«Ավիցեննա»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
ավելացվեց Կատեգորիա:Մաթեմատիկոսներ ՀոթՔաթ գործիքով |
չ մանր-մունր ուղղումներ, փոխարինվեց: → (36) |
||
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ Գիտնական}}
'''Ավիցեննա''', [[Պարսիկներ|պարսիկ]]
Նրա հեղինակած
== Անվան ծագում ==
Տող 10.
== Գործունեություն ==
Ավիցեննան իսլամական [[Ոսկե դար
[[Ղուրան
== Կենսագրություն ==
=== Կյանքի դեռահաս շրջան ===
Ծնվել է Աֆշանա գյուղում ([[Բուխարա (այլ կիրառումներ)|Բուխարայի]] մոտ), պետական պաշտոնյայի ընտանիքում։ Նրա մայրը՝ Սիտարան, Բուխարայից էր <ref>''"Avicenna"''[[Encyclopædia Britannica]], Concise Online Version, 2006 ([http://www.britannica.com/eb/article-9011433/Avicenna]); D. Gutas, ''"Avicenna"'', in [[Encyclopædia Iranica]], Online Version 2006, ([http://www.iranica.com/newsite/articles/v3f1/v3f1a046.html LINK]); Avicenna in (Encyclopedia of Islam: © 1999 Koninklijke Brill NV, Leiden, The Netherlands)</ref>, իսկ հայրը՝ հարգարժան [[Իսմայիլականություն|իսմայիլական]]<ref name="Corbin1993">{{cite book|title=History of Islamic Philosophy, Translated by Liadain Sherrard, Philip Sherrard|last=Corbin|first=Henry|publisher=London; Kegan Paul International in association with Islamic Publications for The Institute of Ismaili Studies|year=1993|isbn=0-7103-0416-1|pages=167–175|oclc=22109949|authorlink=Henry Corbin|orig-year=First published French 1964)}}</ref> գիտնական էր [[Բալխ]]ից: Նրա հայրը [[Սամանիների պետություն|Սամանիների պետության]] Խարմազան գյուղի կառավարության անդամ էր: Հինգ տարի անց ծնվել է
Հաջորդող մեկուկես տարվա ընթացքում նա ուսումնասիրեց միայն փիլիսոփայություն, որտեղ հանդիպեց ավելի մեծ
Նա անդրադարձավ բժշկությանը 16 տարեկան հասակում և ոչ միայն սովորեց բժշկական տեսությունը, այլև բացահայտեց բուժման նոր մեթոդներ հիվանդներին անվճար հետազոտելով և բժշկելով: Դեռահասը հասավ որակավորված ֆիզիոլոգի կոչմանը 18 տարեկան հասակում և բացահայտեց, որ ՙՙԲժշկությունը բարդ գիտություն չէ, ինչպես մաթեմատիկան և մետաֆիզիկան, այնպես, որ ես շուտով
=== Պատանեկություն ===
Իբըն Սինայի առաջին նշանակումն այն էր, որ էմիր Նուհ II-ը նրան վստահեց իր բուժումը վտանգավոր հիվանդությունից (997): Այս ծառայության համար Իբըն Սինայի կարևոր պարգևը այն էր, որ նրան հասանելի դարձան Սամանիդների թագավորական գրադարանը, որտեղ պահպանվում էին մեծագույն գիտնականների հայտնի աշխատությունները: Երբ գրադարանը ոչնչացվեց կրակով, Իբըն Սինայի թշնամիները մեղադրեցին նրան այն այրելու համար՝ իբր իր գիտելիքի սկզբնաղբյուրները թաքցնելու համար է նա այդ արել: Մինչդեռ նա օգնում էր իր հայրիկին իր ֆինանսական գործերում, կարողանում էր ժամանակ գտնել
Իբըն Սինան ժամանակավորապես բնակվեց Ռեյում, ժամանակակից [[Թեհրան]]ի հևեւանությամբ, որտեղ վերջին Բույիհիդ էմիրի որդի Մահդ Ալ Ադդաուլան էր ղեկավարում իր մ՝որ Սեյեդեն Խաթունի հովանու ներքո:Ավիցեննան ի մոտ 30 կարճ աշխատանքնեգրեցեն Ռեյում: Այնուհանդերձ, ռեգենտևեւ նրա կրտսեր եղբոր՝ Շամս ալ-Դաուլայի մևեւ տեղի ունեցած մշտական բռնություննեածհոգնեցրեցին նրան և, ստիպեցին գիտնականին հեռանալ այդ տարածաշրջանից: Ղազվինում կարճևեւ ժամանակ բնակվելուց հետո նա տեղափոխվեց դեպի հարավ՝ դեպի Համադան, որտեղ կառավարում էր Շամս Ալ Դաուլա էմիրը: Սկզբում Իբըն Սինան աշխատանքի անցավ բարձաշխարհիկ մի կնոջ մոտ, բայց Էմիրը լսելով նրա ժամանման մասին, նրան կարգեց որպես բժիշկ: Իբըն Սինան աշխատեց նույնկիս վեզիրի մոտ: Բայց մի օր Էմիրը որոշում կայացրեց վտարել նրան երկրից: Այնուամենայնիվ Իբըն Սինան քառասուն օր մնաց թաքնված Շեյխ Ահմեդ Ֆահելի տանը, միևեւ նոր հիվանդության բացահատումը չստիպեց էմիրին վերականգնել Ավիցեննային իր պաշտոնում: Նույնիսկ այս խայտառակ ժամանակահատվածում Իբն Սինան հորդորեց ուսումը եւ ուսուցումը: Ամեն երեկո, իր մեծ գործերից՝ Կանոնից և Սանատիոյից հատվածներ էին մեկնաբանվում և բացատրվում իր աշակերտներին: Էմիրի մահվանից հետո Իբն Սինան այլևս վեզիր չէր ստիպված և թաքնվեց
Մինչ այդ, նա գրել էր զարգացող քաղաք Սպահանի վերատեսուչ Աբու Յաֆարին, առաջարկելով իր ծառայությունները: Համադանի նոր Էմիրը, լսելով այս նամակագրության մասին և բացահայտելով, թե որտեղ էր Իբըն Սինան թաքնվում, անմիջապես բանտարկում է նրան: Իսկ մինչ այդ պատերազմը շարունակվում էր Սպահանի եւ Համադանի ղեկավարների միջեւ՝ 1024 թվականին նախորդ ղեկավարը գրավել էր Համադանն ու նրա քաղաքները`հեռացնելով տաջիկ վարձկաններին: Երբ փոթորիկը անցավ, Իբըն Սինան էմիրի հետ վերադարձավ
▲Մինչ այդ, նա գրել էր զարգացող քաղաք Սպահանի վերատեսուչ Աբու Յաֆարին, առաջարկելով իր ծառայությունները: Համադանի նոր Էմիրը, լսելով այս նամակագրության մասին և բացահայտելով, թե որտեղ էր Իբըն Սինան թաքնվում, անմիջապես բանտարկում է նրան: Իսկ մինչ այդ պատերազմը շարունակվում էր Սպահանի եւ Համադանի ղեկավարների միջեւ՝ 1024 թվականին նախորդ ղեկավարը գրավել էր Համադանն ու նրա քաղաքները`հեռացնելով տաջիկ վարձկաններին: Երբ փոթորիկը անցավ, Իբըն Սինան էմիրի հետ վերադարձավ Համադան և շարունակեց իր գրական աշխատանքները: Հետագայում, սակայն իր եղբոր, որոշ համախոհների, սիրած աշակերտի եւ երկու ստրուկների ուղեկցությամբ Իբըն Սինան քաղաքից փախել է [[Սուֆիզմ|սուֆիստական]] ճգնավորների հագուստով: Վտանգավոր ճանապարհորդությունից հետո նրանք հասել են Սպահան, ստանալով պատվավոր հյուրերի ընդունելություն իշխանի կողմից:
[[Պատկեր:Avicenna_canon_1597.jpg|մինի|Ավիցեննայի Բժշկության Կանոն աշխատության առաջին էջը , 1596/7թթ (Յալե, Բժշկական պատմական գրադարան, Ցւսհինգի արաբական թանգարան 5)]]
[[Պատկեր:Gravestone_of_Avicenna.jpg|մինի|Ավիցեննայի շիրմաքարը,Համադան, Իրան]]
=== Կյանքի վերջին տարիները ===
Իբըն Սինայի կյանքի վերջին
Այս տարիների ընթացքում նա սկսեց ուսումնասիրել գրական հարցեր և բանասիրություն՝ դրանք մեկնաբանելով իր ոճին հարիր քննադատական խոսքերով: Համադանի դեմ ծավալվող արշավի ժամանակ նրա մոտ սրացան որովայնային ցավերը, որոնց նա հազիվ էր կարողանում դիմանալ: Այս պայմաններում նրա հիվանդությունը գլուխ հանեց, նա դժվարությամբ հասավ Համադան, հրաժարվեց հնազանդվել կիրառվող ռեժիմներին և իրեն հանձնեց իր ճակատագրին:
Նրա ընկերները նրան խորհուրդ տվեցին հանգստանալ և կյանքը չափավոր դարձնել: Նա հրաժարվեց, ասելով, որ «ես նախընտրում եմ ապրել կարճ կյանքը նեղ լայնությամբ իր ամբողջ երկարության մեջ»<ref>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=B8k3fsvGRyEC&pg=PA85|title=Avicenna (Ibn Sina): Muslim Physician And Philosopher of the Eleventh Century|author=Aisha Khan|publisher=The Rosen Publishing Group|page=85}}</ref>: Մահվան մահճին զղջման զգացողությունը տիրել էր նրան, նա իր ունեցվածքը նվիրեց աղքատներին, վերականգնել անարդարացի ձեռքբերումները, ազատեց իր ստրուկներին և մինչև մահը կարդաց [[Ղուրան]]<ref name="osler">{{Cite book|title=The Evolution Of Modern Medicine|last=Osler|first=William|publisher=[[Kessinger Publishing]]|year=2004|isbn=1-4191-6153-9|page=72|authorlink=William Osler}}</ref>: Նա մահացել է
==Փիլիսոփայություն==
Իբըն Սինան լայնորեն գրեց իսլամական վաղ փիլիսոփայության մասին, հատկապես սուբյեկտների [[Տրամաբանություն|տրամաբանության]], [[Բարոյագիտություն|բարոյագիտության]] և [[
Ավիցեննայի "պոռթկումների" Նեոպլատոնիկ սխեման դարձավ [[Քալամ
Նրա բժշկության գիրքը հասանելի դարձավ Եվրոպայում մասնակի լատիներեն թարգմանությամբ՝ «Sufficientia» անվանումով և որոշ հեղինակներ «Լատինական Ավիցենիզմը» որոշակի ընթացքում բնորոշում էին որպես ՙ՚ծաղկող՚՚, զուգահեռներ տանելով Լատինական Ավերոյիզմի հետ, որը ճնշվել էր Փարիզի 1210 թվականի և 1215 թվականի հրամանագրերով<ref><!--there is apparently a whole body of scholarly controversy behind this, and you shouldn't just drop this stuff in passing as if it were factual. Google "Latin Avicennism" and you get material for a giant and involved article in its own right-->
Տող 57 ⟶ 55՝
=== Մետաֆիզիկական ուսմունք ===
Վաղ իսլամական փիլիսոփայությունը և իսլամական մետաֆիզիկան, որոնք դրոշմված են
===Փաստեր Աստծո գոյության մասին===
Ավիցեննան առաջ բերեց Աստծո գոյության մասին փաստարկ, որը հայտնի է որպես ՙՙՃշմարտության ապացույցը՚՚ : Ավիցեննան պնդում էր, որ պետք է լինի «անհրաժեշտ գոյություն» (արաբերեն, վաժիբ ալ վուդ), մի անձ, որը չի կարող գոյություն ունենալ{{sfn|Adamson|2013|p=170}} և մի շարք փաստարկների միջոցով նա նույնացրեց այն իսլամի Աստծո հետ{{sfn|Adamson|2013|p=171}}: [[Փիլիսոփայություն|Փիլիսոփայության]] ներկա պատմաբան [[Փիթեր Ադամսոնը]] այս փաստարկը անվանեց Աստծո գոյության ամենակարևոր միջնադարյան փաստարկներից մեկը և Ավիցեննայի փիլիսոփայության պատմության մեջ ամենամեծ ներդրումը{{sfn|Adamson|2013|p=170}}:
== Կյանքը և գործունեությունը ==
Տող 178 ⟶ 175՝
* For a current list of his works see A. Bertolacci (2006) and D. Gutas (2014) in the section "Philosophy".
* {{Cite book| edition = 1| publisher = Brigham Young University| isbn = 978-0934893770| last = Avicenna| others = Michael E. Marmura (trans.)| title = The Metaphysics of The Healing| series = A parallel English-Arabic text translation| year = 2005}}
* Great Books of the Islamic World | isbn = 978-1871031676 | last = Avicenna | others = Laleh Bakhtiar (ed.), Oskar Cameron Gruner (trans.), Mazhar H. Shah
* Avicenne: ''Réfutation de l'astrologie''. Edition et traduction du texte arabe, introduction, notes et lexique par Yahya Michot. Préface d'Elizabeth Teissier (Beirut-Paris: Albouraq, 2006) {{ISBN|2841613046}}.
* William E. Gohlam (ed.), ''The Life of Ibn Sina. A Critical Edition and Annotated Translation'', Albany, State of New York University Press, 1974.
|