Վիքիպեդիա

«Եգիպտոս»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
չ մեծամասամբ —>մեծ մասամբ, փոխարինվեց: մեծամասամբ → մեծ մասամբ oգտվելով ԱՎԲ
Տող 7.
}}
}}|languages=[[արաբերենի եգիպտական բարբառ|եգիպտական արաբերեն]]|government_type=[[ունիտար պետություն|ունիտար]] [[կիսանախագահական համակարգ|կիսանախագահական]]<br />[[հանրապետություն]]|largest_city=մայրաքաղաք|coordinates={{Coord|30|2|N|31|13|E|type:city}}|capital=[[Կահիրե]]|demonym=եգիպտացիներ|religion=[[Սուննի իսլամ]]|languages_type=պաշտոնական լեզու|leader_name1=[[Աբդել Ֆաթթահ Ալ-Սիսի|Աբդել Ֆաթթահ ալ-Սիսի]]|official_languages=[[արաբերեն]]|national_anthem=«[[Եգիպտոսի օրհներգ]]»<br />{{lang|ar|"بلادي، بلادي، بلادي"}}<br />«{{small|Հայրենիք, հայրենիք, հայրենիք}}»<br />[[File:Bilady, Bilady, Bilady.ogg|center]]|map_caption=Եգիպտոս Արաբական Հանրապետության տեղագրություն|image_map=Egypt on the globe (undisputed) (North Africa centered).svg|image_coat=Coat of arms of Egypt (Official).svg|image_flag=Flag of Egypt.svg|common_name=Եգիպտոսի|leader_title1=Նախագահ|leader_title2=Վարչապետ|area_sq_mi=387,048|established_date5=հունիսի 18, 1953|area_km2=1,010,408<ref>{{cite web |url=http://www.capmas.gov.eg/pdf/EgyptinFigures2015/EgyptinFigures/Tables/PDF/1-%20%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%83%D8%A7%D9%86/pop.pdf |title=Total area km2, pg.15 |publisher=Capmas.Gov – Arab Republic of Egypt |accessdate=8 May 2015 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150321110107/http://capmas.gov.eg/pdf/EgyptinFigures2015/EgyptinFigures/Tables/PDF/1-%20%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%83%D8%A7%D9%86/pop.pdf |archivedate=21 March 2015 |df= }}</ref>|area_rank=29-րդ|established_date6=հունվարի 18, 2014|established_event6=Ներկայիս Սահմանադրության ընդունում|established_date4=հուլիսի 23, 1952|established_event4=[[Հուլիսյան հեղափոխություն (1952)|Հեղափոխության հաղթանակ]]|established_event5=[[Հուլիսյան հեղափոխություն (1952)|Հանրապետության հռչակում]]|leader_name2=Մուստաֆա Մադբուլի|established_date3=փետրվարի 28, 1922|established_event3=Անկախություն [[Միացյալ Թագավորություն]]ից|established_date2=հուլիսի 9, 1805<ref>{{cite book |author=Pierre Crabitès |title=Ibrahim of Egypt |url=https://books.google.com/books?id=1NbCRckI3EoC&pg=PA1 |accessdate=10 February 2013 |year=1935 |publisher=Routledge |isbn=978-0-415-81121-7 |page=1 |quote=...&nbsp;on July 9, 1805, Constantinople conferred upon Muhammad Ali the pashalik of Cairo&nbsp;... |archive-url=https://web.archive.org/web/20130509064900/http://books.google.com/books?id=1NbCRckI3EoC&pg=PA1 |archive-date=9 May 2013 |dead-url=no |df=dmy-all }}</ref>|established_event2=[[Եգիպտոսի ալբանական գահատոհմ]]ի հաստատում|established_date1=շուրջ մ․թ․ա․ 3150|established_event1=[[Հին Եգիպտոս|Հին եգիպտական պետության]] կազմավորում<ref>{{cite book |last1=Goldschmidt |first1=Arthur |title=Modern Egypt: The Formation of a Nation-State |url=https://books.google.com/books?id=YmZyAAAAMAAJ&q=state |year=1988 |publisher=Westview Press |location=Boulder, CO |isbn=978-0-86531-182-4 |page=5 |quote=|access-date=20 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150906085602/https://books.google.com/books?id=YmZyAAAAMAAJ&q=state |archive-date=6 September 2015 |dead-url=no |df=dmy-all }}</ref><ref>{{cite web |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/5309.htm |title=Background Note: Egypt |date=10 November 2010 |publisher=United States Department of State Bureau of Near Eastern Affairs |accessdate=5 March 2011 |df=dmy-all }}</ref>|lower_house=|footnote_b={{note|estevent}}Մերձավոր Արևելքի հնագույն ժողովուրդներից միայն եգիպտացիներն են, որոնք կարողացել են պահպանել իրենց երկիրն ու պետականությունը մինչ օրս,
թեպետ նրանք երկու անգամ փոխել են իրենց լեզուն և կրոնը։ Ինչ-որ իմաստով, եգիպտացիները համարվում են աշխարհի հնագույն ազգությունը։<ref>{{cite book|author=Arthur Goldschmidt|title=Modern Egypt: The Formation of a Nation-State|url=https://books.google.com/books?id=YmZyAAAAMAAJ|year=1988|publisher=Westview Press|isbn=978-0-86531-182-4}}</ref>|Տարացք=1.001.419 կմ (29- րդ)}}'''Եգիպտոս''' ({{lang-ar|مِصر}}, {{lang-arz|مَصر}}, {{lang-cop|Ⲭⲏⲙⲓ}}), պաշտոնական անվանումը՝ '''Եգիպտոսի Արաբական Հանրապետություն''' ({{lang-ar|جمهورية مصر العربية}}), [[Մայրցամաք|միջմայրցամաքային]] [[Ինքնիշխան պետություն|պետություն]] [[Հյուսիսային Աֆրիկա|Աֆրիկայի հյուսիսարևելյան]] և [[Ասիա|Ասիայի]]՝յի՝ [[Արաբական թերակղզի|Արաբական թերակղզու]], հարավարևմտյան հատվածներում։ [[Սուեզի ջրանցք|Սուեզի]] և Ակաբայի ծոցերի միջև ընկած [[Սինայի թերակղզի|Սինայի թերակղզին]]ն կատարում է ցամաքային կամրջի դեր և միացնում Եգիպտոսի ասիական և աֆրիկյան հատվածները։ Եգիպտոսը հյուսիս-արևելքում սահմանակցում է [[Իսրայել|Իսրայելին]]ին, [[Գազայի հատված|Գազայի հատվածում]]՝ում՝ [[Պաղեստինի Պետություն|Պաղեստինյան ինքնավարությանը]], հարավում՝ [[Սուդան|Սուդանին]]ին և արևմուտքում՝ [[Լիբիա|Լիբիային]]։յին։ Հյուսիսում ափերը ողողվում են [[Միջերկրական ծով|Միջերկրական]], իսկ արևելքում՝ [[Կարմիր ծով|Կարմիր ծովերի]]երի ջրերը։ Երկու ծովերը իրար միացված են [[Սուեզի ջրանցք|Սուեզի ջրանցքով]]։ով։ Կարմիր ծովով Եգիպտոսը սահմանակցում է [[Սաուդյան Արաբիա|Սաուդյան Արաբիային]]յին, Միջերկրականով՝ [[Հունաստան|Հունաստանին]]ին, [[Թուրքիա|Թուրքիային]]յին և [[Կիպրոս|Կիպրոսին]]ին, Ակաբայի ծոցով՝ [[Հորդանան|Հորդանանին]]։ին։
 
Հին եգիպտացիները ստեղծել են աշխարհի [[Հին Եգիպտոս|հնագույն պետակ կազմավորումներն]] ու [[Քաղաքակրթություն|քաղաքակրթությունըքաղաքակրթություն]]ը, որի նվաճումներ են [[Եգիպտական գիր|հիերոգլիֆային գիրը]], [[Քաղաքաշինություն|զարգացած քաղաքաշինությունը]], [[Եգիպտական դիցաբանություն|միասնական դիցարանը]] և [[Պետություն|կենտրոնացված պետական կառավարման]] հնագույն համակարգը<ref name="Midant-Reynes">{{Cite book|title=The Prehistory of Egypt: From the First Egyptians to the First Kings|last=Midant-Reynes|first=Béatrix|publisher=Blackwell Publishers|year=|isbn=|location=Oxford|pages=|quote=|via=}}</ref>։ [[Գիզայի բուրգեր|Գիզայի բուրգերը]]ը, [[Մեծ Սֆինքս|Մեծ Սֆինքսը]]ը, ինչպես նաև [[Մեմփիս|Մեմփիսի]]ի, [[Թեբե (Եգիպտոս)|Թեբեի ավերակներն]] ու [[Արքաների հովիտ|Արքաների հովիտը]]ը կազմում են [[Հին Եգիպտոս|Հին Եգիպտոսից]]ից մեզ հասած պատմական ժառանգության մի մասը։ Ժամանակի ընթացքում Եգիպտոսը ենթարկվել է [[Հույներ|հույներիհույներ]]ի, [[Պարսիկներ|պարսիկներիպարսիկներ]]ի, [[Հռոմեական կայսրություն|հռոմեացիների]], [[Արաբներ|արաբներիարաբներ]]ի, [[Օսմանյան կայսրություն|օսմանյան թուրքերի]] և [[Նուբիացիներ|նուբիացիներինուբիացիներ]]ի ազդեցությանը: Սինայի թերակղզին նշանավորվում է որպես [[Քրիստոնեություն|վաղ քրիստոնեական կրոնի]] կենտրոններից մեկը, սակայն այս հանգամանքը չի խանգարում, որպեսզի 7-րդ դարում Եգիպտոսը դառնա [[Իսլամ|իսլամադավան պետություն]]։ [[Միջնադար|Զարգացած միջնադարում]] ձևավորվել է [[Մամլուքների սուլթանություն|Մամլուքների սուլթանությունը]]՝ը՝ [[Խաչակիրներ|խաչակիրներիխաչակիրներ]]ի գլխավոր հակառակորդներից մեկը [[Մերձավոր Արևելք|Մերձավոր Արևելքում]]։ում։ 16-ից մինչև 20-րդ դարերի սկիզբն ընկած ժամանակամիջոցում Եգիպտոսը հաջորդաբար կառավարվել է [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան]] և [[Բրիտանական կայսրություն|Բրիտանական կայսրությունների]]ների կողմից։ Ժամանակակից Եգիպտոսը ստեղծվել է 1922 թվականին՝ Բրիտանական կասրությունից անկախանալուց հետո։ Սակայն երկիրը փաստացիորեն [[Հուլիսյան հեղափոխություն (1952)|վերականգնել է ինքնիշխանությունը]] 1952 թվականին՝ ապստամբների կողմից օկուպացիոն վարչակարգի տապալումից, [[Սուեզի ջրանցք|Սուեզի ջրանցքի]]ի ազգայնացումից, Ֆարուք I-ի աքսորից և հանրապետության հռչակումից հետո։ Անկախությունից հետո Եգիպտոսը ներքաշվել է [[Արաբա-իսրայելական հակամարտություն|արաբա-իսրայելական հակամարտության]] մեջ, որի շրջանակներում էլ զբաղեցրել է [[Գազայի հատված|Գազայի հատվածը]]։ը։ Հաջորդիվ սակայն վերջիններս ստիպված են եղել ճանաչել [[Քեմփ Դեյվիդի համաձայնագրեր|Գազայի նկատմամբ Իսրայելի իրավունքները]]։ Ներակայումս Եգիպտոսի գլխավոր արտաքին մարտահրավերներն են [[Սուեզի ճգնաժամ|հետճգնաժամային բարդույթները]], [[Ահաբեկչություն|ահաբեկչության]] սպառնալիքը և տնտեսական խնդիրները։
 
Ըստ [[Պետական կարգ|կառավարման համակարգի]]՝ Եգիպտոսը [[Կիսանախագահական Հանրապետություն|կիսանախագահական հանրապետություն]] է։ Երկրի պաշտոնական կրոնը [[Սուննիսուննի իսլամ|սուննի իսլամն]]ն է<ref>{{cite web|url=http://www.sis.gov.eg/Newvr/Dustor-en001.pdf|title=Constitution of The Arab Republic of Egypt 2014|website=sis.gov.eg|archive-url=https://web.archive.org/web/20150718052913/http://www.sis.gov.eg/Newvr/Dustor-en001.pdf|archive-date=18 July 2015|dead-url=no|accessdate=13 April 2017|df=dmy-all}}</ref>, լեզուն՝ [[Արաբերեն|արաբերենըարաբերեն]]ը (բնակչության մեծամասնությունը խոսում է [[Արաբերենիարաբերենի եգիպտական բարբառ|արաբերենի եգիպտական բարբառով]]ով): Ավելի քան 95 միլիոն բնակչությամբ՝ Եգիպտոսը [[Հյուսիսային Աֆրիկա|Հյուսիսային Աֆրիկայի]]յի, [[Մերձավոր Արևելք|Մերձավոր Արևելքի]]ի և [[Արաբական աշխարհ|Արաբական աշխարհի]]ի ամենաբնակեցված պետությունն է (այս ցուցանիշով՝ երրորդը՝ [[Աֆրիկա|Աֆրիկայում]]յում և տասնհինգերորդը՝ ամբողջ աշխարհում): Եգիպտոսի բնակչության ճնշող մեծամասնությունը բնակվում է [[Նեղոսի դելտա|Նեղոսի դելտայում]]՝յում՝ շուրջ 40 000 քառակուսի կիլոմետր տարածքում։ Սահարայի մաս կազմող [[Անապատներ|անապատային շրջանները]], որոնք կազմում են Եգիպտոսի տարածքի մեծ մասը, գրեթե բնակեցված չեն։ Եգիպտացիների գրեթե կեսը բնակվում է քաղաքային բնակավայրերում՝ [[Կահիրե|Կահիրեում]]ում, [[Ալեքսանդրիա|Ալեքսանդրիայում]]յում և [[Նեղոս գետ|Նեղոսի գետի]] ափին տեղաբաշխված մյուս քաղաքներում։
 
Եգիպտոսը տնտեսապես զարգացած պետություն է` ամենաբազմաճյուղը Մերձավոր Արևելքում։ 2016 թվականին Եգիպտոսը շրջանցել է [[Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն|Հարավաֆրիկյան Հանրապետությանը (ՀԱՀ)]]՝ դառնալով [[Նիգերիա|Նիգերիայից]]յից հետո տնտեսապես երկրորդ ամենազարգացած պետությունը [[Աֆրիկա|Աֆրիկա մայրցամաքում]]<ref name="qz.com">{{cite web|url=https://qz.com/682877/south-africa-loses-its-spot-as-africas-second-largest-economy-to-egypt/|title=South Africa just lost its spot as Africa's second largest economy|archive-url=https://web.archive.org/web/20171113061237/https://qz.com/682877/south-africa-loses-its-spot-as-africas-second-largest-economy-to-egypt/|archive-date=13 November 2017|dead-url=no|accessdate=11 November 2017|df=dmy-all}}</ref><ref name="forbes.com">{{cite web|url=https://www.forbes.com/sites/tobyshapshak/2016/05/12/south-africas-economy-falls-to-third-behind-nigeria-egypt/#5de61a254b78|title=South Africa's Economy Falls To Third Behind Nigeria, Egypt|archive-url=https://web.archive.org/web/20171201045155/https://www.forbes.com/sites/tobyshapshak/2016/05/12/south-africas-economy-falls-to-third-behind-nigeria-egypt/#5de61a254b78|archive-date=1 December 2017|dead-url=no|accessdate=19 November 2017|df=dmy-all}}</ref>։ Եգիպտոսի Արաբական Հանրապետությունն անկախության օրվանից ի վեր հանդիսանում է [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|Միավորված ազգերի կազմակերպության]], [[Չմիացած երկրների շարժում|Չմիացած երկրների շարժման]], [[Արաբական լիգա|Արաբական լիգայի]]յի, [[Աֆրիկյան միություն|Աֆրիկյան միության]], [[Իսլամական կոնֆերանս կազմակերպություն|Իսլամական կոնֆերանսի]] և այլ կազմակերպությունների անդամ է։
 
== Պատմություն ==
{{հիմնական|Եգիպտոսի պատմություն}}Եգիպտական քաղաքակրթությունը ձևավորվել է [[Աֆրիկա|Աֆրիկայի]]յի հյուսիս-արևելքում` [[Նեղոս|Նեղոս գետի]] ստորին հոսանքի շրջաններում։ Մ․թ․ա․ 10-6-րդ հազարամյակներում Եգիպտոսի տարածքում բնակվող տոհմերն ու ցեղերն ապրել են թափառական կենցաղով՝ զբաղվել [[Հավաքչություն|հավաքչությամբ]], [[Որսորդություն|որսորդությամբ]], [[Ձկնորսություն|ձկնորսությամբ]]։ [[Նոր քարի դար|Նոր քարի]] և [[Պղնձասար|պղնձաքարի դարաշրջաններում]] Եգիպտոսի բնակիչներն անցում են կատարում նստակեցության․ սկսում զբաղվել գլխավորապես [[Երկրագործություն|երկրագործությամբ]] և [[Անասնապահություն|անասնապահությամբ]]։ Արտադրողական ուժերի զարգացման հետևանքով [[Նախնադար|տոհմատիրական կարգերը]] սկսում են հետզհետե քայքայվել և ձևավորվում են [[Դասակարգային կառուցվածք|վաղ դասակարգային հարաբերություններ]]<ref name="ReferenceA">Midant-Reynes, Béatrix. ''The Prehistory of Egypt: From the First Egyptians to the First Kings''. Oxford: Blackwell Publishers.</ref>։
 
=== Հին Եգիպտոս ===
{{main|Հին Եգիպտոս}}Արդյունքում՝ աստիճանաբար ձևավորվում են [[Պետության և իրավունքի պատմություն|առաջին պետական կազմավորումները]], որոնք միասնական պետության ստեղծումից հետո վերածվում են նահանգների։ Վերջիններս շարունակաբար կռիվներ էին մղում միմյանց դեմ՝ հարստության, իսկ ավելի ուշ՝ գերիշխանության համար։ Մ․թ․ա․ 4-րդ հազարամյակի մոտ կեսին մանր միավորումները համախմբվում են երկու բևեռների շուրջ, որի հետևանքով էլ հարավում առաջանում է [[Ստորին Եգիպտոսի թագավորություն|Ստորին Եգիպտոսի թագավորությունը]]՝ը՝ Բուտո կենտրոնով, իսկ հյուսիսում՝ Վերին Եգիպտոսը՝ Տերակոնպոլիս կենտրոնով։
[[Պատկեր:All_Gizah_Pyramids.jpg|alt=|ձախից|մինի|275x275փքս|[[Գիզայի բուրգեր|Գիզայի բուրգերը]]ը [[Աշխարհի յոթ հրաշալիքներ|հին աշխարհի յոթ հրաշալիքներից]] միակն է, որը պահպանվել է մինչ օրս։]]
Մ․թ․ա․ մոտ 3150 թվականին հյուսիսի թագավոր Մենեսը երկարատև համառ պայքարից հետո հասնում է առավելության և ծնկի բերում հակառակորդին<ref name="The British Museum">{{cite web|url=http://www.worldtimelines.org.uk/world/africa/nile_valley/6000-4000BC|title=The Nile Valley 6000–4000 BCE Neolithic|year=2005|publisher=The British Museum|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090214084636/http://www.worldtimelines.org.uk/world/africa/nile_valley/6000-4000BC|archivedate=14 February 2009|accessdate=21 August 2008|deadurl=yes|df=}}</ref>։ Այս դարակազմիկ իրադարձությունից հետո ձևավորվում է առաջին միասնական դինաստիան՝ [[Աբիդոս]] մայրաքաղաքով, որն էլ ազդարարում է [[Հին Եգիպտոս|Հին Եգիպտոսի]]ի վաղ թագավորության պատմության սկիզբը<ref name="Bard, Kathryn A 2000. p. 69">Bard, Kathryn A. Ian Shaw, ed. ''The Oxford Illustrated History of Ancient Egypt''. Oxford: Oxford University Press, 2000. p. 69.</ref>։ [[Եգիպտոսի վաղ թագավորություն|Վաղ թագավորությունը]] ներառում է առաջին երկու դինաստիաների պատմությունը<ref name="bbc.co.uk">{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/history/ancient/egyptians/apocalypse_egypt_01.shtml|title=The Fall of the Egyptian Old Kingdom|date=17 February 2011|publisher=BBC|archive-url=https://web.archive.org/web/20111117133705/http://www.bbc.co.uk/history/ancient/egyptians/apocalypse_egypt_01.shtml|archive-date=17 November 2011|dead-url=no|accessdate=3 November 2011|df=dmy-all}}</ref>։ Հաջորդիվ՝ իշխանության գլուխ է անցնում երրորդ թագավորական հարստությունը, որի ներկայացուցիչներից Ջոսեր փարավոնը իրականացնում է վարչաքաղաքական բարեփոխումներ, որոնք միտված էին կառավարման կուռ համակարգի ձևավորմանը։ Այս շրջանում փարավոնի իշխանությունը հայտարարվում է աստվածատուր, իսկ փարավոնը` մարդ-աստված: Եգիպտոսն իր հզորության գագաթնակետին է հասնում չորրորդ արքայատոհմի իշխանավարման հատվածում։ Եգիպտացիները սկսեցին արշավանքներ ձեռնարկել հարևան երկրների դեմ` դեպի հարավ` [[Նուբիա]], դեպի արևմուտք` [[Լիբիա]], և հյուսիս-արևելք` [[Սինայի թերակղզի|Սինայի]] և [[Պաղեստին]]։ Այս շրջանում է կառուցվել աշխարհի հրաշալիքներից մեկը՝ [[Քեոփսի բուրգ|Քեոփսի բուրգը]]։ը։ Մ.թ.ա. 23-րդ դարում սկսվում է Եգիպտոսի մասնատումը, որին հաջորդած գահակալական կռիվների արդյունքում (ի սկզբանե այն ուղղված էր նաև արտաքին միջավայրի զավթիչների դեմ) փարավոնների իշխանության պատմությունը թևակոխում է նոր շրջափուլ։ Եգիպտոսի միավորմամբ սկսվում է քաղաքական, տնտեսական և մշակութային նոր վերելքը, որը տևում է շուրջ երեք դար և հայտնի դառնում միջին թագավորությունանվանմամբ։ Մ․թ․ա․ 17-րդ դարում [[Նեղոսի դելտա|Նեղոսի դելտան]]ն նվաճում են հիքոստները, որոնք էլ հիմնում են [[Ավարիս|Ավարիս մայրաքաղաքը]]։ Միջին թագավորությունից որոշ ժամանակ անց [[Հիքսոսներ|հիքսոսներիհիքսոսներ]]ի դեմ սկսում են պայքարել Թեբեի շուրջ համախմբված նոմերը, որոնց հաջողվում է վտարել հիքստներին և հիմնադրել Եգիպտոսի նոր թագավորությունը։
 
Գիզայի մեծ սֆինքս
{| class="graytable"
|+
| width="65%" align="center" |<big>Հին Եգիպտոսի պատմական ժառանգության մաս կաղմող ամենահայտնի օբյեկտներից մեկը հնագույն սֆինքն է։ Այն իրենից ներկայացնում է կնոջ գլխով, [[Առյուծ|առյուծիառյուծ]]ի մարմնով ու թաթերով, [[Արծիվ|արծվի]] թևերով, ցլի պոչով դիցաբականական արարած։ Սֆինքսներից ամենահայտնին Քեոփսի բուրգի հարևանությամբ գտնվող Մեծ սֆինքսն է։ Չնայած նրան, որ կառույցի տարեթիվը հայտնի չէ, ենթադրվում է, որ այն մ.թ.ա. 2558-2532 թվականներին իշխած Քեֆրեն փարավոնի արտապատկերումն է։ Ամբողջությամբ կրաքարի ժայռից կառուցված արձանի երկարությունը՝ 60, բարձրությունը՝ 20 մետր է։ Սֆինքսը հին եգիպտացիների մոտ հայտնի է եղել տարբեր անուններով: Ներկայիս պայմանական անվանումը սահմանել է [[Հերոդոտ|Հերոդոտը]]։ը։</big>
|
| width="25%" |[[Պատկեր:Sphinx_of_Giza_and_Kheops_pyramid_(2428353542).jpg|alt=|border|աջից|257x257փքս]]
|
|}
Ավելի ուշ շրջանում Եգիպտոսի տարածքն ասպատակում են [[Լիբիա|լիբիացիներըլիբիա]]ցիները, [[Նուբիացիներ|նուբիացիներընուբիացիներ]]ը և [[Ասորիներ|ասորիներըասորիներ]]ը, որոնք ժամանակ առ ժամանակ խարխլում են թագավորական իշխանությունն ու պետականությունը։ Այնուամենայնիվ, վերջիններիս դեմ պայքարում հաղթանակ են տոնում եգիպտացիները՝ ազատագրելով իրենց երկիրը<ref name="The Kushite Conquest of Egypt">{{cite web|url=http://www.ancientsudan.org/history_06_nubconegypt.htm|title=The Kushite Conquest of Egypt|publisher=Ancientsudan.org|archive-url=https://web.archive.org/web/20110201014554/http://www.ancientsudan.org/history_06_nubconegypt.htm|archive-date=1 February 2011|dead-url=no|accessdate=25 August 2010}}</ref>։ Պսամետիկոս I փարավոնը և նրա հաջորդները սերտ առևտրական հարաբերություններ են հաստատում [[Հույներ|հույներիհույներ]]ի, [[Փյունիկեցիներ|փյունիկեցիներիփյունիկեցիներ]]ի, [[Հրեաներ|հրեաներիհրեաներ]]ի և այլ ժողովուրդների հետ։
 
==== Եգիպտոսը Աքեմենյան տերության կազմում ====
{{հիմնական|Կամբյուսես II{{!}}Եգիպտոսի աքեմենյան նվաճում}}[[Քաղաքակրթություն|Քաղաքակրթության]] հետագա ծաղկումը վերաձևում է արևելքի քաղաքական սահմանները։ Մասնավորապես, [[Իրանական բարձրավանդակ|Իրանական բարձրավանդակում]]ում աննախադեպ զարթոնք է ապրում [[Աքեմենյան պետություն|պարսից թագավորությունը՝ Աքեմենյան տերությունը]], որը զավթողական նկրտումներ ուներ իր հարևանների նկատմամբ։ [[Մ.թ.ա. 525|Մ․թ․ա․ 525 թվականին]] աքեմենյան բանակը՝ արքայից արքա [[Կամբյուսես II|Կամբյուսես II-ի]] գլխավորությամբ, արշավում է Եգիպտոս։ [[Նեղոս|Նեղոսի]]ի դելտայում՝ Պելուսիոնի մոտ, պարսից բանակը հաղթանակ է տոնում փարավոն Պսամմետիկոս III-ի նկատմամբ։ Գրավելով մայրաքաղաք [[Մեմփիս|Մեմփիսը]]՝ը՝ Կամբյուսեսն իրեն հռչակում է փարավոն՝ հիմնելով նոր՝ քսանյոթերորդ դինաստիան։ Շուտով սակայն Կամբյուսեսը ստիպված է լինում վերադառնալ [[Շոշ (քաղաք, Իրան)|Շոշ]]՝ Եգիպտոսը թողնելով [[Սատրապություն|սատրապության]] կարգավիճակի։ Քսանյոթերորդ արքայատոհմի բոլոր փարավոնները (բացառությամբ՝ Պետուբաստիս III-ի), որոնք իշխանավարում են մ․թ․ա․ 525-402 թվականների միջև ընկած ժամանակահատվածում, ինքնին Աքեմենյան տերության արքայից արքաներն էին, ովքեր ժառանգում էին [[Փարավոն|եգիպտական փարավոնի]] տիտղոսը աքեմենյան թագի հետ միաժամանակ։ Ժամանակ առ ժամանակ եգիպտացիները կարողանում են հուժկու ապստամբություն բարձրացնել օտարի տիրապետության դեմ, որոնք սակայն որևէ հիմնարար արդյունք չեն ունենում<ref name="Shaw 2002 p. 383">Shaw (2002) p. 383</ref>։
 
Երեսուներորդ դինաստիան փարավոնների ժամանակաշրջանի վերջին դինաստիան է, որը մեծապես կառավարվում է տեղացիների կողմից։ Մ․թ․ա․ 343 թվականին պարսից բանակը ջլատում է արքայատոհմի վերջին փարավոնի՝ [[Նեկտանեբ II|Նեկտանեբ II-ի]] ուժերը։ Այնուամենայնիվ, այս միջադեպից շատ չանցած տարածաշրջանը հայտնվում է արտաքին լուրջ սպառնալիքների կիզանուտում, որոնք էլ Աքեմենյան տերության արքայից արքային ստիպում են պատրաստվել վճռական պատերազմի։
Տող 42.
{{հիմնական|Պտղոմեոսյան Եգիպտոս}}
[[Պատկեր:Placido_Costanzi_-_Alexander_the_Great_Founding_Alexandria_-_Walters_37790.jpg|մինի|270x270փքս|«Ալեքսանդր Մակեդոնացին հիմնադրում է Ալեքսանդրիան»։ Հեղինակ՝ իտալացի նկարիչ Պլաչիդո Կոստանցա։ Ալեքսանդրիան Մակեդոնացու կողմից հիմնադրված առաջին խոշոր քաղաքն էր։]]
[[Իսոսի ճակատամարտ|Իսոսի ճակատամարտից]]ից հետո Եգիպտոս է ներխուժում [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացին]]՝ն՝ հունամակեդոնական բանակի գլուխն անցած։ Պարսից լծի ներքո գտնվող այս երկրում արևմտյան նվաճողին ընդունում են որպես ազատարարի և հենց նույն օրն էլ վերջինիս հռչակում փարավոն։ Ալեքսանդր Մեծը մ․թ․ա․ 332 թվականին ձեռնամուխ է լինում [[Ալեքսանդրիա|միջերկրածովյան Ալեքսանդրիա]] քաղաքի հիմնադրմանը, որը հաջորդիվ դառնում է [[Հելլենականության դարաշրջան|հելլենիստական աշխարհի]] կենտրոններից մեկը։ Նշանավոր զորավարի մահվանը հաջորդած [[Դիադոքոսներ|Դիադոքսների պատերազմի]] արդյունքում Եգիպտոսը հասնում է Ալեքսանդրի հավատարիմ զորավարներից [[Պտղոմեոս Լագոս|Պտղոմեոսին]]։ Վերջինս ընդունում է եգիպտական բարքերն ու արարողակարգերը՝ հռչակվելով երկրի նոր փարավոն։ [[Պտղոմեոսյան հարստություն|Պտղոմեոսյան հարստության]] առաջին ներկայացուցիչների օրոք [[Հելլենիզմ|հելլենիստական]] Եգիպտոսը համարվում էր Արևելքի հզորագույն պետություններից մեկը, իսկ նրա մայրաքաղաք Ալեքսանդրիան՝ [[Արևելյան Միջերկրական|Արևելյան Միջերկրականի]]ի խոշորագույն նավահանգիստն և առևտրաարհեստավորական-մշակութային կենտրոնը<ref>{{cite book|title=Egypt after the Pharaohs 332 BC – AD 642|last=Bowman|first=Alan K|publisher=University of California Press|year=1996|isbn=0-520-20531-6|edition=2nd|location=Berkeley|pages=25–26}}</ref><ref name="Stanwick 2003">{{cite book|title=Portraits of the Ptolemies: Greek kings as Egyptian pharaohs|last=Stanwick|first=Paul Edmond|publisher=University of Texas Press|year=2003|isbn=0-292-77772-8|location=Austin|pages=}}</ref>։
 
Հռոմեացիների դավադրությունների հետևանքով մ․թ․ա․ 88 թվականին [[Պտղոմեոսյան Եգիպտոս|Եգիպտոսից]] հեռանում է արքայազն [[Պտղոմեոս Դիոնիսոս|Պտղոմեոս Դիոնիսոսը]]ը, ում փոխարեն Սենատը այս երկրի ղեկավարի պաշտոնում նշանակում է իր կամակատար Պտղոմեոս XVI-ին (վերջինս իր կառավարման սկզբնամասում Եգիպտոսը կտակում է [[Հռոմեական հանրապետություն|հանրապետական Հռոմին]]): Իրավիճակը հարթվում է [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] [[արքայից արքա]] [[Տիգրան Մեծ|Տիգրան Մեծի]]ի ջանքերով, որն օգնում է գահի օրինական ժառանգորդին հաստատվել սեփական երկրում։ Դրանից հետո Հայաստանը կարճ ժամանակ ազդեցություն է ձեռք բերում Եգիպտոսում։ Պտղոմեոսյան դինաստիայի վերջին ներկայացուցիչը հանդիսացող [[Կլեոպատրա|Կլեոպատրա VII-ը]] ինքնասպան է լինում իր սիրեցյալի՝ Հռոմի եռապետ [[Մարկոս Անտոնիոս|Մարկոս Անտոնիոսի]]ի մահվանից հետո։ Կարճ ժամանակ անց Եգիպտոսը նվաճում է [[Օկտավիանոս Օգոստոս|Օգոստոս Օկտավիանոսը]]՝ այն դարձնելով հռոմեական պրովինցիա։ Հռոմեական բռնազավթումից հետո անգամ հելլենիստական մշակույթը շարունակում է բարգավաճել այս երկրում։
 
1-ին դարում Եգիպտոսում տարածվում է քրիստոնեական կրոնը՝ [[Մարկոս Ավետարանիչ|Սուրբ Մարկոս Ավետարանչի]] գործուն ջանքերով<ref name="georgetown">{{cite web|url=http://berkleycenter.georgetown.edu/resources/countries/egypt|title=Egypt|last=|first=|date=|website=|publisher=Berkley Center for Religion, Peace, and World Affairs|archive-url=https://web.archive.org/web/20111220145046/http://berkleycenter.georgetown.edu/resources/countries/egypt|archive-date=20 December 2011|dead-url=yes|accessdate=14 December 2011}} See drop-down essay on "Islamic Conquest and the Ottoman Empire"</ref>։ [[Դիոկղետիանոս]] կայսեր բարեփոխումների արդյունքում [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական տիրակալությունը]] բաժանվում է երկու մասերի, իսկ Եգիպտոսը դառնում է [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական կայսրության]] մի մասը։ Վերջինիս կառավարման տարիները նշանավորվում են նաև քրիստոնյաների աննախադեպ հետապնդումներով, մինչդեռ հենց այս ժամանակահատվածում էլ տեղի է ունենում [[Նոր Կտակարան|Աստվածաշնչի Նոր կտակարանի]] [[եգիպտերեն]] թարգմանությունը։ [[Քաղկեդոնի ժողով|451 թվականի Քաղկեդոնի ժողովի]] արդյունքում ստեղծվում է [[Ղպտիղպտի ուղղափառ եկեղեցի|ղպտի ուղղափառ եկեղեցին]]ն<ref>Kamil, Jill. ''Coptic Egypt: History and Guide''. Cairo: American University in Cairo, 1997. p. 39</ref>։
 
=== Միջնադարյան Եգիպտոս ===
Եգիպտոսը բյուզանդական գերագահության ներքո մնում է մինչև [[7-րդ դար|7-րդ դարի]]ի առաջիկա տասնամյակները, որից հետո՝ [[Բյուզանդա-սասանյան պատերազմ (602-628 թթ.)|602-628 թվականների բյուզանդա-պարսկական պատերազմների]] արդյունքում, անցնում է [[Սասանյան Պարսկաստան|Սասանյան Պարսկաստանին]]։ին։ 639-642 թվականներին տարածաշրջանը ենթարկվում է [[Արաբական խալիֆայություն|Արաբական խալիֆայության (Բարեպաշտ խալիֆների պետության)]] մուսուլմանական զորքի ներխուժմանն ու նվաճմանը։ Արաբները զավթելով [[Նեղոսի դելտա|Նեղոսի դելտան]]՝ն՝ այստեղ են բերում իրենց հայրենի հողերում ծագած նոր կրոնը՝ [[Իսլամ|իսլամըիսլամ]]ը (մասնավորապես՝ [[Սուննի իսլամ|սուննի ուղղության ուսմունքը]])։
 
Այս ժամանակաշրջանում Եգիպտոսում տեղի են ունենում դարակազմիկ փոփոխություններ, որոնք նպաստում են երկրի էթնիկական և կրոնական կազմի շրջադարձային փոփոխությանը։ Մասնավորապես, ինչպես այստեղ, այնպես էլ նվաճյալ այլ տարածքներում, սկսվում են իսլամականացման և արաբականացման հարկադիր և կամընտրական գործընթացներ, որոնք առավել ցայտուն կերպով արտահայտվում են Եգիպտոսի պարագայում։ 639 թվականին 4000-անոց [[Օմայյան խալիֆայություն|Օմայյան խալիֆայության]] զորախմբերը՝ [[Ամր իբն ալ-Աս|Ամր իբն ալ-Ասի]]ի հրամանատարությամբ, արշավում են Եգիպտոս։ Հելիոպոլիսի ճակատամարտում արաբական բանակը վճռական հաղթանակ է տանում բյուզանդացիների նկատմամբ՝ ամրապնդելով իրենց դիրքերը նվաճված [[Հյուսիսային Աֆրիկա|հյուսիսաֆրիկյան տարածքներում]]։ Ալեքսանդրիան մուսուլմաններից վերադարձնելու վերջին փորձը կատարում է Բյուզանդիայի կայսր [[Կոստանդ Բ|Կոստանդ Բ-ն]], որի նավատորմը ևս ջախջախվել է [[Միջերկրական ծով|Միջերկրական ծովում]]։ում։
 
Վաղ միջնադարում Դեղոսի դելտայում հիմնադրվում է [[Ֆուստատ]] քաղաքը, որը, սակայն, ավերվում է [[Խաչակրաց արշավանքներ|Խաչակրաց արշավանքների]]ի շրջանակներում։ Ավելի ուշ՝ 986 թվականին, հիմնադրվում է Եգիպտոսի ներկայիս [[Կահիրե|մայրաքաղաք Կահիրեն]], որը հավակնում էր դառնալ խալիֆայության ամենահարուստ և ընդարձակ քաղաքը։
 
==== Աբբասյան տիրապետություն ====
Տող 62.
[[File:Crop limit, Nile Valley-2.jpg|thumb|upright=1.25|[[Նեղոս]]ի հովիտը [[Լուքսոր]]ի մոտ։]]
[[File:Qesm Marsa Alam, Red Sea Governorate, Egypt - panoramio (6).jpg|thumb|upright=1.25|Ժայռոտ լանդշաֆտ [[Մարսա Ալամ]]ում։]]
Եգիպտոսը գլխավորապես գտնվում է հյուսիսային լայնության 22- 32 աստիճանների և արևելյան երկայնության 25-35 աստիճանների միջև։ Այն ունի 1,001,450 քառակուսի կիլոմետր տարածք (386, 660 քառակուսի մղոն)<ref><span class="citation book">Goldschmidt Arthur (1988)։ [https://books.google.com/books?id=YmZyAAAAMAAJ&q=state ''Modern Egypt: The Formation of a Nation-State'']։ Boulder, CO: Westview Press։ էջ&nbsp;5։ [[International Standard Book Number|ISBN]]&nbsp;[[Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-86531-182-4|978-0-86531-182-4]]։ [https://web.archive.org/web/20150906085602/https://books.google.com/books?id=YmZyAAAAMAAJ&q=state Արխիվացված] օրիգինալից 6 September 2015-ին<span class="reference-accessdate">։ Վերցված է <span class="nowrap">20 June</span> 2015</span></span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D4%B5%D5%A3%D5%AB%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D5%BD&rft.au=Goldschmidt%2C+Arthur&rft.aufirst=Arthur&rft.aulast=Goldschmidt&rft.btitle=Modern+Egypt%3A+The+Formation+of+a+Nation-State&rft.date=1988&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-86531-182-4&rft.pages=5&rft.place=Boulder%2C+CO&rft.pub=Westview+Press&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DYmZyAAAAMAAJ%26q%3Dstate&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;">&nbsp;</span></span> <span style="display:none;font-size:100%" class="error citation-comment"><code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">&#x7C;df=</code> պարամետրը գոյություն չունի ([[:en:Help:CS1 errors#parameter_ignoredparameter ignored|օգնություն]])</span>
[[Կատեգորիա:Cite:Գոյություն չունեցող արգումենտներ օգտագործող կաղապարներով հոդվածներ]]</ref>, ինչի շնորհիվ 30-րդն է՝ [[Աշխարհի երկրներն ըստ տարածքի|ամենամեծ տարածք ունեցող պետությունների]] շարքում։ Եգիպտոսի չափազանց չոր կլիմայի պատճառով՝ երկրի բնակչության ճնշող մեծամասնությունը կենտրոնացված է [[Նեղոս|Նեղոսի հովտի]] և [[Նեղոսի դելտա|դելտայի]] շրջանում, ինչը ենթադրում է բնակչության 99 %-ը բնակվում է երկրի տարածքի 5.5% վրա<ref><span class="citation web">[https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/5309.htm «Background Note: Egypt»]։ United States Department of State Bureau of Near Eastern Affairs։ 10 November 2010<span class="reference-accessdate">։ Վերցված է <span class="nowrap">5 March</span> 2011</span></span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D4%B5%D5%A3%D5%AB%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D5%BD&rft.btitle=Background+Note%3A+Egypt&rft.date=10+November+2010&rft.genre=book&rft.pub=United+States+Department+of+State+Bureau+of+Near+Eastern+Affairs&rft_id=https%3A%2F%2F2009-2017.state.gov%2Fr%2Fpa%2Fei%2Fbgn%2F5309.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;">&nbsp;</span></span> <span style="display:none;font-size:100%" class="error citation-comment"><code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">&#x7C;df=</code> պարամետրը գոյություն չունի ([[:en:Help:CS1 errors#parameter_ignoredparameter ignored|օգնություն]])</span>
[[Կատեգորիա:Cite:Գոյություն չունեցող արգումենտներ օգտագործող կաղապարներով հոդվածներ]]</ref>։ Եգիպտացիների 98 %-ը բնակվում է երկրի տարածքի 3 %-ի վրա<ref><span class="citation book">Pierre Crabitès (1935)։ [https://books.google.com/books?id=1NbCRckI3EoC&pg=PA1 ''Ibrahim of Egypt'']։ Routledge։ էջ&nbsp;1։ [[International Standard Book Number|ISBN]]&nbsp;[[Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-415-81121-7|978-0-415-81121-7]]։ [https://web.archive.org/web/20130509064900/http://books.google.com/books?id=1NbCRckI3EoC&pg=PA1 Արխիվացված] օրիգինալից 9 May 2013-ին<span class="reference-accessdate">։ Վերցված է <span class="nowrap">10 February</span> 2013</span>։ «...&nbsp;on July 9, 1805, Constantinople conferred upon Muhammad Ali the pashalik of Cairo&nbsp;...»</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D4%B5%D5%A3%D5%AB%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D5%BD&rft.au=Pierre+Crabit%C3%A8s&rft.aulast=Pierre+Crabit%C3%A8s&rft.btitle=Ibrahim+of+Egypt&rft.date=1935&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-415-81121-7&rft.pages=1&rft.pub=Routledge&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3D1NbCRckI3EoC%26pg%3DPA1&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;">&nbsp;</span></span> <span style="display:none;font-size:100%" class="error citation-comment"><code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">&#x7C;df=</code> պարամետրը գոյություն չունի ([[:en:Help:CS1 errors#parameter_ignoredparameter ignored|օգնություն]])</span>
</ref>։
[[Կատեգորիա:Cite:Գոյություն չունեցող արգումենտներ օգտագործող կաղապարներով հոդվածներ]]</ref>։▼
 
Եգիպտոսն արևմուտքում սահմանակից է [[Լիբիա]]յին, հարավում՝ [[Սուդան]]ին, իսկ արևելքում՝ [[Իսրայել]]ին և [[Գազայի հատված]]ին։ Շնորհիվ իր աշխարհագրական դիրքի՝ Եգիպտոսը մեծ դերակատարություն ունի [[Աշխարհաքաղաքականություն|աշխարհաքաղաքականության]] մեջ։ Լինելով միջմայրցամաքային պետություն՝ այն ցամաքային կամուրջ է Աֆրիկայի և Ասիայի միջև, որը հատվում է նավարկելի ջրուղիով ([[Սուեզի ջրանցք]])։ Վերջինը [[Միջերկրական ծով]]ը, [[Կարմիր ծով]]ի միջոցով, կապում է [[Հնդկական օվկիանոս]]ի հետ։
Տող 71.
Բացառությամբ Նեղոսի հովտի, Եգիպտոսի ռելիեֆի մեծ մասը կազմում են անապատները, որոնք ունեն մի քանի օազիսներ։ Քամիները ստեղծում են խոշոր ավազե [[դյուներ]], որոնց բարձրությունը հասնում է մինչև 100 ֆուտ (30 մետր)։ Եգիպտոսի տարածքում է գտնվում [[Սահարա անապատ|Սահարա]]յի և [[Լիբիական անապատ]]ների մի մասը։ Այս անապատները պաշտպանել են արևմտյան սպառնալիքներից պաշտպանել են Փարավոնների թագավորությունը և [[Հին Եգիպտոս]]ում համարվել որպես «կարմիր հողեր»։
 
[[Ալեքսանդրիա]]ն Եգիպտոսի մեծությամբ երկրորդ քաղաքն է։ Մյուս խոշոր քաղաքներից են [[Ասուան|Ասուա]]ը, [[Ասյուտ]]ը, երկրի ներկայիս մայրաքաղաք և խոշորագույն քաղաք [[Կահիրե]]ն, [[Էլ Մահալա Էլ Քուբրա]]ն, [[Գիզա]]ն, որտեղ գտնվում են [[Եգիպտական բուրգեր]]ը, [[Հուրգադա]]ն, [[Լուքսոր]]ը, [[Կոմ Օմբո]]ն, [[Սաֆագա]]ն, [[Պորտ Սաիդ]]ը, [[Շարմ էլ Շեյխ]]ը, [[Սուեզ]]ը, որը գտնվում է Սուեզի ջրանցքի արևելքում, [[Զակազիկ]]ը և [[Էլ Մինիա]]ն։ Օազիսների թվում են [[Բահարիա օազիս|Բահարիա]]ն, [[Դախլա օազիս|Դախլան]], [[Ֆարաֆրա օազիս|Ֆարաֆրան]], [[Խարգա օազիս|Խարգան]] և [[Սիվա օազիս|Սիվան]]։ [[Պրոտեկտորատ]]ների թվում են Ռաս Մոհամեդ ազգային պարկը, Զարանիկ պրոտեկտորատը և Սիվա օազիսը։
 
2015 թվականի մարտի 13-ին հայտարարվել է [[Եգիպտոսի հնարավոր նոր մայրաքաղաք|նոր մայրաքաղաք]] կառուցելու պլանների մասին<ref>{{cite news|title=Egypt to build new administrative and business capital|url=https://www.bbc.co.uk/news/business-31874886|work=BBC News|date=13 March 2015|access-date=20 June 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181216003921/https://www.bbc.co.uk/news/business-31874886|archive-date=16 December 2018|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref>։
Տող 79.
[[պատկեր:Snow_in_St._Katherine,_Sinai_Egypt_-_March_1,_2009.jpg|thumb|upright=1.25|[[Սինայի թերակղզի|Սինայի թերակղզու]] հարավային հատվածում գտնվող [[Սուրբ Կատարինե (Եգիպտոս)|Սուրբ Կատարինե]] քաղաքի ձմեռային առավոտներից մեկը։]]
 
Եգիպտոսում անձրևների մեծ մասը տեղում են ձմեռային ամիսներին<ref>{{Cite book|title=The Prehistory of Egypt: From the First Egyptians to the First Kings|lastname="Midant-Reynes|first=Béatrix|publisher=Blackwell Publishers|year=|isbn=|location=Oxford|pages=|quote=|via=}}<"/ref>։ Կահիրեից հարավ անձրևները տարեկան միջինում կազմում են 2-5 մմ՝ ընդորում մի քանի տարի ընդմիջումներով։ Հյուսիսային ափագծի վերին բարակ հատվածում անձրևների միջին տարեկան ցուցանիշը կարող է հասնել մինչև 410 մմ-ի<ref>{{cite web|url=http://www.sis.gov.eg/Newvr/Dustor-en001.pdf|title=Constitution of The Arab Republic of Egypt 2014|website=sis.gov.eg|archive-url=https://web.archive.org/web/20150718052913/http://www.sis.gov.eg/Newvr/Dustor-en001.pdf|archive-date=18 July 2015|dead-url=no|accessdate=13 April 2017|df=dmy-all}}</ref>՝ հատկապես հոկտեմբերից մարտ ամիսներն ընկած միջակայքում։ Ձյուն տեղում է Սինայի լեռներում և հյուսիսային ափագծում գտնվող այնպիսի քաղաքներում, ինչպիսիք են [[Դամիետա]]ն, [[Բալթիմ]]ը, [[Սիդի Բարանի]]ն, հազվադեպ նաև [[Ալեքսանդրիա]]յում։ Վերջին մի քանի տասնամյակներում, առաջին անգամ, 2013 թվականի դեկտեմբերի 13-ին քիչ քանակությամբ ձյուն է տեղացել Կահիրեում<ref>{{cite web|urlname=https://"qz.com"/682877/south-africa-loses-its-spot-as-africas-second-largest-economy-to-egypt/|title=South Africa just lost its spot as Africa's second largest economy|archive-url=https://web.archive.org/web/20171113061237/https://qz.com/682877/south-africa-loses-its-spot-as-africas-second-largest-economy-to-egypt/|archive-date=13 November 2017|dead-url=no|accessdate=11 November 2017|df=dmy-all}}</ref>։ Սառնամանիք և ցրտահարություն պատմական տարբեր ժամանակաշրջաններում տեղի են ունեցել Սինայի և Եգիպտոսի միջին հատվածներում։ Եգիպտոսը աշխարհի ամենաչոր և արևոտ երկիրն է, որի տարածքի մեծ մասը պատված է անապատներով։
 
[[պատկեր:Sand_Dunes_(Qattara_Depression).jpg|thumb|upright=1.25|Եգիպտոսի հյուսիս-արևմուտքում գտնվող Քատարայի իջվածքը։]]
Տող 86.
Մինչև Ասուանի ջրամբարի կառուցումը, Նեղոսը ջրածածկ է անում առափնյա հատվածները (խոսակցական լեզվով Նեղոսի պարգև)` հարստացնելով Եգիպտոսի հողը։ Այդ է պատճառը, որ Նեղոսի առափնյա հատվածները ողջ տարին հարուստ են առատ բերքով։
 
Գլոբալ տաքացման արդյունքում ծովի մակարդակի հնարավոր բարձրացումը կարող է սպառնալ Եգիպտոսի բնակեցված ափագծին և էապես ազդել երկրի տնտեսության, գյուղատնտեսության և արդյունաբերության վրա։ Կլիմայի որոշ փորձագետների կարծիքով, 21-րդ դարի վերջին, աճող ժողովրդագրաան ցուցանիշների հետ կապված, ծովի մակարդակի որոշակի բարձրացումը կարող է միլիոնավոր եգիպտացիների ստիպել դառնալ «էկոլոգիական փախստականներ»<ref>{{cite web|urlname=https://www."forbes.com"/sites/tobyshapshak/2016/05/12/south-africas-economy-falls-to-third-behind-nigeria-egypt/#5de61a254b78|title=South Africa's Economy Falls To Third Behind Nigeria, Egypt|archive-url=https://web.archive.org/web/20171201045155/https://www.forbes.com/sites/tobyshapshak/2016/05/12/south-africas-economy-falls-to-third-behind-nigeria-egypt/#5de61a254b78|archive-date=1 December 2017|dead-url=no|accessdate=19 November 2017|df=dmy-all}}</ref><ref>Midant-Reynes, Béatrix. ''The Prehistory of Egypt: From the First Egyptians to the First Kings''. Oxford: Blackwell Publishers.<name="ReferenceA"/ref>։
 
===Կենսաբազմազանություն===
{{main|Եգիպտոսի կենդանական աշխարհ}}
1992 թվականի հունիսի 9-ին Եգիպտոսն ստորագրել է «Կենսաբանական բազմազանության» կոնվենցիան, իսկ 1994 թվականի հունիսի 2-ին դարձել կոնվենցիայի մասնակից<ref>{{cite web|url=http://www.worldtimelines.org.uk/world/africa/nile_valley/6000-4000BC|title=The Nile Valley 6000–4000 BCE Neolithic|year=2005|publishername="The British Museum|archiveurl=https:"//web.archive.org/web/20090214084636/http://www.worldtimelines.org.uk/world/africa/nile_valley/6000-4000BC|archivedate=14 February 2009|accessdate=21 August 2008|deadurl=yes|df=}}</ref>։ Եգիպտոսը մշակել է Ազգային կենսաբազմազանության ռազմավարություն և գործողությունների պլան, որը կոնվենցիայի կողմից ստացվել է 1998 թվականի հուլիսի 31-ին<ref> name="Bard, Kathryn A. Ian Shaw, ed. ''The Oxford Illustrated History of Ancient Egypt''. Oxford: Oxford University Press, 2000. p. 69.<"/ref>։ Այն դեպքում, երբ Կենսաբանական բազմազանության կենտրոնի Ազգային կենսաբազմազանության ռազմավարությունը և գործողությունների պլանը, բացի կենդանիներից և բույսերից, անտեսում է կենսաբանական մյուս թագավորությունները<ref>{{cite web|urlname=http://www."bbc.co.uk"/history/ancient/egyptians/apocalypse_egypt_01.shtml|title=The Fall of the Egyptian Old Kingdom|date=17 February 2011|publisher=BBC|archive-url=https://web.archive.org/web/20111117133705/http://www.bbc.co.uk/history/ancient/egyptians/apocalypse_egypt_01.shtml|archive-date=17 November 2011|dead-url=no|accessdate=3 November 2011|df=dmy-all}}</ref>, Եգիպտոսի պլանը անսովոր էր՝ կյանքի բոլոր ձևերի վերաբերյալ հավասարաչափ տեղեկատվություն տրամադրելու համար։
 
Պլանում նշված է, Եգիպտոսից գրանցվել են կենսաբանական հետևյալ տեսակները․ ջրիմուռներ (1483 տեսակ), կենդանիներ (մոտ 15,000 տեսակ, որոնցից մոտ 10,000-ը միջատներ), սնկեր (ավելի քան 627 տեսակ), միաբջիջներ (319 տեսակ), բույսեր (2426 տեսակ), նախակենդանիներ (371 տեսակ)։ Որոշ խոշոր խմբերի դեպքում, ինչպես օրինակ քարաքոս կազմող սնկերի և նեմատոդների, հստակ թիվն անհայտ է։ Փոքր և լավ ուսումնասիրված խմբերի թվաքանակը, ինչպես օրինակ երկկենցաղների, թռչունների, ձկների, կաթնասունների և սողունների, հավանաբար, կավելանա, որովհետև Եգիպտոսից շարունակվում են գրանցվել նորանոր տեսակներ։ Սնկերի պարագայում, ներառյալ նաև քարաքոս կազմող սնկերը, ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ Եգիպտոսից գրանցվել են սնկերի շուրջ 2200 տեսակներ և նախատեսվում է, որ երկրում հանդիպող սնկերի վերջնական թվաքանակը, ավելի կմեծանա<ref>{{cite web|url=http://www.ancientsudan.org/history_06_nubconegypt.htm|titlename="The Kushite Conquest of Egypt|publisher=Ancientsudan.org|archive-url=https:"//web.archive.org/web/20110201014554/http://www.ancientsudan.org/history_06_nubconegypt.htm|archive-date=1 February 2011|dead-url=no|accessdate=25 August 2010}}</ref>։ Իսկ արդեն խոտերի պարագայում, Եգիպտոսից գրանցվել են 284 տեսակի բնական և արհեստական խոտեր<ref> name="Shaw (2002) p. 383<"/ref>։
 
==Կառավարման համակարգ==
{{Main|Եգիպտոսի քաղաքականություն}}
[[պատկեր:Abdel Fattah el-Sisi.jpg|266x266px|thumb|[[Աբդել Ֆաթթահ Ալ-Սիսի]]ն Եգիպտոսի գործող նախագահն է։]]
[[Եգիպտոսի խորհրդարան|Եգիպտոսի ներկայացուցիչների պալատ]]ը, որի անդամներն ընտրվում են հինգ տարի ժամկետով, երկրի գլխավոր օրենսդիր մարմինն է։ 2010 թվականից հետո երկրում խորհրդարանական առաջին ընտրությունները տեղի են ունեցել 2011 թվականի նոյեմբերի և 2012 թվականի հունվարի միջև ընկած ժամանակահատվածում, որի արդյունքում ձևավորված խորհրդարանը հետագայում ցրվել է։ Հայտարարվել է, որ հաջորդ ընտրությունները տեղի կունենան Սահմանդրության վավերացումից 6 ամիս անց՝ 2014 թվականի հունվարի 18-ին։ Այդ ընտրությունները տեղի են ունեցել երկու փուլով՝ 2015 թվականի հոկտեմբերի 17-ից դեկտեմբերի 2-ն ընկած ժամանակահատվածում<ref name=ao30aug>{{Cite news|url=http://english.ahram.org.eg/NewsContent/1/64/139288/Egypt/Politics-/Egypt-parliamentary-elections-to-start--October---.aspx|title=Timetable for Egypt's parliamentary elections announced; voting to start 17 Oct|agency=Ahram Online|date=30 August 2015|accessdate=11 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150904023424/http://english.ahram.org.eg/NewsContent/1/64/139288/Egypt/Politics-/Egypt-parliamentary-elections-to-start--October---.aspx|archive-date=4 September 2015|dead-url=no}}</ref>։ Եգիպտական օրենսդրության համաձայն՝ երկրի խորհրդարանը ձևավորվում է նախքան նախագահի ընտրվելը, սակայն ժամանակավոր նախագահ [[Ադլի Մանսուր]]ը տեղափոխել է ընտրությունների ժամկետները<ref>{{cite book|title=Portraits of the Ptolemies: Greek kings as Egyptian pharaohs|lastname="Stanwick|first=Paul Edmond|publisher=University of Texas Press|year=2003|isbn=0-292-77772-8|location=Austin|pages=}}<"/ref>։ Եգիպտոսի նախագահական ընտրությունները տեղի են ունեցել 2014 թվականի մայիսի 26-28-ը։ Մասնակցության ընդհանուր ցուցանիշը կազմել է 25,578,233 կամ ընտրողների ընդհանուր թվի 47.5%։ Մոտ 23 միլիոն 780 000 քվե է ստացել [[Աբդել Ֆաթթահ Ալ-Սիսի]]ն կամ ձայների ընդհանուր թվի 96․9 %-ը, այն դեպքում, երբ [[Համդեն Սաբահի]]ն ստացել է 757,511 կամ ձայների ընդհանուր թվի 3.1%-ը<ref>{{cite web|title=El-Sisi wins Egypt's presidential race with 96.91%|url=http://english.ahram.org.eg/NewsContent/1/64/102841/Egypt/Politics-/BREAKING-PEC-officially-announces-AbdelFattah-ElSi.aspx|website=English.Ahram.org|publisher=Ahram Online|accessdate=28 July 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140731100838/http://english.ahram.org.eg/NewsContent/1/64/102841/Egypt/Politics-/BREAKING-PEC-officially-announces-AbdelFattah-ElSi.aspx|archive-date=31 July 2014|dead-url=no}}</ref>։
 
Նախագահ [[Մուհամմեդ Մուրսի]]ի գլխավորած [[Մուսուլման եղբայրներ]]ի բռնապետական կառավարության դեմ տեղի ունեցած զանգվածային բողոքի ցույցերից հետո<ref name="morsi-think-again"/>, 2013 թվականի հուլիսի 3-ին գեներալ Աբդել Ֆաթթահ Ալ-Սիսն հայտարարել է իշխանությունից Մուրսիի տապալման և 2012 թվականին ընդունված Սահմանադրության կասեցման մասին։ Ձևավորվել է 50 հոգուց բաղկացած սահմանադրական կոմիտե, որը պետք է զբաղվեր Սահմանադրության բարեփոխմամբ։ Ավելի ուշ, Սահմանադրության նոր տարբերակը դրվել է հանրաքվեի և ընդունվել 2014 թվականի հունվարի 18-ին<ref>{{cite news|url=http://english.ahram.org.eg/News/80519.aspx|title=Who's Who: Members of Egypt's 50-member constitution committee|newspaper=Al-Ahram|accessdate=1 September 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130903224524/http://english.ahram.org.eg/News/80519.aspx|archive-date=3 September 2013|dead-url=no}}</ref>։
Տող 116.
Զինվորականները մեծ ազդեցություն ունեն Եգիպտոսի քաղաքական և տնտեսական կյանքի վրա և նրանց վրա չեն տարածվում հանրային կյանքի այլ հատվածների վրա տարածվող օրենքները։ [[Եգիպտոսի զինված ուժեր|Զինված ուժերն]] ունեն բավականաչափ իշխանություն, ազդեցություն և անկախ են պետությունից։ Զինված ուժերը համարվում են եգիպտական «խորը պետության» բաղկացուցիչ մաս<ref name="nytimes.com"/><ref>{{cite news|last=Cambanis|first=Thanassis|title=Succession Gives Army a Stiff Test in Egypt|url=https://www.nytimes.com/2010/09/12/world/middleeast/12egypt.html|accessdate=11 September 2010|newspaper=[[The New York Times]]|date=11 September 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20110503082713/http://www.nytimes.com/2010/09/12/world/middleeast/12egypt.html|archive-date=3 May 2011|dead-url=no}}</ref><ref>{{cite web |url=http://carnegie-mec.org/2015/04/15/egyptian-armed-forces-and-remaking-of-economic-empire |title=The Egyptian Armed Forces and the Remaking of an Economic Empire |publisher=[[Carnegie Endowment for International Peace]] |date=15 April 2015 |accessdate=23 June 2015 |author=Marshall, Shana |archive-url=https://web.archive.org/web/20150709153851/http://carnegie-mec.org/2015/04/15/egyptian-armed-forces-and-remaking-of-economic-empire |archive-date=9 July 2015 |dead-url=no }}</ref>:
 
Համաձայն Իսրայելի Քնեսեթի Արտաքին հարաբերությունների և պաշտպանության կոմիտեի նախկին ղեկավար [[Յուվալ Շտայնից]]ի՝ Եգիպտոսի ռազմաօդային ուժերն ունեն նույնքան ժամանակակից ռազմական ինքնաթիռներ, որքան [[Իսրայելի ռազմաօդային ուժեր]]ը։ Շտայնիցի խոսքերով՝ Եգիպտոսն ունի արևմտյան ավելի շատ տանկեր, հրետանի, հակաօդային պաշտպանության միջոցներ և ռազմանավեր, քան [[Իսրայելի զինված ուժեր|Իսրայելի զինված ուժերը]]ը<ref>{{cite web |url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/795822.html |title=Not the peace we expected |last=Steinitz |first=Yuval |work=Haaretz |date=4 December 2006 |accessdate=8 February 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090417084215/http://haaretz.com/hasen/spages/795822.html |archive-date=17 April 2009 |dead-url=no }}</ref>։ Իսրայելը ենթադրում է, որ Եգիպտոսը տարածաշրջանի երկրորդ պետությունն է, որն ունի լրտեսական արբանյակ՝ [[EgyptSat 1]]-ը<ref>{{cite news |last=Katz |first=Yaacov|url=http://www.jpost.com/MiddleEast/Article.aspx?id=48099|title=Egypt to launch first spy satellite|newspaper=The Jerusalem Post|date=15 January 2007}}</ref>, որն, ի հավելումն [[EgyptSat 2]]-ի, արձակվել է 2014 թվականի ապրիլի 16-ին<ref>{{cite news |url=http://spaceflightnow.com/news/n1404/16egyptsat2/ |title=Egyptian reconnaissance satellite launched by Soyuz |author=Stephen Clark |publisher=Spaceflight Now |date=16 April 2014 |accessdate=18 April 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419013018/http://spaceflightnow.com/news/n1404/16egyptsat2/ |archive-date=19 April 2014 |dead-url=no }}</ref>։
 
{{Բազմապատիկ պատկերներ
Տող 200.
[[պատկեր:2014 Egypt Products Export Treemap.png|thumb|upright=1.6|Եգիպտոսի արտահանումը ըստ ապրանքատեսակների (2014)։ Աղբյուրը՝ [http://atlas.cid.harvard.edu/explore/tree_map/export/egy/all/show/2014/ Harvard Atlas of Economic Complexity] ]]
 
Եգիպտոսի տնտեսությունը մեծապես հիմնված է գյուղատնտեսության, մեդիայի, էներգակիրների արտահանման, բնական գազի և զբոսաշրջության վրա։ Ավելի քան երեք միլիոն եգիպտացիներ աշխատում են երկրի սահմաններից դուրս, հիմնականում [[Լիբիա]]յում, [[Սաուդյան Արաբիա]]յում, [[Պարսից ծոց]]ի ավազանի երկրներում և [[Եվրոպա]]յում։ 1970 թվականին [[Ասուանի ջրամբար]]ի կառուցումից հետո, որի արդյունքում ձևավորվեց [[Նասերի լիճ]]ը, Նեղոսի ափին գյուղատնտեսության զարգացման մեծ հեռանկարներ առաջ եկան երկրի համար։ Բարելավվեց նաև Եգիպտոսի էկոհամակարգը։ Բնակչության արագ աճը, սահմանափակ [[վարելահողեր]]ը և Նեղոս գետից կախվածությունը, էապես ազդում են ռեսուրսների գերծախսի վրա, որն էլ իր հերթին ազդում է տնտեսության կայունության և վիճակի վրա։
 
Կառավարությունը ներդրումներ է կատարում հաղորդակցության և ֆիզիկական ենթակառուցվածների ոլորտներում։ Սկսած 1979 թվականից Եգիպտոսն [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ից ստանում է արտաքին ֆինանսական օգնություն (տարեկան մոտ 2,2 միլիարդ դոլար)։ [[Իրաքի պատերազմ]]ից հետո ԱՄՆ-ից ստացած միջոցների ծավալներով՝ Եգիպտոսն աշխարհում երրորդն է։ Եգիպտոսի տնտեսությունը մեծապես հիմնված է եկամտի հետևյալ երեք աղբյուրների վրա․ զբոսաշրջություն, արտագնա աշխատանքից ուղարկված տրանսֆերտներ և Սուեզի ջրանցքից ստացված եկամուտներ<ref>[http://www.undp.org.eg/Default.aspx?tabid=75 Egypt Country Profile] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20130601071446/http://www.undp.org.eg/Default.aspx?tabid=75 |date=1 June 2013}}. Undp.org.eg (11 February 2011). Retrieved 29 July 2013.</ref>։
Տող 213.
}}
 
Տևական ստագնացիայից հետո Եգիպտոսում տնտեսական պայմանները էականորեն սկսել են զարգանալ։ Պատճառը կառավարության կողմից ընդունված լիբերալ տնտեսական քաղաքականություններն են, ինչպես նաև զբոսաշրջությունից ստացված եկամուտներն ու [[արժեթղթերի շուկա]]յի զարգացումը։ [[Արժույթի միջազգային հիմնադրամ]]ն իր տարեկան զեկույցում Եգիպտոսին դասակարգել է աշխարհի այն պետությունների շարքում, որոնք նախաձեռնել են էական տնտեսական բարեփոխումներ<ref name=IMF>{{cite web|last=Enders|first=Klaus|title=Egypt: Reforms Trigger Economic Growth|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/survey/so/2008/car021308a.htm|work=International Monetary Fund|accessdate=2 February 2011|quote=In its most recent review of Egypt's economy, the IMF has said the expansion has broadened from energy, construction, and telecommunications to labor-intensive sectors such as agriculture and manufacturing.|archive-url=https://web.archive.org/web/20110204192917/http://www.imf.org/external/pubs/ft/survey/so/2008/CAR021308A.htm|archive-date=4 February 2011|dead-url=no}}</ref>։ 2003 թվականից սկսած կառավարության կողմից նախաձեռնվել են մի շարք տնտեսական բարեփոխումներ, ներառյալ մաքսատուրքերի և սակագների կտրուկ իջեցումը։ Նոր հարկային օրենսգիրքը, որն ուժի մեջ է մտել 2005 թվականից, կորպորատիվ հարկերը 40 %-ից իջեցրել է ներկայիս 20 %-ի, որի արդյունքում 2006 թվականին հարկային մուտքերն ավելացել են 100 %-ով։
 
[[պատկեր:Smartvillagelandscape.JPG|thumb|upright=1.2|left|Եգիպտոսի սմարթ հովիտը․ բիզնես շրջան Հոկտեմբերի 6 քաղաքում, որը հիմնադրվել է 2001 թվականին՝ բարձր տեխնոլոգիական բիզնեսն զարգացնելու համար։]]
Տող 222.
 
[[պատկեր:USS America (CV-66) in the Suez canal 1981.jpg|thumb|[[Սուեզի ջրանցք]]ը։]]
Եգիպտոսի ամենահայտնի միջազգային կազմակերպություններն են «[[Orascom Group]]»-ը և «Raya Contact Center»-ը։ Վերջին մի քանի տարիների ընթացքում էականորեն զարգացել և ընդլայնվել է ՏՏ հատվածը։ Եգիպտական մի շարք ստարտափեր իրենց նորարարությունները վաճառում են Հյուսիսային Ամերիկային և Եվրոպային՝ համագործակցելով այնպիսի կազմակերպությունների հետ, ինչպիսիք են Microsoft-ը, Oracle-ը և այլ խոշոր կորպորացիաներ։ Եգիպտական ընկերությունները համագործակցում են նաև արտասահմանյան փոքր և միջին մի շարք ձեռնարկությունների հետ։ Այդ ընկերությունների թվում են Xceed Contact Center-ը, Raya-ն, E Group Connections-ը և C3-ը։ Եգիպտոսի կառավարության անմիջական աջակցությամբ ՏՏ հատվածում ստեղծվում են եգիպտական մի շարք նոր ընկերություններ։
 
Մոտ 2,7 միլիոն եգիպտացիներ, որոնք արտագնա աշխատանքի են մեկնում այլ երկրներ, ակտիվորեն մասնակցում են երկրի բարգավաճմանը՝ դրամական փոխանցումների միջոցով (2009 թվականի տվյալներով՝ 7,8 միլիարդ ԱՄՆ դոլար), ինչպես նաև մարդկային և սոցիալական կապիտալի ու ներդրումների<ref name="IOMEgypt"/>։ Համաձայն [[Համաշխարհային բանկ]]ի տվյալների՝ 2012 թվականի դրությամբ արտագնա աշխատանքի մեկնած քաղաքացիների հայրենիք ուղարկած դրամական միջոցների ծավալը գերազանցել է ռեկորդային 21 միլիարդ դոլարը<ref>{{cite news|url=http://gulfnews.com/business/economy/global-remittance-flow-grows-10-77-to-514-billion-in-2012-world-bank-1.1172693|title=Global remittance flow grows 10.77% to $514 billion in 2012: World Bank|author=Saifur Rahman|date=April 2013|newspaper=Gulf News|accessdate=18 June 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130423033021/http://gulfnews.com/business/economy/global-remittance-flow-grows-10-77-to-514-billion-in-2012-world-bank-1.1172693|archive-date=23 April 2013|dead-url=no}}</ref>։
Տող 288.
* Քաղաքային բնակչությունը՝43 % (2008 թվական)։
 
[[Պատկեր:Egypt 2010 population density1.png|right|thumb|Եգիպտոսի բնակչության խտությունը (մարդ/քկմ<sup>2</sup>)]]
 
Եգիպտոսը [[Մերձավոր Արևելք]]ի ամենաշատ բնակեցված երկիրն է և բնկաչությամբ երկրորդ երկիրը [[Աֆրիկա]]յում. բնակաչությունը կազմում է 80,5 միլիոն մարդ՝ 2010 թվականի տվյալներով<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/eg.html |title=CIA – The World Factbook |publisher=Cia.gov |date= |accessdate=փետրվարի 1, 2011}}</ref>։ Բնակչությունն արագ աճել է 1970–2010 թվականներին՝ պայմանավորված բժշկության նվաճումների և գյուղատնտեսության արտադրողականության բարձրացման՝<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/in_depth/6496585.stm |title=The limits of a Green Revolution? |publisher=BBC News |date=մարտի 29, 2007 |accessdate=2010 թ․ օգոստոսի 25}}</ref> այսպես կոչված [[Կանաչ հեղափոխություն|Կանաչ հեղափոխության]] հետ<ref>{{cite web|author=Posted 8 April 2000 by admin|url=http://www.foodfirst.org/media/opeds/2000/4-greenrev.html|title=Food First/Institute for Food and Development Policy|publisher=Foodfirst.org|date=ապրիլի 8, 2000|accessdate=2010 թ․ օգոստոսի 25|archiveurl=http://www.webcitation.org/6CI41pnCz|archivedate=2012-11-19}}</ref>։ [[Նապոլեոն]]ի արշավանքի ժամանակ Եգիպտոսի բնակչությունը ընդամենը 3 միլիոն էր<ref>[http://countrystudies.us/egypt/55.htm Egypt — Population], ''U.S. Library of Congress''</ref>։ 1939 թվականին Եգիպտոսի բնակչությունը կազմում էր 16,5 միլիոն մարդ<ref>«''[https://books.google.am/books?id=gbe8RIn-ADgC&pg=PA207&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false Many histories deep: the personal landscape poets in Egypt, 1940-45]''». Roger Bowen (1995). p.207. ISBN 0-8386-3567-9</ref>։
Տող 296.
== Մշակույթ ==
{{Հիմնական|Եգիպտոսի մշակույթ}}
Եգիպտոսը արաբախոս աշխարհում մշակութային միտումներ սահմանողն է։ Արաբական և մերձավորարևելյան ժամանակակից մշակույթը մեծապես կրում է եգիպտական գրականության, երաժշտության, ֆիլմերի և հեռուստատեսության ազդեցությունը։ Եգիպտոսը տարածաշրջանում առաջատար դեր է ունեցել 1950-ական և 1960-ական թվականներին՝ արաբախոս աշխարհում ամրապնդելով եգիպտական մշակույթի կայացումը<ref>{{cite web|url=http://www.ipsnews.net/news.asp?idnews=49061 |title=Mideast: Egypt Makes Cultural Clout Count (IPS, Oct.&nbsp;29,&nbsp;2009) |publisher=Ipsnews.net |date=29 October 2009 |accessdate=25 August 2010 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110427044804/http://www.ipsnews.net/news.asp?idnews=49061 |archivedate=27 April 2011 |df= }}</ref>։
 
Եգիպտական ինքնությունը զարգացել է շրջափակման երկար ժամանակահատվածի ընթացքում՝ ներառելով իսլամը, քրիստոնեությունը և հուդայականությունը և նոր լեզուն՝ արաբերենը և դրա խոսակցական ժառանգը՝ եգիպտական արաբերենը, որը հիմնված է բազմաթիվ հին եգիպտական բառերի վրա<ref>{{cite web|url=http://www.youregypt.com/issue3/topic.htm|title=The Egyptian Identity: Pharaohs, Moslems, Arabs, Africans, Middle Easterners or Mediterranean People?|author=Raymon Kondos|date=15 February 2004|accessdate=21 August 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080829005958/http://www.youregypt.com/issue3/topic.htm|archive-date=29 August 2008|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref>։
Տող 302.
19-րդ դարասկզբին գիտնական [[Ռիֆաա Ռաֆի ալ-Տահտաուի]]ն վերականգնել է [[Հին Եգիպտոս]]ի հանդեպ հետաքրքրությունը։ Տահտաուին կրթական նորարար [[Ալի Մուբարաք]]ի հետ հիմնադրել է բնիկ [[Եգիպտագիտություն|եգիպտագիտության]] դպրոցը, որը ոգեշնչում էր փնտրում միջնադարյան եգիպտացի գիտնականների համար, ինչպիսիք են [[Ալ-Սույութի]]ն և [[Ալ-Մաքրիզի]]ն, որոնք ուսումնասիրել են Եգիպտոսի պատմությունը, [[Եգիպտերեն|լեզուն]] և հնությունները<ref>{{cite book|last=El-Daly|first=Okasha|title=Egyptology: The Missing Millennium|year=2005|publisher=UCL Press|location=London|page=29}}</ref>։
 
Եգիպտոսի վերածնունդը իր գագաթնակետին է հասել 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարասկզբին՝ շնորհիվ [[Մուհամմադ Աբդո]]յի, [[Ահմեդ Լութֆի էլ-Սայեդ]]ի, [[Մուհամմադ Լութֆին Գումահ]]ի, [[Թաուֆիկ ալ-Հաքիմ]]ի, [[Սալամա Մոուսսա]]յի, [[Տահա Հուսեյն]]ի և [[Մահմուդ Մուխթար]]ի<ref>{{cite book|last=Jankowski|first=James|title=Egypt, A Short History|page=130}}</ref>։
 
Եգիպտոսի մայրաքաղաք Կահիրեն արաբական կինոարտադրության և ժամանակակից արաբական երաժշտության կենտրոն է։
Տող 397.
Եգիպտոսի բնակիչները մեծապես ուրբանիզացված են, հիմնականում կենտրոնացած են Նեղոսի երկայնքով (Կահիրե, Ալեքսանդրիա), դելտայում և Սուեզի ջրանցքի մոտ։ Եգիպտացիները ժողովրդագրական առումով բաժանվում են երկու խմբի. նրանք, ովքեր հիմնականում ապրում են քաղաքային կենտրոններում և ֆելլահներում, և ագարակատերեր, որոնք բնակվում են գյուղական համայնքներում։ Բնակեցված տարածքը կազմում է ընդամենը [http://citypopulation.de/Egypt-Cities.html 77,041 կմ²], որի համաձայն ֆիզիոլոգիական խտությունը կազմում է յուրաքանչյուր քառակուսի կիլոմետրում 1,200 մարդ, ինչը հավասարազոր է Բանգլադեշի ցուցանիշին։
 
Արտագաղթը սահմանափակվել է [[Գամալ Աբդել Նասեր|Նասերի]] կառավարման շրջանով, հազարավոր եգիպտացի մասնագետներ ուղարկվել են արտասահման Արաբական սառը պատերազմի կոնտեքստում<ref>{{Cite journal|last=Tsourapas|first=Gerasimos|date=2 July 2016|title=Nasser's Educators and Agitators across al-Watan al-'Arabi: Tracing the Foreign Policy Importance of Egyptian Regional Migration, 1952–1967|journal=British Journal of Middle Eastern Studies|volume=43|issue=3|pages=324–341|doi=10.1080/13530194.2015.1102708|issn=1353-0194|url=https://eprints.soas.ac.uk/21822/1/s1-ln210934022089525479-1939656818Hwf-2143436348IdV150395290621093402PDF_HI0001.pdf|access-date=7 July 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20180720132456/http://eprints.soas.ac.uk/21822/1/s1-ln210934022089525479-1939656818Hwf-2143436348IdV150395290621093402PDF_HI0001.pdf|archive-date=20 July 2018|url-status=dead}}</ref>։ Եգիպտական էմիգրացիան ազատականացվել է 1971 թվականին՝ Սադաթի նախագահության ընթացքում՝ հասնելով ռեկորդային ցուցանիշների 1973 թվականի նավթի ճգնաժամից հետո<ref>{{Cite journal|last=Tsourapas|first=Gerasimos|date=10 November 2015|title=Why Do States Develop Multi-tier Emigrant Policies? Evidence from Egypt|journal=Journal of Ethnic and Migration Studies|volume=41|issue=13|pages=2192–2214|doi=10.1080/1369183X.2015.1049940|issn=1369-183X|url=https://eprints.soas.ac.uk/20161/1/CJMS_A_1049940.pdf}}{{Dead link|date=December 2019 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>։ 2,7 միլիոն եգիպտացիներ ապրում են արտերկրում։ Եգիպտացի արտագաղթյալների մոտ 70%-ն ապրում է արաբական երկրներում (923,600՝ [[Սաուդյան Արաբիա]]յում, 332,600-ը՝ [[Լիբիա]]յում, 226,850՝ [[Հորդանան]]ում, 190,550՝ [[Քուվեյթ]]ում և մոտակա տարածքներում)։ Մնացած 30%-ը մեծամասամբմեծ մասամբ բնակվում է [[Եվրոպա]]յում և [[Հյուսիսային Ամերիկա]]յում (318,000՝ [[ԱՄՆ]], 110,000՝ [[Կանադա]] և 90,000՝ [[Իտալիա]])<ref name="IOMEgypt">{{cite journal|url=http://www.egypt.iom.int/Doc/IOM%20Migration%20and%20Development%20in%20Egypt%20Facts%20and%20Figures%20(English).pdf|publisher=International Organization for Migration|title=Migration and Development in Egypt: Facts and Figures|year=2010|accessdate=21 July 2010|ref=harv|journal=|archive-url=https://web.archive.org/web/20110205011709/http://www.egypt.iom.int/Doc/IOM%20Migration%20and%20Development%20in%20Egypt%20Facts%20and%20Figures%20(English).pdf|archive-date=5 February 2011|url-status=live}}</ref>։ Ոչ արաբական երկրներ արտագաղթի գործընթացը սկսվել է 1950-ական թվականներից<ref>{{Cite book|title=From Egypt to Europe : globalisation and migration across the Mediterranean|last=Simona.|first=Talani, Leila|date=1 January 2010|publisher=Tauris Academic Studies|oclc=650606660}}</ref>։
== Հայերը Եգիպտոսում ==
Եգիպտոսում հայերը հաստատվել են դեռևս մեր թվարկությունից շատ առաջ։ 1947-1948 թվականներին ավելի քան 3.5 հազար եգիպտահայեր ներգաղթել են Հայաստան։ Այժմ եգիպտոսում ապրում 6 հազար հայ, որոնք կենտրոնացած են Կահիրեում և Ալեքսանդրիայում։ Նրանք միշտ էլ գնահատելի դեր են կատարել Եգիպտոսի քաղաքական, ռազմական, տնտեսական և մշակութային կյանքւմ։ Եգիպտոսի համայնքի կյանքում նշանակալի ավանդ ունի Նուբարյան գերդաստանը (Նուբար փաշա Նուբարյան, Պողոս փաշա Նուբարյան)։ Նուբար փաշա Նուբարյանը զբաղվել է Եգիպտոսի հայ գաղութի հարցերով, մշակելօրենսդրական բարեփոխումներ, նպաստել և դրամական միջոցեր է տրամադրել հայ պարբերականների հրատարակման, դպրոցների հիմնադրման համար, վարել բարձր պաշտոններ (Արտաքին գործերի նախարար, վարչապետ)։ Ալեքսանդրիայում կանգնեցված է Նուբար փաշայի արձանը (1904 թ.) նրա անունով կոչվել ենփողոցներ Կահիրեյում և Ալեքսանդրիայում։ Պողոս փաշա Նուբարյանի նախաձեռնությամբ հիմնվել է Հայկական Բարեգործական Ընդհանուր Միությունը- ՀԲԸՄ (1906 թ.) բացվել բազմաթիվ մշակութային կենտրոններ, ֆինանսավորել է օտար երկրներից հայրենադարձող հայերի համար Երևանի մոտակայքում ավանի կառուցումը, որը նրա անունով է կոչվել Նուբարաշեն։ Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցու Եգիպտոսի թեմը կազմավորվել է 1825 թվականին (առաջնորդանիսի Կահիրեյի Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին է)։ Ներկայումս գործում են հայկական 6 եկեղեցի, ազգային 3 վարժարան, մշակութային, բարեգործական և մարզական միություններ։
Տող 416.
{{Շանհայի համագործակցության կազմակերպություն}}
 
▲[[Կատեգորիա:Cite:Գոյություն չունեցող արգումենտներ օգտագործող կաղապարներով հոդվածներ]]</ref>։
[[Կատեգորիա:Եգիպտոս]]
[[Կատեգորիա:ՄԱԿ-ի անդամ երկրներ]]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Եգիպտոս» էջից