|
<br />
{{distinguish|Infitah}}
'''Ինթիֆադա''', [[Պաղեստին|Պաղեստինյան]] ապստամբություն կամ Դիմադրական շարժում։ Սա առանցքային հասկացություն է ժամանակակից [[արաբերեն]] լեզվով, որը վերաբերում է օրինական ապստամբության դեմ ճնշման<ref name="Meinel">Ute Meinel, [https://books.google.com/books?id=WyFneCZ5dqoC&pg=PA8 ''Die Intifada im Ölscheichtum Bahrain: Hintergründe des Aufbegehrens von 1994-1998,''] LIT Verlag Münster, 2003 p.10: 'Der Begriff der Intifada, der die Vorstellung eines legitimen Ausbebegehrens gegen Unterdrückung enthält, ist gegenwärtig ein Schlüsselbegriff in der arabischen Welt, von dem eine grosse emotionale Anziehungskraft ausgeht.'</ref>։
== '''Էթիմոլոգիա''' ==
Ինտիֆադան արաբական բառ է, որը բառացիորեն նշանակում է «դողալ», «սարսուռ»<ref name="Roberson">Mary K.Roberson, 'Birth, Transformation, and Death of Refugee Identity: Women and Girls of the Intifada,' in Ellen Cole,Esther D Rothblum,Oliva M Espin (eds.) [https://books.google.com/books?id=fXWPa4bZVoQC&pg=PA42 ''Refugee Women and Their Mental Health: Shattered Societies, Shattered Lives,''] Routledge, 2013 p.42.</ref><ref>Ellen Canterow, 'Beita,' in Zachary Lockman, [[Joel Beinin]], (eds), [https://books.google.com/books?id=KYPVNdzXUJkC&pg=PA81 ''Intifada: The Palestinian Uprising Against Israeli Occupation,''] South End Press, 1989 pp.81-98 p.81</ref>: Այն գալիս է արաբական տերմինից, որը նշանակում է «թափահարում»,« ազատվել», ինչպես շունն է թափում ջուրը, կամ ինչպես է մարդը ցնցվում քնած ժամանակ<ref>David Pratt, [https://books.google.com/books?id=m_NE9jbFTrsC&pg=PA20 ''Intifada,''] Casemate Publishers, 2009 p.20</ref><ref name="King">Mary Elizabeth King, [https://books.google.com/books?id=Y5dmy-mWlcsC&pg=PA208 ''A Quiet Revolution: The First Palestinian Intifada and Nonviolent Resistance,''] Nation Books 2007 p.208</ref>։
== '''Պատմություն''' ==
Ինտիֆադա բառը առաջին անգամ օգտագործվել է մեր ժամանակներում 1952 թվականին Իրաքում, երբ սոցիալիստական եւ կոմունիստական կուսակցությունները դուրս եկան փողոցներ, բողոքելու [[Հաշիմյան միապետություն|Հաշիմյան միապետության]] դեմ, որը ոգեշնչված է 1952 թվականին Եգիպտական հեղափոխությամբ<ref>Sharif Kanana, 'Women in the Legends of the Intifada,' in Suha Sabbagh (ed.), [https://books.google.com/books?id=_n1-uwfJhuEC&pg=PA114 ''Palestinian Women of Gaza and the West Bank,''] Indiana University Press, 1998 p.114.</ref>:
Տերմինը ընդունվել է [[Արևմտյան Սահարա|Արևմտյան Սահարայում]]՝ 1970-ական թվականներին [[Իսպանիա|իսպանական]] ուժերի աստիճանական դուրսբերմամբ ՝ որպես երկրի ինտիֆադա, սակայն, ըստ էության՝ արմատավորվել է Արևմտյան Սահարայի հակամարտության մեջ Սահարայի առաջին ինտիֆադայի հետ, Սահարայի ակտիվիստների ՝ Արևմտյան Սահարայից ՝ [[Մարոկկո|Մարոկկոյից]] հարավ (1999-2004), անկախության ինտիֆադայի կամ երկրորդ Սահարայի ինտիֆադայի հետ և, վերջապես, 2011 թվականին՝ Գդեյմ Իզիկի բողոքի ցույցերով:
Պաղեստինյան համատեքստում այն վերաբերում է 1980-ական թվականների պայքարում Պաղեստինյան ուսանողների շրջանում «ցնցելու» փորձերին, որը նրանք ընդունեցին որպես ավելի քիչ առճակատման, քան, ավելի վաղ, ռազմատենչ հռետորաբանության տերմինները, քանի որ այն չի պարունակում բռնության նրբերանգ<ref name="King" />:
== '''Ինթիֆադ անունով իրադարձությունների ցանկ''' ==
* Իրաքյան ինտիֆադա - 1952 թվականին Իրաքում գործադուլների եւ անկարգությունների շարքը, որն ուղղված է Հաշիմական միապետության կառավարման դեմ (հաղորդել Է ՏԱՍՍ-ը)։
* Հոկտեմբերյան հեղափոխությունը - [[Սուդան|Սուդանում]] գործադուլների, անկարգությունների և ցույցերի շարքը, որն ավարտվեց Աբուդի ռազմական ռեժիմի լուծարմամբ եւ 1964 թվականի երկրորդ քաղաքացիական իշխանության սկսմամբ։
* Մարտյան ինտիֆադա - բրիտանական գաղութային ներկայության դեմ ձախակողմյան ապստամբություն Բահրեյնում 1965 թվականի մարտին
* Ինտիֆադի երկիր - [[Իսպանիա|Իսպանիայի]] գաղութային տիրապետության դեմ այն ժամանակվա Իսպանական Սահարայում 1970-ի հունիսին Լիբանանի ներքին հակամարտություններում:
* Ինթիֆադա - լիբանանյան քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ (1984 թվականի փետրվարի 6)։
* Լիբանանի իրադարձությունները 2005 թվականին՝ [[Ռաֆիկ Հարիրի|Ռաֆիկ Հարիրիի]] սպանությունից հետ [[Արաբա-իսրայելական հակամարտություն|Իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունում:]]
* Առաջին ինտիֆադան Պաղեստինյան ապստամբությունն է իսրայելական օկուպացիայի դեմ, որը շարունակվել է 1987 թվականի դեկտեմբերից մինչեւ 1993 թվականը։ Այն նաև կոչվել է «քարերի պատերազմ», որովհետև պաղեստինցիները դուրս էին եկել կռվի քարերով և զենքերով։
* Ինթիֆադ Ալ Աքսա կամ երկրորդ ինթիֆադա - իսրայելա-պաղեստինյան ուժեղացված բռնության ժամանակաշրջան, որը սկսվել է 2000 թվականի սեպտեմբերի վերջին եւ ավարտվել է մոտավորապես 2005 թվականին (հաղորդել Է ՏԱՍՍ-ը)։
* Ինթիֆադա - մի շարք բռնի գործողություններ եւ հարձակումներ [[Երուսաղեմ|Երուսաղեմում]] 2014 թվականին։
* Իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտություն (2015 թվական) - 2015 իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտության էսկալացիա, որը երբեմն կոչվում է «Ալ Քուդս ինտիֆադա» կամ «Երուսաղեմի ինտիֆադա» կամ «դանակի ինտիֆադա»։
* [[Բահրեյն|Բահրեյնում]] 1990-ականների ապստամբությունը - ապստամբություն, որը պահանջում է վերադառնալ ժողովրդավարական կառավարմանը, հայտնի է նաև որպես «1990-ականների ինտիֆադա»։
* 1991 թվականի ապստամբությունը Իրաքում - [[Սադդամ Հուսեյն|Սադամ Հուսեյնի]] դեմ զինված ապստամբությունը Իրաքում, որը հայտնի է նաև որպես «1991 թվականի իրաքյան ինթիֆադա
* Արեւմտյան Սահարայի հակամարտություն:
* Սահարայի առաջին ինթիֆադա - ակտիվիստների ցույցեր Արեւմտյան Սահարայի հարավում գտնվող Մարոկկոյում (1999-2004)։
* Անկախության ինտիֆադա կամ երկրորդ շաքարի ինտիֆադա, ցույցեր և անկարգություններ Արեւմտյան Սահարայում ՝ Մարոկկոյից հարավ ՝ սկսած 2005 թվականի մայիսից։
* 2005թ թվականի ֆրանսիական անկարգությունները հաճախ անվանում են «ֆրանսիական ինտիֆադա»։
* Արաբական գարուն կամ հեղափոխական ալիք, սկսվել է 2010 թվականի դեկտեմբերի 18-ին Թունիսում (երբեմն անվանում են «ինթիֆադա»):
* [[Թունիս|Թունիսյան]] հեղափոխություն կամ Թունիսյան ինթիֆադա։
* 2011 թվականի [[Եմեն|Եմենի]] հեղափոխություն կամ Եմենի ինթիֆադա։
* 2011 թվականի [[Եգիպտական հեղափոխություն (2011)|եգիպտական հեղափոխություն]] կամ եգիպտական ինտիֆադա։
* Բողոքներ [[Սուդան|Սուդանում]] (2011-13 թվականներ) կամ Սուդանի ինտիֆադա։
* 2018-19 թվականների Արաբական բողոքներ։
* 2019 թվականի լիբանանյան բողոքի ակցիաներ, որոնք կոչվում են հարկային ինտիֆադա։
* Հոկտեմբեր, 2019 թվական - [[Իրաք|Իրաքի]] բողոքի ցույցեր, որոնք կոչվում են Իրաքի ինտիֆադներ։
== Ծանոթագրություններ ==
{{Reflist}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{wiktionary|intifada}}
* Andrew Hussey, [https://www.theguardian.com/world/2014/feb/23/french-intifada-arab-banlieues-fighting-french-state-extract book 'The French Intifada: how the Arab banlieues are fighting the French state,'] [[The Guardian]] 23 February 2014
[[Կատեգորիա:Intifadas| ]]
| 