«Մասնակից:Արսենյան Գոհար/Ավազարկղ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Քիմիա''', գիտության ոլորտ, որն ուսումնասիրում է տարրերը և ատոմներից, մոլեկուլներից ու իոններից բաղկացած միացությունները, նրանց բաղադրությունը, կառուցվածքը, հատկությունները, այլ նյութերի հետ ռեակցիայի ժամանակ նրանց վարքը և փոփոխությունները<ref name="definition">{{cite web|url=http://chemweb.ucc.ie/what_is_chemistry.htm |title=What is Chemistry? |publisher=Chemweb.ucc.ie |accessdate=2011-06-12}}</ref><ref>[http://dictionary.reference.com/browse/Chemistry Chemistry]. (n.d.). Merriam-Webster's Medical Dictionary. Retrieved August 19, 2007.</ref>: Իր բնույթով քիմիա առարկան միջանկյալ դիրք է գրավում ֆիզիկայի և կենսաբանության միջև<ref>Carsten Reinhardt. ''Chemical Sciences in the 20th Century: Bridging Boundaries''. Wiley-VCH, 2001. {{ISBN|3-527-30271-9}}. pp.&nbsp;1–2.</ref>: Քիմիան երբեմն անվանում են կենտրոնական գիտություն, քանի որ այն հիմք է ապահովում ինչպես բազային, այնպես էլ կիրառական գիտությունների համար<ref>Theodore L. Brown, H. Eugene Lemay, Bruce Edward Bursten, H. Lemay. ''Chemistry: The Central Science''. Prentice Hall; 8 edition (1999). {{ISBN|0-13-010310-1}}. pp.&nbsp;3–4.</ref>: Օրինակ՝ քիմիան բացատրում է բույսերի քիմիան (բուսաբանություն), հրաբխային լեռնային ապարների ձևավորումը (երկրաբանություն), ինչպես է կազմավորվում մթնոլորտային օզոնը և ինչպես են քայքայվում շրջակա միջավայրն աղտոտող նյութերը (բնապահպանություն), Լուսնի վրա հողի հատկությունները (աստրոֆիզիկա), ինչպես են աշխատում դեղամիջոցները (դեղագործություն) և ինչպես վերցնել ԴՆԹ-ի փորձանմուշներ հանցանքի վայրից (քրեագիտություն):

 

 

==Ժամանակակից սկզբունքներ==

 

Ատոմի կառուցվածքի ժամանակակից մոդելը հանդիսանում է քվանտային մեխանիկայի մոդելը<ref>{{cite web|title=chemical bonding|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/684121/chemical-bonding/43383/The-quantum-mechanical-model|work=Britannica|publisher=Encyclopædia Britannica|accessdate=1 November 2012}}</ref>: Ավանդական քիմիան սկսվում է տարրական մասնիկների, ատոմների, մոլեկուլների<ref>[http://www.visionlearning.com/library/module_viewer.php?mid=49 Matter: Atoms from Democritus to Dalton] by Anthony Carpi, Ph.D.</ref>, նյութերի, մետաղների, բյուրեղների և մատերիայի մեջ առկա այլ ագրեգատների ուսումնասիրությամբ: Նյութը կարող է ուսումնասիրվել պինդ, հեղուկ, կամ գազային, մեկուսացված կամ կոմբինացված վիճակներում: Փոխազդեցությունները, ռեակցիաները և փոխակերպումները, որոնք ուսումնասիրվում են քիմիայում, որպես կանոն, արդյունք են ատոմների միջև եղած փոխազդեցությունների, որը հանգեցնում է ատոմները միասին պահող քիմիական կապերի վերախմբավորման: Այդ վարքագծերն ուսումնասիրվում են քիմիական լաբորատորիաներում, որտեղ օգտագործվում են տարբեր ձևերի լաբորատոր անոթներ: Բայց ապակե անոթներն առանցքային չեն քիմիայի համար, փորձարարական, կիրառական և արդյունաբերական քիմիայի մեծ մասը կառավարվում է առանց դրանց:

Քիմիական ռեակցիան որոշ նյութերի վերափոխումն է մեկ կամ մի քանի տարբեր նյութերի<ref>IUPAC [[Gold Book]] [http://goldbook.iupac.org/C01033.html Definition]</ref>: Այդպիսի փոխարկման հիմքում ընկած է ատոմների միջև քիմիական կապերի էլեկտրոնների վերախմբավորումը: Դա կարող է սիմվոլիկ կերպով պատկերվել քիմիական հավասարման միջոցով, որտեղ որպես սուբյեկտներ հանդես են գալիս ատոմները: Քիմիական հավասարման ձախ և աջ մասերում ատոմների քանակներն իրար հավասար են: Երբ երկու կողմերում ատոմների քանակն իրար հավասար չի, ապա փոխարկումն անվանում են միջուկային ռեակցիա, կամ ռադիոակտիվ տրոհում: Ռեակցիաների տեսակները, նրանց ուղեկցող էներգիայի փոփոխությունները սահմանափակված են որոշակի հիմնական կանոններով, որոնք հայտնի են որպես քիմիական օրենքներ:

 

 

Էներգետիկ և էնթրոպիական նկատառումները շատ կարևոր են գործնականորեն բոլոր քիմիական հետազոտություններում: Քիմիական նյութերը դասակարգվում են ըստ իրենց կառուցվածքի, ֆազի, ինչպես նաև ըստ քիմիական բաղադրության: Նյութերը ենթարկվում են քիմիական անալիզի տարբեր եղանակներով, օրինակ՝ սպեկտրոսկոպիա և քրոմատոգրաֆիա: Քիմիական հետազոտություններով զբաղված գիտնականներին անվանում են քիմիկոսներ<ref>{{cite web |url=http://www.calmis.ca.gov/file/occguide/CHEMIST.HTM |title=California Occupational Guide Number 22: Chemists |publisher=Calmis.ca.gov |date=1999-10-29 |accessdate=2011-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110610111332/http://www.calmis.ca.gov/file/occguide/CHEMIST.HTM |archive-date=2011-06-10 |dead-url=yes |df= }}</ref>: Քիմիկոսների մեծ մասը մասնագիտանում են մեկ կամ մի քանի ոլորտներում:

 

====Տարր====

 

Քիմիական տարրն իրենից ներկայացնում է մաքուր նյութ՝ բաղկացած նույն տիպի ատոմներից, որոնք բնութագրվում են իրենց միջուկում պրոտոնների որոշոկի քանակով, այն անվանում են ատոմային համար և նշանակվում է Z տառով: Ատոմի զանգվածային թիվն իրենից ներկայացնում է միջուկում եղած պրոտոնների և նեյտրոնների հանրագումարը: Չնայած միևնույն տարրին պատկանող բոլոր ատոմների բոլոր միջուկները կունենան միևնույն ատոմային համարը, բայց պարտադիր չէ, որ նրանք ունենան նույն զանգվածային համարը: Զանգվածային համարներով տարբերվող միևնույն տարրի ատոմներին անվանում են [[իզոտոպներ]]: Օրինակ՝ միջուկում 6 պրոտոն պարունակող բոլոր ատոմները ներկայացնում են ածխածին քիմիական տարրը, բայց ածխածնի ատոմները կարող են ունենալ նաև 12 կամ 13 զանգվածային թիվ{{sfn|Housecroft|Sharpe|2008|p=2}}:

 

====Միացություն====

 

Միացությունը մեկից ավելի տարրերից բաղկացած մաքուր քիմիական նյութ է: Միացության հատկությունները քիչ են նման նրա բաղադրության մեջ մտնող տարրերի հատկություններին{{sfn|Burrows|Holman|Parsons|Pilling|2008|p=12}}: Միացությունների ստանդարտ անվանակարգումը սահմանվում է [[Տեսական և կիրառական քիմիայի միջազգային միություն|Տեսական և կիրառական քիմիայի միջազգային միության]] կողմից (IUPAC): Օրգանական միացություններն անվանակարգվում են օրգանական <ref>{{cite web|url=http://www.acdlabs.com/iupac/nomenclature/ |title=IUPAC Nomenclature of Organic Chemistry |publisher=Acdlabs.com |accessdate=2011-06-12}}</ref>, իսկ անօրգանականները՝ անօրգանական անվանակարգման համակարգերին համապատասխան: Երբ միացությունն ունի մեկից ավելի բաղադրիչ, ապա դրանք բաժանվում են երկու դասի՝ էլեկտրադրական և էլեկտրաբացասական<ref>{{Cite Book|last1=Connelly|first1=Neil G.|author-link1=Neil G. Connelly|last2=Damhus|first2=Ture|author-link2=Ture Damhus|last3=Hartshorn|first3=Richard M.|author-link3=Richard M. Hartshorn|last4=Hutton|first4=Alan T.|author-link4=Alan T. Hutton|title=Nomenclature of Inorganic Chemistry IUPAC Recommendations 2005|publisher=RSCPublishing|pages=5–12|isbn=978-0-85404-438-2|year=2005}}</ref>: Բացի դրանից ''Chemical Abstracts Service'' (''CAS'') ծառայությունը մշակել է քիմիական նյութերի ինդեքսավորման մեթոդ: Այդ սխեմայում յուրաքանչյուր քիմիական նյութի նույնացվում է որոշակի համարանիշ, որը հայտնի է որպես ''CAS'' գրանցման համարանիշ:

====Մոլեկուլ====

{{Main|Մոլեկուլ}}

 

Մոլեկուլն հանդիսանում է մաքուր քիմիական նյութի ամենափոքր անբաժանելիմասնիկը, որն ունի միայն իրեն յուրահատուկ որոշակի քիմիական հատկություններ, այսինքն՝ պոտենցիալ, որը հնարավորություն է տալիս որոշ ռեակցիաների մեջ մտնել այլ նյութերի հետ: Բայց այս բնորոշումն աշխատում է միայն այն նյութերի դեպքում, որոնք բաղկացած են մոլեկուլներից (նայել ներքևում): Որպես կանոն, մոլեկուլներն իրենցից ներկայացնում են ատոմների համակցություն, որոնք իրար հետ կապված են կովալենտային կապերով: Այնպես, որ այդ կառուցվածքը էլեկտրականապես չեզոք է, և բոլոր վալենտային էլեկտրոնները զույգված են այլ էլեկտրոնների հետ կամ կապերի մեջ, կամ առանձին էլեկտրոնային զույգերով:

Այսպիսով, մոլեկուլները էլեկտրականապես չեզոք միավորներ են, ի տարբերություն իոնների: Երբ այդ կանոնը խախտվում է և մոլեկուլն ստանում է լիցք, ապա այդ մասնիկին անվանում են մոլեկուլային իոն կամ բազմատոմ իոն: Բայց ''մոլեկուլ'' հասկացությունը սովորաբար պահանջում է, որ մոլեկուլային իոնները լինեն լավ առանձնացված, այնպիսին, ինչպիսին է վակուումում ուղղորդված փունջը [[Մասս-սպեկտրաչափություն|մասս-սպեկտրաչափում]]: Լիցքավորված բազմատոմ մասնիկները, որոնք գտնվում են [[Պինդ մարմին|պինդ մարմիններում]] (օրինակ՝ սուլֆատ կամ նիտրատ իոնները), քիմիայում չեն համարվում մոլեկուլներ: Որոշ մոլեկուլներ պարունակում են մեկ կամ մի քանի չզույգված էլեկտրոններ, որոնք առաջացնում են ռադիկալներ: Ռադիկալների մեծ մասը համեմատաբար ավելի ռեակցիոնունակ են, բայց որոշները, ինչպիսին է ազոտի օքսիդը (NO), կարող են լինել նաև ստաբիլ:

 

Իներտ տարրերի, կամ ազնիվ գազերի մոտ (հելիում, նեոն, արգոն, կրիպտոն, քսենոն և ռադոն) ամենափոքր առանձին մասնիկները ատոմներն են, բայց մյուս քիմիական տարրերը բաղկացած են մոլեկուլներից, կամ ատոմների ցանցից, որոնք միմյանց հետ կապված են որևէ ձևով: Միանման մոլեկուլները կազմում են ծանոթ նյութեր, ինչպիսիք են ջուրը, օդը և շատ ուրիշ օրգանական միացություններ՝ սպիրտ, շաքար, բենզին և տարբեր դեղանյութեր:

 

| data2 = [[File:Diamants maclés 2(République d'Afrique du Sud).jpg|100px]] [[File:Sugar 2xmacro.jpg|100px]]

| data3 = [[File:Sal (close).jpg|100px]] [[File:Sodium bicarbonate.jpg|100px]]

}}

Քիմիական նյութը դա որոշակի բաղադրությամբ և որոշակի հատկություններով մատերիայի տեսակ է<ref>{{Cite book| title = General Chemistry |author1=Hill, J.W. |author2=Petrucci, R.H. |author3=McCreary, T.W. |author4=Perry, S.S. | edition = 4th | publisher = Pearson Prentice Hall | location = Upper Saddle River, New Jersey | year = 2005 | page = 37}}</ref>: Մի քանի նյութերի համակցությունն անվանում են խառնուրդներ, օրինակ՝ օդը, համաձուլվածքները և այլն<ref>{{cite book|title=Magnesium and Magnesium Alloys|page=59|author1=M.M. Avedesian|author2=Hugh Baker|publisher=ASM International}}</ref>: