«Մասնակից:GeoO/Իսրայել»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
 
Տող 1.
[[Պատկեր:Латинський_кафедральний_собор_(Львів)_16.jpg|աջից|մինի|300x300փքս|Լատինական տաճար Տաճարի հրապարակում]]
[[Պատկեր:Languages of Israel.jpeg|thumb|250px|right|Ներքին գործերի/Աբսորբցիայի նախարարության շենքի ցուցանակը [[Հայֆա]]յում․ վերևից ներքև՝ եբրայերեն, արաբերեն, անգլերեն և ռուսերեն։]]
'''Տաճարի հրապարակ''' ({{lang-uk|Площа Катедральна}}), հրապարակ [[Լվովի պատմական կենտրոն|Լվովի պատմական կենտրոնում]]։ Տեղակայված է [[Գալիցկայա փողոց (Լվով)|Գալիցկայա]] և [[Թատերական փողոց (Լվով)|Թատերական փողոցների]] միջև և սահմանակցում է [[Շուկայի հրապարակ (Լվով)|Շուկայի հրապարակին]]։
 
== Անվանում ==
Իսրայելը բազմալեզու երկիր է։ Պաշտոնական լեզուն [[եբրայերեն]]ն է, արաբերեն ունի հատուկ կարգավիճակ։ Բացի այդ, տարածված են [[անգլերեն]], [[ռուսերեն]], ինչպես նաև [[ֆրանսերեն]], [[Ամհարերեն|ամհարերեն (եթովպերեն)]], [[իսպաներեն]], [[ռումիներեն]], [[լեհերեն]], [[իդիշ]], [[սեֆարդերեն]] և [[հունգարերեն]] լեզուները։ Ցանկում է նաև [[Իտալերեն|իտալերենը]], [[Պարսկերեն|պարսկերենը]] և նրա [[Հրեա-տաջիկական բարբառ|բուխարա բարբառը]], [[Ադըղեերեն|ադըղեերենը]] և [[Լեռնահրեական լեզուներ|լեռնահրեական լեզուները]]։ [[Ethnologue]]-ի համաձայն՝ ընդհանուր առմամբ Իսրայելում խոսում են 39 լեզուներով և բարբառներով՝ ներառյալ նաև ժեստերի լեզուները<ref name="ethnologue">[http://www.ethnologue.com/country/IL/languages Israel]{{ref-en}}</ref>։ Աշխատանքային միգրանտների շրջանում տարածված է [[Չինարեն|չինարենը]], [[Թագալերեն|թագալերենը]] և [[Թայերեն|թայերենը]]։
«Տաճարի փողոց» անվանումն արդեն գոյություն ուներ մինչև 1795 թվականը։ 19-րդ դարում զուգահեռաբար օգտագործվում էին «Կապիտուլ հրապարակ» և «Տաճարի հրապարակ» անվանումները։ Վերջիններս կապված են [[Լատինական մայր տաճար (Լվով)|Լատինական տաճարի]] հետ, որը միջնադարյան ժամանակներից գտնվում է այս հրապարակում, ինչպես նաև հռոմեական կաթոլիկ կապիտուլով, որը գործում էր այս տաճարում։ Խորհրդային ժամանակաշրջանում 1950 թվականից հրապարակը կրում էր Ռոզա Լյուքսեմբերգի անվանումը։ Պատմական անվանումը վերադարձվել է 1991 թվականին<ref>{{книга|автор=Мельник&nbsp;Б.&nbsp;В.|частина=|заглавие=Довідник перейменувань вулиць і площ Львова|оригінал=|посилання=|відповідальний=|видання=|місце=Львів|издательство=Світ|год=2001|том=|страница=26|сторінок=|серія=|isbn=966-603-115-9|тираж=}}</ref>։
 
== Նկարագրություն ==
Միգրանտների լեզուները, ինչպիսիք են հունգարերենը, ռումիներենը, լեհերենը և հրեական սփյուռքի ավանդական լեզուները չունեն պաշտոնական կարգավիճակ, թեև դրանցից մի քանիսի (իդիշը և լադինոն) համար կան այդ լեզուների գրականության և մշակույթի պահպանության պետական հաստատություններ։ Ներգաղթյալների երեխաները խոսում են եբրայերենով։ Իսրայելի կենտրոնական վիճակագրական բյուրոյի տվյալների համաձայն՝ 2011 թվականին երկրի բնակչության շրջանում 20 տարեկանից բարձր քաղաքացիների 49%-ը մայրենի լեզու է անվանում եբրայերենը, 18%-ը՝ արաբերենը, 15%-ը՝ ռուսերենը, մոտ 2%-ը՝ իդիշը, անգլերենը և ֆրանսերենը<ref name="CBS">{{cite news|title=Selected Data from the 2011 Social Survey on Mastery of the Hebrew Language and Usage of Languages|author=Israel Central Bureau of Statistics|language=he|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131013135223/http://www1.cbs.gov.il/reader/newhodaot/hodaa_template.html?hodaa=201319017|archivedate=2013-10-13}}</ref>, 1,8%-ը՝ իսպաներենը և 1,2%-ը՝ ամհարերենը։
Հրապարակը ձևավորվել է նախկին գերեզմանատան տարածքում, որը գտնվում էր Մայր տաճարի շուրջ։ Գերեզմանոցը շրջապատված էր պատով, իսկ դարպասներից աստիճանները տանում էին ներքև, քանի որ գերեզմանն ավելի ցածր էր հարևան Գալիցկայա փողոցից և Շուկայի հրապարակից։ Առանձին դամբարան-մատուռները կազմավորել են կառույցը։ Հին դամբարաններից պահպանվել են միայն «Տիրոջ դամբարանը»՝ քանդակագործական կոմպոզիցիան, որն այժմ տեղափոխված է տաճարի պատերի տակ։ Պահպանվել են նաև Բոիմների ընտանիքի դամբարան-մատուռը, որը, սակայն ընդգրկված է ներկայիս գծային կատուցապատման մեջ (հարավային ճակատին կից բնակելի տուն է կառուցվել)։ Կառուցապատման արևմտյան գիծը ձևավորում է Թատերական փողոցի կենտ կողմում (տուն № 5, 7, 9)։
 
== Եբրայերեն ==
{{հիմնական|Եբրայերեն}}
 
Եբրայերենը Իսրայելի պաշտոնական լեզուն է՝ երեքհազարամյա պատմություն ունեցող զարգացող լեզուն։ Նրա բաղաձայն այբուբենն ունի 22 տառ։ Եբրայերենը սեմական լեզվաընտանիքի լեզու է․ այս լեզվական ընտանիքը ներառում է նաև արամեերեն, արաբերեն, ամհարերեն և այլ լեզուները։ Եբրայերենը գրավոր և խոսակցական լեզու էր մինչև Երկրորդ Տաճարի փլուզումը։ Գալուտի (աքսոր) և մյուս երկրներում հրեաների վերաբնակեցման սկզբից հրեաները սկսեցին այն օգտագործել որպես խոսակցական լեզու այն վայրերում, որտեղ գտնվում էին։ Եբրայերենով տպագրվել է կրոնական գրականություն, բանաստեղծություններ և այլ գրական ստեղծագործություններ։ Եբրայերենի՝ խոսակցական կյանքից օգտագործման դադարումը և հիմնականում կրոնական ծիսակարգերում կիրառումը որոշ հրեաների մոտ եբրայերենը սուրբ լեզու համարելու պատճառ է հանդիսացել։ Նրանք սրբապղծություն էին համարում եբրայերենի՝ առօրյա կյանքում օգտագործումը։ Աշքենազի հրեաները խոսում էին իդիշով, որը զարգացել է եբրայերենից և սլավոնական լեզուներից մեծ թվով փոխառություններ ունեցած գերմանական բարբառներից մեկից։
 
Եբրայերենը ունիկալ երևույթ է, երբեմնի մետած լեզուն, այն իմաստով, որ դադարել է խոսակցական լինել, վերածնվել է։ Չնայած՝ որպես գրավոր լեզու, եբրայերենը չի վերացել։
 
1998 թվականին Իսրայելում եբրայերենով խոսում էր 4,85 մլն մարդ<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=heb Hebrew]</ref>։ 2011 թվականի տվյալներով՝ չափահաս հրեա բնակչության 5%-ը և չափահաս արաբ բանկչության 22%-ը թույլ տիրապետում են խոսակցական, իսկ համապատասխանաբար 10%-ը և 26%-ը՝ գրավոր եբրայերենին։
 
== Արաբերեն ==
{{հիմնական|Արաբերենն Իսրայելում}}
 
Արաբերենը մայրենի լեզու է իսրայելցի արաբների համար, որոնք կազմում են երկրի բնակչության 1/5-ը։ 2018 թվականին ընդունված հիմնական՝ «Հիմնական օրենք․ Իսրայելը հրեա ժողովրդի ազգային պետությունն է» օրենքի, արաբերենն Իսրայելում ունի հատուկ կարգավիճակ։
 
== Ռուսերեն ==
[[Պատկեր:Russophone shop in Haifa.jpg|thumb|250px|Ռուսալեզու խանութ Հայֆայում]]
 
{{հիմնական|Ռուսերենն Իսրայելում}}
Այժմ Իսրայելի բնակչության ավելի քան 20%-ն ազատ խոսում է ռուսերենով։ Վերջին տասնամյակում Իսրայել է ժամանել մոտ մեկ միլիոն ռուսախոս հրեա և նրանց ընտանիքի անդամներ, նրանց մեծ մասը պահպանել է ռուսաց լեզուն որպես ընտանիքում խոսակցական հիմնական լեզու։ Գործընթացը համընկել է Իսրայելի լեզվական պրակտիկայում փոփոխությունների հետ, որը 80-ականների վերջից փոխվել է բազմալեզու լեզվին դեպի ավելի մեծ հանդուրժողականության։  Շատ հայրենադարձների համար իրենց մայրենի լեզուն նշանակալի արժեք է ներկայացնում՝ անկախ եբրայերենին տիրելու նրանց մոտիվացիայից։
 
Իսրայելում ռուսերենով տպագրվող գրքերի, ամսագրերի և թերթերի թվաքանակը գրեթե հավասար է եբրայերենով լույս տեսնող թերթերի թվաքանակին։ «Իսրայել Պլյուս» հեռուստատեսային ալիքը ռուսերեն լեզվով շուրջօրյա հեռարձակում ունի, ՌԷԿԱ ռադիոկայանը՝ օրական մոտ 12 ժամ։ Գրեթե բոլոր պետական և խոշոր մասնավոր կազմակերպություններում հնարավոր է ստանալ ծառայություններ ռուսերեն լեզվով, ամենուր տարբեր տեսակի գրություններ և հայտարարություններ ներկայացվում են նաև ռուսերենով։ Նախընտրական քարոզարշավի ընթացքում քարոզչական նյութերը տարածվում են ռուսերեն լեզվով, իսկ ընտրությունների օրն ընտրատեղամասերի պատերին և քվեարկության խցիկներում փակցված են պաստառներ, որոնց վրա ընտրական թերթիկներ թարգմանված են ռուսերեն։
 
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
<references />