«Ֆաշիզմ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
չ մեծամասամբ —>մեծ մասամբ, փոխարինվեց: ։ → ։ (2), , → , (3), մեծամասամբ → մեծ մասամբ oգտվելով ԱՎԲ |
||
Տող 1.
{{Աուդիո հոդված|Hy-Ֆաշիզմ (Fascism).ogg|հունիսի 20, 2019|6363579}}
'''Ֆաշիզմ''', ավտորիտար ազգայնականության ծայրահեղական ձև, որը դրսևորվում է դիկտատորական իշխանությամբ, ընդդիմության բռնի ճնշմամբ, արդյունաբերության ու առևտրի նկատմամբ վերահսկողությամբ: Ի հայտ է եկել [[Եվրոպա
Ֆաշիստներն Առաջին համաշխարհային պատերազմը դիտարկում էին, որպես [[հեղափոխություն]], որը մեծ փոփոխությունների էր հանգեցրել պատերազմի բնույթի, հասարակական, պետական և տեխնոլոգիական ասպարեզներում: Համամարդկային պատերազմի սանձազերծումը և ընդհանուր զորահավաքի առաջացումը վերացրին քաղաքացիական մարդկանց և զինվորների միջև տարբերությունը: Ստեղծվեց «ռազմական քաղաքացիություն», որտեղ բոլոր քաղաքացիները պատերազմի ընթացքում ինչ-որ կերպ ներգրավված էին ռազմական գործողություններում: Պատերազմը հանգեցրեց հզոր պետության առաջացմանը, որը կարող էր միլիոնավոր մարդկանց ուղարկել ռազմաճակատ, ապահովել տնտեսության և արդյունաբերության զարգացումը, ինչպես նաեւ քաղաքացիների կյանքին միջամտելու աննախադեպ թույլտվություն ունենալ<ref>{{cite book|url=|title=The Mass Psychology of Fascism|last=Wilhelm|first=Reich|publisher=Harper Collins|year=1970|isbn=978-0285647015|edition=|pages=}}</ref>:
Տող 6.
Ֆաշիստները կարծում են, որ [[Ժողովրդավարություն|ազատական ժողովրդավարությունը]] հնացել է և դիտարկում են հասարակության լիակատար մոբիլիզացումը տոտալիտար միակուսակցական պետության ներքո, որը պատրաստ կլինի ցանկացած ռազմական բախման և արդյունավետ կարձագանքի տնտեսական դժվարություններին: Այդպիսի պետությունն առաջնորդվում է հզոր առաջնորդի՝ [[Բռնապետություն|դիկտատորի]] և ռազմական ղեկավարության կողմից, որը բաղկացած է իշխող ֆաշիստական կուսացության անդամներից և նպատակ ունի ամրացնել ազգային միասնականությունը և օժանդակել կայուն և կարգապահ հասարակության ձևավորմանը<ref name="ReferenceB">John Horne. ''State, Society and Mobilization in Europe During the First World War''. pp. 237–39.</ref>:
Ֆաշիզմը մերժում է այն պնդումը, որ բռնությունը բացասական երևույթ է և քաղաքական բռնությունը, [[
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո, 1945 թվականից ի վեր մի քանի կուսակցություն բացահայտ իրենց ֆաշիստական են հայտարարել, և այժմ այդ եզրույթը սովորաբար օգտագործվում է քաղաքական հակառակորդների կողմից:
Նեոֆաշիստների կամ հետֆաշիստների նկարագրությունները երբեմն ավելի պաշտոնական են կիրառվում, որպեսզի նկարագրեն ծայրահեղ աջ կուսակցությունները, որոնք 20-րդ դարի ֆաշիստական շարժման կամ նրա խորը գնացող արմատների հետ գաղափարական ընդհանրություններ ունեն<ref>{{cite web|url=http://www.okwu.edu/keating-center/2013/04/the-rule-of-law-symbols-of-power/|title=The Rule of Law: Symbols of Power|last=Johnston|first=Peter|date=12 April 2013|work=The Keating Center|publisher=[[Oklahoma Wesleyan University]]}}</ref>:
Տող 12.
== Ստուգաբանություն ==
Իտալական fascismo եզրույթը ծագել է fascio բառից, որը նշանակում է ձողերի միավորում՝ [[Լատիներեն|լատինական]] fasces բառից: Այս անունը տրվել է իտալական կազմակերպություններին, որոնք հայտնի էին, որպես fasci խմբեր, որոնք նման էին համքարությունների: Համաձայն [[Բենիտո Մուսոլինի|Մուսսոլինիի]] սեփական վկայության, [[Ֆաշիստական հեղափոխական կուսակցությունը]] (Partito Fascista Rivoluzionario կամ RFR) հիմնադրվել է Իտալիայում, 1915թ.-ին: 1919թ.-ին Մուսսոլինի հիմնադրել է Fasci Italiani di Combattimento-ն Միլանում, որը երկու տարի անց վերափոխվել է Partito Nazionale Fascista կուսակցության: Ֆաշիստները հասան նրան, որ սկսեցին ասոցացվել հին հռոմեական fasces կամ fascio littorio-ի հետ՝ կացնի շուրջ փաթաթված ձողերի կույտ, որը խորհրդանշում էր հռոմեական [[
== Սահմանում ==
Պատմաբանները, քաղաքագետները և այլ մասնագետներ երկար բանավիճում են ֆաշիզմի ճշգրիտ սահմանման շուրջ: Ֆաշիզմի յուրաքանչյուր մեկնաբանություն տարբեր է և լայն ու նեղ բացթողումներ ունի: Տերմինի մեկ ընդհանուր սահմանումը կառուցվում է ֆաշիստական երեք ժխտումների՝ [[Ազատականության|հակաազատականության]], [[Համայնավարության|հակահամայնավարության]], [[Պահպանողականության|հակապահպանողականության]] վրա:
Շատ գիտնականների կարծիքով՝ ֆաշիզմը, երբ ներկայացրել է [[
«Ֆաշիզմը իսկական հեղափոխական, հակաազատականության գերդասական ձև է, և վերջապես՝ հակապահպանողական ազգայանականություն է, որը կառուցվել է վերացական և մշակութային ազդեցությունների հիման վրա»: Այն առանձնանում է պատերազմական շրջանում, որտեղ ի հայտ է գալիս «Ռազմական կուսակցության» էլիտար, բայց պոպուլիստական քաղաքականության մեջ՝ հակադրվելով [[
Հունգարական ծագմամբ ամերիկացի պատմաբան [[Ջոն Լուկաչ
==== Դերը քաղաքականության մեջ ====
1920-ականների սկզբին ֆաշիզմը գտնվում էր ինչպես ձախակողմյան, այնպես էլ՝ աջակողմյան պահպանողականության ու հակապահպանողականության, ազգայնականության և վերազգայնական, ռացիոնալ և հակառացիոնալ ազդեցությունների ներքո: Ֆաշիզմը հիմնադրվել է Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ իտալացի ազգայնական [[
[[Ռոդերիկ Շկատելբերգ
1920-ականներին իտալացի ֆաշիստները ներկայացնում էին իրենց գաղափարախոսությունը որպես «<nowiki/>[[Ֆաշիզմի դոկտրին]]<nowiki/>» քաղաքական ծրագրի աջակողմյան ուղղություն: Դոկտրինում մասնավորապես ասվում էր. «Մենք հավատում ենք, որ սա ազատականության դար է, հարյուրամյակ, որը գնում է դեպի աջակողմյան՝ ֆաշիստական ուղղության: Մուսսոլինին ասում էր, որ ֆաշիզմի դիրքը քաղաքականության այս կամ այն մասում, լուրջ խնդիր չէ ֆաշիստների համար. «Ֆաշիզմն այժ աջ հատվածում է, բայց այն հեշտությամբ կարող է տեղ զբաղեցնել նաև ձախակողմյան մասի կենտրոնական հատվածում: Այս խոսքերը չունեն ուղիղ իմաստ և դրանք, իհարկե, փոխաբերական իմաստով են գործածվում՝ կախված վայրից և ժամանակից: Մենք թքած ունենք այդ եզրույթների վրա, և քամահրանքով ենք վերաբերվում նրանց, ովքեր «վախենում են» այդ բառերից<ref name="Oliver H. Woshinsky 2008. p. 156">Oliver H. Woshinsky. ''Explaining Politics: Culture, Institutions, and Political Behavior''. Oxon, England; New York, New York: Routledge, 2008. p. 156.</ref>:
Հիմնական իտալական խմբերը, որոնք աջակողմյան քաղաքական ուղղության ներկայացուցիչներ էին, հիմնականում հարուստ կալվածքներ և մեծ բիզնեսներ ունեին, վախենում էին ձախակողմյան ներկայացուցիչների ապստամբություններից, որոնք ներկայացնում էին երկրի աշխատավորությանը: Նրանք ողջունում էին ֆաշիզմը և օգտագործում էին այն իրենց ձախակողմյան հակառակորդներին դաժանաբար չեզոքացնելու համար: Քաղաքական իրավունքի բաժանումը իտալական ֆաշիստական շարժման ընթացքում շարժման մեջ տարբեր [[
Այն բանից հետո, երբ թագավոր Վիկտոր Էմանուել 3-րդ ստիպված էր անցնել թոշակի, նրա փոխարեն կառավարության ղեկավարի դերը զբաղեցրեց Բենիտո Մուսսոլինին և մնաց այդ պաշտոնին մինչև 1943թ.-ի իր ձերբակալությունը, որից հետո նրան փրկեցին գերմանական զորքերը: Շարունակելով ապավինել Գերմանիայի օգնությանը, Մուսսոլինին և ֆաշիզմին հավատարիմ մնացած այլ գործիչներ հիմնադրեցին Իտալական սոցիալիստական հանրապետությունը՝ Մուսսոլինիի գլխավորությամբ<ref name="ballbellamy13">Terence Ball, Richard Bellamy. ''The Cambridge History of Twentieth-Century Political Thought''. p. 133.</ref>: Մուսսոլինի ձգտում էր դարձյալ ծայրահեղականացնել իտալական ֆաշիզմը, հայտարարելով, որ ֆաշիզմը իտալիայում բռնաճնշվել էր իտալական [[
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո շատ ֆաշիստ տեղահանվածներ ներկայացրեցին իրենց, որպես «երրորդ դիրք»-ի ներկայացուցիչներ՝ ավանդական քաղաքական դաշտից դուրս: [[Ֆալանգիստ
=== Ֆաշիզմը՝ որպես ստորացում ===
[[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ
Հակառակ նշանակությունը ուներ [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Խորհրդային Միությունում]]: Շատ հաճախ ֆաշիզմ բառն օգտագործում էին, որպես վիրավորանք: Օրինակ՝ [[Մարքսի տնտեսագիտական ուսմունք|Մարքսիստական]] մեկանաբանությունը ընդունվեց [[Կուբա
[[Չինացիներ|Չինացի]] մարքսիստները սկսեցին օգտագործել տերմինը, որպեսզի քննադատեն սովետական քաղաքացիներին Սովետական Միության և [[Չինաստան
[[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ-ում]] [[Հերբերտ Մաթյուս
[[Ուելս
== Պատմություն ==
=== 19-րդ դար ===
Հղում անելով Բրիտանական հանրագիտարանին նկատում ենք, որ ֆաշիզմի արմատները գալիս են դեռևս [[Յակոբինյան դիկտատուրա|Յակոբինյան]] դարաշրջանից կամ 19-րդ դարի վերջին [[Լուսավորության դարաշրջան
=== Դարի վերջը և Մորիսիզմի միաձուլումը Սորնոիզմով (1880–1914) ===
Պատմաբան [[Զեվ Ստերնհել
[[Պատկեր:Georges Sorel.jpg|մինի|196x196փքս|Ջորջ Սորել]]
[[Գաետանո Մոսկա
Անարխիստ [[Միխայիլ Բակունին
[[Պատկեր:Charles Maurras - avant 1922.jpg|մինի|Չարլզ Մոուրաս]]
[[Ֆրանսիացիներ|Ֆրանսիացի]] հեղափոխական սինդիկալիստ [[Ջորջ Սորել
Միաձուլումը [[Մորիսիսզմ|Մորիսիստական]] ազգայնականության և [[Սորնոիզմ|Սորնոիստական]] սինդիկալիզմի ազդել է ռադիկալ իտալացի ազգայնական [[Էնրիկո Կարդինի
[[Պատկեր:Manifesto of Futurism.jpg|մինի|Ֆիլիպո Թոմասի Մարինետտի]]
[[Ֆուտուրիզմ
[[Պատկեր:Benito Mussolini 1917.jpg|մինի|Բենիտո Մուսոլինին ՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]
Տող 75.
Հեղափոխության ֆաշիզմը ակցիայի առաջին հավաքը տեղի են ունեցել 1915թ.-ի հունվարի 24-ին, երբ Մուսսոլինին հայտարարեց, որ Եվրոպայի համար անհրաժեշտ է լուծել այս միջազգային խնդիրները, որը ներառում էր նաև պետական սահմանների հարցը, Իտալիայում և այլ վայրերում, որպեսզի արդարությունն ու ազատությունը ձեռք բերեն այն ժողովուրդները, որոնց մոտ դրանք առաջացել են: Մասսայական ցույցերի և հավաքների կազմակերպումները ապարդյուն էին լինում և կազմակերպությանը պարբերաբար անհանգստացնում էին կառավարության սոցիալիստները<ref name="Martin Kitchen 2006. p. 205">Kitchen, Martin, ''A History of Modern Germany, 1800–2000'' (Malden, Massaschussetts; Oxford, England; Carlton, Victoria, Australia: Blackwell Publishing, Inc., 2006), p. 205.</ref>
Նմանատիպ քաղաքական գաղափարախոսություններ առաջացան նաև Գերմանիայում, երբ սկսվեց Առաջին համաշխարհային պատերազմը: Գերմանացի սոցիոլոգ [[Յոհան Պլենգ
==== Առաջին համաշխարհային պատերազմի հետևանքները ====
Տող 82.
==== Բոլշևիկյան հեղափոխության հետևանքները ====
[[Հոկտեմբերյան հեղափոխություն
Լիբերալիստները նշում են, որ բոլշևիզմի և ֆաշիզմի համեմատության ժամանակ տեսնում ենք, որ նրանք ընդհանուր կետեր շատ ունեն, մասնավորապես անհրաժեշտությունը [[Ավանգարդային իշխանություն|ավանգարդային իշխանության]], երկուսն էլ կողմնորոշված են դեպի հեղափոխություն իրականացնելու, ունեն բանվորական կամ պրոլետարիական գաղափարներ, կենտրոնացած են միակուսացական պետություն ունենալուն և այլն։ Նրանց տարբերությունը հիմնականում ռազմավարության և մարտավարության մշակման մեջ էր։ Բոլշևիկները շեշտադրում էին անհրաժեշտությունը ունենալու կազմակերպված [[մասնակցային ժողովրդավարություն]] և ինտերնացիոնալիստական հայացքներ հասարակության համար, իսկ ահա ֆաշիստները կենտրոնացել էին [[Հիպեր-ազգայնականություն|հիպեր-ազգայնականության]] վրա և բաց թշնամանք ժողովրդավարության հանդեպ և դիտարկելով հիերարխիկ սոցիալական կառուցվածքը սեփական նպատակների իրաանացման համար։Առկա [[Անտագոնիզմ (հասարակություն)|անտագոնիզմը]] երկու ուղղությունների միջև ստիպում էր մասնավորապես ֆաշիստներին իրենց համարել հակամարքսիստներ։ Եվ հենց ինքը Մուսոլինին սկսած 1919 թվականից սկսեց ղեկավարել բոլոր ֆաշիստական կազմակերպությունները և ստեղծեց «Ֆաշի դի կոմբատիմենտոն» ([[Մարտական միություն]])։
==== 1919 թվականի ֆաշիստական մանիֆեստը ====
1919 թվականին ֆուտուրիստական շարժման ղեկավար Ֆիլիպո Մարինետին ստեղծեց «[[Իտալական ֆաշիզմի պայքարի մանիֆեստը]]»։ Մանիֆեստը ներկայացվեց 1919 թվականի հունիսի 6-ին «Լի Պոպոլո Դը Իտալիա» ֆաշիստակական թերթում։ Մանիֆեստը աջակցում էր կանանց և տղամարդկանց ունիվերսալ ընտրական իրավունքի ստեղծմանը (հետագայում այն ռեալիզացվեց 1925 թվականին, բայց մասնակի և հետագայում անգամ մնաց նույն վիճակում,երբ այլ կուսակցությունների գործունեությունը արգելվեց)։ Ընտրական համակարգը հիմնվելու էր համամասնական ներկյացուցչության վրա, [[Կառավարության գլուխ|կառավարության]] ձևավորումը հիմնվելու էր կորպորատիստական համակարգի վրա, այսինքն ստեղծվելու էին «[[Ազգային խորհուրդ
Մյուս իրադարձությունները, որոնք ազդեցին Իտալիայի ֆաշիստների վրա, կապված է Իտալացի ազգայնական [[Գաբրիել Անունզո
==== Իտալիայի ֆաշիստները 1920 թվականին ====
1920 թվականին, արդյունաբերական ոլորտում աշխատողների գործադուլը հասավ իր բարձրակետին ու 1919 և 1920 թվականները ընդունված է անվանել « Կարմիր տարիներ»։ Մուսոլինին և ֆաշիստները հանձնառնեցին նախաձեռնություն վիճակը կայունացնելու և Իտալիայում խաղաղություն հաստատելու համար և սկսեցին հաշտության եզրեր գտնել [[Բիզնես գործընթաց|բիզնես]] արդյունաբերության և [[գործադուլ]] անողների միջև<ref name="massachusetts37">Cristogianni Borsella, Adolph Caso. ''Fascist Italy: A Concise Historical Narrative''. Wellesley, Massachusetts: Branden Books, 2007. p. 75.</ref>։
Ֆաշիստները իրենց համար քաղաքական հակառակորդ էին համարում հիմնականում [[Սոցիալիստական ճամբար|սոցիալիստների]]<nowiki/>ն, ովքեր այդ պահին Իտալիայում մեծամասնություն էին կազմում, ովքեր դեմ էին 1-ին աշխարհամարտում Իտալիայի ներգրավմանը։ Ֆաշիստները և Իտալիայում աջերին ներկայացնող ուժերը որոշ առումներով կիսում էին գաղափարները։ Երկու ուղղություններն էլ Մարքսիզմից որոշ տարրեր էին պարունակում, մերժում էին դասակարգային պայքարը և հավատում էին [[
p. 193.</ref>։
Ֆաշիստները ձգտում էին Իտալացի պահպանողականներին ևս դիտարկել իրենց քաղաքական օրակարգում, քանի որ պահպանողականնները դավանում էին արժեքներ, որոնք ընդունելի էին ֆաշիստների կողմից և որոշները պետք է դառնաին ՝ որպես պետական նպատակ իրականացնելու համար։ Մասնավորապես պահպանողականները և ֆաշիստները արժևորում էին ընտանիքը, կին աշխատողների քանակի կրճատումը և կարևորելով նրանց մայրական դերը, բայց որոշ արժեքներ կամ գաղափարներ չէին ընդունում ֆաշիստները, դրանք էին [[
։
Տող 102.
==== Ֆաշիստական բռնաճնշումները 1922 թվականին ====
1922 թվականի սկզբին, ֆաշիստ օրենսդիրները մշակեցին ռազմավարություն սոցիալիստներին վերջնականապես ջլատելու և առհասարակ իտալաան քաղաքները իրենց վերահսկողության տակ պահելու համար։ Ֆաշիստները հանդիպեցին դիմադրության Իտալիայի հյուսիսային իշխանությունների կողմից և դա որոշակիորեն խոչընդոտներ ստեղծեց ֆաշիստների համար։ Հետագայում ֆաշիստները սկսեցին հարձակումներ գործել սոցիալիստների շենքերի վրա, ինչպես նաև հարձակումներ գործել [[Կաթոլիկ եկեղեցի|Կաթոլիկ]] արհմիությունների վրա [[Կրեմոնա
[[Պատկեր:March on Rome.jpg|մինի|240x240փքս|Բենիտո Մուսոլինի ՝ «Արշավ դեպի Հռոմ»]]
1922 թվականի հոկտեմբերի 24-ին․ Ֆաշիստական կուսակցությւն անցկացրեց կոնգրես [[Նեապոլ
=== Ֆաշիստական Իտալիան ===
Պատմաբան [[Ստենլի Փայն
==== Մուսոլինիի Իշխանությունը ====
Տող 115.
։
Ֆաշիստները սկսեցին իրենց փորձը հաստատելու ֆաշիզմը Իտալիայում [[Ակերբոյի օրենք
։
==== Կաթոլիկ եկեղեցին ====
1929 թվականին ֆաշիստական ռեժիմը ստացավ կաթոլիկ եկեղեցու օրհնությունը, երբ ռեժիմը [[կոնկորդատ]] կքնեց եկեղեցու հետ, որը հայտնի է «<nowiki/>[[Լաթանյան համաձայնագիր]]<nowiki/>»
Գերմանիայի [[
==== Կորպորատիստական տնտեսական համակարգ ====
Ֆաշիստական ռեժիմը ստեղծել էր [[Կորպորատիվ կառավարում|կորպորատիստական]] տնտեսական համակարդգ 1925 թվականին «Պալացո Վիդիոնի պակտ»-ով, որում իտալացի աշխատողների ասոցացիաները և ֆաշիստական [[
։
==== Ագրեսիվ արտաքին քաղաքականություն ====
1920-ականներին Ֆաշիստական Իտալիան նպատակ ուներ իրականացնելու ակտիվ և ագրեսիվ [[արտաքին քաղաքականություն]], նպատակ ունենալով հարձակվել [[Հունաստան
==== Իտալական մոդելի հաստատումը Հիտլերի կողմից ====
[[Պատկեր:Bundesarchiv Bild 119-1486, Hitler-Putsch, München, Marienplatz.jpg|մինի|Պուտչի գարեջրատան պայթեցումը]]
Արշավ դեպի Հռոմ գործողությունից հետո ֆաշիզմի վերաբերյալ գաղափարները հատկապես տարածվեցին Գերմանիայում և այդ գաղափարախոսության գլխավոր ջատագովը Ադոլֆ Հիտլերն է, որը արշավից դեռ 1 ամից առաջ սկսեց կառուցել սեփական ֆաշիստական-նացիստական մոդելը։ Ֆաշիստական գաղափարախոսության ջատագովներից էր նաև Էրիխ Լուդենդորֆը, և նրանք փորձեցին «Արշավ դեպի Հռոմ» նախաձեռնությունը պրոեկետել «Արշավ դեպի Հռոմ» գործողության վրա և արդյունքում 1923 թվականին իրականացրած գործողության արդյունքում [[Մյունխեն
։
=== Մեծ ճգնաժամի միջազգային ազդեցությունը և Երկրորդ աշխարհամարտի առաջացման պատճառները ===
Տնտեսական դժվարությունների առաջացմանը պատճառը 1920-ականների վերջերին արդյունք էր սկսված [[Մեծ ճգնաժամ|մեծ տնտեսական ճգնաժամի,]] որը ամբողջ աշխարհում առաջացրեց սոցիալական դժվարություններ։ Ըստ պատմաբան [[Ֆիլիպ Մորգան
Գերմանիայում այդ ժամանակները նպաստեցին «<nowiki/>[[Ազգային սոցիալիստական գերմանացի աշխատողների կուսակցության]]<nowiki/>» ծագմանը, որի գործունեության արդյունքում վերացվեց [[Վայմարյան հանրապետություն|Վայմարյան Հանրապետությունը]] և հաստատվեց ֆաշիստական ռեժիմ՝ Ադոլֆ Հիտլերի գլխավորությամբ։ 1933 թվականին նացիստների առաջխաղացման և իշխանության գալու արդյունքում ազատական ժողովրդավարությունը Գերմանիայում վերացվեց և նացիստները ազգին [[Մոբիլիզացնել|մոբիլիզացնում]] էին պատերազմի համար, քանի որ Հիտլերը [[Էքպանսիա|էքպանսիոնիստական]] նպատակներ էր ծրագրել Գերմանիայի համար։ 1930-ականներին Նացիստները ընդունեցին մի շարք ռասիստական օրենքներ, որոնք բավականին լուրջ խտրականության տարրեր էին պարունակում և հատկապես այն ուղղված էր հրեաների դեմ.<ref>Gianni Toniolo, editor, ''The Oxford Handbook of the Italian Economy Since Unification'', Oxford: UK, Oxford University Press, 2013, p. 59</ref>։
Ֆաշիստական շարժումները ամբողջ եվրոպայում սկսեցին հզորանալ։ Հունգարիայում ֆաշիստ [[Գյուլա Գյոմբյոշ
Մեծ ճգնաժամի ժամանակ, Մուսոլինին որոշեց բարձրացնել պետության դերը տնտեսական հարաբերություններում։ Նա դատապարտեց այդ ժամանակվա «Սուպերկապիտալիզմը»․ և հայտարարեց, որ այս ուղղության որդեգրումը դեռևս սկսել էի իր անարդյունավետությունը ցույց տալ 1914 թվականից և այն աջացկում էր անսահմանափակ սպառողականությունը և իր ձգտումը ստեղծելու ստանդարտացված մարդկային տեսակ։ Իտալիայի ֆաշիստները ստեղծեցին «<nowiki/>[[Արդյունաբերական վերակառուցման ինստիտուտ]]<nowiki/>» (ԱՎԻ) մեծ պետական ֆիրմա,որը ապահովում էր պետական օժանդակություն սնանկացող մասնավոր ձեռնարկությունների համար։ ԱՎԻ-ն դարձավ մշտական պետական ինստիտուտ ֆաշիստական Իտալիայում և բավականին մեծ օժանդակություններ հատկացրեց մասնավեր ձեռնարկություններին։ Հիտլերը ազգայնացրեց 500 ընկերություններ 1940-ականների սկզբից միայն։ Մուսոլինին կարողացավ իտալական [[
=== Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ (1939-1945) ===
Ֆաշիստական Իտալիայում և նացիստական Գերմանիայում և Մուսոլինին և Հիտլերը տարածքներ նվաճելու մեծ ցանկություններ ունեին և այդ նպատակների իրականացման համար իրենց արտաքին քաղաքականության օրակարգը սահմանել են դեռևս 1930-ականներին և այդ ծրագրերի իրականացման կիզակետը 1940-ականներն էր Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը։ Մուսոլինին նպատակ ուներ Իտալիայի գերիշխանությունը հաստատ էր ամբողջ [[Միջերկրական ծով
1935-1939 թվականներին Գերմանիան և Իտալիան պահանջ բարձրացրեցին տարածքների և համաշխարհային ազդեցության։ Իտալիան 1935 թվականին ներխուժեց [[Եթովպիա]] և այդ քայլը դատապարտվեց [[Ազգերի լիգա
Լեհաստանի վրա Գերմանիայի հարձակումը Բրիտանիայի, Ֆրանսիայի և իրենց դաշնակիցների կողմից համարվեց անընդունելի և արդյունքում վերջիններս պատերազմ հայտարարեցին Գերմանիային՝ որպես ագրեսորի և այդպիսով սկսվեց Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը։ 1940 թվականին Մուսոլինին առաջնորդեց Իտալիային դեպի երկրորդ համաշխարհային պատերազմ, որպես Գերմանիային դաշնակից։ Մուսոլինին գիտեր, որ Իտալիան չունի այն ռազմաան ներուժը դիմակայելու Ֆրանսիային և Մեծ Բրիտանիային և հետևաբար սպասեց մինչև Ֆրանսիան [[Օկուպացիա|օկուպացվեց]] Գերմանիայի կողմից։ Եվ այս պարագայում շատ հավանական էր, որ Իտալիան կարող էր կորզել տարածքներ հենց Ֆրասիայից։ Գերմանիայի ծրագրերը Մեծ Բրիտանիան գրավելու 1940 թվականին ձախողվեց և ուղղությունը տեղափոխվեց դեպի Սեվետական միություն և սկսվեց [[Բարբարոսա (ռազմական գործողություն)|Բարբարոսա ծրագիրը]]։ Ֆաշիստ դաշնակիցները հաստատեցին իրենց իշխանությունը գրեթե ամբողջ Եվրոպայում։ Երկար ձգձգվող պատերազմը, մի քանի ճակատներում մի շարք պարտությունները թուլացրին Իտալիան և նա կարիք ուներ Գերմանիայի աջակցությանը<ref name="university54">MacGregor Knox. Mussolini unleashed, 1939–1941: Politics and Strategy in Fascist Italy's Last War. Edition of 1999. Cambridge, England: Cambridge University Press, 1999. pp. 122–27.</ref>
։
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ նացիստները իրականացրեցին հրեաների [[Հոլոքոստ
1942 թվականից հետո Նացիստական ուժերը սկսեցին ձախողվել, Իտալիան բավականին թուլացել էր և անգամ գերմանական աջակցությունը չվերականգնեց նրանց ուժերը
1945 թվականի ապրիլի 28-ին Մուսոլինին ձերբայակվեց Իտալական կոմունիստ պարտիզանների կողմից։ Ապրիլի 30-ին 1945 թվականի Հիտլերը ինքնասպանություն գործեց։ Դրանից հետո նացիստական ռեժիմը պարտություն րեց և 1945 թվականի նոյեմբերից մինչև 1949 թվականը սկսվեց [[Նյուրնբերգյան դատավարություն|Նյուրենբերգյան դատավարությունը]] և հազարավոր նացիստներ դատապարտվեցին։
Տող 160.
Դաշնակիցների հաղթանակը Երկրորդ աշխարհամարտում ազդարարեց նացիստական ռեժիմի շատ ռեժիմների կործանումը Եվրոպայում։ Նյուրենբերգյան դատավարությունը դատապարտեց նացիստ առաջնորդներին մարդկության դեմ կատարած հանցագործությունների համար ՝ ներառելով հոլոքոստը։
[[Ֆրանցիսկո Ֆրանկո Ֆալանգիստ
Պատմաբան [[Ռոբերտ Պաքստոն
[[Նեոֆաշիզմ]] հասկացությունը վերաբերում է ֆաշիստական շարժումներին երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո։ Իտալիայում [[Իտալական Սոցիալիստական Շարժում
[[Պատկեր:Giorgio Almirante crop.jpg|մինի|171x171փքս|Նիկոլայոս Միչալոլակոս]]
Մեծ ճգնաժամից և Հունաստանում տնտեսական ճգնաժամից հետո, Հունաստանում սկսած հայտնի էր «<nowiki/>[[Ոսկե արևածագ]]<nowiki/>» անվանումով, համարվում էր նեոֆաշիստական, և ընտրություններում կարողացավ տեղեր ստանալ հունական պառլամենտում, ցուցաբերելով անհանդուրժողականություն փոքրամասնությունների, անօրինական ներգաղթյալների և փախստականների նկատմամբ։ 2013 թվականին հակաֆաշիստիկան հայացքներով հայտնի երգիչներից մեկի սպանությունը կազմակերպելուց հետո, հունական կառավարությունը հրամայեվ ձերբակալել [[Նիկոլայոս Միչալոլակոս
== Սկզբունքներ ==
=== Նացիոնալիզմ ===
Նացիոնալիզմը ֆաշիզմի հիմնական գաղափարախոսական հիմքն է։ Ֆաշիստական գաղափարախոսության տեսանկյունից ազգը յուրօրինակ օրգանական կառույց է, որը միավորում է մարդկանց՝ նախնիների պատմությամբ և արյունակցական կապերով<ref name="Cyprian Blamires 2006. pp. 451-453">Blamires, Cyprian, ''World Fascism: A Historical Encyclopedia'', vol. 1 (Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2006), pp. 451–53.</ref>։ Ֆաշիզմը ձգտում է լուծել տնտեսական, քաղաքական և սոցիալական խնդիրներ, որի նպատակը ձեռք բերել, հասնել [[Միլենարիստական]] ազգային վերածննդի, բարձրացնել ազգի կամ ռասայի դերը մնացած այլ ազգերի նկատմամբ և նպաստել ազգի վերջնական հոգեբանական միավորմանը, հզորացմանը և մաքրմանը<ref name="Cyprian Blamires 2006. pp. 451-453"
=== Տոտալիտարիզմ ===
Ֆաշիզմը աջակցում էր ամբողջատիրական պետության հաստատմանը։ Այն մերժում էր լիբերալ-դեմոկրատիան, մերժում էր [[
Ֆաշիստական պետությունները իրականացնում էին սոցիալական գաղափարախոսության տարածման քաղաքականություն՝ [[Քարոզչություն|պրոպագանդայի]] միջոցով կրթական և լրատվական միջավայրում և այդ նպատակով ստեղծում էին համապատասխան կրթական և լրատվական նյութեր։ Կրթությունը նախագծված էր գովաբանելու ֆաշիստական գաղափարախոսությունը, ցույց տալ դրա պատմական և քաղաքական անհրաժեշտությունը ազգի զարգացման համար և ամենակարևորը՝ նպատակ էր հետապնդում պատրաստել այնպիսի քաղաքացիների, որոնք կունենան հավատարմության բարձր մակարդակ ֆաշիստական գաղափարախոսությանը և պետությանը<ref name="pauley">Pauley, 2003. 117–119.</ref>
Տող 180.
=== Տնտեսություն ===
Ֆաշիզմը ներկայացնում էր իրեն, որպես երրորդ կարգավիճակ, այսինքն որպես այլընտրանք ինչպես [[
Ֆաշիստական կառավարությունը պաշտպանում էր ազգի ներսում [[
Չնայած ֆաշիզմը դատապարտեց հիմնական ինտերնացիոնալ և մարքսիստական սոցիալիզմներին, այն պնդում էր, որ տնտեսապես ներկայացնում է մի ազգայնական արտադրող սոցիալիզմի տեսակ, որը դատապարտելով [[
։ Փոխարենը, այն դիտարկում էր աշխատողներին և արտադրող կապիտալիստներին, որպես հասարակության արտադրողներ, ովքեր կոնֆլիկտի մեջ են կապված սոցիալական և այլ ոլորտների երևույթների պատճառով, դրանք են՝ կոռուպցիան քաղաքական կուսակցությունների, ֆինանսական [[
Ֆաշիստական տնտեսությունները աջակցում էին [[Պլանային տնտեսություն|վարչահրամայական տնտեսական]] ուղղությունը, որը խառնուրդ էր մասնավոր և հանրային սեփականության և արտադրության։ Տնտեսական պլանավորումը նախատեսված էր և հանրային և մասնավոր հատվածի համար և մասնավոր հատվածի բարգավաճումը կախված էր այն նպատակների ընդունումից և իրականացումից, որը պետությունը իր առջև դրել էր<ref name="Robert Millward 1990. p. 178">Robert Millward. Private and public enterprise in Europe: energy, telecommunications and transport, 1830–1990. Cambridge, England: Cambridge University Press, p. 178.</ref>։ Ֆաշիստական տնտեսական գաղափարախոսությունը աջակցում էր շահույթ ստանալու մոտիվացիան, բայց միևնույն ժամանակ խստագույնս պետք է պահպանվեր ցանկացած գործունեության մեջ ազգային շահը<ref name="Griffin, Roger 1991 pp. 222-223"
Թեև ֆաշիզմը ընդունում էր կարևորությունը նյութական հարստության և ազդեցության, այն դատապարտում էր նյութապաշտությունը, որը ներկայացվում էր որպես [[
Ուսումնասիրելով ֆաշիզմի տարածումը Իտալիայից դուրս [[Ֆիլիպ Մորգան
։ Եվ ինչպես 1934-ին Մուսոլինին է նշել, ֆաշիզմը դարձավ ունիվերսալ ֆենոմեն և միևնույն ժամանակ դոմինանտ գաղափար այդ ժամանակների համար»<ref name="ReferenceA"
Ֆաշիստները նպաաստում էին [[Սոցիալական բարեկեցություն|սոցիալական բարեկեցության]]՝ բարելավելու իրենց ազգին կամ ռասայականությանը վերաբերող տնտեսական պայմանները, սակայն նրանք չէին աջակցել հավասարազորային պատճառով, որոնք ընդունելի չէին՝ հաշվի առնելով գերմանական արյան մաքրությունը մյուս ազգերի համեմատ<ref>[[Richard J. Evans]], ''The Third Reich in Power, 1933-1939'', New York: NY, The Penguin Press, 2005, p. 489</ref>
=== Գործունեությունը ===
Ֆաշիզմ շեշտադրւմ է ուղղակի գործողություն, ներառելով աջակցումը քաղաքական ճնշումների օրինականացմանը և այն համարելով քաղաքականություն կարևորագույն մաս<ref name="John Breuilly p. 294">John Breuilly. Nationalism and the State. p. 294.</ref>։ Ֆաշիզմի տեսանկյունից քաղաքական ճնշուները անհրաժեշտություն են քաղաքականության կազմակերպման մեջ, քանի որ ֆաշիզմը որդեգրել է «անվերջ պայքարի» ռազմավարությունը<ref name="Political Theory 2010. p. 106">Fascism and Political Theory: Critical Perspectives on Fascist Ideology. Routledge. Oxon, England; New York, New York: Routledge, 2010. p. 106.</ref>։ Շեշտադրումը քաղաքական բռնաճնշումների կիրառմանը ստիպեց, որ ֆաշիստական կուսակցությունների մեծ մասը ստեղծեն իրենց անձնական ոստիկանությունը (Նացիստական Գերմանիայում ՝ շականակագույն շապիկավորների, իսկ Իտալիայում սև շապիավորների ոստիկանություն)<ref name="Cyprian Blamires 2006. p. 72"
Հիմնական պատճառը, որ ֆաշիստները օժանդակում էին քաղաքական բռնաճնշումները կապված է սոցիալական Դարվինիզմի հետ։ Ֆաշիստական շարժումները վերցրել են սոցիալական Դարվինիզմի հայացքները կապված ազգերի, ռասաների և հասարակությունների հետ<ref
=== Տարիքի և սեռի դերը ===
Ֆաշիզմը ընդգծում էր երիտասարդության նշանակությունը ինչպես ֆիզիկական, այնպես էլ հոգևոր իմաստով, կապված համարձակության և նվիրվածության տեսանկյունից իրականացնելու գործունեություն։ «[[Իտալիայի Ֆաշիստներ]]ի» քաղաքական օրհներգը կոչվում էր [[Ջիովենցա]] (Երիտասարդություն)<ref name="Maria Sop Quine 1995. p. 47">Maria Sop Quine. ''Population Politics in Twentieth Century Europe: Fascist Dictatorships and Liberal Democracies''. Routledge, 1995. p. 47.</ref>։ Ֆաշիզմը համարում է ֆիզիկական տարիքը երիտասարդության կրիտիկական ժամանակ մարդանց բարոյական զարգացացման համար, ովքեր պետք է ազդեցություն ունենան հասարակության վրա<ref name="Mark Antliff 2007. p. 171">Mark Antliff. ''Avant-Garde Fascism: The Mobilization of Myth, Art, and Culture in France, 1909–1939''. Duke University Press, 2007. p. 171.</ref>։
Իտալական ֆաշիզմը հետապնդում էր երիտասարդների «բարոյական հիգենայի» գաղափարը, հատկապես սեքսուալության վերաբերյալ։ Իտալիայի ֆաշիստները նպաստում էին, այն ինչ համարվում էր նորմալ սեռական բնավորություն երիտասարդության շրջանում, թեև քննադատում էին, այն ինչը շեղվում էր այդ ուղուց<ref name="mobilization24">Mark Antliff. Avant-garde fascism: the mobilization of myth, art, and culture in France, 1909–1939. Duke University Press, 2007. p. 82.</ref>
։ Այն ներառում էր ծննդաբերության վերահսկողության մի շարք ձևեր, [[
Մուսոլինին ընկալում էր կանանց դերը՝ որպես երեխա կրողների․ տղամարդիկ, զինվորները մի անգամ ասել են․ «Պատերազմը տղամարդու գործն է, իսկ այն, ինչ կոչված է մայրություն՝ կանանց»=<ref name="Maria Sop Quine 1995. pp. 46-47"/>։ Իտալական կառավարությունը ջանքեր էր գործադրում մեծացնելու ծնելիությունը երկրում և դրա համար կառավարությունը ֆինանսական օժանդակություն էր տալիս այն ընտանիքներին, ովքեր համարվում էին բազմազավակ և նույնիսկ պետությունը իրականացնում էր գործառույթ նվազեցնելու կանանց քանակը աշխատող մարդկանց շրջանում<ref name="Maria Sop Quine 1995. pp. 46-47">Maria Sop Quine. ''Population Politics in Twentieth Century Europe: Fascist Dictatorships and Liberal Democracies''. Routledge, 1995. pp. 46-472"</ref>։ Իտալացի ֆաշիստները կանանց համարում էին ազգի վերաարտադրողները և անգամ հատուկ ծիսական միջոցառումներ էին անցկացնում ցույց տալու համար նրանց դերը ազգի գոյատևման հարցում։ Եվ աշխատելու տեսանկյունից Մուսոլինին պնդում էր, որ կանայք չպետք է աշխատեն, քանի որ այն կարող է խանգարել ծննդաբերելուն և միևնույն ժամանակ ասում էր, որ գործազուրկ տղամարդիկ կարող են աշխատանք ստանալ աշխատող կանանց կրճատման հաշվին<ref name="Maria Sop Quine 1995. pp. 46-47"/>։
Տող 211.
Գերմանիայի Նացիստական կառավարությունը քաջալերում էր կանանց մնալ տունը, կրել, խնամել երեխաներին և տան գործերով զբաղվել։ Այս քաղաքականությունը ամրապնդվեց« Գերմանացի Մայրերի Պատվո Խաչի» ներկայացուցիչների կողմից, որը տրվում էր 4 և ավելի երեխա ունեցող մայրերին։
Գերմանիայում ևս իրականացվում էր այն քաղաքականությունը կանանց հետ, ինչը և Իտալիայում և արդյունքում Գերմանիայում տղամարդկանց շրջանում [[
=== Պալենգեզիս և մոդեռնիզմ ===
Ֆաշիզմը շեշտադրում էր և [[Պալենգեզիս
Իտալիայում մոդեռնիզմի զարգացման հարցում մեծ ազդեցություն է ունեցել Մարինետին, ով մոդեռնիզմի մեջ ներառել է լիբերալ-բուրժուական արժեքներ՝ կապված ավանդույթների և [[Հոգեբանություն|հոգեբանության]] հետ, թեև նա նաև զարգացրել է [[Ռազմական ազգայնականություն|ռազմական ազգայնականության]] գաղափարը<ref>"Fascist Modernism" by Jobst Welge. Astradur Eysteinsson (ed.), Vivian Liska (ed.). ''Modernism, Volumes 1–2''. John Benjamins Publishing, 2007. p. 550.</ref>։ Գերմանիայում Յունգերը ուսումնասիրել է Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ տեխնիկական ռազմական գործողություննները և հանգել է եզրակացության, որ նասիցտական շրջանի սոցիալաան դասը պետք է լինի աշխատող-զինվոր կոնցեպտի շրջանակներում։ Եվ նա նշում էր, որ այս դասի ստեղծման և պարագայում, ինչպես ամբողջատիրական ռեժիմի առկայության պայմաններում, այս դասի տոտալ [[Մոբիլիզացիա|մոբիլիզացումը]] ցանկացած իրավիճակում ավելի արդյունավետ կլինի իրականացնել<ref name="Thomas Rohkrämer 2007. p. 130">Rohkrämer, Thomas, "A Single Communal Faith?: the German Right from Conservatism to National Socialism", ''Monographs in German History''. Volume 20 (Berghahn Books, 2007), p. 130</ref>։
Տող 223.
=== Հակաժողովրդավարական և բռնապետական ===
Ամենագլխավոր քննադատությունը, որին ենթարկվեց ֆաշիզմը կապված էր նրա բռնապետական լինելու համար<ref
=== Ոչ Սկզբունքային Օպորտունիզմ ===
Իտալական ֆաշիզմի որոշ քննադատներ նշում են, որ այն արդյունք է Մուսոլինիի ոչ սկզբունքային [[
Որոշները քննադատել են Մուսոլինիի գործողությունները Առաջին աշխարհամարտի շրջադարձային շրջանում, որպես օպորտունիստ միանգամից հրաժարվեց Մարքսիստական էգալիտար ինտերնացիոնալիզմից ոչ էգալիտար նացիոնալիզմի համար և այն բանից հետո,երբ Մուսոլինին համաջայնվեց պատերազմի մեջ մտնել ընդդեմ Գերմանիայի և Ավստրո-Հունգարիայի, նա և նոր ֆաշիստական շարժումները սկսեցին ֆինանսավորում ստանալ արտաքին աղբյուրներից, ինչպիսին էր [[Аnsaldo]] ընկերությունը (որը զբաղվում էր զինատեսակների արտադրությամբ), և այլ ընկերություններ, ինչպես նաև [[Բրիտանական անվտանգության ծառայություն
Մուսոլինիի փոխակերպումը չգնաց դեպի մարքսիզմ այլ վերածվեց ֆաշիզմի, և առհասարակ Մուսոլինին հետագայում Մարքսիզմի վերաբերյալ ուներ շատ հոռետեսական հայացքներ<ref name="Golomb-Wistrich-2002-p-249">Golomb & Wistrich 2002, p. 249.</ref>: 1902 թվականից Մուսոլինին ուսումնասիրում էր Ջորջ Սորել, [[Ֆրիդրիխ Նիցշե]] և [[Վիլֆրեդո Պարետո]].<ref name=autogenerated1>Delzel, Charles F., ed. ''Mediterranean Fascism 1919–1945'' (Harper Rowe, 1970) p. 96.</ref>: Սորելը շեշտադրում էր անհրաժեշտությունը հրաժարվելու ազատական ժողովրդավարությունից և կապիտալիզմից և դրա փոխարեն առաջարկում էր բռնաճնշումների կիրառում պետության կողմից, ուղղակի գործողություններ և [[
=== Գաղափարական Անազնվություն ===
Ֆաշիզմ քննադատվում էր նաև գաղափարական անազնվության համար<ref name="Aaron Gillette 2001. p. 17">Aaron Gillette. ''Racial Theories in Fascist Italy''. London, England; New York, New York: Routledge, 2001. p. 17.</ref>: Հիմնական գաղափարական անազնվության օրինակները դրսևորվում էին Իտալական ֆաշիզմում կապված նացիստական Գերմանիայի հետ հարաբերությունների փոփոխություններում<ref name="John Pollard 1998. p. 129">John Pollard. The Fascist Experience in Italy. Routledge, 1998. p. 129.</ref>: Հայտնի է, որ պաշտոնական արտաքին քաղաքականության դիրքորոշումները օգտագործում էին հռետորական [[գաղափարական հիպերբոլա]] ՝ արդարացնելու համար սեփական գործողությունները, չնայած, [[Դինո Գրանդի
1934 թվականին Ավստրիայի կանցլեր Դոլֆուսի սպանությունից հետո անտագոնիզմը «պայթեց» ֆաշիստական Իտալիայի և նացիստական Գերմանիայի միջև, Մուսոլինին և իտալացի ֆաշիստները քննադատեցին նացիզմի ռասիստական տեսակետները, մասնավորապես ֆաշիզմը քննադատում էր [[Սկանդինավիզմ
1938 թվականին Մուսոլինին հայտարարեց հակակոռուպցիոն նոր օրենքների ընդունումը ՝ ցույց տալու համար,որ ֆաշիզմը դեմ է կոռուպցիային<ref name="John Pollard 1998. p. 129"/>: Բայց դա մինչև 1930-ականները,քանի որ նրանք սկսեցին համագործակցել նացիստական Գերմանիայի հետ, որոնք բնույթով հակակոռուպցիոն չէին, որոնց ազդեցությունը Եվրոպայում անընդհատ աճում էր: Դրան նախորդող շրջանում կային իտալացի հրեաներ,որոնք բարձր դիրքեր էին զբաղեցնում ֆաշիստների շրջանում՝ ներառելով [[Մարգարիտա Ցարֆատի
== Ծանոթագրություններ ==
|