«Ներսեհապատի ճակատամարտ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
չեզոքության խախտումների ուղղում
Տող 17.
}}
 
'''Ներսեհապատի ճակատամարտ''', [[Մարզպանական Հայաստան]]ի և [[Սասանյան Պարսկաստան]]ի միջև ռազմական բախում, որը տեղի է ունեցել [[Վահանանց պատերազմ]]ի ժամանակ՝ [[482 թվական]]ին։ Այս ճակատամարտին նախորդել է [[Ակոռիի ճակատամարտ (481)|Ակոռիի ճակատամարտը]], որտեղ հայերը հաղթանակի էին հասել պարսիկների նկատմամբ և կարողացել դուրսերկրից վռնդելհեռացնել երկրից։հակառակորդի ուժերը ։ 482 թվականին [[Մարզպանական Հայաստան|Հայաստան]] է ներխուժում Արտներսեհը, որը իր ուժերը կենտրոնացնում է հիմնականում [[Հեր]] և [[Զարևանդ (գավառ)|Զարևանդ]] գավառներում։ Հայոց իշխանական զորքը շտապ առաջխաղացում է ցուցաբերում՝ փորձելով թույլ չտալ պարսիկներին ներխուժել երկրի [[Միջնաշխարհ]]։ Ճակատամարտը տեղի է ունենում [[Ավարայրի դաշտ]]ից քիչ հեռու գնվող [[Ներսեհապատ]] գյուղում, որտեղ պարսիկները նախահարձակ են լինում։ Սակայն հայկական զինված ուժերը կարողանում են հակահարված տալ հակառակորդին և հաղթանակ տոնել։ Հաղթանակից հետո [[Սասանյան Պարսկաստան|Պարսկաստանի]] արքունիք կարողանում է փախչել և Հայաստան վերադառնալ [[Վահան Մամիկոնյան (ռազմական գործիչ)|Վահան Մամիկոնյանի]] եղբայր՝ [[Վարդ Մամիկոնյան|Վարդը]], որը գերության մեջ էր գտնվում։ Պատերազմի նպատակը հայերի կրոնափոխումն էր, որից Սասանյանները հրաժարվեցին [[Նվարսակի պայմանագիր|Նվարսակի պայմանագրով]]<ref name="ՄՀ2">{{Cite book|title=«Մեր հաղթանակները», հատոր Բ|last=|first=|publisher=«Նորավանք» հրատարակչություն|year=2009|isbn=|location=Երևան|pages=79-85}}</ref>։
 
== Նախապատմություն ==
Տող 23.
[[Պատկեր:Wachtang_I._Gorgassali.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Wachtang_I._Gorgassali.jpg|alt=|ձախից|մինի|Վախթանգ Գորգասալ]]
 
Արևելյան [[Վիրք|Վրաստանում]] թագավոր [[Վախթանգ Գորգասալ]] ապստամբում է պարսիկների դեմ և սպանում [[Աշուշա Բդեշխ|Աշուշա]] բդեշխի որդուն՝ պարսից դրածո բդեշխ [[Վազգեն բդեշխ|Վազգենին]]։ Նա նաև [[Վարդան Մամիկոնյան]]ի փեսան էր՝ [[Շուշանիկ]]ի ամուսինը։ Նա ուրացել էր [[քրիստոնեություն]]ը և ընդունել [[զրադաշտականություն]], ապա փորձել էր ստիպել, որ [[Վարդան Մամիկոնյան|Վարդանի]] աղջիկը՝ [[Շուշանիկ]]ը, նույնպես կրոնափոխ լինի, բայց նա չէր ուրացել և նահատակվել էր իր արարքիդրա համար: Այս սպանությունից հետո ոչ միայն [[Վիրք|Վրաստանում]], այլ նաև [[Հայկական մարզպանություն|Հայաստանում]] սկսվեց ապստամբություն։ 481 թվականին հայ նախարարները [[Վահան Մամիկոնյան (ռազմական գործիչ)|Վահան Մամիկոնյանի]] ղեկավարությամբ հավաքվում են [[Շիրակ (գավառ)|Շիրակ գավառ]]ում և որոշում ապստամբել: Ստեղծվում է նոր կառավարություն՝ երկրի մարզպան է դառնում [[Սահակ Բ Բագրատունի|Սահակ Բագրատունի]]ն, իսկ սպարապետ՝ [[Վահան Մամիկոնյան (ռազմական գործիչ)|Վահան Մամիկոնյանը]]։ Այս ամենի հետևանքով Ատրվշնասպը [[Ատրպատական]]ում զորք է հավաքում և ներխուժում [[Հայկական մարզպանություն|Հայաստան]]<ref>{{Cite book|title=Լեո «Հայոց Պատմություն: Միջին դարեր» երկրորդ հատոր|last=|first=|publisher=«Հայաստան» հրատարակչություն|year=1967|isbn=|location=Երևան|pages=113}}</ref>։
 
[[Ատրվշնասպ]]ի զորքի թիվը հասնում էր 7 հազարի, իսկ հայ ապստամբներինը՝ 400-ի։ Հայ ապստամբներին առաջնորդում էր [[Վահան Մամիկոնյան (ռազմական գործիչ)|Վահան Մամիկոնյանի]] եղբայրը՝ Վասակը, որը հասկանալով, որ անհնար է բաց տեղանքում պարսիկների այսպիսի թվային առավելության դեպքում հաղթանակ տոնել, ընտրում է մի հարմար տեղանք՝ [[Արարատ|Մասիսի]] լանջին գտնվող [[Ակոռի|Ակոռի գյուղը]]։ Տեղի ունեցած [[Ակոռիի ճակատամարտ (481)|ճակատամարտում]] հայերը լիակատար հաղթանակ են տոնում, սպանվում է նաև պարսից հրամանատար [[Ատրվշնասպ]]ը, իսկ Վասակը հանդիավոր վերադառնում է [[Դվին]]<ref>{{Cite book|title=Լեո «Հայոց Պատմություն: Միջին դարեր» երկրորդ հատոր|last=|first=|publisher=«Հայաստան» հրատարակչություն|year=1967|isbn=|location=Երևան|pages=114}}</ref><ref name="ՄՀ2"></ref>։
Տող 31.
== Ճակատամարտ ==
 
482 թվականին պարսկական խոշոր զորաբանակը ներխուժում է Հայաստան, որի հրամանատարը Արտրներսեհն էր, որը փորձառու մարտիկ էր։ Պարսկական բանակում կոչումով ավելի բարձր պաշտոնյաներ կային, սակայն Արտներսեհը ավելի փորձառու էր, այդ պատճառով էլ նա էր առաջնորդում բանակը։ Դա ապացույց է այն բանի, որ պարսկական կառավարությունը մեծ կարևորություն էր տալիս այս արշավանքին։ Պարսիկները այս պատժիչ արշավանքի համար հավաքագրել էին իրենց ամբողջ ուժերը, որոնք միասին կազմել էին մոտ 60 հազար զինվոր։
 
{{քաղվածք|Լուր հասավ, թե պարսից բազմաքանակ զորքն է գալիս, և, իբրև, արդեն Հեր և Զարևանդ գավառի սահմանին են հասել շատ զորագլուխներ, որոնք են Սուրեն պահլավ, փուշտիպանաց սաղար Ատրներսեհը, Վին-ի-Խոռյանը, Ատրվշնասպ-ի-Տապյանը... Եվ, չնայած սրանց մեջ կար մեկը, որ գահով ավելի բարձր էր, սակայն փուշտիպան սաղարն էր հրամանատուն և զորքի ավագը:|Ղազար Փարպեցի, Պատմություն հայոց, Գ, Գլուխ ՀԱ}}
 
Իմանալով հակառակորդի ներխուժման մասին՝ հայոց սպարապետ [[Վահան Մամիկոնյան (ռազմական գործիչ)|Վահանը]] հավաքում է իր մոտ 35 հազարանոց բանակը և 482 թվականի ապրիլին դուրս գալով [[Դվին]]ից՝ շտապում պարսիկներին ընդառաջ՝ փորձելով չթողնել նրանց [[Արաքս]]ի վրայով գետանցում կատարել և մտնել [[Միջնաշխարհ]]։ [[Վահան Մամիկոնյան (ռազմական գործիչ)|Վահանը]] հայկական զորամասերին [[Դվին]]ից մինչև [[Ներսեհապատ]] պատրաստվում էր տանել գիշերային ռազմերթով, իսկ հակառակորդի վրա հարձակվել առավոտյան։ [[Վահան Մամիկոնյան (ռազմական գործիչ)|Վահան Մամիկոնյանի]] նպատակն էր հակառակորդինհակառակորդի ջախջախելհանդեպ հաղթանակ տոնել հայոց հարավային սահմաններում։ Նա հասնում է [[Արտազ]] գավառ, որի [[Ներսեհապատ]] գյուղում էլ սկսվում է ճակատամարտը։ Սպարապետը կարողանում է նաև լավ օգտագործել տեղանքը։ Նա հակառակորդին տանում է փոքր լանջակողմը, որի արդյունքում պարսկական բանակը զրկվում է առավելությունից։ Զորքին ոգեշնչելու համար այնտեղ էր նաև կաթողիկոս [[Հովհան Ա Մանդակունի]]ն։
[[Պատկեր:Vahan_Mamikonyan.jpg|մինի|Հայոց սպարապետ Վահան Մամիկոնյանը (հեղինակ՝ Ն. Տեստեկյուլ)]]
Ճակատամարտը տեղի է ունենում մայիսին։ Վահան Մամիկոնյանը զորքը բաժանում է 3 մասի․
Տող 45.
{{քաղվածք|Այնուհետև հայոց զորավար Վահան Մամիկոնյանը սկսեց ըստ պատշաճի կազմակերպել ճակատի յուրաքանչյուր թևը: Կենտրոնական կողմը բազմաքանակ այրուձիով տվեց մարզպան ու քաջ ասպետ Սահակի ձեռքը: Աջ թևում կարգեց Բարշղ Վահևունուն, Բաբգեն Սյունիին, Ատոմ Գնունիին և Փապակ Պալունիին` յուրաքանչյուրի այրուձիով ու այլ հավելվածով: Իսկ ձախակողմը հանձնեց ուխտասեր Կամսարականներին` Վահանին, Ներսեհին, Հրահատին, և իր սիրելի եղբայրներին: Աջ կողմում, գնդերի յուրաքանչյուրից մեկական այրուձիով ինքն էր լինելու: Ուրիշ ավագ տղամարդկանցից էլ կազմեց մի ջոկ` ընտիր այրուձիով, Վրեն Վանանդեցու գլխավորությամբ, որի մոտ ուղարկեց ոստանիկ Արտակունյաց Պապին` Բաբոցի որդուն:|Ղազար Փարպեցի, Պատմություն հայոց, Գ, Գլուխ ՀԱ}}
 
Առաջինը նախահարձակ են լինում պարսիկները։ Ատրներսեհը փորձում էր այդպիսով վերացնել հայոց զորքի՝ տեղանքի բարենպաստության համարբարենպաստությունից ստացած առավելությունը։ Հակառակորդի անսպասելի գործողություններից հայերը մի պահ անակնկալի են գալիս։ [[Վահան Մամիկոնյան (ռազմական գործիչ)|Վահան Մամիկոնյանը]] նախօրոք կազմել էր մարտավարությունը, ըստ որի՝ նշել էր, թե որ ջոկատներն էին առաջինը մտնելու բախմանմարտի մեջ։ Այս պատճառով որոշ խուճապ է սկսվում, որի հետևանքով խախտվում է հայոց զորքի կենտրոնական գնդի մարտակարգը։ Սակայն հայոց սպարապետը կարողանում է շտկել ամեն ինչ և բեկում է մտցնում ճակատամարտի ընթացքի մեջ<ref name="ՄՀ2"></ref>։
 
{{քաղվածք|Հայոց զորավար Վահան Մամիկոնյանը զորացավ սրտով, երեսը խաչակնքեց ու երկու Կամսարականների հետ միասին հարձակվեց իրենց հասած թշնամիների վրա: Իսկ նրանք, առանց դիմադրելու, այլ իրենց թևը միանգամից սաստիկ տեղահան անելով` փախուստի մատնեցին: Եվ այն թևն առնելով` մյուսն էլ քաշեցին կենտրոնի վրա: Հայոց զորավար Վահան Մամիկոնյանի քաջերը երկու թևերի թշնամական զորքերն առաջներն արած տարան դեպի փոքր լանջակողմը և քաջ զինվորների անթիվ բազմություն դիաթավալ անելով, ջախջախեցին ու սաստիկ արյունահեղություն արին: Եվ միայն Խոռյան Վինը, ուրիշ երկու նիզակակիցների հետ միասին, շուռ էր եկել, խիզախորեն դիմադրում էր: Այնտեղ էլ Հայոց քաջ զորավար Վահան Մամիկոնյանն իր հզորությամբ սպանեց նրան: Եվ Շիրակի տեր Ներսես Կամսարականն էլ` Ատրվշնասպ Տապյանին, իսկ մյուսներից էլ յուրաքանչյուրը շատ քաջերի գետնատարած տապալելով` կոտորեցին:|Ղազար Փարպեցի, Պատմություն հայոց, Գ, Գլուխ ՀԱ}}
 
Հայոց սպարապետի և [[Կամսարականներ|Կամսարական]] եղբայրների զորագնդերը շեշտակիկարևոր հարվածներ են հասցնում պարսից զորքի համապատասխանաբար աջ և ձախ թևերին, կոտրում դրանց դիմադրությունը և դուրս գալիս հակառակորդի կենտրոնական գնդի թիկունք, որի արդյունքում պարսից զորքերը նահանջում են լանջակող, որտեղ էլ ջախջախվումհաղթվում են և անկանոն փախուստի դիմում։ ՀաղթանակըՀայերը հայոցհաղթանակ կողմնեն էր։տոնում։
 
{{քաղվածք|Պարսից զորքից սպանվածների թիվն ավելի մեծ էր, քան փախչելով փրկվածներինը, քանի որ մեռածների թվի մեջ էին ոչ միայն պատերազմի վայրում ընկածները, այլև շատերը, որոնք վիրավորված էին և մեռան այս ու այնտեղ:|Ղազար Փարպեցի, Պատմություն հայոց, Գ, Գլուխ ՀԱ}}
Տող 57.
== Արդյունքներ ==
 
Ներսեհապատի ճակատամարտին հաջորդում են նաև մի շարք այլ ճակատամարտեր՝ [[Ճարմանայի ճակատամարտ|Ճարմանայի]], [[Դվինի ճակատամարտ (484)|Դվինի]], որոնց արդյունքում [[Վահանանց պատերազմ|հայոց ապստամբությունը]] հաջողվում է, ևէ․ կնքվում է [[Նվարսակի պայմանագիր]]<nowiki/>ը, ըստ որի<ref>[https://drive.google.com/open?id=1kR8Qp0aH4S0AkLK9yUQF6TJciOOtp5vC Կարեւորագույն պայմանագրերը Հայաստանում սկզբից մինչև XIV դարը, էջ 27-33]</ref>՝
 
* Վերացնել կրոնափոխության հարկադրանքը, քանդել Հայաստանում կառուցված կրակատները և դժվարություններ չստեղծել հայկական [[եկեղեցի|եկեղեցու]] գործունեության համար:
* Սասանյան Պարսկաստանի թագավորի և հայերի միջև այսուհետ միջնորդներ չպետք է լինեին:
* Չմիջամտել հայ նախարարների ներքին գործերին, չհավատալ երկերեսանի, բախտախնդիր անձանց ամբաստանություններին, ունկնդրել ուղղամիտ մարդկանց խորհուրդները։
* Վահան Մամիկոնյանը պարտավորվել է հեծելագունդ ուղարկել Պարսկաստան՝ գահի հավակնորդ Զարեհի դեմ։ Հայոց հեծելագունդը վճռականկարևոր դեր է խաղացել գահակալական կռիվներում՝ պարտության մատնելով ու սպանելով Զարեհին<ref>Լեո, Երկեր, հ. 2, Երևան, 1967թ., էջ 126-128:</ref>։