«Ստեփանոս Օրբելյան»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Ստեփանոս Օրբելյան''' ({{ԱԾ}}1250/60-[[1303]]), հայ պատմագիր, աստվածաբան, բանաստեղծ, կրոնական և քաղաքական գործիչ, արքեպիսկոպոս։ Սյունիքի մետրոպոլիտ (1287-1303)։ [[Տարսայիճ Օրբելյան]]ի որդին, [[Օրբելյաններ]]ի իշխանական տոհմից։

Սերվում է [[Օրբելյաններ]]ի իշխանական տոհմից։ Հայրը՝ Սյունիքի Իշխանաց իշխան, հայոց և վրաց Աթաբեկ [[Տարսայիճ Օրբելյան]]ն էր։ Մանուկ հասակում որդեգրվում է հորեղբոր՝ Սյունիքի գահերեց իշխան [[Սմբատ Օրբելյան|Սմբատի]] կողմից, կրթություն է ստանում [[Տաթևի վանք|Տաթևի վանքում,]]ում։ հավանաբար նաև [[Գլաձորի համալսարան|Գլաձորի համալսարանում]]։ [[1273]] թվականին, Սմբատ Օրբելյանի մահվանից հետո, Տարսայիճ Օրբելյանի ընտանիքը տեղափոխվում է [[Վայոց ձոր]]ի իշխանանիստ [[Եղեգիս]] գյուղաքաղաքը։ Ստեփանոս Օրբելյանը ուսումը շարունակում է [[Ամաղուի Նորավանքի դպրոց]]ում, կարգվում դպիր, սարկավագ, [[կուսակրոն քահանա]] (1280 թ)։ [[1285]] թվականին, երբ հայրը՝ Տարսայիճ Օրբելյանը, դառնում է Սյունիքի իշխան, արդեն վարդապետական գավազան ստացած Ստեփանոս Օրբելյանը ուղարկվում է [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|Կիլիկյան Հայաստան]]՝ Հայոց կաթողիկոսից եպիսկոպոս օծվելու և Սյունյաց մետրոպոլիտ կարգվելու համար։ Ձեռնադրվում է [[եպիսկոպոս]] և Սյունյաց մետրոպոլիտ՝ Հայոց կաթողիկոս [[Կոնստանդին Բ Կատուկեցի|Կոստանդին Բ Կատուկեցու]] կողմից [[Հռոմկլա]]յում և [[1287]] թվականին վերադառնում է Սյունիք։ Հոր աջակցությամբ միավորում է Սյունյաց՝ Տաթևի ու Նորավանքի առաջնորդությունների երկփեղկված թեմը և այն ենթարկում իր հոգևոր իշխանությանը՝ «մի առաջնորդ և մի իշխեցող» նշանաբանով։

Ստեփանոս Օրբելյանը մոնղոլ իշխաններ [[Արղուն]]ից (1284–91), [[Քեյղաթու]]ից (1291–95) և [[Ղազան]]ից (1295–1304) ձեռք է բերում Սյունյաց հոգևոր կենտրոնների և եկեղեցականների ապահարկության վիճակը հաստատող արտոնագրեր։ Սյունյաց մետրոպոլիտն իր իշխանական ժառանգաբաժնից առատ նվիրատվություններ է կատարում Սյունյաց նահանգի գրչության և կրթական կենտրոններին, օգնում է [[Գլաձորի համալսարան]]ի ստեղծմանն ու բարգավաճմանը, աջակցում է դասախոսներին և ուսանողներին, ընդօրինակել տալիս մի շարք ձեռագրեր, այդ թվում՝ Ավետարաններ, մեկնողական, պատմական երկեր։ Կարգավորում է Սյունյաց մետրոպոլիտության վարչատնտեսական խնդիրները, ծավալում շինարարական աշխատանքներ՝գործունեություն՝ հիմնովին վերակառուցելով Տաթևի վանքը (1297 թ.)։ Եղել է Հայ եկեղեցու ուղղափառության ու ավանդության, նրա ինքնուրույնության մեծ գաղափարախոսներից ու պաշտպաններից, արևելյան վարդապետների հետ պայքար մղել Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցու հետ միավորվելու փորձերի, Հայ եկեղեցում ծիսադավանական նորամուծությունների, Կիլիկյան Հայաստանում մեծ ազդեցություն ձեռք բերած լատինամետ հոսանքի և քաղկեդոնականության դեմ։ [[1297]] թվականին հրավիրում է եկեղեցական ժողով, որը մերժում է Հայ եկեղեցու դավանանքի ու ծեսերի մեջ նորամուծություններ մտցնելու և Հռոմի պապի գերիշխանությունն ընդունելու՝ կաթողիկոս [[Գրիգոր Է Անավարզեցի|Գրիգոր Է Անավարզեցու]] պաշտոնական առաջարկը։

Մահացել է [[1303]] թվականին<ref>«Ստեփանոս Օրբելյան», Գ. Մ. Գրիգորյան, «Պատմա-բանասիրական հանդես», 1976, թիվ 4, էջ 156</ref>։ Ամփոփված է [[Նորավանք]]ի Օրբելյանների տոհմական գերեզմանատանըգերեզմանատանը։

Ստեփանոս Օրբելյանը պատմական և դավանական բնույթի երկերի և թղթերի, ինչպես նաև պոեմի հեղինակ է։ Ամենահայտնի գործը «Պատմութիւն նահանգին Սիսական» կամ «Պատմութիւն տանն Սիսական» (1297) աշխատությունն է, որտեղ ներկայացվում է Սյունյաց աշխարհի եկեղեցական և քաղաքական ամբողջական պատմությունն ու աշխարհագրությունը։ Աշխատությունը հիմնված է ոչ միայն հայ և օտար պատմիչների երկերի, այլև վավերագրերի վրա (Հայոց թագավորների և Սյունյաց իշխանների, Հայոց կաթողիկոսների և Սյունյաց եպիսկոպոսների նամակներ, հրովարտակներ, կալվածագրեր, ընծայագրեր, վիմական արձանագրություններ)։ Երկը ժամանակագրական

Բացի այս` նրա ջանքերով մեզ է հասել Տաթևի, Վանեվանի, Մաքենյաց վանքի և Նորավանքի վիմագիր արձանագրությունները, որոնցից շատերն այժմ ոչնչացած են կամ անընթեռնելի։