|
* [[Ранняя античность|Վաղ անտիկ շրջան]] (մ․ թ․ ա․ VIII դար — մ․ թ․ ա․ IV դար) — հունական քաղաքների ծաղկում, Հռոմեական պետության ծագում,
* [[Классическая античность|Դասական անտիկ շրջան]] (մ․ թ․ ա․ IV դար — մ․ թ․ II դար) — Հունաստանի և Հռոմի քաղաքակրթության ընդարձակման ժամանակաշրջան ([[Александр Македонский|Ալեքսանդր Մակեդոնացուց]] մինչև [[Марк Аврелий|Մարկոս Ավրելիոսի]] մահը),
* [[Поздняя Античность|Ուշ անտիկ շրջան]] (II/III դարերի վերջ —V/VI դար) — Հռոմեական կայսրության անկում։ Մարկոս Ավրելիոսից մինչև Հռոմեական կայսրության անկում([[476 год|476]]), «վերջին հռոմեացի» [[Боэций|Բոեցիոսի]] (524 или 526 год) մահը և [[Платоновская Академия|Հունաստանի ակադեմիայի]] փակումը կայսր [[Юстиниан|Հուսոտինյանոսի]] կողմից (529 годթ․)։ [[Западная Римская империя|Արևմտյան Հռոմեական կայսրության]] քայքայումը իրենով նշանավորեց նոր դարաշրջանի սկիզբը — `[[средневековье|միջնադար։միջնադարի]] սկիզբը։
ВременныеԺամանակահատվածները периодыաշխարհաքաղաքական могутհամատեքստում несколькоկարող варьироватьсяեն вմի геополитическомփոքր контексте.տարբերակվել։ Այսպես՝ Հին Հունաստանում քաղաքակրթության ծաղկումը եղավ ավելի վաղ, քան Հռոմեական կայսրությունում։ Բացի դրանից անտիկ քաղաքակրթությունը [[Восточная Римская империя|Արևելյան Հռոմեական կայսրությունում]] ծագեց վաղ և մարեց ուշ, քան արևմտյան հատվածում, որտեղ նրա շարունակությունը ընդհատեցին [[Древние германцы|գերմանացիները]]։ Այնուամենայնիվ անտիկ մշակութային արժեքները (հիմնականում ուշ անտիկ վիճակով) բավականին լավ պահպանվել են մշակույթի, լեզվի և [[романские народы|ռոմանական ժողովուրդների]] շատ ժամանակակից ավանդույթների մեջ, իսկ դրանցից փոխանցվել է այլ [[Средиземноморье|միջերկրածովյան]] [[народ|ժողովուրդներ]]<nowiki/>ի ([[южные славяне|հարավային սլավոններ]], [[арабы|արաբներ]], [[турки|թուրքեր]], [[берберы|բերբերներ]], [[евреи|հույներ]])։
Անհրաժեշտ է նշել նաև այն, որ դասական անտիկ շրջանի շատ տարրեր (ավանդույթներ, օրենքներ, սովորույթներ և այլն) լավ պահպանվել են Արևելյան Հռոմեական ([[Византия|Բյուզանդական]]) կայսրությունում մինչև XI դարը, մինչև [[турки-сельджуки|թուրք-սելջուկների]] արշավանքները։
== Անտիկ շրջանի պարբերականացումը Периодизация античности и протоантичности ==
Հին Հունաստանի պատմությունը ընդունված է բաժանել 5 շրջանների, որոնք միաժամանակ հանդիսանում են մշակութային դարաշրջաններ․
=== Կրետե-միկենյան շրջան — անտիկ շրջանի նախապատմություն ===
'''[[Эгейская культура|Կրետե-միկենյան]] (մ․ թ․ ա․ III —II հազ․ վերջ)։''' Մինոսյան և միկենյան քաղաքակրթություններ։ Առաջին պետական կրթական համակարգի ծնունդ։ РазвитиеԾովագնացության мореплавания.զարգացում։ Առևտրական և ճանապարհորդական հարաբերույթունների ստեղծում Հին Արևելքի քաղաքակրթությունների միջև։ Գրի հայտնագործում։ Կրետեի և Հունաստանի համար այս շրջափուլում առանձնացվում են զարգացման տարբեր փուլեր, որովհետև Կրետե կղզում, որտեղ այդ ժամանակ ապրում էր ոչ հույն բնակչություն, պետականության գործընթացը դժվարացել էր ավելի շուտ, քան բալկանյան Հունաստանում՝ մ․ թ․ ա․ III հազարամյակի վերջերում ենթարկվելով հույն-աքքայացիների նվաճումներին։ Մի խոսքով՝ կրետե-միկենյան շրջանը անտիկ ժամանակաշրջանի նախապատմությունն է։
==== [[Минойская цивилизация|Մինոսյան քաղաքակրթություն]] (КритԿրետե) ====
[[Файл:Knossos frise2.JPG|thumb|Царь-жрец, фреска в [[Кносс|кносском дворце]]|альт=]]
# '''Վաղմինոսյան շրջան (մ․ թ․ ա․ XXX—XXIII դարեր).''' ГосподствоՏոհմային родовыхհարաբերությունների отношенийգերիշխանություն, началоմետաղների освоения металловյուրացման, зачаткиարհեստագործության ремеслаսկիզբ, развитиеծովագնացության мореплаванияզարգացունմ, сравнительноգյուղատնտեսաական высокийհարաբերությունների уровеньհամեմատաբար аграрныхբարձր отношений.մակադակ։
# '''Միջին մինոսյան շրջան (մ․ թ․ ա․ XXII—XVIII դարեր).''' Հայտնի է նաև որպես «հին» կամ «վաղ» շրջան,շրջան։ дворцов.Վաղ Появлениеպետական раннегосударственныхկազմավորումների образованийառաջացումը вկղզու разныхտարբեր уголкахանկյուններում։ острова.Կրետեի Строительствоմի монументальныхշարք дворцовыхշրջաններում комплексовպալատակյան вհսկայածավալ рядеհամալիրների регионовկառուցում։ Крита.Գրավոր Ранниеվաղ формы письменности.ձևեր։
# '''Ուշ մինոսյան շրջան (մ․ թ․ ա․ XVII—XII դարեր).''' Մինոսյան քաղաքակրթության ծաղկում, Կրետեի միացում, [[Минос|Մինոս]]<nowiki/>ի թագավորի ծովային իշխանության ստեղծում, широкийԿրետեի размахառևտրային торговойգործունեության деятельностиլայնածավալ Критаտարածում вէգեյան бассейнеծովի Эгейского моряավազանում, расцветհսկայածավալ монументальногоշինարարության строительстваծաղկում («նոր» պալատներ Քնոսոսում, Մալլիում, Ֆեստեում).։ Ակտիվ հարաբերություններ հինարևելյան հանրապետությունների հետ։ Մ․ թ․ ա․ XV դարի կեսի բնական աղետը դառնում է մինոսյան քաղաքակրթության անկման պատճառ, որը ստեղծեց что создало предпосылкиաքաայացիների дляհամար завоеванияԿրետեն Критаնվաճելու ахейцами.նախադրյալ։
==== Բացման պատմություն և անվանում ====
Բացվել է 1900 թվականի մարտի 16-ին անգլիացի հնագետ [[Эванс, Артур|Արթուր Էվանսի]] կողմից և անվանվել է ի պատիվ Կրետեի առասպելական արքա [[Минос|Մինոս]]<nowiki/>ի՝ [[лабиринт|լաբիրինթներ]]<nowiki/>ի տիրակալի, построенного,կառուցվել поէ ըստ легенде, [[Дедал|Դեդալոմի]]ом. լեգենդի։ Նույն այդ լեգենդի համաձայն՝ հին հույները վճարել են Մինոսին օրական մարդկային հարկ, որոնցով նա կերակրել է [[Минотавр|Մինոտավրոս]] հրեշին՝ ծնված իր կնոջից՝ [[Пасифая|ПасифаиՊասիփայեից]].։
==== Բնութագրեր ====
'''Характеристики'''
# Մինոսյան քաղաքակրթությունն իրենից ներկայացնում էր թագավորություն՝ ղեկավարվող թագավորի կողմից։
# Մինոսցիները առևտրական կապեր էին վարում հին եգիպտացիների հետ, ներկրում էին մեղր [[Кипр (остров)|Կիպրոս]]<nowiki/>ից, ճարտարապետության համար՝ բնավորությամբ վերաիմաստավորված եգիպտական փոխառություններ (օրինակ՝ օգտագործված [[Колонна (архитектура)|սյուներ]])։
# Մինոսցիների բանակը զինված էր նետ ու աղեղներով։ Մինոսցիների բնորոշ սպառազինությունը եղել է նաև [[лабрис|լաբրիս]] երկկողմանի կացինը։
# Ինչպես և [[Старая Европа|Հին Եգիպտոսի]] մյուս ազգերի, այպես էլ մինոսցիների մոտ տարածված էր ցլի պաշտամունքը {{нп4|культ быка||en|Sacred bull}} (см. [[таврокатапсия]]).։
# Մինոսցիները մ․ թ․ ա․ XX դարի կեսերին հալեցնում էին [[бронза|բրոնզը,]] ստանում էին [[керамика|կերամիկա]] և կառուցում էին պալատական համալիրներ մ․ թ․ ա․ XX դարի կեսերին ([[Кносс|Քնոսոս]], [[Фест (город)|ФестՖեստ]], [[Маллия|Մալիա]]). ։
# Ինչպես և այլ հին եվրոպական կրոնները, մինոսյան կրոնը ևս հեռու չէ [[матриархат|մայրիշխանության]] վերապրուկներից։ ВՄասնավորապես частности,պաշտված почиталасьէ [[Богиня со змеями|օձերով աստվածուհին]] (возможно,հնարավոր аналогէ՝ [[Астарта|АстартыԱստարտեն]]).։
'''Մշակութային կապեր'''
[[Гомер|Հոմերոս]]<nowiki/>ի վկայությամբ՝ մինոսցիների հարևանությամբ՝ Կրետեում (автохтонныхավտոխթոն критян,և էտեո этеокритянկրետեացիներ) ապրում էին [[пеласги|պելասգները]] (համաձայն [[Геродот|Հերոդոտոս]]<nowiki/>ի և այլոց,այլոց՝ прибывшиеեկել изէին МалойՓոքր АзииԱսիայից илиկամ ГрецииՀունաստանից), նաև կիդոնները (բնակչությամբ քիչ ազգ, հնարավոր է՝ նրանցից է առաջացել մինոսցիների [[Кидония|Կիդոնիա]] անվանումը)։ Ավելի ուշ կղզի ներթափանցեցին [[ахейцы|աքքայացիները]] (հույներ)։
[[Этеокритский язык|Մինոսցիների]] [[Этеокритский язык|(этеокритскогоէտեոկրետացիներ) языка]] գենետիկակակնլեզվի գենետիկական պատկանելիությունը չի բացահայտվել։ Մասնակի ապակոդավորումը [[Критское письмо|критскогоԿրետեական письмаգրի]] մասնակի ապակոդավորումը հնարավորություն է տվել выявитьբացահայտել որոշ մորֆոլոգիական ցուցիչներ։ Не поддаётся расшифровке [[фестский диск|Ֆեստյան սկավառակ]]. ապակոդավորումը չի տրվում։
'''Մայրամուտ'''
Մինոսյան քաղաքակրթությունը շատ տուժեց մ․ թ․ ա․ XV դարիդարում բնության աղետի՝ Տիրա կղզում ([[Санторини (остров)|Սանտորին]]) հրաբխային ժայթքման արդյունքում,արդյունքում՝ породившегоծնելով катастрофическоеաղետալի [[цунами|ցունամի]].։ ЭтоՀրաբխի извержениеայս вулкана,ժայթքումը возможно,հնարավոր послужилоէ՝ основойդարձել мифа обէ [[Атлантида|АтлантидеԱտլանտիդայի]]. մասին առասպելի հիմքը։
Ավելի վաղ ենթադրվում էր, որ հրաբխի ժայթքումը ոչնչացրել է մինոսյան քաղաքակրթությունը, բայց Կրետե կղզում հնագիտական պեղումները ցույց են տվել, որ մինոսյան քաղաքակարթությունը գոյություն է ունեցել ժայթքումից հետո առնվազն 100 տարի (հայտնաբերվել է հրաբխային մոխրի շերտ մինոսյան մշակույթի կառույցների տակ)։
Ավելի վաղ ենթադրվում էր, что извержение вулкана уничтожило минойскую цивилизацию, однако археологические раскопки на Крите показали, что минойская цивилизация существовала по крайней мере около 100 лет после извержения (обнаружен слой вулканического пепла под сооружениями минойской культуры).
Ժայթքումից հետո իշխանությունը կզղում գրավեցին աքքայացիները։ Առաջացավ [[микенская культура|միկենյան մշակույթը]] (Կրետե և и մայրցամաքային Հունաստան)՝ իր մեջ ընդհանրացնելով մինոսյան և հունական տարրեր։ XII դարում Միկենյան մշակույթը ոչնչացվեց [[дорийцы|դորիացիների]] կողմից, որոնք արդյունքում բնակեցվեցին Կրետեում։ Դորիացիների ներխուժումը հանգեցրեց մշակութային կտրուկ անկման, կիրառությունից դուրս մնաց [[критское письмо|կրետեական գիրը]]։
После извержения власть на острове захватили ахейцы. Возникла [[микенская культура]] (Крит и материковая Греция), объединяющая в себе минойские и греческие элементы. В XII веке Микенская культура была уничтожена [[дорийцы|дорийцами]], которые в итоге заселили и Крит. Вторжение дорийцев привело к резкому культурному упадку, вышло из употребления [[критское письмо]].
Այնուամենայնիվ [[этеокритский язык|էտեոկրետյան լեզուն]] (ավտոխթոն կրետեացիների լեզուն), ըստ երևույթին դեռ շարունակում էր գոյություն ունենանալ․ նրա վերջին հուշարձանները՝ գրված հունական այբուբենով, պատկանում են մ․ թ․ ա․ III դարին (մինոսյան քաղաքակրթության վերացումից հազարավոր տարիներ անց)։
Тем не менее [[этеокритский язык]] (язык автохтонных критян), по-видимому, ещё продолжал существовать — последние его памятники, записанные греческим алфавитом, относятся к III веку до н. э. (тысячелетие спустя после исчезновения минойской цивилизации!).
==== [[Микенская цивилизация]] (Балканская Греция) ====
| 