|
== Հայկական մանրանկարչություն ==
[[Հայկական մանրանկարչություն]]ը աչքի է ընկնում ոճերի և դպրոցների բազմազանությամբ։ Երբ 405 թ. [[Մեսրոպ ՄաշտոցըՄաշտոց]]ը ստեղծեց հայոց տառերը, և սկսեցին գրվել հայերեն ձեռագիր գրքերը, [[դպրության|դպրություն]] հետ միասին զարգացավ հայկական մանրանկարչությունը: Տարբեր դարերից մեզ հասած շուրջ 25 հազար հայերեն ձեռագրերի[[ձեռագրեր]]ի զգալի մասը զարդարված է մանրանկարներով: Զարդարվում էին, հիմնականում, կրոնական բովանդակություն ունեցող մատյանները, բայց մանրանկարիչները կամ ծաղկողներն[[ծաղկող]]ներն ու նկարողները, ինչպես նրանք կոչվում էին այն ժամանակ, կարողացել են անգամ կրոնական թեմաների միջոցով արտահայտել իրենց հույզերն ու ապրումները, արտացոլել իրական կյանքի դրվագները: Հատկապես գլխազարդերում (տեքստի սկզբում, վերնագրից առաջ զետեղվող զարդանկարներում), լուսանցազարդերում (լուսանցքներում արվող նկարներում), գեղեցիկ զարդարված գլխատառերում նրանք ներմուծում էին բուսական և կենդանական աշխարհի բազմապիսի պաատկերներպատկերներ ու տարրեր: Հայկական մանրանկարներում կարելի է գտնել որսի, կենդանիների կռվի, թատերական ներկայացումների[[ներկայացում]]ների, քաղաքային ու գյուղական կյանքի այլևայլ տեսարաններ, ժամանակի նշանավոր գործիչների[[գործիչ]]ների, ձեռագրերի պատվիրատուների դիմանկարներ: Նման մանրանկարները մեծ նշանակություն ունեն միջնադարյան Հայաստանի կյանքի ու կենցաղի, տարազների, բարքերի, արհեստների, հայոց բնաշխարհի ուսումնասիրության համար: Առանձին մանրանկարիչներ թողել են նաև իրենց ինքնանկարները[[ինքնանկար]]ները:
Տարբեր դարաշրձաններումդարաշրջաններում հայաստանումՀայաստանում գործել են մանրանկարչության բազմաթիվ կենտրոններ: Հայտնի են Անիի[[Անի]]ի, Գլաձորի[[Գլաձոր]]ի, Տաթևի[[Տաթև]]ի, Նախիջևանի[[Նախիջևան]]ի, Արցախի[[Արցախ]]ի, Վասպուրականի[[Վասպուրական]]ի և այլ կենտրոններ, որոնցից յուրաքանչյուրը, ազգային արվեստին բնորոշ ընդհանուր գծերից բացի, հատկանշվում է մանրանկարչական ուրույն ոճով[[ոճ]]ով, տեղական ավանդույթներով[[ավանդույթ]]ներով: Մանրանկարչության կենտրոններ են ստեղծվել նաև հայկական գաղթավայրերում[[գաղթավայր]]երում: Հայ մանրանկարչությունն իր ծաղկումն ապրեց 13-րդ դարում, հատկապես [[Կիլիկյան ՀայաստանումՀայաստան]]ում, որտեղ ստեղծված մանրանկարներն առավել ճոխ են ու նրբագեղ:
Մեզ են հասել տարբեր ժամանակների ու կենտրոնների այնպիսի տաղանդավոր մանրանկարիչների ստեղծագործություններ, ինչպիսին են [[Թորոս ՌոսլինըՌոսլին]]ը, Գրիգորը[[Գրիգոր]]ը, Իգնատիոսը[[Իգնատիոս]]ը, [[Սարգիս ՊիծակըՊիծակ]]ը, [[Թորոս ՏարոնեցինՏարոնեցի]]ն, Ավագը[[Ավագ]]ը, Մոմիկը[[Մոմիկ]]ը, [[Սիմեոն ԱրճիշեցինԱրճիշեցի]]ն, [[Վարդան ԱրծկեցինԱրծկեցի]]ն, Կիրակոսը[[Կիրակոս]]ը, Հովհաննեսը[[Հովհաննես]]ը, [[Հակոբ ՋուղայեցինՋուղայեցի]]ն և ուրիշներ: Շատ մանրանկարիչների անուններ էլ չեն պահպանվել: ՀյկականՀայկական մանրանկարչությունն անցել է պատմական երկար ու դժվարին ուղիներով և վկան է մեր ժողովրդի ստեղծագործական անօրինակ եռանդի, որն անկարող եղան մարելու ոչ օտար նվաճողների բերած անհամար աղետները[[աղետ]]ները, ոչ դժվարին ու տանջալից գաղթի ճանապարհները: ԻՕրԻր ինքնատիպությամբ, կատարման վարպետությամբ, արտակարգ գունագեղությամբ, զարդաձևերի[[զարդաձև]]երի հարստությամբ ու բազմազանությամբ այն ուրույն ու պատվավոր տեղ է գրավում ոչ միայն ազգային, այլև համաշխարհային արվեստի գանձարանում[[գանձարան]]ում: ▼
Ամենից շատ պատկերազարդվել են [[Ավետարան]]ները, ապա՝ [[Աստվածաշունչ]]ները և ծիսական-կրոնական մյուս ժողովածու-մատյանները։ Մեզ հասած առաջին մանրանկարները [[6-րդ դար|6]]-[[7-րդ դար]]երի նմուշներ են։ Դրանցում պերսոնաժների տիպերը, գեղանկարչությունը և այլն հիշեցնում են [[Լմբատ]]ի, [[Արուճ]]ի [[7-րդ դար]]ի որմնանկարները։ «[[Մլքե թագուհու Ավետարան]]ը», «Կարսի Ավետարանը», «Տրապիզոնի Ավետարանը» մեզ են հասել [[Բագրատունիներ]]ի և [[Արծրունիներ]]ի թագավորությունների շրջանից։ Այս ձեռագրերում[[ձեռագրեր]]ում կան հայկական մանրանկարչության հետագա զարգացման հիմնական գծերը, ▼▲Մեզ են հասել տարբեր ժամանակների ու կենտրոնների այնպիսի տաղանդավոր մանրանկարիչների ստեղծագործություններ, ինչպիսին են Թորոս Ռոսլինը, Գրիգորը, Իգնատիոսը, Սարգիս Պիծակը, Թորոս Տարոնեցին, Ավագը, Մոմիկը, Սիմեոն Արճիշեցին, Վարդան Արծկեցին, Կիրակոսը, Հովհաննեսը, Հակոբ Ջուղայեցին և ուրիշներ: Շատ մանրանկարիչների անուններ էլ չեն պահպանվել: Հյկական մանրանկարչությունն անցել է պատմական երկար ու դժվարին ուղիներով և վկան է մեր ժողովրդի ստեղծագործական անօրինակ եռանդի, որն անկարող եղան մարելու ոչ օտար նվաճողների բերած անհամար աղետները, ոչ դժվարին ու տանջալից գաղթի ճանապարհները: ԻՕր ինքնատիպությամբ, կատարման վարպետությամբ, արտակարգ գունագեղությամբ, զարդաձևերի հարստությամբ ու բազմազանությամբ այն ուրույն ու պատվավոր տեղ է գրավում ոչ միայն ազգային, այլև համաշխարհային արվեստի գանձարանում:
▲Ամենից շատ պատկերազարդվել են [[Ավետարան]]ները, ապա՝ [[Աստվածաշունչ]]ները և ծիսական-կրոնական մյուս ժողովածու-մատյանները։ Մեզ հասած առաջին մանրանկարները [[6-րդ դար|6]]-[[7-րդ դար]]երի նմուշներ են։ Դրանցում պերսոնաժների տիպերը, գեղանկարչությունը և այլն հիշեցնում են [[Լմբատ]]ի, [[Արուճ]]ի [[7-րդ դար]]ի որմնանկարները։ «[[Մլքե թագուհու Ավետարան]]ը», «Կարսի Ավետարանը», «Տրապիզոնի Ավետարանը» մեզ են հասել [[Բագրատունիներ]]ի և [[Արծրունիներ]]ի թագավորությունների շրջանից։ Այս ձեռագրերում կան հայկական մանրանկարչության հետագա զարգացման հիմնական գծերը,
* ա. սյունազարդ [[խորան]]ներ,
* բ. ոսկետառ անվանաթերթեր՝ գլխազարդերով և տիտղոսազարդերով,
* գ. տերունական նկարներ ([[Քրիստոս]]ի կյանքի այն դեպքերը, որոնք նշված են [[եկեղեցական տոներումտոն]]երում),
* դ. տեքստի հետ դրվող մանրանկարներ։
|
