Վիքիպեդիա

«Ալեքսանդրապոլի պայմանագիր»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
Տող 6.
| Տիպ = ապօրինի պայմանագիր
| Պատրաստման_թվական =
| Ստորագրման_թվական =[[դեկտեմբերի 3]], [[1920]] թվական
| Ստորագրման_վայր = [[Ալեքսանդրապոլ]], [[Հայաստան]]
| Հաստատված_կնիքով =
| Ուժի_մեջ_է_մտել =
| Պայմաններ =
| Ուժը_կորցրել_է =
| Ստորագրել_են = Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովի կառավարության անունից՝ [[Քյազիմ Կարաբեքիր]]
Տող 25.
}}
 
'''Ալեքսանդրապոլի պայմանագիր''' ({{lang-tr|Gümrü Antlaşması}}), [[1920]] թվականի [[դեկտեմբերի 2]]-ի լույս [[դեկտեմբերի 3|3]]-ի գիշերը [[Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետության]] կառավարության և Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովի կառավարության միջև ստորագրված հաշտության պայմանագիր։ Կնքվել է 1920 թվականի [[Հայ-թուրքական պատերազմ (1920)|հայ-թուրքական պատերազմում]] հայկական կողմի կրած պարտության արդյունքում։ Թուրքիայի կողմից այն ստորագրել է թուրքական բանակի հրամանատար [[Քյազիմ Կարաբեքիր]]ը, հայկական կողմից՝ [[Ալեքսանդր Խատիսյան]]ը։ Բաղկացած է 18 հոդվածից։ Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը կազմված էր երկու օրինակից՝ [[հայերեն]] և [[թուրքերեն]]։
 
Պայմանագրով Թուրքիային էր անցնում [[Կարսի մարզ]]ն ու Սուրմալուի գավառը, իսկ Նախիջևանը, Շարուրի, Շահթախթիի շրջանները հայտարարվում էին ժամանակավորապես Թուրքիայի հովանավորության ներքո գտնվող տարածքներ, որոնց հետագա ճակատագիրը պետք է որոշվեր հանրաքվեի միջոցով։ Հայաստանը զրկվում էր զինապարտության հիմունքով բանակ պահելու իրավունքից, հայկական բանակի թիվն ամրագրվում էր 1500 զինվորի, 8 թնդանոթի և 20 գնդացրի չափով։ Թուրքիան պարտավորվում էր զինված օգնություն ցույց տալ Հայաստանին ներքին և արտաքին վտանգի դեպքում՝ ըստ հայկական կառավարության դիմումի։ Երևանի կառավարությունը հրաժարվում էր [[Սևրի պայմանագիր|Սևրի պայմանագրից]]։
 
Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը պետք է վավերացվեր կնքումից մեկ ամիս հետո, սակայն Հայաստանի խորհրդային կառավարությունը, որն անցել էր իշխանության գլուխ, պայմանագրի կնքումից 7 ժամ առաջ՝ 1920 թվականի դեկտեմբերի 2-ին՝ ժ. 18.00-ին, այն չճանաչեց։ Այս փաստաթուղթը փոխարինվեց [[1921]] թվականի [[մարտի 16]]-ին [[Մոսկվայի պայմանագիր|Մոսկվայի պայմանագրով]], իսկ հետո՝ [[1921]] թվականի [[հոկտեմբերի 13]]-ին [[Կարսի պայմանագիր|Կարսում կնքված պայմանագրով]]։
 
Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրն ապօրինի է<ref>http://hairenikweekly.com/2011/03/17/6411 Ապօրինի պայմանագրեր և փաստաթղթեր</ref>:
 
== Նախապատմություն ==
[[1920]] թվականի [[նոյեմբերի 24]]-ին ՀՀ պատվիրակությունը ժամանում է Ալեքսանդրապոլ։ Հաջորդ օրը պաշտոնապես սկսվում են խաղաղության բանակցությունները քեմալականների և հայոց պատվիրակության միջև։ Հայաստանի պատվիրակության ղեկավարն էր նախկին վարչապետ [[Ալեքսանդր Խատիսյան]]ը։ Պատվիրակության լիազոր անդամներն էին նաև ֆինանսների նախկին նախարար [[Աբրահամ Գյուլխանդանյան]]ը, [[Կարսի նահանգ|Կարսի]] նախկին նահանգապետ [[Ստեփան Ղորղանյան]]ը։ Պատվիրակությունը բաղկացած էր 16 հոգուց։
 
[[Ալեքսանդրապոլ]] ([[Գյումրի]]) [[քաղաք]]ումքաղաքում [[հայեր]]իհայերի ու [[թուրքեր]]իթուրքերի միջև ընթացող ծանրագույն բանակցությունների արդյունքում [[1920]] թվականի [[դեկտեմբերի 3]]-ին (ժ. 02.00-ին) ստորագրվում է Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը։
 
Ալեքսանդրապոլի պայմանագրի ստորագրումը հետևանք էր հատկապես 1920 թվականի Մայիսյան հայրենակործան ապստամբությունից հետո Հայաստանում առաջացած ռազմաքաղաքական իրավիճակի, օրեցօր սերտաճող բոլշևիկ-քեմալական համագործակցության, ինչպես նաև ՀՀ իշխանությունների ու ժողովրդի միջև առաջացած հսկայական վիհի։
Տող 42.
== Հոդվածներ ==
'''1-ին հոդվածով''' պատերազմը Թուրքիայի և Հայաստանի միջև հայտարարվում էր ավարտված։
'''2-րդ հոդվածով''' որոշվում էին Հայաստանի Հանրապետության և Թուրքիայի միջև սահմանները։ Թուրքիային էր անցնում Կարսի մարզը և Սուրմալուի գավառը (ավելի քան 20.7 կմ²), իսկ [[ՆախիջևանՆախիջևանի գավառ|Նախիջևանի]]ի, [[Շարուր]]ի,-Դարալագյազի գավառ|Շարուրի և Շահթախթիի]] շրջանները հայտարարվում էին ժամանակավորապես Թուրքիայի հովանավորության ներքո, որտեղ հետագայում հանրաքվեի միջոցով հաստատվելու էր հատուկ վարչություն։ Հայաստանի կառավարությունը զրկվում էր այդ վարչության գործունեությանը միջամտելուց, անկախ այն բանից, թե ինչպիսի ձև կընդուներ այդ վարչությունը։
 
Հայաստանի Հանրապետությանը իրավունք էր վերապահվում Թուրքիային անցած [[Կարսի մարզ]]ում և [[Սուրմալուի գավառումգավառ]]ում հանրաքվե անցկացնելու պահանջ ներկայացնել, բայց այդ նույն '''3-րդ հոդվածում''' նաև ասված էր, որ այդ տարածքները «անվիճելի պատմական, էթնիկական և իրավական կապ ունեն Թուրքիայի հետ», որով փաստորեն նախապես բացառվում էր հանրաքվեի անհրաժեշտությունը։
 
Հայաստանը զրկվում էր նաև ընդհանուր զինապարտություն մտցնելու և բանակ պահելու իրավունքից, նա կարող էր ունենալ միայն 1500 զինվոր, 8 թնդանոթ և 20 գնդացիր։ Կարող էր կառուցել ամրություններ և նրանցում տեղադրել անհրաժեշտ ծանր հրետանի, պայմանով, որ չլինեն 15 սմ տրամաչափի ու հեռահար հրանոթներ ('''հոդված 4''')։
Տող 50.
'''5-րդ հոդվածով''' Թուրքիայի քաղաքական ներկայացուցչին կամ դեսպանորդին, որը հաշտություն կնքելուց հետո պետք է ժամաներ [[Երևան]], իրավունք էր տրվում իր հայեցողությամբ տեսչություն և հետաքննություն կատարել վերը նշված պայմանների կատարման կապակցությամբ։ Դրա փոխարեն Թուրքիան պարտավորվում էր զինված օգնություն ցույց տալ Հայաստանին, ինչպես արտաքին, այնպես էլ ներքին վտանգի դեպքում, եթե Հայաստանի կառավարությունը նման խնդրանքով դիմեր նրան։ Երևանի կառավարությունը հրաժարվում էր [[Սևրի պայմանագիր|Սևրի հաշտության պայմանագրից]] (1920), պարտավորվում էր [[Եվրոպա]]յից և [[ԱՄՆ]]-ից հետ կանչել իր պատվիրակներին «պետական կառավարումից հեռացնել այն բոլոր անձանց, որոնք հրահրում և հետապնդում են իմպերիալիստական խնդիրներ...»։ Ինչպես նաև անվավեր էր ճանաչում բոլոր այն պայմանագրերը, որ կնքվել են ի վնաս Թուրքիայի կամ շոշափել են նրա շահերը։
 
Թուրքիան իրավունք էր ստանում վերահսկել Հայաստանի երկաթուղիներն ու հաղորդակցման ճանապարհները, ռազմական միջոցառումներ ձեռնարկել Հայաստանի տարածքում։ Պայմանագրով Հայաստանի մաս ճանաչված, բայց Թուրքիայի կողմից օկուպացված, շրջանները ([[Ալեքսանդրապոլի գավառ]]) պետք է ազատվեին Հայաստանի կողմից պայմանագրի բոլոր կետերի կատարումից հետո։ Այս կետը Թուրքիային հնարավորություն էր տալիս շարունակել գավառի երկարատև [[օկուպացիա]]նօկուպացիան, քանի որ պայմանագիրն այնպես էր կազմված, որ միշտ կարելի էր կառչել նրա այս կամ այն պայմանի ոչ լրիվ կամ ոչ ճիշտ կատարումից։
 
Պայմանագրի մյուս հոդվածները վերաբերում էին ազատ տարանցիկ առևտրին, փախստականների վերադարձին իրենց բնակավայրերը, Հայաստանի իսլամադավան բնակչության իրավունքներին։ Բոլոր այս պայմանները ոտնահարում էին Հայաստանի իրավունքները, արգելում հայ գաղթականների հայրենիք վերադարձը։ '''7-րդ հոդվածով''' «Թուրքիայի կառավարությունը հրաժարվում է ներկա պատերազմի հետ կապված ծախսերի հատուցումից... պայմանավորվող երկու կողմերը հրաժարվում են նաև համաշխարհային պատերազմի ժամանակ կրած վնասները հատուցելու ամեն տեսակ պահանջներից»։ Դրանով Թուրքիան ազատվում էր ինչպես բնաջնջված, այնպես էլ արտաքսված հայերի ունեցվածքի հատուցումից։ [[Փարիզի խաղաղության վեհաժողով]]ի տվյալներով այդ գումարը շուրջ 19 միլիարդ ֆրանկ էր։
 
== Պայմանագրի կնքման ճշգրիտ օր ==
Առավելաբար և ավանդաբար որպես Ալեքսանդրապոլի պայմանագրի ստորագրման ամսաթիվ նշվում է 1920 թ.թվականի դեկտեմբերի 2-ը։ Սա սխալ թվագրում է, քանի որ փաստերն այլ բան են վկայում։ Նշյալ սխալը հավանաբար տարածում է գտել, քանի որ թեև պայմանագիրը ստորագրվել է դեկտեմբերի 3-ին, սակայն դրա վրա մնացել է «2 դեկտեմբերի, 1920 թ.» (2 Aralik 1336) թվագրումը։
Ահա թե ինչ են վկայում պայմանագրի ստորագրման անմիջական և ոչ անմիջական մասնակիցները։
Հայկական պատվիրակության ղեկավար Ա.Խատիսյանն իր հուշերում գրում է հետևյալը. ''«Երեկոյեան ժամը 8-ին կայացաւ խաղաղութեան խորհրդաժողովի չորրորդ և վերջին նիստը։ (...) Գիշերւայ ժամը 2-ին (դեկ. 2-էն լոյս 3-ը) դաշնագիրը ստորագրւեցաւ երկու պատւիրակութիւններու կողմէն»''<ref>Խատիսեան Ա. Հայաստանի Հանրապետութեան ծագումն ու զարգացումը. Աթէնք, 1930, էջ 271:</ref> :
Տող 71.
''Հայկական պատվիրակություն''<br />
Հայաստանում 1920 թվականին իշխանափոխությունը փաստագրված իրողություն է, հետևաբար նրա օրն ու ժամը՝ անվիճելի փաստ։ Իշխանափոխությունը Հայաստանում տեղի է ունեցել ՀՀ իշխանությունների և ՌՍՖՍՀ ներկայացուցիչ Բորիս Լեգրանի միջև համապատասխան համաձայնագրի ստորագրումով, որն ստորագրվել է 1920 թ. դեկտեմբերի 2-ին, կեսօրից առաջ և ուժի մեջ է մտել նույն օրը երեկոյան ժամը 6-ին<ref>Hovannisian R. The Republic of Armenia. v. IV, Berkeley, 1996, p. 387.</ref>:
Ալեքսանդրապոլի պայմանագրի ստորագրման պահին ([[3 դեկտեմբերի]], [[1920]]) հայկական պատվիրակությունը լիազորություններ չուներ, այսինքն՝ լիազորված չէր հանդես գալու Հայաստանի Հանրապետության անունից։<br />
 
<br />
''Թուրքական (քեմալական) պատվիրակություն''<br />
 
Մինչ, այսպես կոչված, թուրքական պատվիրակությանն անդրադառնալն անհրաժեշտ է ընդգծել, որ «թուրքական» բառն այստեղ գործածվել է զուտ էթնիկ և ոչ՝ քաղաքական իմաստով, քանի որ մինչևիսկ այդ պատվիրակության անդամներն իրենք իրավացիորեն իրենց չէին համարում Թուրքիայի պետության ներկայացուցիչներ։ Պայմանագրի նախաբանում այս պատվիրակությունն անվանված է ոչ թե Օսմանյան կայսրության կամ Թուրքիայի կամ դրանց կառավարության պատվիրակություն, այլ ''Թուրքիայի ազգային մեծ ժողովի կառավարություն'' (''Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti''՝ պայմանագրի [[թուրքերեն]] օրինակում)։ Դա մի կազմակերպություն էր, որ ստեղծվել էր Թուրքիայի ռազմական հետախուզության (ղեկավարը [[1912]]-[[1914]] թվականներին [[Քյազիմ Կարաբեքիր]]ն էր) Կարակոլ (''Karakol'') կազմակերպության հրահրումով և աջակցությամբ ստեղծված ''Ազգային պաշտպանության'' (''Mudafaa-i Milliye'') [''The National Defense Group'']<ref>Criss N.B. Istanbul under Allied Occupation, 1918-1923. Leiden, 1999, p. 5.</ref> զանազան խմբերի միավորումով՝ [[1920]] թվական [[ապրիլի 23]]-ին, [[Անկարա]]յում։ Կարակոլի և նշյալ խմբերի գործունեությունն օրինական չէր (''legitimate''), քանի որ, ըստ միջազգային օրենքի՝ {{քաղվածք|''Զինադադարի կնքումից հետո որևէ գործողություն, որն ուղղված է զինադադարի նպատակը՝ այն է խաղաղությունը, խաթարելուն անօրինական է և դատապարտելի։''|}}: <br />
Քեմալականների գործունեությունը նաև Թուրքիայի սահմանադրության խախտում էր, ուստի Թուրքիայի օրինական իշխանությունները դեռևս 1920 թվականի [[ապրիլ]]-[[մայիս]]ին քեմալականների նկատմամբ մի շարք մահավճիռներ էին կայացրել (օրինակ, դեռևս 1920 թվականի [[ապրիլի 11]]-ին կայսրության բարձրագույն կրոնավորի՝ շեյխ-ուլ-իսլամի ֆեթվայով ([[կոնդակ]]ով) խռովարարները հայտարարվել էին օրենքից դուրս և նրանց սպանելը՝ աստվածահաճո գործ<ref>Zurcher E.J. Turkey, The Modern History. London-New York, 1998, p. 158.</ref>)։ Խռովարարների պարագլուխը՝ Մուստաֆա Քեմալը, դեռևս [[1919]] թվականի [[հուլիսի 11]]-ին զրկվել էր իր բոլոր կոչումներից և պաշտոններից, իսկ 1920 թվականի [[մայիսի 11]]-ին թուրքական ռազմական դատարանը նրա նկատմամբ մահապատժի վճիռ էր կայացրել։ Այդ դատավճիռը 1920 թվականի [[մայիսի 24]]-ին հաստատվել էր սուլթանի կողմից։ Ուստի 1920 թվականի [[նոյեմբեր]]-[[դեկտեմբեր]]ին Ալեքսանդրապոլ բանակցությունների եկած պատվիրակությունը ոչ թե Թուրքիա պետությունն էր ներկայացնում, այլ փախուստի մեջ գտնվող, այդ թվում նաև պատերազմական հանցագործությունների համար մահվան դատապարտված, քրեական հանցագործների մի կազմակերպություն՝ «Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողով» հորջորջվող ՀԿ։<br />▼
 
Այդ կազմակերպությունը, չնայած լայնորեն տարածում գտած թյուր կարծիքի, 1920-[[1923]] թվականներին Թուրքիայի խորհրդարանը չէր։ Նա միջազգային իրավունքի և երկրի գործող սահմանադրության տեսանկյունից չէր կարող լինել խորհրդարան։ Կապիտուլյացիայի ենթարկված երկրում, ռազմակալման ողջ ժամանակահատվածում, դադարում են գործել տվյալ երկրի օրենսդիր և գործադիր իշխանության մարմինները։ Գերակա իշխանությունն անցնում է հաղթող երկրներին և այդ իրավական կարգավիճակը մնում է մինչև խաղաղության պայմանագրի կնքումը և ուժի մեջ մտնելը։ Այդ կարգավիճակն ու իրավիճակը միանշանակորեն ամրագրված են միջազգային իրավունքի մեջ և ամրապնդված բազում օրինակներով<ref>Paenson I. Manual of the Terminology of the Law of Armed Conflicts and International Humanitarian Law. Brussels, 1989, p. 46.</ref>: Թուրքիայի պարագայում [[1918]] թվականի [[հոկտեմբերի 30]]-ից ([[Մուդրոսի զինադադար]]ի ստորագրումից) գոնե մինչև [[1923]] թվականի [[հուլիսի 24]]-ը ([[Լոզանի կոնֆերանս|Լոզանի պայմանագրի ստորագրումը]]) Թուրքիայում, միջազգային իրավունքի համաձայն, իշխանությունը պատկանում էր հաղթած Դաշնակից երկրների Գերագույն խորհրդին (''Supreme Council of the Allied Powers'')։ <br />▼
▲Քեմալականների գործունեությունը նաև Թուրքիայի սահմանադրության խախտում էր, ուստի Թուրքիայի օրինական իշխանությունները դեռևս 1920 թվականի [[ապրիլ]]-[[մայիս]]ինմայիսին քեմալականների նկատմամբ մի շարք մահավճիռներ էին կայացրել (օրինակ, դեռևս 1920 թվականի [[ապրիլի 11]]-ին կայսրության բարձրագույն կրոնավորի՝ շեյխ-ուլ-իսլամի ֆեթվայով ([[կոնդակ]]ով) խռովարարները հայտարարվել էին օրենքից դուրս և նրանց սպանելը՝ աստվածահաճո գործ<ref>Zurcher E.J. Turkey, The Modern History. London-New York, 1998, p. 158.</ref>)։ Խռովարարների պարագլուխը՝ Մուստաֆա Քեմալը, դեռևս [[1919]] թվականի [[հուլիսի 11]]-ին զրկվել էր իր բոլոր կոչումներից և պաշտոններից, իսկ 1920 թվականի [[մայիսի 11]]-ին թուրքական ռազմական դատարանը նրա նկատմամբ մահապատժի վճիռ էր կայացրել։ Այդ դատավճիռը 1920 թվականի [[մայիսի 24]]-ին հաստատվել էր սուլթանի կողմից։ Ուստի 1920 թվականի [[նոյեմբեր]]-[[դեկտեմբեր]]ինդեկտեմբերին Ալեքսանդրապոլ բանակցությունների եկած պատվիրակությունը ոչ թե Թուրքիա պետությունն էր ներկայացնում, այլ փախուստի մեջ գտնվող, այդ թվում նաև պատերազմական հանցագործությունների համար մահվան դատապարտված, քրեական հանցագործների մի կազմակերպություն՝ «Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողով» հորջորջվող ՀԿ։<br />
Այդ խորհուրդը, որի կազմում էին [[Մեծ Բրիտանիա|Բրիտանիայի]], [[Ֆրանսիա]]յի, [[Իտալիա]]յի և ԱՄՆ բարձրագույն պաշտոնյաները, իր իշխանությունը Թուրքիայում իրականացնում էր նախ պարզ ներկայացուցիչների (1918 թվականի [[նոյեմբեր]] – 1919 թվականի [[մարտ]]), ապա և Գերագույն հանձնակատարների (''High Commissioners'') միջոցով (1919 թվականի [[մարտ]] – 1923 թվականի [[սեպտեմբեր]])<ref>Criss N.B. Ibid, p. 61:</ref>: Վերջիններիս միավորող կառույցը, որն իրականացնում էր բարձրագույն իշխանությունը նախկին Օսմանյան կայսրության տարածքում, կոչվում էր Վերահսկման և կազմակերպման միջդաշնակցային հանձնախմբեր (''Inter-Allied Commissions of Control and Organization'') և ուներ զանազան ենթահանձնախմբեր<ref>Criss N.B. Ibid, p. 158</ref>:<br />▼
 
«Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողով» կազմակերպության առաջին նիստը գումարվել է 1920 թ. ապրիլի 23-ին։ Այդ ժողովն ունեցել է 327 մասնակից, որոնցից առավելագույնը միայն 92 էին (1/3-ից էլ պակաս) նախկին օսմանյան խորհրդարանի նախկին անդամներ։ Նրանք համարվում են նախկին, քանի որ խարհրդարանի վերջին օրինական ընտրությունները տեղի էին ունեցել 1912 թ. և այդ տարի ընտրվածների լիազորությունների ժամկետը, համաձայն գործող սահմանադրության 70-րդ հոդվածի, ավարտվել էր 1916 թ.-ին։ Պատմագիտական գրականության մեջ հիշատակվող 1919 թ. վերջին ամիսների «ընտրությունները» և դրա հետևանքով 1920 թ. հունվար-ապրիլին կայացած ժողովները չեն կարող համարվել ընտրություններ և դիտարկվել որպես խորհրդարանական նիստեր, քանզի դրանք տեղի են ունեցել թուրքական ինքնիշխանության բացակայության պայմաններում և չեն իրականացվել երկրի սահմանադրության և օրենսդրության պահանջներին համապատասխան։ <br />▼
▲Այդ կազմակերպությունը, չնայած լայնորեն տարածում գտած թյուր կարծիքի, 1920-[[1923]] թվականներին Թուրքիայի խորհրդարանը չէր։ Նա միջազգային իրավունքի և երկրի գործող սահմանադրության տեսանկյունից չէր կարող լինել խորհրդարան։ Կապիտուլյացիայի ենթարկված երկրում, ռազմակալման ողջ ժամանակահատվածում, դադարում են գործել տվյալ երկրի օրենսդիր և գործադիր իշխանության մարմինները։ Գերակա իշխանությունն անցնում է հաղթող երկրներին և այդ իրավական կարգավիճակը մնում է մինչև խաղաղության պայմանագրի կնքումը և ուժի մեջ մտնելը։ Այդ կարգավիճակն ու իրավիճակը միանշանակորեն ամրագրված են միջազգային իրավունքի մեջ և ամրապնդված բազում օրինակներով<ref>Paenson I. Manual of the Terminology of the Law of Armed Conflicts and International Humanitarian Law. Brussels, 1989, p. 46.</ref>: Թուրքիայի պարագայում [[1918]] թվականի [[հոկտեմբերի 30]]-ից ([[Մուդրոսի զինադադար]]ի ստորագրումից) գոնե մինչև [[1923]] թվականի [[հուլիսի 24]]-ը ([[Լոզանի կոնֆերանս|Լոզանի պայմանագրի ստորագրումը]]) Թուրքիայում, միջազգային իրավունքի համաձայն, իշխանությունը պատկանում էր հաղթած Դաշնակից երկրների Գերագույն խորհրդին (''Supreme Council of the Allied Powers'')։ <br />
Մասնավորապես, խախտվել են սահմանադրության №№ 7, 17, 41, 42, 43, 45, 46, 60, 72, 77, 120 հոդվածները, քվեարկելու իրավունքից ապօրինաբար զրկված են եղել բոլոր ոչ թուրքերը<ref>[http://www.nt.am/am/news/20971///?hayworld= Ալեքսանդրապոլի պայմանագրի ստորագրման 90-ամյա տարելից]</ref>: Հետևաբար, այդ ժամանակ Թուրքիայի միակ ճանաչված իշխանավորը՝ սուլթանը, համաձայն սահմանադրությամբ իրեն վերապահված իրավունքի (հ-ծ 7), 1920 թվականի [[ապրիլի 12]]-ին դադարեցրել էր այդ ոչ օրինական ժողովահավաքների գործունեությունը<ref>Mears E.G. Modern Turkey. NY, 1924, p. 598.</ref>: 1920 թվականի ապրիլի 23-ին 92 մասնակիցների լիազորությունների օրինական համարվելու դեպքում նույնիսկ, միևնույն է այդ թիվը խորհրդարան գումարելու համար քվորում չէր կարող ապահովել։ Մնացած 232-ը ներկայացնում էին երկրում ապօրինի գործող, «Իրավունքների պաշտպանության շարժման» տարբեր մասնաճյուղերը<ref>Zurcher E.J. Ibid, p. 158.</ref>: <br />▼
 
Այսպիսով, կազմակերպության անվանումը չէ, որ որոշում է տվյալ կառույցի լիազորությունները, այլ այն իրավական և օրենսդրական հիմքը, որի վրա ձևավորվել և որի շրջանակներում կայացել է նշյալ կառույցը։ Ինքնին կազմակերպության անվանումը չի սահմանում տվյալ կազմակերպության իրավասությունների շրջանակը, առավել ևս դառնում հիմք՝ միջպետական իրավական փաստաթուղթ ստորագրելու լիազորություն տալու համար։<br />▼
▲Այդ խորհուրդը, որի կազմում էին [[Մեծ Բրիտանիա|Բրիտանիայի]], [[Ֆրանսիա]]յի, [[Իտալիա]]յի և ԱՄՆ բարձրագույն պաշտոնյաները, իր իշխանությունը Թուրքիայում իրականացնում էր նախ պարզ ներկայացուցիչների (1918 թվականի [[նոյեմբեր]] – 1919 թվականի [[մարտ]]), ապա և Գերագույն հանձնակատարների (''High Commissioners'') միջոցով (1919 թվականի [[մարտ]] – 1923 թվականի [[սեպտեմբեր]])<ref>Criss N.B. Ibid, p. 61:</ref>: Վերջիններիս միավորող կառույցը, որն իրականացնում էր բարձրագույն իշխանությունը նախկին Օսմանյան կայսրության տարածքում, կոչվում էր Վերահսկման և կազմակերպման միջդաշնակցային հանձնախմբեր (''Inter-Allied Commissions of Control and Organization'') և ուներ զանազան ենթահանձնախմբեր<ref>Criss N.B. Ibid, p. 158</ref>:<br />
▲«Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողով» կազմակերպության առաջին նիստը գումարվել է 1920 թ.թվականի ապրիլի 23-ին։ Այդ ժողովն ունեցել է 327 մասնակից, որոնցից առավելագույնը միայն 92 էին (1/3-ից էլ պակաս) նախկին օսմանյան խորհրդարանի նախկին անդամներ։ Նրանք համարվում են նախկին, քանի որ խարհրդարանի վերջին օրինական ընտրությունները տեղի էին ունեցել 1912 թ.թվականին և այդ տարի ընտրվածների լիազորությունների ժամկետը, համաձայն գործող սահմանադրության 70-րդ հոդվածի, ավարտվել էր 1916 թ.-ին։ Պատմագիտական գրականության մեջ հիշատակվող 1919 թ. վերջին ամիսների «ընտրությունները» և դրա հետևանքով 1920 թ. հունվար-ապրիլին կայացած ժողովները չեն կարող համարվել ընտրություններ և դիտարկվել որպես խորհրդարանական նիստեր, քանզի դրանք տեղի են ունեցել թուրքական ինքնիշխանության բացակայության պայմաններում և չեն իրականացվել երկրի սահմանադրության և օրենսդրության պահանջներին համապատասխան։ <br />
 
▲Մասնավորապես, խախտվել են սահմանադրության №№ 7, 17, 41, 42, 43, 45, 46, 60, 72, 77, 120 հոդվածները, քվեարկելու իրավունքից ապօրինաբար զրկված են եղել բոլոր ոչ թուրքերը<ref>[http://www.nt.am/am/news/20971///?hayworld= Ալեքսանդրապոլի պայմանագրի ստորագրման 90-ամյա տարելից]</ref>: Հետևաբար, այդ ժամանակ Թուրքիայի միակ ճանաչված իշխանավորը՝ սուլթանը, համաձայն սահմանադրությամբ իրեն վերապահված իրավունքի (հ-ծ 7), 1920 թվականի [[ապրիլի 12]]-ին դադարեցրել էր այդ ոչ օրինական ժողովահավաքների գործունեությունը<ref>Mears E.G. Modern Turkey. NY, 1924, p. 598.</ref>: 1920 թվականի ապրիլի 23-ին 92 մասնակիցների լիազորությունների օրինական համարվելու դեպքում նույնիսկ, միևնույն է այդ թիվը խորհրդարան գումարելու համար քվորում չէր կարող ապահովել։ Մնացած 232-ը ներկայացնում էին երկրում ապօրինի գործող, «Իրավունքների պաշտպանության շարժման» տարբեր մասնաճյուղերը<ref>Zurcher E.J. Ibid, p. 158.</ref>: <br />
 
▲Այսպիսով, կազմակերպության անվանումը չէ, որ որոշում է տվյալ կառույցի լիազորությունները, այլ այն իրավական և օրենսդրական հիմքը, որի վրա ձևավորվել և որի շրջանակներում կայացել է նշյալ կառույցը։ Ինքնին կազմակերպության անվանումը չի սահմանում տվյալ կազմակերպության իրավասությունների շրջանակը, առավել ևս դառնում հիմք՝ միջպետական իրավական փաստաթուղթ ստորագրելու լիազորություն տալու համար։<br />
 
Ուստի, քեմալական պատվիրակությունը Ալեքսանդրապոլի պայմանագրի կնքման պահին լիազորված չէր և չէր ներկայացնում Թուրքիայի օրինական իշխանությունը։
 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Ալեքսանդրապոլի_պայմանագիր» էջից