«Էջմիածնի Մայր Տաճար»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Էջմիածնի Մայր տաճար''', [[Հայ Առաքելական եկեղեցի|Հայ Առաքելական եկեղեցու]] [[Էջմիածնի կաթողիկոսություն|Էջմիածնի կաթողիկոսության]] գլխավոր կրոնական կառույցը {{Ն|Մայր տաճարը նաև Հայ Առաքելական եկեղեցու հոգևոր և վարչական կենտրոն [[Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին|Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի]] կենտրոնական կառույցն է, Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածինը բացի Մայր տաճարը ներառում է մի շարք կառույցներ, որոնցից առավել նշանավորն է [[Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս]]ության նստավայրը՝ [[Վեհարան]]ը<ref name="Hewsen"/>։}}: Գտնվում է [[Հայաստան]]ի [[Արմավիրի մարզ]]ի [[Վաղարշապատ]] քաղաքում{{Ն|Քաղաքը իր պատմության մեծ մասի ընթացքում կոչվել է Վաղարշապատ։ Այն պաշտոնապես կրել է Էջմիածին անունը 1945-1995 թվականներին, այժմ երկու անվանումներն էլ օգտագործվում են<ref>{{cite web|title=Պատմաաշխարհագրական ակնարկ|url=http://armavir.mtaes.am/aknark/|publisher=Արմավիրի մարզպետարան: ՀՀ տարածքային կառավարման և զարգացման նախարարություն|accessdate=15 April 2014|quote=...Վաղարշապատ (1945-1995թթ. կոչվել է Էջմիածին) քաղաքը...}}</ref>}}: Ըստ գիտանակնների{{Ն|Ճարտարապետ-հետազոտող Վահագն Գրիգորյանը{{sfn|Grigoryan|2012a|p=30|ps=: "Ուրեմն, Հայաստանի առաջին Կաթողիկե հաստատությունն ու շինությունը Վաղարշապատի Մայր տաճարն է:"}}, գրող և նախկին քահանա Թորգոմ Փոստանջյանը<ref>{{cite book|last=Postajian|first=Torkom|title=The Armenian Church and the Others|date=2005|location=Glendale, California|oclc=216938598|quote=...the first Armenian Christian cathedral, which was called "Echmiadzin" (the Only-Begotten Son of God Descended).}}</ref>, պատմաբաններ [[Թադևոս Հակոբյան]]ը<ref>{{cite book|first=Tadevos|last=Hakobian|article=Մայրաքաղաքը և քաղաքները. Էջմիածին|title=[[Հայկական սովետական հանրագիտարան]]|volume=13|year=1987|publisher=«Հայկական հանրագիտարան» հրատարակչություն|location=Երևան|page=623|quote=301—303-ին այստեղ հիմնվեց Կաթողիկե եկեղեցին՝ Հայաստանի քրիստ․ առաջին Մայր տաճարը։}}</ref>, Զ. Հարությունյանը{{sfn|Harutiunian|1978|p=66|ps=: "...հիմնում (301-303) Կաթողիկե եկեղեցի՝ Հայաստանի քրիստոնեական անդրանիկ Մայր տաճար Ս. Էջմիածինը..."}} և արևելագետ Հասմիկ Հմայակյանը<ref name="Hmayakyan"/> պաշտպանում են այն տեսակետը, որ Էջմիածինը Հայաստանի առաջին Մայր տաճարն է։ Ռոբերտ Վ. Թոմսոնը մեկանաբանել է [[Ագաթանգեղոս]]ի ''Հայոց պատմությունը'' գրելով, որ Էջմիածինը Հայաստանի ո՛չ առաջին եկեղեցին է, ո՛չ առաջին Մայր տաճարը<ref name="Piccolotto & Shahinian">{{cite book|editor1-last=Piccolotto|editor1-first=Moreno|editor2-last=Shahinian|editor2-first=Sarkis|title=Armenien: Tagebuch einer Reise in das Land des Ararat|date=1996|publisher=Institut für Hochbautechnik [[ETH Zurich]]|location=Ցյուրիխ|isbn=9783728122926|page=110|quote=The cathedral of Edjmiadzin is according to Thomson neither the first cathedral nor the first church built by Krikor. It was preceded by the church the latter had built at Ashtishat, in Western Armenia...}}</ref>։}}՝ անտիկ Հայաստանի առաջին Մայր տաճարն է (բայց ոչ առաջին եկեղեցին){{Ն|Էջմիածինը հաճախ կոչվում է Հայաստանի առաջին եկեղեցին<ref>{{cite book|contribution=Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածին|title=Դպրոցական Մեծ Հանրագիտարան, Գիրք II|date=2010|publisher=[[Հայկական հանրագիտարան]]|location=Երևան|url=http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=1357|quote=Սբ Էջմիածնի գլխավոր շինությունը Մայր տաճարն է. այն հայկական առաջին եկեղեցին է...}}</ref><ref name="Oxford History of Christian Worship">{{cite book|editor=[[Geoffrey Wainwright|Wainwright, Geoffrey]]|editor2=Westerfield Tucker, Karen B.|title=The Oxford History of Christian Worship|year=2005|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-513886-3|page=147|quote=In a vision, Gregory was shown to build the first church in the country, in Etchmiadzin...}}</ref>։ Սակայն, այս պնդումը գիտնականների շրջանում փոքր աջակցության է արժանացել։ Ռոբերտ Վ. Թոմսոնը<ref name="Piccolotto & Shahinian"/>, [[Ստեփան Մնացականյան]]ը{{sfn|Mnatsakanian|1987|p=150|ps=: "Таким образом, первое церковное здание в стране было возведено именно в Аштишате, а не в Вагаршапате, как это иногда отмечается в литературе."}} և Գրիգորյանը{{sfn|Grigoryan|2012a|p=26|ps=: "Ուրեմն, Հայաստանի առաջին եկեղեցի հաստատությունը Աշտիշատի սուրբ Երրորդություն եկեղեցին է:"}} մերժել են այս պնդումը և հայտարարել են, որ Հայաստանի առաջին եկեղեցին եղել է [[Արևմտյան Հայաստան]]ի [[Տարոն (գավառ)|Տարոն]] գավառի [[Աշտիշատ]]ում ավանում։}} և համարվում է աշխարհի ամենահին Մայր տաճարներից մեկը{{Ն|Ըստ ''Աֆրիկայի և Մերձավոր Արևելքի ժողովուրդների հանրագիտարանի''՝ այն «ընդհանուր առմամաբ համարվում» ՝աշխարհի ամենահին Մայր տաճարը<ref name="Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East">{{cite book|title=Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East|year=2008|publisher=[[Infobase Publishing]]|location=New York|isbn=978-1-4381-2676-0|page=65|editor=Stokes, Jamie|quote=Etchmiatzin is located in the west of modern Armenia, close to the border with Turkey, and its fourth-century cathedral is generally regarded as the oldest in the world.}}</ref>, մինչդեռ քրիստոնյա-մուսուլմանական հարաբերությունների պատմաբան Սթիվեն Գերցը «''[[Christianity Today]]''»-ում գրել է, որ Էջմիածինը այսպիսին է համարվում «որոշ գիտանականների կարծիքով»<ref>{{cite journal|last=Gertz|first=Steven|title=How Armenia "Invented" Christendom|journal=[[Christianity Today]]|location=Carol Stream, Illinois|publisher=Christianity Today International|issn=0009-5753|date=1 January 2005|issue=85|url=http://www.christianitytoday.com/ch/2005/issue85/8.46.html}}</ref>։ Այս տեսակետը պաշտպանողների թվում են՝ ֆրանսահայ ճարտարապետ [[Էդուարդ Ութուճյան]]ը<ref>{{cite book|last=Utudjian|first=Édouard|title=Armenian Architecture: 4th to 17th Century|year=1968|publisher=Editions A. Morancé|location=Paris|oclc=464421|page=7|authorlink=Édouard Utudjian|quote=...the oldest cathedral in Christendom, that of Etchmiadzin, founded in the 4th century.}}</ref>, [[հայագիտություն|հայագետներ]] Սարքիս Պապաջյանը<ref>{{cite book|last=Papajian|first=Sarkis|title=A brief history of Armenia|date=1974|publisher=[[Armenian Evangelical Union of North America]]|location=Fresno, California|quote=...he built the Cathedral of Etchmiadzin (The descent of the Only Begotten). It is the oldest Christian Cathedral in existence.}}</ref> և Էլիզաբեթ Բաուեր-Մանդորֆը<ref>{{cite book|last=Bauer-Manndorff|first=Elisabeth|title=Armenia: Past and Present|year=1981|publisher=Reich Verlag|location=Lucerne|oclc=8063377|quote=Etchmiadzin, with the world's oldest cathedral and the seat of the Catholicos, draws tourists from all over the world.}}</ref>, քահանա և հոգևոր գիտությունների պրոֆեսոր Միաքյել Դանիել Ֆինդիկյանը<!-- Findikyan թե՞ Ֆայնդիկյան։Դ սենց հայի ազգանուն լինո՞ւմ ա, եթե հա, ջնջեք էս մեկնաբանությունը։Դ --><ref>{{cite web|last=Findikyan|first=Michael Daniel|title=Eastern Liturgy in the West: The Case of Armenian Church|url=http://ism.yale.edu/sites/default/files/files/Eastern%20Liturgy%20in%20the%20West.pdf|publisher=[[Yale University]]|accessdate=4 July 2014|quote=...the spot on which the first cathedral of Christendom would be built.}}</ref> և այլն<ref>{{cite book|editor1-last=Woodsworth|editor1-first=Judith|editor2-last=Delisle|editor2-first=Jean|editor1-link=Judith Woodsworth|title=Translators through History|contribution=Mesrop Mashtots and the flowering of Armenian culture|date=2012|publisher=[[John Benjamins Publishing Company]]|location=Amsterdam|isbn=9789027273819|page=6|edition=rev.|quote=...Echmiadzin Cathedral, the first cathedral in Christendom.}}</ref><ref>{{cite book|last=Benedict|first=C. T.|title=One God in One Man|date=2007|publisher=AuthorHouse|location=Milton Keynes|isbn=9781434301062|page=121|quote=The Holy Etchmiadzin cathedral, dates back to the fourth century, and is thought to be the oldest Christian cathedral in the world.}}</ref><ref>{{cite web|title=Holy Etchmiadzin|url=http://www.armenianchurch-ed.net/our-church/holy-etchmiadzin/|publisher=Diocese of the Armenian Church of America (Eastern)|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140613183602/http://www.armenianchurch-ed.net/our-church/holy-etchmiadzin/|archivedate=13 June 2014|location=New York|quote=The cathedral dates back to the 4th century, and is reckoned the oldest Christian cathedral in world.}}</ref>։}}:

 

 

1441 թվականին Վաղարշապատում գումարվեց Ազգային Եկեղեցական Ժողով և որոշում կայացվեց Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսությունը Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնին վերադարձնելու վերաբերյալ{{sfn|Adalian|2010|p=128}}։ Այդ ժամանակվանից մինչ այժմ [[Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին]]ը եղել է Հայ եկեղեցու վարչական կենտրոնը։ Հետագայում տաճարը ենթարկվել է մի շարք վերանորոգումենրի։ 1604 թվականին, իրենց երկրի հանդեպ հայերի նվիրվածությունը թուլացնելու համար, Աբբաս I Սեֆին թալանել է Էջմիածինը՝ տաճարից մասունքներ և քարեր տանելով։ Զանգակատները կառուցվել են 17-րդ դարի երկրորդ կեսին։ 1868 թվականին տաճարի արևելյան մասում կառուցվել է ավանդատուն<ref name="Hewsen"/>: Այսօր տաճարը ներառում է հայկական ճարտարապետության տարբեր ժամանակաշրջանների ոճեր։ Թուլանալով Խորհրդային շրջանում՝ Էջմիածինը վերակենդանացել է 20-րդ դարի երկրորդ կեսին և անկախ Հայաստանի օրոք<ref name="Hewsen"/>։