«Մենուայի ջրանցք»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 5.
|Նկարագիր = Մենուայի ջրանցքի պատը սեպագիր արձանագրությամբ ([[19-րդ դար|XIX դարի]] գծանկար)
|Երկրներ = <!-- մի քանիսի դեպքում լրացնելու ձևը՝ ԱՄՆ/Կանադա -->
|Շրջան(ներ) = Վանի նահանգ
|Երկարություն = 80
|Առավելագույն խորություն =1,
|Ջրի ծախս=
|Չափման տեղ =
Տող 25.
}}
'''Մենուայի ջրանցք''' կամ '''Շամիրամի ջրանցք''', կառուցել է [[Մենուա|Մենուա թագավորը]]՝ հավանաբար մ.թ.ա. IX դ. վերջ - VIII դ. սկզբին՝ [[Տուշպա]] ([[Վան]]) մայրաքաղաքին խմելու և ոռոգելու ջուր մատակարարելու նպատակով։ Երկարությունը
==Ջրանցքը ==
Մենուայի ջրանցքից ճյուղավորվում են փոքր ջրանցքներ ու առուներ։▼
Մենուայի ջրանցքը գտնվում է [[Վանա լիճ|Վանա լճի]] հարավարևելյան կողմում։ Ջրանցքի հեռավորությունը [[Վան]] քաղաքից կազմում է 70 կմ, սակայն ջրանցքի ամբողջական երկարությունը, հաշվի առնելով նաև կորությունները, կազմում է 80 կմ։<ref name="Ամսօրյա">Հանդէս Ամսօրեայ, 1893 թ., մարտ, N3, էջ 84-87</ref>
Ջրանցնքն ուներ կարևոր տնտեսական նշանակություն, նրա պահպանման համար կառուցվել են ամրոցներ։ [[Մժնկերտ Ներքին|Ներքին Մժնկերտ]] գյուղի մոտից ջրանցքի երկայնքով տեղադրված է Արարատյան թագավորության ժամանակաշրջանի 14 արձանագրություն։ Ջրանցքն իր չափերով ու նշանակությամբ խոշորագույններից էր Հին Արևելքում։▼
▲Ժամանակին ջրանցքի ջրերով աշխատել է մոտ 40 ջրաղաց։ Մենուայի ջրանցքից ճյուղավորվում են փոքր ջրանցքներ ու առուներ։
▲Ջրանցնքն
Ըստ հնագետ դոկտոր Վալդեմար Պելքի, ով հնագիտական ուսումնասիտություններ է անցկացրել ջրանցքի տարածքում՝ հոկտեմբեր ամսին ջրանցքը ապահովում է 1500 լ ջուր վայրկյանում։ Այդ ջուրը պարունակում է մեծ քանակությամբ ածխաթթու։ Ըստ Պելքի՝ մինչև ջրանցքի կառուցումը ջուրը ժայռերի ճեղքերից հոսել է ցած և թափվել Խոշաբ գետը, որը ակունքից գտնվել է 5 կմ հեռավորության վրա։ Ջրանցքի կառուցումով ջուրը ուղղվեց Վերին Մեշինկերտ, ուր կառուցվել է նաև մեծ ավազան։ [[Մժնկերտ Վերին||Վերին Մեշինկերտից]] հաստաբուն ծառերի կոճղերից պատրաստված խողովակով ջուրն անցկացվել է գետի մյուս ափը և ուղղվել դեպի արևմուտք՝ ոռոգելով [[Իշխանիգոմ]], ապա Սյոլպլասան, [[Կեմ]], [[Քարավանց]], Անող և Մաշքելտեք գյուղերը։ Իսկ [[Իշխանիգոմ]]ից հույսիս՝ դեպի լեռան ստորոտը դառնալով՝ ջրանցքը ձգվում է դեպի արևելք՝ ոռոգելով Խադամ, [[Քյոշկ]], [[Սուրբ Վարդան (Հայոց ձորի գավառ)|Ս. Վարդան]], Խարաբքյո գյուղերը և հասնում մինչև [[Արտամետ|Արտամեդ]]։ Ընդհանուր առմամբ, ջրանցքը ժամանակին ոռոգել է 42 գյուղ, որոնցից 1890-ականների դրությամբ միայն 20-ն էր մնացել։ Ջրանցքի տեղում, ըստ ավանդության, ժամանակին մեծ քաղաք է եղել։ Դրա մասին կա նաև հիշատակություն [[Մովսես Խորենացի|Խորենացու]] [[Պատմություն Հայոց (Խորենացի)|«Հայոց պատմությունում»]]։<ref name="Ամսօրյա" />
==Սեպագիր արձանագրություններ==
Ջրանցքի եզրային հատվածներից մեկում կան երկու սեպագիր արձանագրություններ, որոնցում հիշատակվում է [[Մենուա]] արքայի անունը.
[[Խալդի]]ի հզոր որդիներից ես՝ Մենուաս՝ [[Իշպուինի]]ի որդին, կառուցեցի այս պիլին (ջրմուղը)։ Դրա անունը Մենուասա է։ <ref name="Լեո">Լեո, «Հայոց Պատմություն», առաջին հատոր, Երևան, «Հայաստան» հրատարակչություն, 1966, էջ 215</ref>
Սեպագրություններից հայտնի է դառնում նաև, որ Մենուան միայնակ չի կատարել այդ գործերը, այլ իր մոր հետ։ Սրա մասին է վկայում [[Արտամետ|Արտամեդից]] երեք քառորդ ժամ հեռավորության վրա գտնվող ժայռին արված 3 տողանի արձանագրությունը։ Այդ արձանագրությունից իմանում ենք, որ [[Մենուա]]յի մոր անունը Տարիաս է։<ref name="Լեո" /> Ըստ Պելքիի՝ հավանական է, որ Մենուան իր մորը դարձրել էր գահաժառանգ, ինչպես որ ինքն է գահակալում իր հոր՝ [[Իշպուինի]]ի օրոք։ Հետագայում [[Մենուա]]յի կնոջ անունը ժողովրդական ավանդության մեջ թյուրիմացաբար վերածվել է [[Շամիրամ]]ի և ջրանցքի կառուցումը նույնպես վերագրվել է նրան։ <ref name="Ամսօրյա" />
Միայն [[Մժնկերտ Ներքին (Ստորին Բասենի գավառ)|Ներքին Մժնկերտ]] գյուղի մոտից ջրանցքի երկայնքով տեղադրված է Արարատյան թագավորության ժամանակաշրջանի 14 արձանագրություն։
== Խորենացու ավանդությունը==
Ըստ ավանդության (պահպանվել է [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] «[[Պատմություն Հայոց (Խորենացի)|Պատմություն Հայոց]]» Երկում և ժողովրդական բանահյուսության մեջ)՝ Մենուայի ջրանցքի կառուցումը վերագրվել է [[Ասորեստան]]ի [[Շամիրամ]] թագուհուն և անվանվել է նաև վերջինիս անունով։ Այդ ավանդությունում նշվում է, որ [[Արա Գեղեցիկ]]ի մահից հետո [[Շամիրամ]]ը մնում է նրա անունով Այրարատ կոչված դաշտում և, անցնելով շատ վայրերով, հասնում է [[Վանա լիճ|Վանա լճի]] մոտ և այնտեղ տեսնում մի բլուր։ [[Շամիրամ]]ն անմիջապես հրամայում է 12.000 անարվեստ գործավորներ և և իր ընտրյալներից 6000 գործավորներ բերել Ասորեստանից և իր իշխանության տակ գտնվող մյուս վայրերից, որոնք հմուտ էին փայտի, քարի, պղնձի և երկաթի գործի արհեստներում և կառուցել քաղաք։ Ապա նա հրամայում է ապառաժ խոշոր քարերով, կրի ու ավազի շաղախով կառուցել շատ լայն ու բարձր գետի ամբարտակ։ Ըստ [[Մովսես Խորենացի|Խորենացու]]՝ այդ ամբարտակը տեղի բնակիչների համար ծառայել է որպես ապաստարան, իսկ ամբարտակն այնքան ամուր է կառուցված եղել, որ անհնար էր անգամ պարսատիկի համար մեկ քար պոկել։ Այնուհետև [[Շամիրամ]]ը բաժանել է տալիս գետի մի մասը (առուների) և անցկացնում քաղաքի միջով՝ բուրաստանների ու ծաղկոցների ոռոգման նպատակով, իսկ մյուս մասը՝ [[Վանա լիճ|Վանա լճի]] աջ ու ձախ ափերով՝ քաղաքը և դրա բոլոր շրջակայքը ոռոգելու համար։ <ref>Մովսես Խորենացի, «Հայոց պատմություն», աշխարհաբար թարգմանությունն ու մեկնաբանությունները՝ Ստ. Մալխասյանի, Երևանի համալսարանի հրատարակչություն, Երևան, 1981 թ., էջ 63-67</ref>
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{ՀԲ}}
| |||