«Եվրոպա»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
չ մանր-մունր ուղղումներ, փոխարինվեց: → |
||
Տող 4.
'''Եվրոպա''', [[Երկրագունդ|Երկրագնդի]] վեց աշխարհամասերից մեկը, որն ամբողջությամբ գտնվում է [[Հյուսիսային կիսագունդ|Հյուսիսային]] և մեծամասամբ [[Արևելյան կիսագունդ|Արևելյան կիսագնդերում]]։ Աշխարհամասը հյուսիսում սահմանակից է [[Հյուսիսային սառուցյալ օվկիանոս]]ին, արևմուտքից՝ [[Ատլանտյան օվկիանոս]]ին, իսկ հարավից՝ [[Միջերկրական ծով]]ին։ Համարվում է [[Եվրասիա]] մայրցամաքի ծայրարևմտյան հատվածը։
Սկսած մոտ 1850 թվականից, Եվրոպայի և Ասիայի աշխարհագրական [[ջրբաժան]]ը համարվում են [[Ուրալյան լեռներ|Ուրալյան]] և [[Կովկասյան լեռնաշղթա|Կովկասյան լեռները]], [[Ուրալ (գետ)|Ուրալ գետ]]ը, [[Կասպից ծով|Կասպից]] և [[Սև ծով]]երը, ինչպես նաև [[Սևծովյան նեղուցներ]]ը<ref name="NatlGeoAtlas">{{Cite book|title=National Geographic Atlas of the World|edition=7th|year=1999|location=Washington, DC|publisher=National Geographic Society|isbn=978-0-7922-7528-2}} "Europe" (pp. 68–69); "Asia" (pp. 90–91): "A commonly accepted division between Asia and Europe ... is formed by the Ural Mountains, Ural River, Caspian Sea, Caucasus Mountains, and the Black Sea with its outlets, the Bosporus and Dardanelles."</ref>։ Չնայած «մայրցամաք» տերմինը ասոցացվում է ֆիզիկական աշխարհագրության հետ, ցամաքային սահմանը որոշակի առումով կամայական է և մի քանի անգամ վերաձևավորվել է, սկսած առաջին ձևավորումից, որն իրականացվել է դեռ [[
Եվրոպայի ընդհանուր տարածքը կազմում է 10,180,000 կիլոմետր քառակուսի (3,930,000 քառակուսի մղոն) կամ [[Երկիր]] մոլորակի մակերեսի 2 %-ը (ցամաքային տարածքի 6․8 %-ը)։ Քաղաքական տեսանկյունից Եվրոպան բաժանված է հիսուն ինքնավար պետությունների։ Տարածքով և բնակչությամբ ամենամեծ պետությունը [[Ռուսաստանի Դաշնություն]]ն է։ Ռուսաստանի տարածքը կազմում է Եվրոպայի տարածքի 39 %-ը, իսկ բնակչությունը՝ մոտ 15 %-ը։ 2016 թվականի տվյալներով, Եվրոպայի բնակչության ընդհանուր թվաքանակը կազմում է 741 միլիոն մարդ կամ երկրագնդի բնակչության 11 %-ը։ Եվրոպական կլիմայի վրա մեծապես ազդում են Ատլանտյան տաք հոսանքները։ Ամառները շոգ են, իսկ ձմեռները՝ ցուրտ։ Ի տարբերություն [[Ասիա]]յի և [[Հյուսիսային Ամերիկա]]յի, որտեղ կլիման ավելի խիստ է, Եվրոպայում այն ավելի մեղմ է։ Ծովից հեռու գտնվող շրջաններում կլիմային սեզոնային տատանումներն առավել տեսանելի են, քան մերձափնյա հատվածներում։
Տող 10.
Եվրոպան, հատկապես [[Անտիկ Հունաստան]]ը, համարվում է [[Արևմտյան քաղաքակրթություն|Արևմտյան քաղաքակրթության]] բնօրրանը<ref>{{harvnb|Lewis|Wigen|1997|page=226}}</ref><ref>{{cite book|author=Kim Covert|title=Ancient Greece: Birthplace of Democracy|url=https://books.google.am/books?id=KVMYJNvUiYkC&pg=PP5|year=2011|publisher=Capstone|isbn=978-1-4296-6831-6|page=5|quote=Ancient Greece is often called the cradle of western civilization. ... Ideas from literature and science also have their roots in ancient Greece.}}</ref><ref name="Duchesne2011">{{cite book|author=Ricardo Duchesne|title=The Uniqueness of Western Civilization|url=https://books.google.am/books?id=pWmDPzPo0XAC&pg=PA297|year=2011|publisher=Brill|isbn=978-90-04-19248-5|page=297|quote=The list of books which have celebrated Greece as the "cradle" of the West is endless; two more examples are Charles Freeman's The Greek Achievement: The Foundation of the Western World (1999) and Bruce Thornton's Greek Ways: How the Greeks Created Western Civilization (2000)}}</ref>։ 476 թվականին [[Արևմտյան Հռոմեական կայսրություն|Արևմտյան Հռոմեական կայսրության]] կործանումը և [[Ժողովուրդների մեծ գաղթ]]ը արձանագրեցին հին պատմության ավարտը և ազդարարեցին միջնադարի մեկնարկը։ [[Վերածնունդ|Վերածննդի]] դարաշրջանի հումանիզմը, արվեստը և գիտությունը դարձան ժամանակակից դարաշրջանի մեկնարկի հիմքը։ Սկսած [[Աշխարհագրական մեծ հայտնագործություններ]]ով, որի մեկնարկը տվել էին [[Իսպանիա]]ն և [[Պորտուգալիա]]ն, Եվրոպան դոմինանտ դեր ստացավ համաշխարհային քաղաքականության ասպարեզում։ 16-20-րդ դարերում, եվրոպական գաղութատիրական իշխանությունը տարբեր ժամանակներում իր վերահսկողությունն էր իրականացնում [[Ամերիկա]] աշխարհամասում, [[Աֆրիկա]]յում, [[Օվկիանիա]]յում և [[Ասիա]]յի մեծ մասում։
[[Լուսավորության դարաշրջան]]ը, հաջորդած [[Ֆրանսիական հեղափոխություն]]ը և [[Նապոլեոնյան պատերազմներ]]ը 17-րդ դարի վերջից մինչև 19-րդ դարի սկիզբն ձևավորեցին Եվրոպայի մշակութային, քաղաքական և տնտեսական սահմանները։ [[Արդյունաբերական հեղափոխություն]]ը, որն սկսվել էր 18-րդ դարի վերջին [[Մեծ Բրիտանիա]]յում, [[Արևմտյան Եվրոպա]]յում նպաստեց
[[պատկեր:Europe subregion map world factbook.svg|thumb|300x300px|<nowiki>Եվրոպայի տարածաշրջանները (ըստ ԿՀՎ փաստերի տեղեկագրքի)</nowiki>{{legend|#007FFF|Հյուսիսային Եվրոպա}}{{legend|#00FFFF|Արևմտյան Եվրոպա}}{{legend|#F0DC82|Կենտրոնական Եվրոպա}}{{legend|#66FF00|Հարավային Եվրոպա}}{{legend|#D2691E|Հարավարևելյան Եվրոպա}}{{legend|#FF0000|Հարավարևմտյան Եվրոպա}}{{legend|#F88379|Արևելյան Եվրոպա}}]]
| |||