում աշխատող առաջին կին բուսաբանն էր: Նրան հիանալի բուսաբան համարեցին այնպիսի շատ հայտնի բուսաբաններ, ինչպիսիք են Ջոն Բարտրամը, Պետեր Քոլինսոնը, Ալեքսանդր Գարդենը և Կառլ Լիննեյը: Կոլդենն առավել հայտնի է իր առանց վերնագրի ձեռագրերի համար, որում նկարագրում է Նյու Յորքի շրջանի բուսական աշխարհը և նկարագրում դրանցից 340 տարբեր տեսակների թանաքով արված նկարներ:
 
== Վաղ կյանք ==
[[Պատկեր:Janecoldenmanuscripttitlepage.png|thumb|left|Տիտղոսաթերթ՝ ավելացված Կոլդենի ձեռագրին 1801 թվականին Էռնստ Գոթֆրիդ Բալդինգերի կողմից]]
Կոլդենը ծնվել է Նյու Յորքում, հինգերորդ զավակը Կադվալադեր Կոլդենի, որը բժիշկ էր, դասավանդում էր [[Էդինբուրգի համալսարան]]ում և մասնակցում էր Նյու Յորքի քաղաքական կյանքին և ղեկավարմանը 1718 թվականին Շոտլանդիայից Նյու Յորք ժամանելուց հետո, և Ալիս Քրիստին Կոլդենի, որը նշվում էր «իր երեխաների հրահանգիչ»<ref name="Smith 1988" />: Ջեյնը կրթություն էր ստացել տանը, և հայրը նրան բուսաբանական դասընթացներ է տրամադրել Կառլ Լիննեյի կողմից մշակված դասակարգման նոր համակարգին համապատասխան<ref>{{cite journal|title= What Jane Knew: A Woman Botanist in the Eighteenth Century|first=Sara Stidstone |last=Gronim| journal=Journal of Women's History|volume =19|issue= 3|year=2007|pages=33–59|doi=10.1353/jowh.2007.0058}}</ref>: Ընտանիքի տեղափոխումը Օրանջի շրջանի 3000 ակր հողով կալվածք խթանեց ինչպես Կադվալադերի, այնպես էլ Ջեյն Կոլդենի բուսաբանական հետաքրքրությունները<ref name="AtlaSObscura_Sept2019" />: Կադվալադերը 1755 թվականին դոկտոր Ջոն Ֆրեդերիկ Գրոնովիչին ուղղված նամակում իր դստեր մասին գրել է, որ նա ունի «բնական հակում դեպի ընթերցանություն և բնական հետաքրքրասիրություն բնական փիլիսոփայության և բնական պատմության նկատմամբ»: Նա գրել է, որ Ջեյնը արդեն պատկերում է բույսերի նկարագրություններ՝ օգտագործելով Լիննեյի դասակարգումը և սեղմման միջոցով ստանալով տերևների պատկերը: Այս նամակով Կադվալադերը փորձել է Ջեյնի համար պաշտոն ձեռք բերել բժիշկ Գրոնովիչի մոտ՝ նրան ուղարկելով սերմեր կամ նմուշներ<ref name="Vail">{{cite journal|last1=Vail|first1=Anna Murray|title=JANE COLDEN, AN EARLY NEW YORK BOTANIST|journal=Torreya|date=1 January 1907|volume=7|issue=2|pages=21–34|jstor=40594571}}</ref>:
 
== Կարիերա ==
Between 1753-1758 andթվականների 1758ընթացքում ColdenԿոլդենը cataloguedկատալոգ Newպատրաստեց York'sՆյու [[flora]],Յորքի compilingբուսական specimensաշխարհի andհամար՝ informationկազմելով onՀադսոն moreգետի thanհովտի ստորին մասից ավելի քան 400 բույսերի<ref name="AtlaSObscura_Sept2019" /> speciesնմուշներ ofև plants from the lower [[Hudson River]] Valleyտեղեկություններ, andդասակարգելով classifyingդրանք themըստ accordingԼիննեյի toմշակած theհամակարգի: systemՆա developedմշակել byէ Linnaeus.տերևներից Sheթանաքով developedպատկերներ aստանալու techniqueտեխնիկա, forինչպես makingնաև inkհմուտ impressionsնպատկերազարդող ofէր՝ leaves,կատարելով and340 wasտեսակի alsoթանաքով aնկարներ: skilledՇատ [[illustrator]],նկարների doingհամար inkնա drawingsգրել ofէ 340.բուսաբանական Forլրացուցիչ manyմանրամասներ, drawingsինչպես sheնաև wroteբույսերի additionalօգտագործման botanical details as well as culinaryխոհարարական, folkloreազգային orկամ medicinalդեղորայքային uses for the plantկիրառումը, includingներառյալ՝ informationբնիկների fromմասին indigenous people.տեղեկություններ<ref name="Bonta 1991">{{cite book|last=Bonta|first=Marcia Myers|authorlink=Marcia Bonta|title=Women in the field : America's pioneering women naturalists|year=1991|publisher=Texas A & M University Press|location=College Station|isbn=978-0-89096-489-7|edition=1st|url-access=registration|url=https://archive.org/details/womeninfieldamer0000bont}}</ref>: 1756 Onթվականի Januaryհունվարի 20,-ին 1756,Պետեր [[PeterԿոլինսոնը Collinsonգրեց (botanist)|PeterՋոն Collinson]]Բարտրամին, wroteոր to«Մեր [[Johnընկեր Bartram]]Կոլդենի thatդուստրը "Ourգիտականորեն friendուղարկել Colden'sէ daughterբույսերի has,մի inքանի aտարբեր scientific mannerթերթեր, sentորոնք overշատ severalհետաքրքիր sheetsկերպով ofվերլուծված plants,են veryայս curiouslyԼիննեյի anatomizedմեթոդից afterհետո: thisԵս [[Carlհավատացած Linnaeus|[Linnaeus's]]]եմ, method.որ Iնա believeառաջին sheկինն isէ, theորը firstփորձել ladyէ thatայս hasբնույթի attemptedորևէ anythingբան»: ofԱյս thisպնդմամբ nature."Կոլդենն Inայսօր thisԱմերիկյան instanceկենսագրության Coldenբառարանով wasհամարվում recognizedէ asԱմերիկայի whatառաջին sheբուսսաբանը: isԿոլդենը knownմասնակցել todayէ byԲնության the Dictionary of Americanպատմության Biographyխմբակին, theորտեղ firstնա femaleսերմեր botanistև inբույսեր America.էր Coldenփոխանակում participatedԱմերիկայի inգաղութների theև NaturalԵվրոպայի Historyբույսերի Circleայլ where[[Հավաքորդություն|հավաքորդ]]ների she exchanged seeds and plants with other plant collectors in the American colonies and in Europe.հետ<ref name=Dictionary>{{cite book|last=Sterling|first=Keir Brooks|title=Biographical Dictionary of American and Canadian Naturalists and Environmentalists|year=1997|publisher=Greenwood Press|location=Westport, CT|isbn=978-0-313-23047-9|pages=160–162|url=https://books.google.com/?id=BdFuHC3DhwAC&pg=PA160&dq=jane+colden+biography#v=onepage&q=jane%20colden%20biography&f=false}}</ref>: TheseԲնության roundsպատմության withխմբակի theհետ Naturalայս Historyշրջագայությունները Circleխրախուսեցին encouragedՋեյնին Janeդառնալ toբուսաբան: becomeՀոր aմիջոցով botanist.նա հանդիպել Throughև herնամակագրություն fatherէ sheունեցել metժամանակի andշատ correspondedառաջատար withբնագետների many leading naturalists of the timeհետ, includingայդ Carolusթվում՝ Linnaeus.Կառլ OneԼիննեյի ofհետ: herՆոր descriptionsբույսի of aնրա newնկարագրություններից plantմեկը, whichորն sheինքը herself calledանվանեց ''Fibraurea'', wasուղարկվեց forwardedԼիննեյին toայն Linnaeusառաջարկով, with theոր suggestionնա thatպետք heէ should call itանվաներ ''Coldenella'', butբայց LinnaeusԼիննեյը refusedհրաժարվեց andև called itանվանեց ''Helleborus'' (nowայժմ՝ [[Coptis trifolia|''Coptis groenlandica]]'').<ref name="Bonta 1991"/>:
 
1756 թվականին Կոլդենը հայտնաբերեց Գարդենիան և անուն առաջարկեց հայտնի բուսաբան Գարդենի անունից: Իր ձեռագրում նա գրել է, որ այս գործարանը Լինանյան համակարգի տակ առանց կարգադրության էր [1]: Իր նկարագրության մեջ Կոլդենը գրել է. «Երեք ձողիկներ միայն յուրաքանչյուր փաթեթում, և ծաղկի նստատեղի երեք օվալաձև մարմինները ՝ այն նստատեղի հետ միասին, որի սերմերը կպչում են, տարբերակում են այս բույսը հիպերիխներից: մտածեք, ոչ միայն այն դարձնեք այլ սեռ, այլև կարգադրություն է կայացնում, որը Լիննեուսը չի կատարել »: բուսաբանական անվանացանկի կոնվենցիաների պատճառով իրավունք ունի դրա օգտագործման համար:
In 1756 Colden discovered the [[Gardenia]] and proposed a name after the prominent botanist [[Alexander Garden (naturalist)|Garden]]. In her manuscript she wrote that this plant was without an Order under the Linnaean system.<ref name="Smith 1988">{{cite journal|last=Smith|first=Beatrice|title=Jane Colden and Her Botanic Manuscript|journal=American Journal of Botany|date=July 1988|volume=75|issue=7|pages=1090–1096|jstor=2443778|doi=10.2307/2443778}}</ref> In her description Colden wrote, " The three chives ''only'' in each bundle, and the three oval-shap'd bodies on the seat of the flower, together with the seat to which the seeds adhere, distinguish this plant from the ''hypericums''; and I think, not only make it a different ''genus'', but likewise makes an order which [[Carl Linnaeus|Linnaeus]] has not. "<ref name="Smith 1988" /> However, the name was not allowed because an English botanist named [[John Ellis (naturalist)|John Ellis]] had already named the Cape jasmine as ''Gardenia jasminoides'', and was entitled to its use because of the conventions of botanical nomenclature.
 
Չնայած Սոլդենի բոլոր ձեռքբերումներին, նա երբեք իր կյանքի ընթացքում պաշտոնապես չի ճանաչվել ՝ ունենալով իր անունով բույս: Coldenia սեռը կոչվում է նրա հոր անունով:
In spite of all of Colden's accomplishments, she was never formally recognized during her lifetime by having a plant named after her. The genus ''[[Coldenia]]'' is named after her father.<ref name="AtlaSObscura_Sept2019" />
 
These rounds with the Natural History Circle encouraged Jane to become a botanist. Through her father she met and corresponded with many leading naturalists of the time, including Carolus Linnaeus. One of her descriptions of a new plant, which she herself called Fibraurea, was forwarded to Linnaeus with the suggestion that he should call it Coldenella, but Linnaeus refused and called it Helleborus (now [[Coptis trifolia|Coptis groenlandica]]).
== Կոլդենի պատկերազարդումներ ==
[[Պատկեր:Jane Colden drawing of leaves.png|left|thumb|upright|Ջեյն Կոլդենի Նյու Յորքի նահանգի բույսերի տերևների էսքիզները․ ''No. 123. Spiraea, No. 124. Lycopus Water Hoarhound, No. 125. Mimulus, No. 126. Lobelia'Red C'ardinal' No. 127. Sonchus.'']]
Կոլդենի պատկերազարդումները, որում նա ուներ տերևների պատկերում թանաքով և բույսերի նկարագրություն, երբեք անուն չի ունեցել: Կոլդենի բնօրինակ ձեռագիրը, որը նկարագրում է Նյու Յորքի բուսական աշխարհը, Բրիտանական թանգարանում է տեղ գտել 1800-ական թվականների կեսերից մի քանի [[Հավաքորդություն|հավաքորդ]]ների ձեռքով անցնելուց հետո<ref name="AtlaSObscura_Sept2019" />: ''Ricketts and Hall'' հրատարակությունը (1963) հրատարակել է Կոլդենի բույսերի նկարագրություններից 57-ի պատկերները՝ բնօրինակ ձեռագրի գծագրերով և ինդեքսներով: Նրանք նաև վերլուծեցին և գնահատեցին Կոլդենի աշխատանքը: Նրա պատկերազարդումները բաղկացած էին միայն տերևներից, և այդ նկարները միայն թանաքի ուրվագծեր էին, որոնք ներկված էին չեզոք երանգով: Այնուամենայնիվ, դրանց վերլուծության մեջ ասվում է, որ նրա նկարագրությունները «բարձրորակ-լիարժեք են, ստույգ և ակնհայտորեն վերցված են կենդանի նմուշներից»<ref name="Smith 1988"/>: Կոլդենի նկարագրություններում ներառված են ծաղկի, մրգերի և բույսերի կառուցվածքի մորֆոլոգիական մանրամասները, ինչպես նաև բույսերi բուժիչ կամ խոհարարական նպատակներով օգտագործման եղանակներy: Որոշ պատկերավորումներում ներառված է ծաղկման ամիսը և նրանց գտնվելու վայրի նկարագրությունը:
 
In 1756 Colden discovered the [[Gardenia]] and proposed a name after the prominent botanist [[Alexander Garden (naturalist)|Garden]]. In her manuscript she wrote that this plant was without an Order under the Linnaean system.<ref name="Smith 1988">{{cite journal|last=Smith|first=Beatrice|title=Jane Colden and Her Botanic Manuscript|journal=American Journal of Botany|date=July 1988|volume=75|issue=7|pages=1090–1096|jstor=2443778|doi=10.2307/2443778}}</ref> In her description Colden wrote, " The three chives ''only'' in each bundle, and the three oval-shap'd bodies on the seat of the flower, together with the seat to which the seeds adhere, distinguish this plant from the ''hypericums''; and I think, not only make it a different ''genus'', but likewise makes an order which [[Carl Linnaeus|Linnaeus]] has not. "<ref name="Smith 1988" /> However, the name was not allowed because an English botanist named [[John Ellis (naturalist)|John Ellis]] had already named the Cape jasmine as ''Gardenia jasminoides'', and was entitled to its use because of the conventions of botanical nomenclature.
Կոլդենի ձեռագիրն ունի տիտղոսաթերթ, որն ավելացել է 1801 թվականին Էռնստ Գոթֆրիդ Բալդինջերի կողմից, որը պրոֆեսոր էր Ենայի և Մարբուրգի համալսարաններում: Նա լատիներենով գրել է «''Flora Nov.- Eboracensis''», որը թարգմանվել է որպես Նյու Յորքի բուսականություն (''New York Flora'') անգլերեն:
 
In spite of all of Colden's accomplishments, she was never formally recognized during her lifetime by having a plant named after her. The genus ''[[Coldenia]]'' is named after her father.<ref name="AtlaSObscura_Sept2019" />
== Անձնական կյանք ==
Նրա ընտանիքի այցելուները նշել են, որ նա հիանալի պանիր էր պատրաստում, և դրա մասին գրառումներ է կատարել ''1756 թվականին պատրաստված պանրի հուշագիր'' փաստաթղթում.<ref name="AtlaSObscura_Sept2019" />:
 
Կոլդենն ամուսնացել է [[Շոտլանդացիներ|շոտլանդացի]] այրի դոկտոր Ուիլյամ Ֆարքուհարի հետ 1759 թվականի մարտի 12-ին<ref name="Vail" />: Նա մահացել է ծննդաբերության ժամանակ միայն յոթ տարի անց՝ 41 տարեկան հասակում երեխայի հետ միասին<ref name="AtlaSObscura_Sept2019">{{cite web |last1=Imbler |first1=Sabrina |title=Centuries Later, America’s First Female Botanist Lives On in a Community Garden |url=https://www.atlasobscura.com/articles/jane-colden-first-american-female-botanist |website=Atlas Obscura |accessdate=20 September 2019}}</ref>: Ոչ մի ապացույց չկա, որ նա ամուսնությունից հետո շարունակել է իր բուսաբանական աշխատանքը<ref name="Smith 1988" />:
 
== Ժառանգություն ==
Ամերիկացիները տեղյակ չէին Կոլդենի պատկերազարդումներից մինչև 75 տարի անց, երբ Ալմիրա Լինքոլնը հայտարարեց, որ մինչև իրեն մեկ այլ կին բուսաբան առաջին ամերիկացի կինն էր, որը պատկերազարդել էր բուսաբանության գիտությունը<ref name="Smith 1988"/>:
 
Ջեյն Կոլդենի հիշատակի այգին կառուցվել է 1957 թվականին իր հարազատ քաղաքում Օրանջ և Դատչես նահանգների այգիների ակումբների կողմից, որոնք ընդգրկում են իր նկարագրած տեսակները<ref name="AtlaSObscura_Sept2019" />: Սա այն տեղում էր, որտեղ այժմ Նյու Վինձորի Նոքսի նահանգի պատմական վայրն է, որտեղ նա ապրում և աշխատում էր<ref>{{Cite web |url=https://www.palisadesparksconservancy.org/historic_detail.php?historic_id=4 |title=Knox's Headquarters State Historic Site, NY |website=The Palisades Historic Sites Conservancy |access-date=2019-03-17 |df=mdy-all |archive-url=https://web.archive.org/web/20180216124739/https://www.palisadesparksconservancy.org/historic_detail.php?historic_id=4 |archive-date=2018-02-16 |url-status=dead }}</ref>: Այն պահպանվում էր կամավորների կողմից և, չնայած անհատական ջանքերին, 90-ականներին հասավ պահպանման վատ վիճակի: 2014 թվականին այգու վերականգնման ծրագիր է սկսվել:
 
== Տես նաև ==
*[[Գիտության կանանց ժամանակագրություն]]
 
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
 
== Աղբյուրներ ==
*Bonta, Marcia Myers. 1991 — ''Women in the Field: America's pioneering women nauturalists'' — College Station: Texas A & M University Press.
*Harrison, Mary. [https://www.jstor.org/stable/42955356. “Jane Colden: Colonial American Botanist.”] ''Arnoldia'', vol. 55, no. 2, 1995, pp.&nbsp;19–26.
*Shapiro, B. 2000. Colden, Jane. ''American National Biography Online''
*Smith, B . S. 1988. Jane Colden (1724–1766) and her manuscript. ''American Journal of Botany'' 75:1090–1096
* Botanic Manuscript of Jane Colden – First Woman Botanist of Colonial America, Published by the Garden Club of Orange and Dutchess Counties, New York. Produced by Chanticleer Press, New York. April 1963. Includes reproduction of Manuscript in the British Museum.
 
{{Authority control}}
 
{{DEFAULTSORT:Կոլդեն, Ջեյն}}