«Ջրանցք»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
Տող 4.
[[Պատկեր:Damaged Irrigation Canal.JPG|մինի|Վնասված ոռոգման ջրանցք Հայաստանում]]
[[Պատկեր:Irrigation in Armenia N75.jpg|մինի|Ոռոգման ջրանցք [[Արարատյան դաշտ]]ում]]
'''Ջրանցք''', արհեստական [[ջրտար]], ծառայում է ջուրը ինքնահոսով տեղափոխելու համար կամ որպես փոխադրական ջրային ուղի։ Կառուցում են բաց փորվածքում կամ լիրաթմբում։ Ըստ նշանակման ջրանցքները լինում են նավարկելի (արհեստական ջրային ուղիներ), էներգետիկական ([[Դերիվացիա|դերիվացիոն]]), ոռոգման, ջրավորման, չորացման, [[ջրմուղ]]ի, լաստառաքման, ձկնաբուծական և կոմպլեքսային նշանակման։ [[Նավարկելի Ջրանցքներջրանցք]]ըները լինում են [[գետեր]]ը, [[լճեր]]ը և ծովերը կապող (օրինակ, [[Վոլգա-Դոն նավարկելի ջրանցք|Վոլգա-Դոն ջրանցք]]ը, [[Մոսկվա]]յի անվ․ ջրանցքը), շրջանցիկ (նավարկության պայմանները բարելավելու համար), ուղղիչ (նավի ընթացքի ոլորունությունը փոքրացնելու և հետևաբար ջրային ուղու երկարությունը կրճատելու նպատակով), մոտեցման (խոշոր քաղաքներին, ներքին նավահանգիստներին, արդյունաբերական ձեռնարկություններին [[ծով]]ից, [[Լիճ|լճ]]ից կամ [[գետ]]ից մոտեցումն ապահովելու համար)։ Նավարկելի Ջրանցքներըջրանցքները լինում են նաև բաց և շլյուզված։ [[Շլյուզված Ջրանցքներջրանցք]]ըները սովորաբար բաղկացած են տարբեր մակարդակների վրա գտնվող մի քանի տեղամասերից՝ բիեֆներից, որոնք իրար են միանում շլյուզներով կամ նավամբարձիչներով։ Նավարկելի Ջրանցքներինջրանցքներին բնորոշ է զգալի երկարությունը (օրինակ, [[Նյու Յորք]]ից [[Ֆլորիդա|Ֆլորիդա թերակղզի]] ափամերձ Ջրանցքիջրանցքի երկարությունը 1,8 հզ․ կմ է, Բելոմորսկ—Բալթյան Ջրանցքինը՝ջրանցքինը՝ 227 կմ, ծովային Ջրանցքներիցջրանցքներից, օրինակ, [[Սուեզի ջրանցք]]ն ունի 171 կմ, իսկ [[Պանամայի ջրանցք]]ը՝ 81,6 կմ երկարություն)։ էներգետիկական (դերիվացիոն) Ջրանցքներըջրանցքները [[գետ]]ից, [[ջրամբար]]ից, [[Լիճ|լճի]]ց ջուրը մատուցում են հիդրոէլեկտրակայանին կամ նրանից հեռացնում տուրբիններով անցած ջուրը։ Սովորաբար դրանց երկարությունը մեծ չէ (առավելագույնը՝ 30 կմ)։ [[ԽՍՀՄ]]-ում դերիվացիոն Ջրանցքներջրանցքներ կան [[Զեմո-Ավճալա]]յի, [[Սևան-Հրազդան կասկադ]]ի և այլ [[Հիդրոէլեկտրակայան|ՀԷԿ]]-երում։ Ոռոգման Ջրանցքներըջրանցքները, որոնք նախատեսված են ոռոգվող հողերին ջուր հասցնելու համար, սովորաբար կազմում են գլխավոր, բաշխիչ, բուն ոռոգման և ջրթող Ջրանցքներիջրանցքների համակարգ (տես [[Ոռոգում]])։ Ոռոգման Ջրանցքներինջրանցքներին ջուրը մատուցվում է ինքնահոսով կամ պոմպերով։ Ոռոգման խոշոր համակարգերում գլխավոր Ջրանցքներիջրանցքների երկարությունը հասնում է մի քանի հարյուր կմ ([[Կարակումի ջրանցք]]ի երկարությունը ավելի քան 800 կմ է, [[Հյուսիս-Ղրիմյան Ջրանցքջրանցք]]ինը՝ 400 կմ, [[Ֆերգանա]]յի մեծ ջրանցքինը՝ մոտ 300 կմ)։ Ջրավորման Ջրանցքներովջրանցքներով ջուրը հասցնում են ջրազուրկ հողերին՝ գյուղատնտեսական կարիքների համար։ Քանի որ ջրավորման ժամանակ ջրազուրկ հողերում սովորաբար գոյանում են ոռոգվող փոքր տեղամասեր, ջրավորող Ջրանցքներըջրանցքները հաճախ ծառայում են նաև որպես ոռոգման Ջրանցքներ։ջրանցքներ։ Չորացման Ջրանցքներըջրանցքները ինքնահոսով կամ պոմպակայանների միջոցով հավաքում են չորացման կամ ցամաքուրդային ցանցի ջրերը (տես [[Հողի մելիորացում]])։ Օրինակ, չորացման Ջրանցքներջրանցքներ կան Արարատյան հարթավայրի աղա կալվածաղակալված հողերի մշակման համալիրում։ [[Ջրմուղ]]ի Ջրանցքներըջրանցքները ծառայում են ջրամատակարարման աղբյուրից ջուրը սպառողին հասցնելու համար։ [[ԽՍՀՄ]]-ում խոշոր [[ջրմուղ]] Ջրանցքներջրանցքներ են 460 կմ երկարության [[Իրտիշ-Կարագանդա Ջրանք]]ը, մոտ 130 կմ երկարության [[Սևերսկ-Դոնեցկ-Դոնբաս Ջրանցքջրանցք|Սևերսկի-Դոնեցկ-Դոնբաս Ջրանցքջրանցք]]ը։ Շահագործման պայմաններից և սանիտարական պահանջներից ելնելով՝ երբեմն կիրառում են [[ջրմուղ]] Ջրանցքներ։ջրանցքներ։ [[Լաստառաքման Ջրանցքներջրանցքներ]]ը ծառայում են փայտանյութը ցրիվ կամ լաստերով փայտամթերման վայրից մինչև լաստառաքման գետը կամ Փայտասղոցման գործարան փոխադրելու համար։ [[Ձկնաբուծական Ջրանցքներջրանցքներ]]ը ծառայում են արհեստական ձվադրատեղերին ջուր մատակարարելու և առանձին մեկուսացված ջրամբարները գետի հետ միացնելու համար Կոմպլեքսային Ջրանցքներըջրանցքները կառուցում են մի քանի ջրատնտեսական խնդիրներ միաժամանակ լուծելու համար։ Օրինակ, Մոսկվայի անվ. Ջրանցքըջրանցքը ծառայում է նավարկության, ջրամատակարարման և ջրավորման նպատակների համար։ Ջրանցքի լայնական հատվածքի ձևերը (նկ․ 2) կախված են Ջրանցքիջրանցքի նշանակումից, [[գրունտ]]ի շինարարական հատկություններից, հողային աշխատանքների կատարման պայմաններից։ Փափուկ գրունտներում Ջրանցքներըջրանցքները կառուցում են հիմնականում սեղանաձև և բազմանկյուն հատվածքով։ Ուղղանկյուն հատվածքը նպատակահարմար է ժայռոտ փորվածքներում Ջրանցքջրանցք կառուցելիս։ Ջրանցքի հատվածքի չափերը որոշում են հիդրավլիկական հաշվարկներով՝ ելնելով նավերի և լաստերի չափերից, տվյալ Ջրանցքիջրանցքի պայմանների համար թույլատրելի արագություններից։ Ջրանցքի շեպերի թեքությունը որոշվում է ըստ [[գրունտ]]ի բնույթի։ Ջրանցքումջրանցքում ջրի թույլատրելի արագություններն ունեն սահմանային արժեքներ՝ առավելագույն (որի դեպքում բացառվում է Ջրանցքիջրանցքի ողողման հնարավորությունը) և նվազագույն (որը պաշտպանում է հունը տղմոտումից և բուսակալումից)։ Ջրանցքները կառուցում են հավաքովի կամ ամբողջական [[երկաթբետոն]]ե սալերից երեսապատումով կամ առանց երեսապատման։ Երեսապատումը Ջրանցքինջրանցքին պաշտպանում է ողողումից, կրճատում ծծանցման հաշվին ջրի կորուստը և փոքրացնում հատակի և շեպերի խորդուբորդությունը։ Ջրանցքների երեսապատումը կատարվում է քարե սալարկով, [[բետոն]]ե, [[երկաթբետոն]]ե ու [[ասֆալտ]]ային սալերով։ Ծծանցումից խուսափելու համար Ջրանցքներումջրանցքներում երեսապատումից բացի կիրառում են նաև [[գրունտ]]ի մեխանիկական խտացում, աղմավորում են։ Բացի շահագործման հետ կապված հատուկ կառույցներից ([[շլյուզ]]ներ, պոմպակայաններ, ջրթողներ և այլն) բոլոր Ջրանցքներիջրանցքների ծրագծերի վրա կան տարբեր նշանակման կառույցներ (խողովակներ, դյուկերներ, թունելներ, կամուրջներ, ջրանցույցներ, ուղանցույցներ,
արագահոսք, ջրանկում և այլն)։ Մ․ թ․ ա․ 5-3-րդ հազարամյակներում [[Հին Արևելք]]ի երկրներում հողագործության զարգացմամբ պայմանավորվեց ոռոգման և ջրավորման Ջրանցքներիջրանցքների կառուցումը (օրինակ, [[Հին Եգիպտոս]]ում, մ․ թ․ ա․ [[5-րդ դար]], [[Չինաստան]]ում, մ․ թ․ ա․ III հազարամյակներում)։ Նավարկելի Ջրանցքներիջրանցքների կառուցումը նույնպես սկսվել է հնում (օրինակ, մ․ թ․ ա․ [[6-րդ դար]] [[Նեղոս]]ը [[Կարմիր ծով]]ի հետ միացնող Ջրանցքջրանցք)։ [[Միջին դարեր]]ում նավարկելի Ջրանցքներջրանցքներ են կառուցվել հիմնականում [[Հոլանդիա]]յում, [[Ֆրանսիա]]յում, [[Անգլիա]]յում։ [[ԽՍՀՄ]]-ի տարածքում Ջրանցքներջրանցքներ սկսել են կառուցել մ․ թ․ ա․ [[9-րդ դար]]ին։ում։ Դրանցից խոշորագույնը մ․ թ․ ա․ [[9–րդ դար|9]]-[[8-րդ դար]]երին կառուցված [[Մենուայի ջրանցք]]ն է։ Կառուցվել են նաև բազմաթիվ այլ Ջրանցքներջրանցքներ, որոնց մի մասը գործում են առ այսօր (օրինակ, [[Դալմայի Ջրանցքջրանցք]]ը)։ [[7–րդ դար|7]]-[[10-րդ դար]]երին Ջրանցքներջրանցքներ են կառուցվել [[Զվարթնոց]]ում, [[Գավառ]]ում, [[Տաթև]]ում, [[Անի]]ում։ [[17-րդ դարի]]ն են վերաբերում [[Էջմիածին|էջմիածնի]] և [[Խաթունարխ]]ի Ջրանցքները։ջրանցքները։ Սովետական կարգերի հաստատումից հետո [[Հայաստան]]ում կառուցվեցին մեծ թվով ոռոգման Ջրանցքներջրանցքներ ([[Հոկտեմբերյանի ջրանցք]], [[Արտաշատի ջրանցք]], [[Թալինի ջրանցք]], [[Կոտայքի ջրանցք]], [[Նորքի ջրանցք]], [[Շիրակի ջրանցք]], [[Ստորին Հրազդանի ջրանցք]] և այլն)։
 
== Արտաքին հղումներ ==
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Ջրանցք» էջից