|
<br />
{{distinguish|Infitah}}
'''Ինթիֆադա''', [[Պաղեստին|Պաղեստինյան]] ապստամբություն կամ Դիմադրական շարժում։ Սա առանցքային հասկացություն է ժամանակակից [[արաբերեն]] լեզվով, որը վերաբերում է օրինական ապստամբության դեմ ճնշման։ճնշման<ref name="Meinel">Ute Meinel, [https://books.google.com/books?id=WyFneCZ5dqoC&pg=PA8 ''Die Intifada im Ölscheichtum Bahrain: Hintergründe des Aufbegehrens von 1994-1998,''] LIT Verlag Münster, 2003 p.10: 'Der Begriff der Intifada, der die Vorstellung eines legitimen Ausbebegehrens gegen Unterdrückung enthält, ist gegenwärtig ein Schlüsselbegriff in der arabischen Welt, von dem eine grosse emotionale Anziehungskraft ausgeht.'</ref>։
== '''Էթիմոլոգիա''' ==
Ինտիֆադան արաբական բառ է, որը բառացիորեն նշանակում է "«դողալ"», "«սարսուռ»<ref name="Roberson">Mary K.Roberson, 'Birth, Transformation, and Death of Refugee Identity: Women and Girls of the Intifada,' in Ellen Cole,Esther D Rothblum,Oliva M Espin (eds.) [https://books.google.com/books?id=fXWPa4bZVoQC&pg=PA42 ''Refugee Women and Their Mental Health: Shattered Societies, Shattered Lives,''] Routledge, 2013 p.42.</ref><ref>Ellen Canterow, 'Beita,' in Zachary Lockman, [[Joel Beinin]], (eds), [https://books.google.com/books?id=KYPVNdzXUJkC&pg=PA81 ''Intifada: The Palestinian Uprising Against Israeli Occupation,''] South End Press, 1989 pp.81-98 p.81</ref>: Այն գալիս է արաբական տերմինից, որը նշանակում է "«թափահարում"»,"« ազատվել"», ինչպես շունն է թափում ջուրը, կամ ինչպես է մարդը ցնցվում քնած ժամանակ։ժամանակ<ref>David Pratt, [https://books.google.com/books?id=m_NE9jbFTrsC&pg=PA20 ''Intifada,''] Casemate Publishers, 2009 p.20</ref><ref name="King">Mary Elizabeth King, [https://books.google.com/books?id=Y5dmy-mWlcsC&pg=PA208 ''A Quiet Revolution: The First Palestinian Intifada and Nonviolent Resistance,''] Nation Books 2007 p.208</ref>։
== '''Պատմություն''' ==
Ինտիֆադա բառը առաջին անգամ օգտագործվել է մեր ժամանակներում 1952-ին թվականին Իրաքում, երբ սոցիալիստական եւ կոմունիստական կուսակցությունները դուրս եկան փողոցներ, բողոքելու [[Հաշիմյան միապետություն|Հաշիմյան միապետության]] դեմ, որը ոգեշնչված է 1952-ի թվականին Եգիպտական հեղափոխությամբ<ref>Sharif Kanana, 'Women in the Legends of the Intifada,' in Suha Sabbagh (ed.), [https://books.google.com/books?id=_n1-uwfJhuEC&pg=PA114 ''Palestinian Women of Gaza and the West Bank,''] Indiana University Press, 1998 p.114.</ref>:
Տերմինը ընդունվել է Արեւմտյան[[Արևմտյան ՍահարայումՍահարա|Արևմտյան Սահարայում]]՝ 1970-ական թվականներին [[Իսպանիա|իսպանական]] ուժերի աստիճանական դուրսբերմամբ ՝ որպես երկրի ինտիֆադա, սակայն, ըստ էության,էության՝ արմատավորվել է ԱրեւմտյանԱրևմտյան Սահարայի հակամարտության մեջ Սահարայի առաջին ինտիֆադայի հետ, Սահարայի ակտիվիստների ՝ ԱրեւմտյանԱրևմտյան Սահարայից ՝ [[Մարոկկո|Մարոկկոյից]] հարավ (1999-2004), անկախության ինտիֆադայի կամ երկրորդ Սահարայի ինտիֆադայի հետ եւև, վերջապես, 2011-ին թվականին՝ Գդեյմ Իզիկի բողոքի ցույցերով:
Պաղեստինյան համատեքստում այն վերաբերում է 1980-ական թվականների պայքարում Պաղեստինյան ուսանողների շրջանում "«ցնցելու"» փորձերին, որը նրանք ընդունեցին որպես ավելի քիչ առճակատման, քան, ավելի վաղ, ռազմատենչ հռետորաբանության տերմինները, քանի որ այն չի պարունակում բռնության նրբերանգ<ref name="King" />:
== '''Ինթիֆադ անունով իրադարձությունների ցանկ''' ==
Իրաքյան ինտիֆադա - 1952 թվականին Իրաքում գործադուլների եւ անկարգությունների շարքը, որն ուղղված է Հաշիմական միապետության կառավարման դեմ (հաղորդել Է ՏԱՍՍ-ը) ▼
▲* Իրաքյան ինտիֆադա - 1952 թվականին Իրաքում գործադուլների եւ անկարգությունների շարքը, որն ուղղված է Հաշիմական միապետության կառավարման դեմ (հաղորդել Է ՏԱՍՍ-ը) ։
Հոկտեմբերյան հեղափոխությունը - Սուդանում գործադուլների, անկարգությունների եւ ցույցերի շարքը, որն ավարտվեց Աբուդի ռազմական ռեժիմի լուծարմամբ եւ 1964-ի երկրորդ քաղաքացիական իշխանության սկսմամբ ▼
▲* Հոկտեմբերյան հեղափոխությունը - [[Սուդան|Սուդանում ]] գործադուլների, անկարգությունների եւև ցույցերի շարքը, որն ավարտվեց Աբուդի ռազմական ռեժիմի լուծարմամբ եւ 1964 -ի թվականի երկրորդ քաղաքացիական իշխանության սկսմամբսկսմամբ։
Մարտյան ինտիֆադա - բրիտանական գաղութային ներկայության դեմ ձախակողմյան ապստամբություն Բահրեյնում 1965 թվականի մարտին ▼
▲* Մարտյան ինտիֆադա - բրիտանական գաղութային ներկայության դեմ ձախակողմյան ապստամբություն Բահրեյնում 1965 թվականի մարտին
Ինտիֆադի երկիր - Իսպանիայի գաղութային տիրապետության դեմ այն ժամանակվա Իսպանական Սահարայում 1970-ի հունիսին
* Ինտիֆադի երկիր - [[Իսպանիա|Իսպանիայի]] գաղութային տիրապետության դեմ այն ժամանակվա Իսպանական Սահարայում 1970-ի հունիսին Լիբանանի ներքին հակամարտություններում:
* Ինթիֆադա - լիբանանյան քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ (1984թ-ի1984 թվականի փետրվարի 6)։
* Լիբանանի իրադարձությունները 2005 թվականին՝ [[Ռաֆիկ Հարիրի|Ռաֆիկ Հարիրիի]] սպանությունից հետ [[Արաբա-իսրայելական հակամարտություն|Իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունում:]]
* Առաջին ինտիֆադան Պաղեստինյան ապստամբությունն է իսրայելական օկուպացիայի դեմ, որը շարունակվել է 1987 -ի թվականի դեկտեմբերից մինչեւ 1993 թվականը։ Այն նաև կոչվել է <<«քարերի պատերազմ >>», որովհետև պաղեստինցիները դուրս էին եկել կռվի քարերով և զենքերով։ ▼
Մայրու հեղափոխությունը կամ "անկախության ինտիֆադան" - Լիբանանի իրադարձությունները 2005 թվականին ՝ Ռաֆիկ Հարիրիի սպանությունից հետո
* Ինթիֆադ Ալ Աքսա կամ երկրորդ ինթիֆադա - իսրայելա-պաղեստինյան ուժեղացված բռնության ժամանակաշրջան, որը սկսվել է 2000 թվականի սեպտեմբերի վերջին եւ ավարտվել է մոտավորապես 2005 թվականին (հաղորդել Է ՏԱՍՍ-ը) ։▼
Իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունում:
* Ինթիֆադա - մի շարք բռնի գործողություններ եւ հարձակումներ [[Երուսաղեմ|Երուսաղեմում ]] 2014 թ.-ինթվականին։▼
▲Առաջին ինտիֆադան Պաղեստինյան ապստամբությունն է իսրայելական օկուպացիայի դեմ, որը շարունակվել է 1987-ի դեկտեմբերից մինչեւ 1993 թվականը։ Այն նաև կոչվել է <<քարերի պատերազմ>>, որովհետև պաղեստինցիները դուրս էին եկել կռվի քարերով և զենքերով։
* Իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտություն (2015 թվական) - 2015 իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտության էսկալացիա, որը երբեմն կոչվում է "«Ալ Քուդս ինտիֆադա "» կամ "«Երուսաղեմի ինտիֆադա "» կամ " «դանակի ինտիֆադա "»։▼
▲Ինթիֆադ Ալ Աքսա կամ երկրորդ ինթիֆադա - իսրայելա-պաղեստինյան ուժեղացված բռնության ժամանակաշրջան, որը սկսվել է 2000 թվականի սեպտեմբերի վերջին եւ ավարտվել է մոտավորապես 2005 թվականին (հաղորդել Է ՏԱՍՍ-ը)
* [[Բահրեյն|Բահրեյնում ]] 1990-ականների ապստամբությունը - ապստամբություն, որը պահանջում է վերադառնալ ժողովրդավարական կառավարմանը, հայտնի է նաև որպես "«1990-ականների ինտիֆադա "»։▼
▲Ինթիֆադա - մի շարք բռնի գործողություններ եւ հարձակումներ Երուսաղեմում 2014 թ.-ին
* 1991 թվականի ապստամբությունը Իրաքում - [[Սադդամ Հուսեյն|Սադամ Հուսեյնի ]] դեմ զինված ապստամբությունը Իրաքում, որը հայտնի է նաև որպես "«1991 թվականի իրաքյան ինթիֆադա "▼
▲Իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտություն (2015) - 2015 իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտության էսկալացիա, որը երբեմն կոչվում է "Ալ Քուդս ինտիֆադա" կամ "Երուսաղեմի ինտիֆադա" կամ " դանակի ինտիֆադա"
* Արեւմտյան Սահարայի հակամարտության մեջհակամարտություն: ▼
▲Բահրեյնում 1990-ականների ապստամբությունը - ապստամբություն, որը պահանջում է վերադառնալ ժողովրդավարական կառավարմանը, հայտնի է նաև որպես "1990-ականների ինտիֆադա"
* Սահարայի առաջին ինթիֆադա - ակտիվիստների ցույցեր Արեւմտյան Սահարայի հարավում գտնվող Մարոկկոյում (1999-2004) ։▼
▲1991 թվականի ապստամբությունը Իրաքում - Սադամ Հուսեյնի դեմ զինված ապստամբությունը Իրաքում, որը հայտնի է նաև որպես "1991 թվականի իրաքյան ինթիֆադա"
* Անկախության ինտիֆադա կամ երկրորդ շաքարի ինտիֆադա -, ցույցեր եւև անկարգություններ Արեւմտյան Սահարայում ՝ Մարոկկոյից հարավ ՝ սկսած 2005 թվականի մայիսիցմայիսից։▼
▲Արեւմտյան Սահարայի հակամարտության մեջ:
2005թ․* 2005թ թվականի ֆրանսիական անկարգությունները հաճախ անվանում են "«ֆրանսիական ինտիֆադա "»։▼▲Սահարայի առաջին ինթիֆադա - ակտիվիստների ցույցեր Արեւմտյան Սահարայի հարավում գտնվող Մարոկկոյում (1999-2004)
* Արաբական գարուն կամ հեղափոխական ալիք -, սկսվել է 2010 թվականի դեկտեմբերի 18-ին Թունիսում (երբեմն անվանում են "«ինթիֆադա "»): ▼
▲Անկախության ինտիֆադա կամ երկրորդ շաքարի ինտիֆադա - ցույցեր եւ անկարգություններ Արեւմտյան Սահարայում ՝ Մարոկկոյից հարավ ՝ սկսած 2005 թվականի մայիսից
* [[Թունիս|Թունիսյան]] հեղափոխություն կամ Թունիսյան ինթիֆադա։
▲2005թ․ ֆրանսիական անկարգությունները հաճախ անվանում են "ֆրանսիական ինտիֆադա"
2011թ․-ին* 2011 թվականի [[Եմեն|Եմենի ]] հեղափոխություն կամ Եմենի ինթիֆադաինթիֆադա։▼▲Արաբական գարուն կամ հեղափոխական ալիք - սկսվել է 2010 թվականի դեկտեմբերի 18-ին Թունիսում (երբեմն անվանում են "ինթիֆադա"):
Թունիսյան* 2011 թվականի [[Եգիպտական հեղափոխություն (2011)|եգիպտական հեղափոխություն]] կամ Թունիսյանեգիպտական ինթիֆադաինտիֆադա։
* Բողոքներ [[Սուդան|Սուդանում ]] (2011-13 թվականներ) կամ Սուդանի ինտիֆադաինտիֆադա։▼
▲2011թ․-ին Եմենի հեղափոխություն կամ Եմենի ինթիֆադա
* 2018-19 թվականների Արաբական բողոքներ։
2011-ի եգիպտական հեղափոխություն կամ եգիպտական ինտիֆադա
2019թ․* 2019 թվականի լիբանանյան բողոքի ակցիաներ, որոնք կոչվում են հարկային ինտիֆադաինտիֆադա։▼▲Բողոքներ Սուդանում (2011-13) կամ Սուդանի ինտիֆադա
* Հոկտեմբեր , 2019 2019թ․թվական - [[Իրաք|Իրաքի ]] բողոքի ցույցեր, որոնք կոչվում են Իրաքի ինտիֆադներինտիֆադներ։▼
2018-19թթ․ Արաբական բողոքներ
== Ծանոթագրություններ ==
▲2019թ․ լիբանանյան բողոքի ակցիաներ, որոնք կոչվում են հարկային ինտիֆադա
▲Հոկտեմբեր 2019թ․ - Իրաքի բողոքի ցույցեր, որոնք կոչվում են Իրաքի ինտիֆադներ
An '''intifada''' ({{lang-ar|انتفاضة}} ''{{transl|ar|DIN|intifāḍah}}'') is a [[Rebellion|rebellion or uprising]], or a [[resistance movement]]. It is a key concept in contemporary Arabic usage referring to a legitimate uprising against oppression.<ref name="Meinel">Ute Meinel, [https://books.google.com/books?id=WyFneCZ5dqoC&pg=PA8 ''Die Intifada im Ölscheichtum Bahrain: Hintergründe des Aufbegehrens von 1994-1998,''] LIT Verlag Münster, 2003 p.10: 'Der Begriff der Intifada, der die Vorstellung eines legitimen Ausbebegehrens gegen Unterdrückung enthält, ist gegenwärtig ein Schlüsselbegriff in der arabischen Welt, von dem eine grosse emotionale Anziehungskraft ausgeht.'</ref>
== Etymology ==
''Intifada'' is an [[Modern Standard Arabic|Arabic]] word literally meaning, as a noun, "tremor", "shivering", "shuddering".<ref name="Roberson">Mary K.Roberson, 'Birth, Transformation, and Death of Refugee Identity: Women and Girls of the Intifada,' in Ellen Cole,Esther D Rothblum,Oliva M Espin (eds.) [https://books.google.com/books?id=fXWPa4bZVoQC&pg=PA42 ''Refugee Women and Their Mental Health: Shattered Societies, Shattered Lives,''] Routledge, 2013 p.42.</ref><ref>Ellen Canterow, 'Beita,' in Zachary Lockman, [[Joel Beinin]], (eds), [https://books.google.com/books?id=KYPVNdzXUJkC&pg=PA81 ''Intifada: The Palestinian Uprising Against Israeli Occupation,''] South End Press, 1989 pp.81-98 p.81</ref> It is derived from an Arabic term ''nafada'' meaning "to shake", "shake off", "get rid of",<ref name="Roberson" /> as a dog might shrug off water, or as one might shake off sleep,<ref>David Pratt, [https://books.google.com/books?id=m_NE9jbFTrsC&pg=PA20 ''Intifada,''] Casemate Publishers, 2009 p.20</ref> or dirt from one's sandals.<ref name="King" />
== History ==
The concept intifada was first utilized in modern times in 1952 within the [[Kingdom of Iraq]], when socialist and communist parties took to the streets to protest the Hashemite monarchy, with inspiration of the [[Egyptian revolution of 1952|1952 Egyptian Revolution]].
The concept was adopted in Western Sahara, with the gradual withdrawal of Spanish forces in the 1970s as the [[Zemla Intifada]], but was essentially rooted into the [[Western Sahara conflict]] with the [[First Sahrawi Intifada]] - protests by Sahrawi activists in the Western Sahara, south of Morocco (1999–2004), [[Independence Intifada (Western Sahara)]] or Second Sahrawi Intifada and finally the [[Gdeim Izik protests]] in 2011.
In the Palestinian context, with which it is particularly associated,{{cn|date=October 2019}} the word refers to attempts to "shake off" the Israeli occupation of the West Bank and Gaza Strip in the [[First Intifada|First]] and [[Al-Aqsa Intifada|Second Intifadas]],<ref name="Meinel" /><ref>Sharif Kanana, 'Women in the Legends of the Intifada,' in Suha Sabbagh (ed.), [https://books.google.com/books?id=_n1-uwfJhuEC&pg=PA114 ''Palestinian Women of Gaza and the West Bank,''] Indiana University Press, 1998 p.114.</ref> where it was originally chosen to connote "aggressive nonviolent resistance",<ref name="Roberson" /> a meaning it bore among Palestinian students in struggles in the 1980s and which they adopted as less confrontational than terms in earlier militant rhetoric since it bore no nuance of violence.<ref name="King">Mary Elizabeth King, [https://books.google.com/books?id=Y5dmy-mWlcsC&pg=PA208 ''A Quiet Revolution: The First Palestinian Intifada and Nonviolent Resistance,''] Nation Books 2007 p.208</ref>
== List of events named Intifada ==
Intifada may be used to refer to these events:
* [[Iraqi Intifada (1952)|Iraqi Intifada]], a series of strikes and riots in Iraq in 1952, aimed against the Hashemite monarchy rule
* October Revolution, a series of strikes, riots, and demonstrations in Sudan, that ended with [[History of Sudan (1956–69)#Abbud military government (1958–1964)|the dissolution of the Abbud military regime and the beginning of second civilian rule]] in 1964
* [[March Intifada]], a leftist uprising against the British colonial presence in Bahrain in March 1965
* [[Zemla Intifada]], against Spanish colonial rule in then Spanish Sahara, in June 1970
* In Lebanese internal conflicts:
** [[February 6 Intifada]] (1984), during the [[Lebanese Civil War]]
** [[Cedar Revolution]] or "Intifada of Independence", the events in Lebanon after Rafic Hariri's 2005 assassination
* In the Israeli–Palestine conflict:
** [[First Intifada]], a Palestinian uprising against the Israeli occupation lasting from December 1987 to 1993
** [[Al-Aqsa Intifada]], a period of intensified Israeli-Palestinian violence, which began in late September 2000 and ended around 2005
** [[2014 Jerusalem unrest]], a series of violent acts and attacks in Jerusalem in 2014 sometimes referred to as "Intifada"
** [[Israeli–Palestinian conflict (2015)]] – 2015 escalation in Israeli–Palestinian conflict, sometimes referred to as "Al-Quds Intifada" or "Jerusalem Intifada" or "Knife Intifada"<ref>[https://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/23974-ngo-israeli-army-has-killed-49-children-since-october ''NGO: Israeli army has killed 49 children since October'']. MEMO, 17 February 2016</ref>
* [[1990s uprising in Bahrain]], an uprising demanding a return to democratic rule, also known as the "1990s Intifada"
* [[1991 uprisings in Iraq]], an armed uprising against Saddam Hussein in Iraq, also known as "Iraqi Intifada of 1991"
* In the [[Western Sahara conflict]]:
** [[First Sahrawi Intifada]], protests by Sahrawi activists in the Western Sahara, south of Morocco (1999–2004)
** [[Independence Intifada (Western Sahara)]] or Second Sahrawi Intifada, demonstrations and riots in Western Sahara, south of Morocco, beginning in May 2005
** [[Gdeim Izik protests]], also referred as Third Sahrawi Intifada or simply Third Inifada
* [[2005 French riots]] often referred as "French Intifada"
* [[Arab Spring]], a revolutionary wave which began on 18 December 2010 in Tunisia, sometimes referred to as "Intifada":
** [[Tunisian Revolution]], or Tunisian Intifada
** [[2011 Yemeni Revolution]], or Yemeni Intifada
** [[Egyptian Revolution of 2011]], or Egyptian Intifada
** [[Protests in Sudan (2011–13)]], or Sudanese Intifada
* [[2018–19 Arab protests]]
** [[2019 Lebanese protests]], nicknamed the Tax Intifada
** [[October 2019 Iraqi protests]], nicknamed Iraqi Intifada
== See also ==
* '' [[The Electronic Intifada]]'', an online publication which covers the Israeli–Palestinian conflict from a Palestinian perspective
== References ==
{{Reflist}}
== Արտաքին հղումներ ==
== External links ==
{{wiktionary|intifada}}
| 