Վիքիպեդիա

«Բոսնիա և Հերցեգովինա»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
Ուղղումներ
No edit summary
Տող 250.
{{Image label|x=112|y=140|text=<small>''Հերցեգովինա''</small>}}</span>
</div>
Բոսնիա և Հերցեգովինան տեղակայված է Եվրոպայի հարավ-արևելքում, [[Բալկանյան թերակղզի|Բալկանյան թերակղզու]] արևմտյան մասում։ Պետությունը կազմում են երկու պատմական շրջաններ՝ [[Բոսնիա]]ն զբաղեցնում է [[Սավա (գետ)|Սավա]] գետի ավազանը և [[Հերցեգովինա]]ն, որը գտնվում է [[Ներետվա]] գետի ավազանում<ref>{{книга|автор=|заглавие=Большой универсальный атлас мира|ссылка=https://books.google.am/books?id=SZ_BzJcrZxgC&printsec=frontcover&hl=ru#v=onepage&q&f=false|место=М.|издательство=ОЛМА Медиа Групп|год=2013|страницы=63|isbn=}}</ref>։ Ընդհանուր հաշվով՝ պետությանՊետության մակերեսը կազմում է 51 209,2 կմ², որոնցից 51 197 կմ² ցամաք է, իսկ 12,2 կմ²՝ ջուր<ref name="BiH" />։ Այս ցուցանիշով Բոսնիա և Հերցեգովինան աշխարհում զբաղեցնում է [[Աշխարհի երկրներն ըստ տարածքի|125-րդ հորիզոնականը]], իսկ Եվրոպայում՝ 26-րդ հորիզոնականը։ Պետության աշխարհագրական կենտրոնը տեղակայված է [[Վիտեզ (համայնք)|Վիտեզ]] համայնքի [[Կրչևինե]] գյուղի տարածքում<ref>{{книга|автор= Krzyk, Tomislav.|заглавие= Centar Bosne l Hercegovine|ссылка=http://www.suggsbih.ba/GEODETSKI%20GLASNIK/GLASNIK%2031/Tomislav%20Krzyk.pdf|место=|издательство=|год=|страницы=38|isbn=}}</ref>։ Հյուսիսից հարավ առավելագույն ձգվածությունը հավասար է արևելքից արևմուտք առավելագույն ձգվածությանը՝ մոտավորապես 280 կմ։
 
[[Բոսնիա և Հերցեգովինայի պետական սահման]]ը ունի 1551 կմ երկարություն, որոնցից 905 կմ-ը ցամաքային սահման է, 625 կմ-ի դեպքում սահման են հանդիսանում [[Սավա (գետ)|Սավա]], [[Դրինա (գետ)|Դրինա]] և [[Ունա (Սավայի վտակ)|Ունա]] գետերը, իսկ ծովային սահմանագծի ընդհանուր երկարությունը կազմում է 21 կմ: [[Խորվաթիա]]յի հետ սահմանի ձգվածությունըձգվածությունն 936 կմ է, [[Սերբիա]]յի հետ՝ 350 կմ և [[Չեռնոգորիա]]յի հետ՝ 244 կմ<ref>{{книга|автор=|заглавие=Strategija integrisanog upravljanja granicom u Bosni i Hercegovini za period 2015—2018 godine|ссылка=|место=Сараево|издательство=Vijeće ministara BiH|год=2015|страницы=7|isbn=}}</ref>։
 
Ըստ տարբեր տվյալների՝ [[Բոսնիա և Հերցեգովինայի Դաշնություն]]ը զբաղեցնում է 26 098 կմ²<ref name="Stanovništvo">{{книга|автор=|заглавие=Stanovništvo Federacije Bosne i Hercegovine|ссылка=http://www.fzs.ba/Dem/stanovnistvo-bilten110.pdf|место=Сараево|издательство=Federalni zavod za statistiku|год=2008|страницы=16|isbn=|deadlink=да|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110622085053/http://www.fzs.ba/Dem/stanovnistvo-bilten110.pdf|archivedate=2011-06-22}} {{Wayback|url=http://www.fzs.ba/Dem/stanovnistvo-bilten110.pdf |date=20110622085053 }}</ref> կամ 26 110,5 կմ² տարածք<ref>{{книга|автор=|заглавие=Federacija Bosne i Hercegovine u brojkama|ссылка=http://www.fzs.ba/Podaci/Federacija%20BiH%20u%20brojkama%202011.pdf|место=Сараево|издательство=Federalni zavod za statistiku|год=2011|страницы=6|isbn=}}</ref> (պետության տարածքի շուրջ 51 %-ը), Սերբիայի Հանրապետության զբաղեցնում է 24 641 կմ²<ref name="Српска">{{книга|автор=|заглавие=Географски и метеоролошки подаци|ссылка=|место=|издательство=Статистички годишњак Републике Српске|год=2012|страницы=30|isbn=}}</ref> կամ 24 605,7 կմ² տարածք<ref name="Stanovništvo" /> (պետության տարածքի շուրջ 48 %-ը), իսկ Բրչկո օկրուգը՝ 493 կմ²<ref name="Stanovništvo" /><ref name="Српска" /> (պետության տարածքի շուրջ 1 %-ը)։
Տող 258.
=== Ռելիեֆ ===
[[Պատկեր:Glamočko polje, sa brda0089.jpg|մինի|ձախից|[[Գլամոչկո Պոլե]]]]
Բոսնիա և Հերցեգովինան տիպիկ լեռնային երկիր է, լեռնային լանդշաֆտը զբաղեցնում է երկրի տարածքի ավելի քան 90 %-ը<ref>{{книга|автор=Бодрин, В. В. и др.|заглавие=Югославия: Экон.-геогр. характеристика|ссылка=|место=|издательство=Мысль|год=1970|страницы=208|isbn=}}</ref>: Բոսնիա և Հերցեգովինայում բծմ-ն իջեցման միտում ունի կենտրոնից հարավ՝ դեպի [[Ադրիատիկ ծով]], և հյուսիս՝ դեպի [[Սավա (գետ)|Սավա]] գետ: Մի քիչ հարավ տեղակայված է ոչ բարձր լեռների և պտղաբեր միջլեռնային գոգահովիտների գոտին: Հերցեգովինայի լեռներըլեռներն, որոնք համարյագրեթե զուրկ են որևէ բուսականությունից, անդամատված են միջլեռնային իջվածքներով և կազմված են [[կրաքար]]ային մուգ-սպիտակ և մոխրագույն գույնի հանքատեսակներից<ref>{{книга|автор=Раковский, С. Н.|заглавие=По Югославии|ссылка=|место=|издательство=Просвещение|год=1970|страницы=142|isbn=}}</ref>: Երկրիը գրեթե ամբողջությամբ գտնվում է [[Դինարյան բարձրավանդակ]]ի սահմաններում: Թեք գագաթներով և միջլեռնային գոգահովիտներով լեռնաշղթաները ձգվում են հյուսիս-արևմուտքից հարավ-արևելք: Կենտրոնական հատվածում գերակշռում են միջին և բարձր բարձրությամբ լեռնազանգվածները, հյուսիսում և հարավում՝ ցածր լեռները և բլուրները: Դինարյան բարձրավանդակի արևելյան հատվածում [[Բոսնիական լեռներ]]ն են, որոնք իր մեջ ներառում են բարձր բարձրությամբ [[Բոսնիական Հանքային լեռներ]]ը<ref>{{книга|автор=Вавилов, С. И.|заглавие=Большая советская энциклопедия|ссылка=|место=|том=49|издательство=Изд-во Большая советская энциклопедия|год=1958|страницы=309|isbn=}}</ref>: Ամենաբարձր գագաթը [[Մագլիչ]] լեռն է՝ 2386 մ բարձրությամբ: Ռելիեֆի տարածված կարստային ձևերի թվում են քարանձավները, ստորերկրյա գետերը, կրաքարային ժայռերը, [[կառեր]]ը: Միջլեռնային գոգահովիտներում տեղակայվել են մեծ չափսերով [[պոլյե]]ները, որոնցից ամենախոշորը [[Լիվանսկո Պոլե]]ն է՝ 405 կմ² մակերեսով, իսկ ամենափոքրերն են [[Դուվանսկո Պոլե]]ն և [[Գլամոչկո Պոլե]]ն<ref>{{книга|автор=Грацианский, А. Н.|заглавие=Природа Югославии|ссылка=|место=|издательство=Изд-во геогр. лит-ры|год=1955|страницы=42|isbn=}}</ref>: Հյուսիսում գտնվում է [[Միջինդանուբյան դաշտավայր]]ը, որըորն ընգրկում է Սավա գետի հովտի դաշտավայրըդաշտավայրը՝ գետային ընդարձակ հովիտներով: Երկրի հարավարևմտյան հատվածում գտնվող [[Նեում]] քաղաքի շրջանում տեղակայված է Ադրիատիկ ծովի լեռնային ծովափը՝ մոտավորապես 20 կմ ձգվածությամբ<ref name="БРЭ" />:
 
=== Բնական հանածոներ ===
[[Պատկեր:Hajdučka Vrata.JPG|մինի|Չվրշնիցա լեռ (2228 մ)]]
Բնական հանածոներից Բոսնիա և Հերցեգովինայում առավել նշանակելի են [[բոքսիտ]]ները, որոնց հանքատեղերը տեղակայված են առավելավելապես կարստային շրջաններում: Բոքսիտային շրջանների թվում են [[Բոսանսկա Կրուպա]]ն, Յայցեն, Մոստարը և այլն: Բոսնիայում նաև շատ ենէ գորշածուխը (շրջաններ՝ Միջբոսնիական և Բանովիչիի ավազան), լիգնիտները (շրջաններ՝ Կամնեգարդի ավազան), երկաթահանքը (շրջաններ՝ Վարեշ, Լյուբիա, Օմարսկա), կտավաքարը (շրջան՝ Բոսանսկա Պետրովո Սելո):
 
=== Հողեր, կենդանական և բուսական աշխարհ ===
Տող 277.
 
=== Կլիմա ===
Բոսնիա և Հերցեգովինայի կլիման հիմնականում [[չափավոր ցամաքային կլիմա|չափավոր ցամաքային]] է՝ տաք ամառներով և չափավոր սառը ձմեռներով։ Հուլիսյան միջին ջերմաստիճանը դաշտավայրերում կազմում է 19-21°С, իսկ լեռներում՝ 12-18°С։ Հունվարյան միջին ջերմաստիճանը դաշտավայրերում տատանվում է 0°С-ից մինչև -2°С, իսկ լեռներում՝ 4°С-ից -7°С։ Տարվա ընթացքում դաշտավայրերում թափվում են 800-1000 մմ տեղումներ, իսկ լեռներում՝ 1500-1800 մմ։ Հարավում և հարավ-արևմուտքում գերակշռում է մերձարձադարձայինմերձարևադարձային [[միջերկրածովյան կլիմա]]ն։ Այս տարածքում ամառը չոր է և շոգ՝ հուլիսյան 25°С միջին ջերմաստիճանով, իսկ ձմեռը խոնավ է և տաք՝ հունվարյան 5°С միջին ջերմաստիճանով։ Տարվա ընթացքում տեղումների քանակը հասնում է մինչև 1600 մմ, իսկ ամենաշատ տեղումները թափվում են նոյեմբեր և դեկտեմբեր ամիսներին<ref name="БРЭ" />։
<center>
{| class="wikitable sortable" style="text-align:center;"
Տող 327.
{{main|Բոսնիա և Հերցեգովինայի բնակչություն}}
[[Պատկեր:Grafički prikaz stanovništva Bosne i Hercegovine.png|մինի|Պետության բնակչության քանակի շարժը 1879-ից 2013 թվականներին]]
[[1991 թվական]]ի մարդահամարի տվյալների համաձայն՝ Բոսնիա և Հերցեգովինաի բնակչությունը կազմել է 4 377 033 մարդ, որը 3,8 անգամ գերազանցել է 1879 թվականի բնակչությանը, երբ պետությունըպետությունն օկուպացված է եղել [[Ավստրո-Հունգարիա]]յի կողմից: Մինչև 14 տարեկան երեխաները կազմել են ընդհանուր բնակչության 23,5 %-ը, 15-ից 64 տարեկան մարդիկ՝ բնակչության 67,7 %-ը, իսկ 65 տարեկանից բարձր մարդիկ՝ 6,5 %-ը<ref>См. стр. 17: {{cite web| author=| date=| url=http://www.bhas.ba/tematskibilteni/DEMOGRAFIJA_2015_BH_web.pdf| title=Demografija 2014| publisher=// bhas.ba| accessdate=2016-01-01}}</ref>:
 
Բոսնիա և Հերցեգովինայի բնակչությունը<ref>{{Cite web|url=http://www.citypopulation.de/en/bosnia/cities/|title=Население политических образований и кантонов Боснии и Герцеговины согласно результатам переписи населения и последним официальным оценкам населения.|author=|website=|date=|publisher=}}</ref>
Տող 367.
=== Ազգային և կրոնական կազմ ===
[[Պատկեր:BiH - Etnicki sastav po opstinama 2013 1.gif|170px|մինի|ձախից|Էթնիկ կազմ (2013)]]
2013 թվականի մարդամարիմարդահամարի տվյալների համաձայն՝ բնակչության 50,11 %-ը եղել են բոսնիակներ, 30,78 %-ը՝ [[սերբեր]] և 15,43 %-ը՝ [[խորվաթներ]], իսկ ըստ կրոնական պատկանելիության՝ 50,7 %-ը՝ [[Իսլամ|մուսուլմաններ]], 30,7 %-ը՝ [[Ուղղափառություն|ուղղափառներ]], իսկ 15,2 %-ը՝ [[Կաթոլիկություն|կաթոլիկներ]]<ref name=autogenerated1 />:
 
Ըստ 1991 թվականի մարդահամարի տվյալների՝ Բոսնիա և Հերցեգովինայի բնակչության 43,5 %-ը եղել են բոսնիակներ, 31,2 %-ը՝ սերբեր, 17,4 %-ը՝ խորվաթներ և 5,6 %-ը՝ հարավսլավներ: Ազգային փոքրամասնությունների միջև երկրում ապրել են 0,2 % [[չեռնոգորցիներ]], 0,2 % [[գնչուներ]], 0,1 % [[ալբանացիներ]], 0,1 % [[ուկրաինացիներ]], 0,1 % [[սլովենացիներ]] և 0,1 % [[մակեդոնացիներ]]: Երկրում նաև ապրում են [[հունգարացիներ]], [[իտալացիներ]], [[չեխեր]], [[լեհեր]], [[գերմանացիներ]], [[ռուսներ]], [[սլովենացիներ]], [[թուրքեր]], ռումինացիներ և այլք: 2005 թվականի տվյալների համաձայն՝ բնակչության ավելի քան 10 %-ը կազմել են [[գնչուներ]]ը<ref name="БРЭ" />:
Տող 374.
 
=== Լեզուներ ===
[[Բոսնիա և Հերցեգովինայի սահմանադրություն]]ը չի սահմանում պաշտոնական լեզուներ<ref>{{статья |заглавие=Language rights and language justice in the constitutions of the world |издание={{Нп3|Language Problems and Language Planning|Language Problems & Language Planning||Language Problems and Language Planning}} |том=28 |номер=1 |страницы=11—24 |doi=10.1075/lplp.28.1.03fai |язык=en |тип=journal |автор=Faingold, Eduardo D. |год=2004}}</ref><ref>{{cite book|title=Rights Before Courts: A Study of Constitutional Courts in Postcommunist States of Central and Eastern Europe|first=Wojciech|last=Sadurski|year=2005|publisher=Springer|page=342|isbn=1402030061}}</ref><ref name=Footitt>{{cite book|title=Languages at War: Policies and Practices of Language Contacts in Conflict|first1=Hilary|last1=Footitt|first2=Michael|last2=Kelly|year=2012|location=Basingstoke|publisher=Palgrave Macmillan|pages=111–120|isbn=0230368778}}</ref>: Սակայն հետազոտող Հիլարի Ֆուտիտը և Մայքլ Կելլին նշում են, որ Դեյոթյան համաձայնագիրը ստորագրվել է «բոսնիերենով, խորվաթերենով, անգլերենով և սերբերենով», և այդ իսկ պատճառով այդ լեզուները (բացի անգլերենից) «de facto համարվում են՝են որպես երեք պաշտոնական լեզուներ»: Բոսնիականի, սերբականի և խորվաթականի հավասար կարգավիճակը հաստատվել է [[Բոսնիա և Հերցեգովինայի սահմանադրական դատարան|Սահմանադրական դատարանի]] կողմից [[2000 թվական]]ին<ref name=Footitt/><ref>{{cite book|title=Language and Identity in the Balkans: Serbo-Croatian and its Disintegration|last=Greenberg|first=Robert David|year=2004|location=Oxford|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-925815-4}}</ref>: 2013 թվականի մարդահամարի տվյալների համաձայն՝ բնակչության 52,9 %-ը նշել են իրենց լեզուն բոսնիերենը 30,8 %-ը՝ սերբերենը և 14,5 %-ը՝ խորվաթերենը<ref name=autogenerated1 />:
 
[[Եվրոպական պաշտոնական լեզուների մագաղաթ]]ի համաձայն՝ Բոսնիա և Հերցեգովինան ճանաչում է հետևյալ փոքրամասնությունները լեզուները՝ [[ալբաներեն]], [[չեռնոգորերեն]], [[չեխերեն]], [[իտալերեն]], [[հունգարերեն]], [[մակեդոներեն]], [[գերմաներեն]], [[լեհերեն]], [[ռումիներեն]], [[սլովակերեն]], [[թուրքերեն]], [[ուկրաիներեն]], [[իդիշ]] և [[Լադինո (լեզու)|լադինո]]<ref name="charter-ratifications">[http://conventions.coe.int/treaty/Commun/ListeDeclarations.asp?NT=148&CM=1&DF=&CL=ENG&VL=1 Council of Europe — List of ratifications of the Charter for regional/minority languages]</ref>: Գերմանալեզվական փոքրամասնությունը Բոսնիա և Հերցեգովինայում, հիմնականում, կազմված է Դանուբի շվաբիաներից, որոնք այս տարածքում բնակություն են հաստատել [[Հաբսբուրգյան միապետություն|Հաբսբուրգյան միապետության]] ժամանակ [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ից հետո [[Տեղահանություն|տեղահանության]] և բռնի ասիմիլյացիայի պատճառով Բոսնիա և Հերցեգովինայի էթնիկ գերմանացիների թիվը զգալի նվազել է<ref>{{cite web|url=http://agdm.fuen.org/mitglied-102/bosnia-and-herzegovina/|deadlink=yes|title=Deutsche Minderheit in Bosnien-Herzegowina – German minority in Bosnia and Herzegovina |author=Arbeitsgemeinschaft Deutscher Minderheiten |website = fuen.org |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150925092959/http://agdm.fuen.org/mitglied-102/bosnia-and-herzegovina/ |archivedate=2015-09-25 }}</ref>:
Տող 381.
{{See also|Բոսնիա և Հերցեգովինայի քաղաքների ցանկ}}
[[Պատկեր:BiH population density map 2013 by municipalities.png|մինի|Բնակչության խտություն (2013)]]
2013 թվականի մարդահամարի նախնական տվյալների համաձայն՝ [[բնակչության խտություն|բնակչության միջին խտությունը]] կազմել է 74,8 մարդ/կմ², [[Բոսնիա և Հերցեգովինայի Դաշնություն]]ում՝ 90,9 մարդ/կմ², իսկ [[Սերբական Հանրապետություն]]ում՝ 53 մարդ/կմ²: Բնակչության ամենամեծ խտությունըխտությունն առկա է կենտրոնական շրջաններում և պետության հյուսիսային հատվածում<ref>См. стр. 7—11 предварительных результатов переписи 2013 года: {{cite web| author=| date=| url=http://www.bhas.ba/obavjestenja/Preliminarni_rezultati_bos.pdf| title=Preliminary results of the 2013 Census of Population, Households and Dwellings in Bosnia and Herzegovina| publisher=// bhas.ba| accessdate=2016-01-01 |lang = bs |lang = en }}</ref>: Բնակչությունը կենտրոնացված է գետերի հովիտներում, իսկ լեռնային շրջանները քիչ են բնակեցված: Ըստ 2003 թվականի տվյալների՝ քաղաքաբնակները կազմել են բնակչության 43 %-ը: [[2001 թվական]]ին տնտեսության մեջ զբաղված է եղել ավելի քան 1 միլիոն մարդ<ref name="БРЭ" />:
 
1991 թվականի մարդահամարի համաձայն՝ Բոսնիա և Հերցեգովինայում հաշվվել է 5825 բնակավայր, որոնցից 39-ը ունեցել են ավելի քան 10 000 բնակչություն: Քաղաքների ժամանակակից ցանցը կազմվել է XX դարում, երբ Սարաևոն եղել է պետության վարչական կենտրոնն ու խոշորագույն քաղաքը, [[Բանյա Լուկա]], [[Տուզլա]], [[Զենիցա]] և [[Մոստար]] քաղաքները համարվել են խոշոր շրջանային կենտրոններ, իսկ Բիհաչը, Պրիեդորը, [[Դոբոյ]]ը, Բրչկոն, [[Մոդրիչա]]ն և [[Տրեբինե]]ն՝ շրջանային կենտրոններ<ref>{{публикация|автор=Snježana, Musa|заглавие=Razmještaj naselja u BiH|издательство=Mostariensia|год=2005|страница=4, 5, 7}}</ref>: [[Հերցեգովինա]]ն համարվում է պետության ամենաքիչ ուրբանիզացված մարզըմարզն է<ref>{{публикация|автор=Snježana, Musa|заглавие=Razmještaj naselja u BiH|издательство=Mostariensia|год=2005|страница=10}}</ref>:
 
{{Բոսնիա և Հերցեգովինայի խոշորագույն քաղաքներ}}
Տող 389.
== Սիմվոլիկա ==
[[Պատկեր:Coat of Arms of the Socialist Republic of Bosnia and Herzegovina.svg|ձախից|90px|մինի|ԲևՀ-ի զինանշանը (1946-1992)]]
'''[[Բոսնիա և Հերցեգովինայի զինանշան]],''' Բոսնիա և Հերցեգովինայի պետական խորհրդանիշներից մեկը<ref>Đorđević, Jovan. Ustavno pravo FNRJ, Izd. Arhiva za pravne i društvene nauke, Beograd, 1953., str. 427.</ref>։ Զինանշանի ներկայիս տեսքըտեսքն ընդունվել է [[1998]] թվականի մայիսի 18-ին, փոխարինելով նախկին զինանշանին։ Նախկին զինանշանը ընդունվել էր 1992 թվականին Բոսնիա և Հերցեգովինայի անկախության հռչակագրի ստորագրման հետ զուգընթաց (Անկախությունանկախություն [[Թուրքիա]]յից)<ref>{{публикация|автор=Filipović, Emir O.|заглавие=Grb i zastava Bosne i Hercegovine u 20. stoljeću|выпуск=28|ссылка=|место=Сараево|издание=Bosna franciskana. Časopis Franjevačke teologije|издательство=Franjevačka teologija Sarajevo|год=2008|страницы=104, 110, 111, 118, 125|issn=1330-7487}}</ref>։
 
'''[[Բոսնիա և Հերցեգովինայի դրոշ]]ը''' Բոսնիա և Հերցեգովինայի պետական խորհրդանիշերից է։ Այն իրենից ներկայացնում է կապույտ ուղղանկյուն և մեջտեղից անհավասարաբար դեղին եռանկյունի՝ շրջապատված 9 սպիտակ աստղով։ Դեղին եռանկյունը խորհրդանշում է հիմնադիր ազգերը։ Եռանկյունու կողմերը խորհրդանշում են Բոսնիա և Հերցեգովինայի բնակչությունը կազմող երեք մեծագույն ազգային խմբերը՝ [[բոսնիացիներ]]ը, [[խորվաթներ]]ը և [[սերբեր]]ը։ Եռանկյունը նաև նման է Բոսնիա և Հերցեգովինայի ուրվագծին։ Սպիտակ, կապույտ և դեղին գույների համադրումը խորհրդանշում է խաղաղություն<ref>{{публикация|автор=Filipović, Emir O.|заглавие=Grb i zastava Bosne i Hercegovine u 20. stoljeću|выпуск=28|ссылка=|место=Сараево|издание=Bosna franciskana. Časopis Franjevačke teologije|издательство=Franjevačka teologija Sarajevo|год=2008|страницы=114, 118, 122|issn=1330-7487}}</ref>։ ''[[Բոսնիա և Հերցեգովինայի օրհներգ|Բոսնիա և Հերցեգովինայի օրհներգըն]]ը'' ընդունվել է [[1999]] թվականին՝ «Պետական օրհներգի մասին» օրենքով։ Երաժշտության հեղինակը Դուշան Շեստիչն է<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.mvp.gov.ba/dobro_dosli_u_bih/zastava_grb_himna/?id=7262|deadlink=yes| title=Himna Bosne i Hercegovine| publisher=// mvp.gov.ba| accessdate=2016-01-03}}</ref>։
 
== Սահմանադրական կարգ ==
Տող 400.
[[Պատկեր:Map Bih entities (ru).png|180px|մինի|ձախից|Կազմավորումներ և Բրչկո օկրուգ]]
{{main|Բոսնիա և Հերցեգովինայի վարչական բաժանում}}
Բոսնիա և Հերցեգովինան ըստ պետական կարգի [[Դաշնությունդաշնություն]] է<ref name="БРЭ" />: Նաև Բոսնիա և Հերցեգովինայում բացակայում են պետական մարմինները, որոնք կոչվում են ''դաշնային'': Ֆորմալ տեսանկյունից Բոսնիան համարվում է ունիտար ապակենտրոնացված հանրապետություն է: Սակայն բոսնիական կենտրոնական իշխանությունըիշխանությունն այնքան թույլ է, որ Բոսնիայի գրականությունում այն հաճախ բնորոշվում է ոչ որպես դաշնային, այլ որպես [[կոնֆեդերացիա]]<ref>{{книга|автор=Моисеев, А. А.|заглавие=Суверенитет государства в международном праве: учебное пособие|ссылка=|место=|издательство=Восток-Запад|год=2009|страницы=75|isbn=}}</ref><ref>{{книга|автор=Романенко, С. А.|заглавие=Югославия|ссылка=|место=|издательство=Московский общественный научный фонд|год=2000|страницы=241|isbn=}}</ref><ref>{{книга|автор=Бухвальд, Е. М.|заглавие=Российский федерализм|ссылка=|место=|издательство=Узорочье|год=2002|страницы=20|isbn=}}</ref>:
 
1995 թվականի [[Բոսնիա և Հերցեգովինայի սահմանադրություն|Բոսնիա և Հերցեգովինայի սահմանադրության]] համաձայն՝ հանրապետությունը կազմված է երկու կազմավորումներից (էնտիտետներից)՝ [[Բոսնիա և Հերցեգովինայի Դաշնություն]]ից և [[Սերբական Հանրապետություն]]ից<ref>{{книга|автор=Лукина, Наталья.|заглавие=Босния и Герцеговина после Дейтона|ссылка=|место=|издательство=Свободная мысль|год=2006|страницы=132|isbn=}}</ref><ref>См. статьи 1, 3 конституции Боснии и Герцеговины: {{cite web| author=| date=| url=http://www.ccbh.ba/public/down/USTAV_BOSNE_I_HERCEGOVINE_bos.pdf|deadlink=yes| title=Ustav Bosne i Hercegovine| publisher=// ccbh.ba| accessdate=2016-01-04}}</ref>:
 
=== Դատական համակարգ ===
Դատական համակարգըհամակարգն իր մեջ ներառում է Բոսնիա և Հերցեգովինայի սահմանադրական դատարանը, [[Սերբական Հանրապետություն|Սերբական Հանրապետության]] և [[Բոսնիա և Հերցեգովինայի Դաշնություն|Բոսնիա և Հերցեգովինայի Դաշնության]] [[Սահմանադրական դատարան|սահմանադրական]] և բարձրագույն դատարանները, Բոսնիա և Հերցեգովինայի դատարանը, 16 կանտոնային և շրջանային դատարանները և 51 համայնքային ու հիմնական դատարանը, ինչպես նաև [[Բանյա Լուկա]]յի Բարձրագույն առևտրական դատարանը<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://pravosudje.ba/vstv/faces/kategorijevijesti.jsp?ins=10001&modul=7693&kat=7736&kolona=7742| title=Sudski sistem Bosne i Hercegovine| publisher=// pravosudje.ba| accessdate=2016-01-03}}</ref>:
 
== Արտաքին քաղաքականություն ==
{{տես նաև|Բոսնիա և Հերցեգովինա և ՆԱՏՕ}}
[[Պատկեր:Sarajevo US Embassy.JPG|thumb|ձախից|ԱՄՆ-ի դեսպանությունը Սարաևոյում]]
Բոսնիա և Հերցեգովինան դիվանագիտական հարաբերություններ ունի (2016 թվականի սկզբին) աշխարհի 165 պետությունների հետ, բացառությամբ [[Մոնակո]]յի հետ Եվրոպայում և Աֆրիկայի, Ասիայի, Օվկիանիայի և Կենտրոնական Ամերիկայի մի շարք պետությունների հետ<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.mfa.ba/vanjska_politika_bih/bilateralni_odnosi/datumi_priznanja_i_uspostave_diplomatskih_odnosa/default.aspx?id=6|deadlink=yes| title=Lista zemalja koje su priznale Bosnu i Hercegovinu i datumi uspostavljanja diplomatskih odnosa| publisher=// mfa.ba| accessdate=2016-01-06| archiveurl=https://web.archive.org/web/20110706131415/http://www.mfa.ba/vanjska_politika_bih/bilateralni_odnosi/datumi_priznanja_i_uspostave_diplomatskih_odnosa/default.aspx?id=6| archivedate=2011-07-06}}</ref>: Բոսնիա և Հերցեգովինան դիվանագիտական ներկայացուցչություններ (2016 թվականի սկզբին) ունեն աշխարհի բոլոր մայրացամաքների 45 երկրներում, բացառությամբ [[Հարավային Ամերիկա]]յի: Գերմանիայում, Իտալիայում, ԱՄՆ-ում և Թուրքիայում դեսպանատներից բացի նաև տեղակայված են գլխավոր հյուպատոսություններ, Խորվաթիայում բացված է մշակույթայինմշակութային կենտրոն<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.mvp.gov.ba/ambasade_konzulati_misije/ambasade_konzulati_i_stalne_misije_bih/Default.aspx| deadlink=yes| title=Ambasade, konzulati i stalne misije BiH| publisher=// mvp.gov.ba| accessdate=2016-01-06| archiveurl=https://web.archive.org/web/20160126023550/http://www.mvp.gov.ba/ambasade_konzulati_misije/ambasade_konzulati_i_stalne_misije_bih/Default.aspx| archivedate=2016-01-26}}</ref>: Բոսնիա և Հերցեգովինան նախկին [[Հարավսլավիայի Սոցիալիստական Ֆեդերատիվ Հանրապետություն|Հարավսլավիայի Սոցիալիստական Ֆեդերատիվ Հանրապետության]] հինգ պետություն-[[Պետությունների իրավահաջորդություն|հաջորդներից]] մեկն է<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://ec.europa.eu/enlargement/potential-candidate-countries/bosnia_and_herzegovina/eu_bosnia_and_herzegovina_relations_en.htm|deadlink=yes| title=Bosnia and Herzegovina — Relations with the EU| publisher=// ec.europa.eu| accessdate=2016-01-06| archiveurl=https://web.archive.org/web/20090126024355/http://ec.europa.eu/enlargement/potential-candidate-countries/bosnia_and_herzegovina/eu_bosnia_and_herzegovina_relations_en.htm| archivedate=2009-01-26}}</ref>: ՊետությունըՊետությունն արտաքին քաղաքականություն է վարում հետևյալ գերակայություններին համապատասխան (2016 թվականի սկզբին)՝ ինտեգրացիա [[ՆԱՏՕ]], մասնակցություն [[ՄԱԿ]]-ում, [[Եվրոպայի Խորհուրդ]], [[Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպություն|ԵԱՀԿ]], [[Իսլամական կոնֆերանս կազմակերպություն]], [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն|ԱՀԿ]]-ի մեջ մտնելը<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.mvp.gov.ba/vanjska_politika_bih/osnovni_pravci_vanjske_politike_bih/?id=2| deadlink=yes| title=Obći pravci i prioriteti za provođenje vanjske politike Bosne i Hercegovine| publisher=// mvp.gov.ba| accessdate=2016-01-06| archiveurl=https://web.archive.org/web/20160116224403/http://www.mvp.gov.ba/vanjska_politika_bih/osnovni_pravci_vanjske_politike_bih/?id=2| archivedate=2016-01-16}}</ref>: Երկրում հավատարմագրված են 97 օտարերկրյա դեսպանություններ<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.mvp.gov.ba/ambasade_konzulati_misije/ambasade_u_bih/Default.aspx| deadlink=yes| title=Ambasade u BiH| publisher=// mvp.gov.ba| accessdate=2016-01-06| archiveurl=https://web.archive.org/web/20160126021607/http://www.mvp.gov.ba/ambasade_konzulati_misije/ambasade_u_bih/Default.aspx| archivedate=2016-01-26}}</ref>:
 
2016 թվականի փետրվարի 15-ին Բոսնիայի նախագահ Դրագան Չովիչը պաշտոնապես [[Բոսնիա և Հերցեգովինայի մտնելը Եվրոպական միություն|դիմում է ներկայացրել ԵՄ մուտք գործելու համար]]: 2016 թվականի սեպտեմբերի 20-ին ԵՄ-ի անդամ երկրները պաշտոնապես ընդունել են այդ դիմումը<ref>https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/20190529-albania-report.pdf</ref>:
Տող 418.
Բոսնիա և Հերցեգովինայի զինված ուժերը կազմավորվել են [[2005 թվական]]ին Բոսնիա և Հերցեգովինա Ֆեդերացիայի բանակի և Սերբիայի Հանրապետության բանակի հիման վրա։ Դրան նախորդել է Դեյոթյան համաձայնագրով ընդունված 1995 թվականի Բոսնիա և Հերցեգովինայի Հանրապետության բանակի և Խորվաթիայի պաշտպանության խորհրդի միաձուլումը<ref name="doktrina">См. стр. 3 Военной доктрины Боснии и Герцеговины: {{cite web|title=Vojna doktrina|url=http://www.mod.gov.ba/files/file/dokumenti/vojnadoktrina/vojnadoktrina.pdf|deadlink=yes|publisher=Министерство обороны Боснии и Герцеговины|lang=bs|accessdate=2016-01-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180920175645/http://www.mod.gov.ba/files/file/dokumenti/vojnadoktrina/vojnadoktrina.pdf|archivedate=2018-09-20}}</ref><ref>См. статью 6 закона об обороне Боснии и Герцеговины от 2005 года: {{cite web|title=Zakon o odbrani Bosne i Hercegovine|url=http://www.mod.gov.ba/files/file/zakoni/Zakon-o-odbrani-bs.pdf|deadlink=yes|publisher=Парламентская ассамблея Боснии и Герцеговины|lang=bs|accessdate=2016-01-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180403214419/http://www.mod.gov.ba/files/file/zakoni/Zakon-o-odbrani-bs.pdf|archivedate=2018-04-03}}</ref>։
 
Բոսնիա և Հերցեգովինայի զինված ուժերում հաշվվում են 16 000 մարդ<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.kommersant.ru/doc/841002| title=Сколько служат и не служат в армиях мира| publisher=// kommersant.ru| accessdate=2016-01-04}}</ref>։ Նրանցից 10 000-ը պրոֆեսիոնալ զինծառայող, 5 000-ը՝ պահեստային և 1 000-ը՝ քաղաքական գործիչ են<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.mod.gov.ba/o_nama/nadleznosti/?id=21719| deadlink=yes| title=Nadležnosti u lancu komandovanja i kontrole nad OS BiH| publisher=// mod.gov.ba| accessdate=2016-01-04| archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304055239/http://www.mod.gov.ba/o_nama/nadleznosti/?id=21719| archivedate=2016-03-04}}</ref><ref>См. стр. 14: {{cite web|title=Brošura Ministarstva obrane i Oružanih snaga BiH|url=http://www.mod.gov.ba/files/file/maj_2011/brosura_hr-1.pdf|date=2011|lang = bs}}</ref>։ Բանակի 45,9 %-ը բոսնիացիներ են, 33,6 %-ը՝ [[սերբեր]], 19,8 %-ը՝ [[խորվաթներ]], 0,7 %-ը՝ այլ զինծառայողներ<ref>{{cite web| author=| date=| url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bk.html| title=Bosnia and Herzegovina| publisher=// cia.gov| accessdate=2016-01-04}}</ref><ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.oslobodjenje.ba/ekonomija/namjenska-industrija-bih-ksa-i-svicarska-najbolji-kupci| deadlink=yes| title=Namjenska industrija BiH: KSA i Švicarska najbolji kupci| publisher=// oslobodjenje.ba| accessdate=2016-01-08| archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304190238/http://www.oslobodjenje.ba/ekonomija/namjenska-industrija-bih-ksa-i-svicarska-najbolji-kupci| archivedate=2016-03-04}}</ref>։
 
Բոսնիա և Հերցեգովինան [[Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպություն|ԵԱՀԿ]]-ի և Հարավարևելյան Եվրոպայի հաստատության համաձայնության անդամ է<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://lenta.ru/news/2010/04/23/bosnia/| title=Босния и Герцеговина получила План действий по членству в НАТО| publisher=// lenta.ru| accessdate=2015-12-20}}</ref><ref name="doktrina" />:
Տող 432.
 
1994-ից մինչև 2014 թվականը ուղղակի ներդրումիների ծավալը կազմել է 6 մլրդ եվրո, այդ թվում Ավստրիայի կողմից՝ 1,3 մլրդ եվրո, Սերբիայի կողմից՝ 1,1 մլրդ, Խորվաթիայի՝ 780 մլն<ref>{{книга|автор=Кашуба, М. С. и др.|заглавие=Государственная политика и современные межнациональные отношения в Югославии|ссылка=|место=М.|издательство=|год=1991|страницы=13, 49|isbn=}}</ref>, Ռուսաստանի՝ 518 մլն, Սլովենիայի՝ 462 մլն, Գերմանիայի 326 մլն, [[Շվեյցարիա]]յի՝ 278 մլն, [[Նիդեռլանդներ]]ի՝ 235 մլն, [[Մեծ Բրիտանիա]]յի՝ 180 մլն, [[Լյուքսեմբուրգ]]ի՝ 169 մլն<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.fipa.gov.ba/informacije/statistike/investicije/default.aspx?id=180&langTag=bs-BA|deadlink=yes| title=Direktna strana ulaganja ( DSU ) — stanje i performanse| publisher=// fipa.gov.ba| accessdate=2016-01-09}}</ref>: [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]]յի արտաքին առևտրի աշխարհագրական բաշխում (2014 թվական)<ref>Максакова М. А. Тенденции развития экономического сотрудничества России и стран Западных Балкан. Диссертация на соискание ученой степени кандидата экономических наук. — М., 2015. — С. 40 — 41. Режим доступа: http://mgimo.ru/science/diss/maksakova-ma.php</ref>`
* [[ԵՄ]] երկրներ —- 64,0 % (10,7 մլրդ դոլար),
* [[Ռուսաստան]] —- 5,5 % (0,9 մլրդ դոլար),
* [[Չինաստան]] —- 5,5 % (0,9 մլրդ դոլար),
* [[Թուրքիա]] —- 3,3 % (0,6 մլրդ դոլար),
* [[Ամերիկա]]յի երկրներ —- 3,3 % (0,6 մլրդ դոլար),
* [[Աֆրիկա]]յի երկրներ —- 0,8 % (0,1 մլրդ դոլար):
 
=== Ընդհանուր ցուցանիշներ ===
[[Պատկեր:Банк Боснии и Герцеговины.jpg|մինի|[[Բոսնիա և Հերցեգովինայի կենտրոնական բանկ|Կենտրոնական բանկ]]]]
[[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ից ի վեր երկրում գործազրկության մակարդակըմակարդակն առավելագույնի էր հասել: Արդյունաբերական արտադրանքը նվազել է 85% -ով, ըստ տարբեր աղբյուրների, ընդհանուր նյութական վնասը կազմել է 20-80 մլրդ [[ԱՄՆ դոլար|դոլար]]: [[1995 թվական]]ից սկսած, երկրի տնտեսությունը վերականգնելու համար տրամադրվել է լայնածավալ միջազգային օգնություն<ref>{{cite web |url=http://www.scc.rutgers.edu/serbian_digest/225/t225-4.htm |title=A Divided Bosnia, January 29, 1996 |first=Aleksandar |last=Ciric |accessdate=12 February 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130905174221/http://www.scc.rutgers.edu/serbian_digest/225/t225-4.htm |archive-date=5 September 2013 |dead-url=no |df=dmy-all }}</ref>:
 
Ժամանակակից Բոսնիա և Հերցեգովինան վերաբերվում է Եվրոպայի քիչ զարգացած տնտեսություններին<ref name="БРЭ" />: [[2009 թվական]]ին [[ՀՆԱ]]-ի չափը կազմել է 16,202 մլրդ [[ԱՄՆ դոլար]]<ref name="GF">{{cite web|url=http://www.gfmag.com/gdp-data-country-reports/313-bosnia-and-herzegovina-gdp-country-report.html#axzz1N8wjHRFK|title=Bosnia and Herzegovina|work=Global Finance|lang=en|accessdate=2011-05-23|archiveurl=http://www.webcitation.org/66ZQe8Ggg|archivedate=2012-03-31}}</ref>: Ըստ [[Արժույթի միջազգային հիմնադրամ|ԱՄՀ]]-ի [[2015 թվական]]ի տվյալների՝ Բոսնիա և Հերցեգովինան վերաբերվել է զարգացող երկրներին<ref>См. стр. 152 «Мирового экономического положения»: {{cite web| author=| date=| url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/01/pdf/text.pdf| title=World Economic Outlook| publisher=// imf.org| accessdate=2016-01-07}}</ref>: [[Համաշխարհային տնտեսական ֆորում|ՀՏՖ]]-ի [[Համաշխարհային մրցունակության զեկույց|Մրցունակության զեկույցում]] Բոսնիա և Հերցեգովինան զբաղեցրել է 11-րդ հորիզոնականը՝հորիզոնականն՝ առաջ անցնելով Աֆրիկայի աղքատ երկրներից<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://reports.weforum.org/global-competitiveness-report-2015-2016/competitiveness-rankings/| title=Competitiveness Rankings| publisher=// reports.weforum.org| accessdate=2016-01-09}}</ref>: 2015 թվականի դեկտեմբերի ''[[Forbes]]''-ի տվյալների համաձայն՝ երկիրն ունի անցող [[անցումային տնտեսություն]], որը կախված է մետաղի, մանածագործվածքի, կահույքի, էլեկտրոէներգիայի արտահանումից, ինչպես նաև օտարերկրյա օգնությունից և փողային փոխանցումներից: Պետական պարտքը կազմում է ՀՆԱ-ի 45 %, գործազրկությունը՝ 43,9 %, թղթադրամի արժեքազրկումը−0արժեքազրկումը՝ 0,9 %<ref>{{cite web| author=| date=| url=https://www.forbes.com/places/bosnia-and-herzegovina/| title=Bosnia and Herzegovina. Profile| publisher=// forbes.com| accessdate=2016-01-07}}</ref>: [[Արժույթի միջազգային հիմնադրամ|ԱՄՀ]]-ի ըստ 2014 թվականի՝ մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ն կազմել է ԱՄՆ-ի 9833 դոլար<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/01/weodata/weorept.aspx?sy=2012&ey=2014&sic=1&sort=country&ds=,&br=1&pr1.x=41&pr1.y=10&c=512,668,914,672,612,946,614,137,311,962,213,674,911,676,193,548,122,556,912,678,313,181,419,867,513,682,316,684,913,273,124,868,339,921,638,948,514,943,218,686,963,688,616,518,223,728,516,558,918,138,748,196,618,278,624,692,522,694,622,142,156,449,626,564,628,565,228,283,924,853,233,288,632,293,636,566,634,964,238,182,662,453,960,968,423,922,935,714,128,862,611,135,321,716,243,456,248,722,469,942,253,718,642,724,643,576,939,936,644,961,819,813,172,199,132,733,646,184,648,524,915,361,134,362,652,364,174,732,328,366,258,734,656,144,654,146,336,463,263,528,268,923,532,738,944,578,176,537,534,742,536,866,429,369,433,744,178,186,436,925,136,869,343,746,158,926,439,466,916,112,664,111,826,298,542,927,967,846,443,299,917,582,544,474,941,754,446,698,666&s=PPPPC&grp=0&a=| title=Report for Selected Countries and Subjects| publisher=// imf.org| accessdate=2016-01-07}}</ref> կամ ըստ Համաշխարհային բանկի տվյալների՝ ԱՄՆ-ի 9891 դոլար (աշխարհի երկրների միջև 104-րդ և 102-րդ տեղերը համապատասխանաբար)<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.PP.CD?order=wbapi_data_value_2014+wbapi_data_value+wbapi_data_value-last&sort=desc| title=GDP per capita, PPP (current international $)| publisher=// data.worldbank.org| accessdate=2016-01-07}}</ref>:
 
2014 թվականին ներմուծումը կազմել է 16,199 մլն [[փոխարկելի մարկ]], արտահանումը՝ 8,684 մլն, իսկ արտաքին առևտրի հաշվեկշիռը՝ −7,515 մլն<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.bhas.ba/?lang=en| title= Annual Indicators| publisher=// bhas.ba| accessdate=2016-01-09}}</ref>: 2013 թվականի ներմուծման հիմնական ապրանքներն են էլեկտրոէներգիան, ալյումինի ձուլվածքը, երկաթի ձույլերը, պողապտը, կանացի կոշիկը և այլն: Արտահանման հիմնական ապրանքներն են նաֆթը և նավթամթերքները, դեղորայքը, քարածուխը և մարդատար ավտոմոբիլները: Արտաքին առևտրի ներմուծման (2013) հիմնական գործընկերնգործընկերներն են [[Գերմանիա]]ն, [[Խորվաթիա]]ն, [[Իտալիա]]ն, [[Սերբիա]]ն և [[Ավստրիա]]ն, իսկ արտահաման՝ Խորվաթիան, Գերմանիան, [[Ռուսաստան]]ը, Սերբիան և Իտալիան<ref>См. стр. 62: {{cite web| author=| date=| url=http://www.bhas.ba/tematskibilteni/BHB_2014_001_01_bh.pdf| title=BiH u brojevima 2014| publisher=// bhas.ba| accessdate=2016-01-09}}</ref>:
 
'''ՀՆԱ-ի աճ''' ([[Համաշխարհային բանկ]]ի տվյալներով)<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG/countries/BA?display=graph| title=Bosnia and Herzegovina. GDP growth (annual %)| publisher=// data.worldbank.org| accessdate=2016-01-07}}</ref>
Տող 476.
[[Փոխարկելի մարկ]]ը Բոսնիա և Հերցեգովինայի ազգային [[արժույթ]]ն է։ 1 փոխարկելի մարկը հավասար է 100 [[ֆենինգ]]ի ({{lang2|bs|hr|feninga}}, {{lang-sr|фенинга}}): Մարկի փոխարժեքի պահպանման համար Բոսնիան և Հերցոգովինան օգտագործում է [[Արժույթային խորհուրդ|Արժույթային խորհրդի]] ռեժիմը, որի ժամանակ մարկի փոխարժեքը կապվում է եվրոյի հետ (կոդ [[ISO 4217]] — EUR)՝ 1,95583։1 հարաբերակցությամբ {{sfn|МВФ|2011|loc=[http://www.imf.org/external/np/mfd/er/2008/eng/0408.htm De Facto Classification of Exchange Rate Regimes and Monetary Policy Frameworks]}}<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.cbbh.ba/index.php?id=19&lang=bs| title=Novčanice i kovanice KM| publisher=// cbbh.ba| accessdate=2016-01-07| archiveurl=https://web.archive.org/web/20160521072010/http://www.cbbh.ba/index.php?id=19&lang=bs| archivedate=2016-05-21| deadlink=yes}}</ref>:
 
Երկրում (2016 թվականի սկզբին) գործում են 27 մասնավոր բանկ, որոնցից կեսի գլխավոր գրասենյակըգրասենյակները գտնվում էեն Սարաևոյում: 2014 թվականի խոշորագույն բանկերն են եղել ''[[UniCredit]]''-ի երկու դուստր բանկերը, ''[[Raiffeisen Zentralbank]]''-ի դուստր բանկը, ''[[Intesa Sanpaolo]]''-ի դուստր իտալական բանկը, ''NLB Razvojna banka'' և ''Nova banka''<ref>См. стр. 20, 21: {{cite web| author=| date=| url=http://top100.seenews.com/wp-content/uploads/2015/10/SeeNewsTOP100SEE-2015.pdf| title= SEE TOP 100. Southeast Europe's biggest companies| publisher=// top100.seenews.com| accessdate=2016-01-07}}</ref>: Օտարերկրյա բանկերից են նաև ավստիրական ''Hypo Group Alpe Adria'' ու ''[[Erste Bank]]'' և ռուսական [[Սբերբանկ]]ը<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.cbbh.ba/index.php?id=7&lang=bs| title=Banke u BiH| publisher=// cbbh.ba| accessdate=2016-01-07| archiveurl=https://web.archive.org/web/20160113075747/http://cbbh.ba/index.php?id=7&lang=bs| archivedate=2016-01-13| deadlink=yes}}</ref>:
 
=== Արդյունաբերություն ===
Տող 482.
[[1960-ական թվականներ]]ին Բոսնիա և Հերցեգովինային ընկնում է ամբողջ Հարավսլավիայի երկաթե հանքաքարի արդյունահանման 99% և [[կոքս]]ի արտադրության 100% , [[Ածուխ|ածխի]] արտադրության 40%, [[թուջ]]ի արտադրության 2/3 և [[պողպատ]]ի ձուլման 50% բաժինը: Բոսնիա և Հերցեգովինան Հարավսլավիայում առաջին տեղն է զբաղեցրել փայտամշակման արդյունաբերության արտադրությամբ և մեծ դերակատարություն է ունեցել քիմիական արդյունաբերության մեջ (Հարավսլավիայում միայն Բոսնիա և Հերցեգովինայում կար [[Նատրիումի հիդրոկարբոնատ|սոդա]]յի (Լուկավաց) և [[քլոր]]ի արտադրություն):
 
2014 թվականի Բոսնիա և Հերցեգովինայի արդյունաբերության կառուցվածքում բնական հանածոների հանույթին ընկնում էր արըադրանքիարտադրանքի մոտավորապես 5 %-ը, [[Վերամշակող արդյունաբերություն|վերամշակող արդյունաբերությանը]]՝ մոտավորապես 74 %, էլեկտրաէներգիայի, գազի, գոլորշու արտադրությանը և մատակարարմանը՝ մոտավորապես 20 %<ref>См. стр. 2: {{cite web| author=| date=| url=http://www.bhas.ba/saopstenja/2015/IND_PROIZ_PROD_2014_001_01_BiH.pdf| title=Proizvodnja i prodaja industrijskih proizvoda u BiH (prodkom) 2014., prvi rezultati| publisher=// bhas.ba| accessdate=2016-01-08}}</ref>:
 
2000 թվականի սկզբին գերմանական ''[[Volkswagen]]''-ի և Չեխիայի ''Skoda''-ի աջակցությամբ գործարկվեց ավտոմեքենաների արտադրությունըարտադրությունն, որը նրանց ցածր գնի պատճառով մեծ պահանջարկ ունի հարևան երկրներում: Բոսնիա և Հերցեգովինայի արդյունաբերության մեջ հիմնական ներդրողներից մեկը [[Սլովենիա]]ն է: [[2004 թվական]]ին ավտոմեքենաշինության հիմնական կենտրոններից են եղել [[Սարաևո]]ն, [[Մոստար]]ը և [[Տեշան]]ը: Մետալուրգիական խոշոր ընկերություններն էին Զենիցայի պողպատաձուլական գործարանը, Մոստարի ալյումինի կոմբինատը և Զվորնիկի ալյումինիումի գործարանը: Աստիճանաբար երկրում աճում են հանքարդյունաբերությունը, մետալուրգիական և նավթավերամշակման ոլորտները, նաև աճում էրէ տեքստիլ արդյունաբերության, ավտոմեքենաների բաղադրիչ մասերի, ավիացիոն արդյունաբերության և կենցաղային սարքերի արտադրությունը: Թեթև արդյունաբերության խոշորագույն կենտրոնը Սարաևոն էր<ref name="БРЭ" />:
 
=== Գյուղատնտեսություն ===
Տող 490.
Գյուղատնտեսական նշանակության հողերը զբաղեցնում են ավելի քան երկու միլիոն հեկտար տարածք (պետության տարածքի ավելի քան 40 %), որոնց մեծ մասը զբաղեցնում են վարելահողերը և պարտեզները, ամենաքիչը՝ այգիները և խաղողի այգիները, ինչպես նաև մարգագետինները և արոտավայրերը: Բանջարեղենը և կարտոֆիլը աճեցվում է ամբողջ երկրով: Գյուղատնտեսական հողատարածքները հիմնականում տեղակայված են գետային հովիտներում: Մրգատու այգիները տեղակայված են Սավա գետից հարավ ընկած բլուրներում: Հերցեգովինայի հարավարևմտյան հատվածում աճեցնում են խաղող և ծխախոտ, ինչպես նաև բոստանային կուլտուրաներ, դեղձեր, ծիրաններ, ձիթապտուղներ, մանդարիններ, կեռասներ, թուզեր: Գինեգործության կենտրոնը [[Մոստար]]ի շրջանն է<ref name="БРЭ" />:
 
[[2014 թվական]]ին գյուղատնտեսական հողատարածքները կազմել են 1,011 մլն հա, որից 501 հազ. հա ցանքատարածություններ (որոնց թվում 300 հազար հա Սերբական Հանրապետության տաևածք, 185 հազար հա Բևհ Դաշնության և 13 հազար հա Բրչկո օկրուգի): [[2013 թվական]]ին Բոսնիա և Հերցեգովինայում ցանվել էր 62 հազար [[հեկտար]] [[ցորեն]] (անքան, որքան նախորդ տարի), 176 հազար հա [[եգիպտացորեն]] ([[2012 թվական]]ի համեմատ 10%-ով պակաս): [[2012 թվական]]ին հավաքվել է 208 հազար [[տոննա]] ցորեն և 500 հազար տոննա եգիպտացորեն<ref>{{cite web|url=http://www.zol.ru/z-news/showlinks.php?id=93757|title=Босния и Герцеговина: Урожай кукурузы может намного превысить прошлогодний|date=17.05.2013|publisher=Зерно Онлайн|accessdate=2014-01-25}}</ref>: [[2011 թվական]]ին երկրում պտղատու ծառերի թիվը գնահատվել է 30 մլն, մրգերի տարեկան արտադրությունը` 320 հազար տոննա: Սակայն, միևնույն ժամանակ, երկիրը 100 միլիոն դոլարի վերամշակման միրգ և մթերք է ներկրում : Մրգերի արդյունաբերական վերամշակումը հիմնականում ներառում է [[Չրեր|չորացրած մրգեր]]ի, [[հյութ]]ի [[խտանյութ]]երի և [[ջեմ]]երի արտադրությունը: Այս ոլորտում կան երկու խոշոր արտադրողներ (''Vegafruit'', Մալայա Բրեսնիցա և ''Vitaminka'', [[Բանյա Լուկա]]), որոնք մրգերից և բանջարեղենից արտադրում են տարեկան մոտ 25 հազար տոննա արտադրանք<ref>{{cite web|url=http://polpred.com/?ns=1&ns_id=310926|title=Босния и Герцеговина, Агропром|author=fruitnews.ru|date=05.04.2011|publisher=polpred.com|accessdate=2014-01-25}}</ref>: Անասնաբուծության հիմքն է համարվում թռչնաբուծությունը և ոչխարների, խոզերի և կովերի բուծումը<ref>См. стр. 11, 12, 16, 17, 19, 21, 22, 25: {{cite web| author=| date=| url=http://www.mvteo.gov.ba/izvjestaji_publikacije/izvjestaji/default.aspx?id=7577&langTag=bs-BA| deadlink=yes| title=Godišnje izvješće iz oblasti poljoprivrede, ishrane i ruralnog razvoja u BiH za 2014. godinu| publisher=// mvteo.gov.ba| accessdate=2016-01-09| archiveurl=https://web.archive.org/web/20160126213318/http://www.mvteo.gov.ba/izvjestaji_publikacije/izvjestaji/default.aspx?id=7577&langTag=bs-BA| archivedate=2016-01-26}}</ref>:
 
== Տրանսպորտ ==
{{main|Տրանսպորտը Բոսնիա և Հերցեգովինայում}}
[[Պատկեր:NERETVA RIVER BRIDGES, BOSNIA.jpg|ձախից|120px|մինի|Երկաթուղային կամուրջ Ներետվայի վրա]]
A1 ավտոմայրուղին անցնում է Բոսնիա և ՀերցեգովինայովՀերցեգովինայի տարածքով: Այն E73 եվրոպական երթուղու ամենաերկար հատվածն է, որը Կենտրոնական Եվրոպան կապում է Ադրիատիկ ծովի հետ: Բացի այդ, E661, E761, E762 եվրոպական երթուղիներըերթուղիներն անցնում են երկրի տարածքով: Ընդհանուր առմամբ Բոսնիա և Հերցեգովինայի տարածքի վրա կառուցվել է 22,926 [[կմ]] ճանապարհ, այդ թվում՝ 19,426 կմ պինդ ծածկով ճանապարհներ և 3,500 կմ՝ գրունտային ծածկով ճանապարհներ<ref>{{книга|автор=Lindov, Osman.|заглавие=Sigurnost u cestovnom saobraćaju|ссылка=https://books.google.am/books?id=Ii_wAgAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=ru#v=onepage&q&f=false|место=|издательство=Faculty of Traffic and Communications University of Sarajevo|год=2008|страницы=23|isbn=}}</ref>: Լեռնային ճանապարհների մեծ մասը ցածր թողունակությունով էեմէ<ref name="БРЭ" />:
 
Բոսնիա և Հերցեգովինայի տարածքում գոյություն ունի 601 կմ երկաթուղային ուղի, 1435 մմ երկաթուղագծի լայնությամբ<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.zfbh.ba/zfbhbax/index.php?option=com_content&task=view&id=26&Itemid=106| deadlink=yes| title=Dužina pruga| publisher=// zfbh.ba| accessdate=2016-01-10| archiveurl=https://web.archive.org/web/20160811072020/http://www.zfbh.ba/zfbhbax/index.php?option=com_content&task=view&id=26&Itemid=106| archivedate=2016-08-11}}</ref>, ներառյալ 392 կմ էլեկտրաֆիկացված ուղիները: Երկաթուղային ցանցը 1992 թվականից սպասարկում են երկու ընկերություններ. Սերբիական Հանրապետության տարածքում` ''Željeznice Republike Srpske (ŽRS)'', իսկ Բոսնիա և Հերցեգովինայի Դաշնությունյի տարածքում` ''Željeznice Federacije Bosne i Hercegovine (ŽFBH)'': Երկաթուղային ճանապարհները երկիրը կապում են ԽորվաթիայինԽորվաթիայի հետ հյուսիսում, արևմուտքում և հարավում և Սերբիայի հետ արևելքում<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.zrs-rs.com/mapa-pruga| title=Mapa pruga| publisher=// zrs-rs.com| accessdate=2016-01-10}}</ref>: XIX19-XX20 դարերում երկաթուղային Գաբելա-Զելենիկա գիծը կապում էր երկիրը [[Չեռնոգորիա]]յի հետ<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.zfbh.ba/zfbhbax/index.php?option=com_content&task=view&id=56&Itemid=91| deadlink=yes| title=Međunarodne veze| publisher=// zfbh.ba| accessdate=2016-01-10| archiveurl=https://web.archive.org/web/20170701184410/http://www.zfbh.ba/zfbhbax/index.php?option=com_content&task=view&id=56&Itemid=91| archivedate=2017-07-01}}</ref>:
 
Բոսնիա և Հերցեգովինայում կան 24 օդանավակայաններ, որոնցից 7-ը կարծր մակերեսով, 17-ը՝ հողային ծածկով, ինչպես նաև 6 ուղղաթիռի վայրէջքային հարթակներ: Երկրում գործում են 4 միջազգային օդանավակայաններ՝ [[Բանյա Լուկա (օդանավակայան)|Բանյա Լուկա]]<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.banjaluka-airport.com/index.php/lat/2013-01-11-22-29-52| deadlink=yes| title=Kontakt| publisher=// banjaluka-airport.com| accessdate=2016-01-10| archiveurl=https://web.archive.org/web/20160221103547/http://www.banjaluka-airport.com/index.php/lat/2013-01-11-22-29-52| archivedate=2016-02-21}}</ref>, [[Մոստար (օդանավակայան)|Մոստար]]<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.mostar-airport.ba/download/monthly-flight-shedule.pdf| deadlink=yes| title=Red letenja| publisher=// mostar-airport.ba| accessdate=2016-01-10| archiveurl=https://web.archive.org/web/20160331115252/http://mostar-airport.ba/download/monthly-flight-shedule.pdf| archivedate=2016-03-31}}</ref>, [[Սարաևո (օդանավակայան)|Սարաևո]]<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.sarajevo-airport.ba/timetable.php?vrsta=redovni&podvrsta=odlasci| deadlink=yes| title=Red letenja| publisher=// sarajevo-airport.ba| accessdate=2016-01-10| archiveurl=https://web.archive.org/web/20160328084127/http://sarajevo-airport.ba/timetable.php?vrsta=redovni&podvrsta=odlasci| archivedate=2016-03-28}}</ref> և [[Տուզլա (օդանավակայան)|Տուզլա]]<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://tuzla-airport.ba/bs/osnovne-karakteristike-aerodroma/| deadlink=yes| title=Osnovne karakteristike aerodroma| publisher=// tuzla-airport.ba| accessdate=2016-01-10| archiveurl=https://web.archive.org/web/20160111095721/http://tuzla-airport.ba/bs/osnovne-karakteristike-aerodroma/| archivedate=2016-01-11}}</ref>: 1994-ից 2015 թվակններին գործել է ''[[B&H Airlines]]'' ավիաընկերությունը<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.bhairlines.ba/site_v3/en/faq.php?id_kat=7| title=BH Airlines. Head Office| publisher=// bhairlines.ba| accessdate=2016-01-10}}</ref><ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.airlinehistory.co.uk/Europe/Bosnia_Herzegovina/Airlines.asp| title=B&H Airlines| publisher=// airlinehistory.co.uk| accessdate=2016-01-10}}</ref>: Բոսնիա և Հերցեգովինայի գետի ցանցի հիմքն են Սավայի աջ վտակներըվտակներն, որոնց միջոցով անցում է բացվում դեպի միջինդանուբյան դաշտավայրը և Ներետվայի հովիտը,հովիտն՝ ապահովելով ելք դեպի [[Ադրիատիկ ծով]]: Սավայով դեպի Խորվաթիա ջրային ուղին բաց է, բայց հազվադեպ է օգտագործվում: Սավան ունի հետևյալ նավահանգիստները՝ [[Գրադիշկա (Բոսնիա և Հերցեգովինա)|Գրադիշկա]], Բրոդ, Շամաց, Բրչկո, Օրաշյե<ref name="CIA">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bk.html|title=Bosnia and Herzegovina|publisher=World Factbook|accessdate=2014-01-23|lang=en}}</ref>:
 
== ԶԼՄ ==
Տող 510.
[[Պատկեր:Faculty of Humanities, University of Mostar (1).jpg|մինի|ձախից|Մոստարի համալսարան]]
{{main|Կրթությունը Բոսնիա և Հերցեգովինայում}}
Կրթական համակարգը կազմված է հաստատություններից, որոնք նախատեսված էեն 3-ից 7 տարեկան երեխաների համար, պարտադիր դպրոցներից 7-ից մինչև 11 տարեկան և 11-ից մինչև 15 տարեկան երեխաների համար, ընդհանուր միջնակարգ դպրոցներից և գիմնազիաներից 15-ին մինչև 19 տարեկան ուսանողների համար, մասնագիտական միջնակարգ դպրոցներից, պրոֆեսիոնալ-զանազանտեխնիկական դպրոցներից և համալսարաններից: 1966 թվականից գործում է [[Բոսնիա և Հերցեգովինայի գիտությունների և արվեստի ակադեմիա|Գիտությունների և արվեստի ակադեմիա]]ն: Հիմնական գիտական հաստատությունները տեղակայված էեն Սարաևոյում, որոնց թվում են [[Բոսնիական համալսարան]]ը (հիմնադրված 1997 թվականին՝ որպես [[բոսնիացիներ]]ի պատմության և մշակույթի ուսումնասիրման կենտրոն), լեզվաբանության, տերմինային և ատոմային տեխնոլոգիայի, եղանակաբանության համալսարաններըհամալսարաններն, ինչպես նաև աշխարհագրական, ֆիզիկական և աստղագիտական, մաթեմատիկական, բժշկական, մանկավարժական և այլ ընկերություններ: Գրադարանների շարքում են Ազգային և համալսարանական գրադարանը (հիմնադրվել է 1945 թվականին), Գազի Խասրբեգովի գրադարանը (1537 թվական) և Ազգային թանգարանի գրադարանը<ref name="БРЭ" />:
 
Բարձրագույն կրթության պետական հաստատություններին են պատկանում [[Սարաևոյի համալսարան|Սարաևոյի]] (հիմնադրվել է 1949 թվականին), [[Տուզլայի համալսարան|Տուզլայի]] (հիմնադրվել է 1976 թվականին), [[Մոստարի համալսարան|Մոստարի]] (հիմնադրվել է 1977 թվականին), [[Բիխաչի համալսարան|Բիխաչի]], [[Զենիցայի համալսարան|Զենիցայի]] և [[Ջեմալ Բիեդիչի համալսարան|Ջեմալ Բիեդիչի]] համալսարանները [[Բոսնիա և Հերցեգովինայի Դաշնություն]]ում և [[Բանյա Լուկայի համալսարան|Բանյա Լուկայի]] (հիմնադրվել է 1975 թվականին), [[Արևելյան Սարաևոյի համալսարան|Իստոչնո Սարաևոյի]] համալսարանները, [[Պրիեդորի բարձրագույն բժշկական դպրոց|Պրիեդորի բարձրագույն բժշկական]], Տ[[րեբինեի բարձրագույն հյուրանոցային բիզնեսի և տուրիզմի դպրոց|րեբինեի բարձրագույն հյուրանոցային բիզնեսի և տուրիզմի]] դպրոցներըդպրոցները՝ [[Սերբական Հանրապետություն]]ում<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://hea.gov.ba/akreditacija_vsu/| deadlink=yes| title=Lista akreditiranih visokoškolskih ustanova u BiH| publisher=// hea.gov.ba| accessdate=2016-01-10| archiveurl=https://web.archive.org/web/20160110082823/http://hea.gov.ba/akreditacija%5Fvsu/| archivedate=2016-01-10}}</ref>:
 
== Մշակույթ ==
Տող 520.
[[Բոսնիական պատերազմ]]ից հետո [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]]յում աշխատանքներ են իրականացվում մշակութային ժառանգությունը պահպանելու ուղղությամբ: Դա կարելի է տեսնել [[Մոստար]]ի [[Մոստարի կամուրջ|Հին կամուրջի]] և պատմական-մշակութային նշանակություն ունեցող այլ շինությունների վերականգնման օրինակով: Շատ այլ ծրագրեր, ցավոք սրտի, մինչ օրս մնացել են անտեսված քաղաքական տարաձայնությունների ու ֆինանսների բացակայության պատճառով:
 
Բոսնիական պատերազմից հետո [[Սարաևո]]յում նկատվում է շինարարության աճ: Այստեղ վերանորոգվել են երկվորյակ աշտարակները, կառուցվել է «Ավազ Թվիսթ» աշտարակը, որը Բոսնիա և Հերցեգովինայի ամենաբարձր աշտարակն է: Շինությունում է հաստատվել մեծ ճանաչում ունեցող «Ավազ» թերթի շտաբ-բնակարանըգլխավոր գրասենյակը:
 
=== Կրոն ===
Տող 552.
}}
{{main|Կրոնը Բոսնիա և Հերցեգովինայում}}
Կրոնը Բոսնիա և Հերցեգովինայում ներկայացված է հետևյալ դավանություններից՝ [[իսլամ]] (40 %), [[ուղղափառություն]] (31 %), [[կաթոլիկություն]] (15 %) և այլն (աթեիզմ) - [[հուդայականություն]], [[բողոքականություն]] [[Եհովայի վկաներ]]:
 
==== Պատմություն ====
Մինչև 10-րդ դարը Բոսնիայի բնակչության մեծ մասը [[հեթանոսություն|հեթանոս]] է եղել, սակայն Հերցեգովինայում [[Քրիստոնեություն|քրիստոնեության]] ընդունումը բավականին վաղ է տեղի ունեցել: Համարվում է, որ առաջին հոգևորականներըհոգևորականներն այստեղ են ուղարկվել [[Հռոմ]]ի կողմից: Սակայն 930-ական թվականներին, Բոսնիայի և Սերբիայի միանալուց հետո, Բոսնիայի քրիստոնեական գալուստները վերաենթարկվում ենէին [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսին]]: [[968 թվական]]ին Բոսնիան միանում է Խորվաթիային, [[1019 թվական]]ին՝ [[Բյուզանդիա]]յին, իսկ [[1026 թվական]]ին անկախանում է: 1080-ական թվականներին Բոսնիայում հաստատվում է կաթոլիկական թեմը: 1135 թվականին Բոսնիան միացել է կաթոլիկ [[Հունգարիա]]յին, իսկ 1166-1180 թվականներին՝ նորից հայտնվել է ուղղափառ Բյուզանդիայի կազմում, որից հետո նորից անկախացել է:
 
13-14 դարերին Բոսնիա և Հերցեգովինայի տարածքում գոյություն ուներ երկու կրոն: Կաթոլիկ էին առավելապես Բոսնիայի հյուսիսային և կենտրոնական հատվածներըհատվածներն, իսկ հարավային Խում (Հերցեգովինա) իշխանությունըիշխանությունն, որը 1168-1326 մտնում է Սերբիայի կազմում, գտնվում էր Սերբիայի ուղղափառ եկեղեցու տարածքում և [[1219 թվական]]ից ենթարկվում էր անմիջականորեն սերբական [[Արքեպիսկոպոս|արքեպիսկոպոսին]]:
 
[[Պատկեր:Džamija, Mostar040845.JPG|մինի|ձախից|17-րդ դարի մզկիթ [[Մոստար]]ում]]
Առաջին թուրական արշավանքը դեպի բոսնիական հողեր իրականցվել է 1388 թվականին, և 1448 թվականին թուրքերըթուրքերն արդեն նվաճել էին Բոսնիայի կենտրոնական հատվածի մի մասը: Բոսնիական թագավոր [[Ստեպան Տոմաշ|Ստեպան Տոմաշն]]ը օգնություն էր խնդրում Կաթոլիկական եկեղեցուց, բայց [[Հռոմի Պապ]]ը նախ և առաջ ցանկանում էր համոզվել Բոսնիայում "երեսների" բացակայությանը: Տոշամը 1459 թվականին հավաքել է ամբողջ Բոսնիական եկեղեցու հոգևորականությունըհոգևորականությունն, որից հետո հրամայել է նրանց կա՛մ ընդունել կաթոլիկությունը և սկսել ենթարկվել Հռոմի Պապին, կա՛մ լքել թագավորությունը:
 
[[Պատկեր:Šarena džamija.jpg|մինի|աջից|Մզկիթ [[Տրավնիկ]]ում]]
Ստեպան ՏոմաշըՏոմաշն այդպես էր չսպասեց [[Խաչակրաց արշավանքներ|խաչակրաց արշավանք]]ին՝ մահանալով 1461 թվականին: Հաջորդ տարի նրա որդի Ստեպան Տոմաշևիչը հրաժարվել է հարկ վճարել թուրքական [[սուլթան]] [[Մեհմեդ II]]-ին: 1463 թվականի գարնանը սուլթանը Բոսնիա եկավ մեծ բանակով: Ստեպան Տոմաշևիչի բանակը ջախջախվեց, որից հետո նա սուլթանի հրամանով 1463 թվականին հուլիսին գլխատվեց:
 
1995 թվականի վերջին երկրում տեղավորվել են [[ՆԱՏՕ]]-ի խաղաղարարները, ստեղծվել էր մուսուլմանա-խորվաթական [[Բոսնիա և Հերցեգովինայի Դաշնություն]]ը (տարածքի 51%-ը) և [[Սերբական Հանրապետություն]]ը (տարածքի 49%-ը)
Տող 581.
 
[[Պատկեր:Ivo Andrić 1983 Yugoslavia stamp.jpg|ձախից|մինի|Ի. Անդրիչի ստեղծագործությունում Բոսնիան հանդես է գալիս որպես կրոնական մոլեռանդության երկիր<ref>{{книга|автор=|заглавие=Травницкая хроника|ссылка=|место=|издательство=Гос. изд-во худож. лит-ры|год=1958|страницы=7|isbn=}}</ref>]]
Բոսնիայի միջնադարյան գրականությունը, որըորն առաջացել է 12-րդ դարի վերջում, տարբերվել է թույլ զարգացմամբ՝ երկրում հերետիկոսական [[Բոսնիական եկեղեցի|Բոսնիական եկեղեցու]] գերակշռության պատճառով (կաթոլիկ և ուղղափառ եկեղեցիների){{sfn|Հարավսլավիայի պատմություն|1963|с =174}}: XIV14-XV15 դարերի հնագույն հուշարձաններին վերաբերվում են Դիվոշևո ևանգելիե, Խվալի գիրք և այլն: Գրական հուշարձաններին են նաև վերաբերվում ստեչակների տապանագիրները: 15-17 դարերի սերբական վանքերում ստեղծվել է պատմական գրականությունը: 16 դարում զարգանում է մուսուլմանական գրականությունը [[թուրքերեն]]ով, [[արաբերեն]]ով, [[բոսնիերեն]]ով և պերսիդերենով<ref name="БРЭ" />:
 
19-20 դարերի ընթացքում սկսել են ստեղծագործել սերբ բանաստեղծներ [[Յովան Դուչիչ]]ը, [[Ալեքսա Շանտիչ]]ը և սերբ գրող [[Պետար Կոչիչ]]ը: 20-րդ դարի գրականությունը հիմնականում զարգացել է [[Ռեալիզմ (գրականություն)|ռեալիզմի]] շրջանակներում: Հասարակական քննադատությամբ հանդես են եկել գրողներ [[Հասան Կիկիչ]]ը և Ն. Սիմիչը: 1950-1960-ական թվականներին ստեղծագործել են սերբ գրողներ [[Բրանկո Չոպիչ]]ը և [[Իվո Անդրիչ]]ը, որը 1961 թվականին արժանացել է [[Նոբելյան մրցանակ]]ի: 1970-ական թվականներին ստեղծագործել են բոսնիական մուսուլմանների նոր գրականության հիմնադիրներ [[Մեշա Սելիմովիչ]]ը և [[Սկենդեր Կուլենովիչ]]ը<ref name="БРЭ" />:
Տող 587.
=== Խոհանոց ===
[[File:Cevapcici in somun.jpg|thumb|231px|''Չևապի՝'' սոխով, ''սոմուն'' հացատեսակի մեջ]]
Բոսնիական խոհանոցըխոհանոցն օգտագործում է բազմաթիվ համեմունքներ, բայց չափավոր քանակությամբ: Կերակրատեսակներից շատերը թեթև են, եփվում են մեծաքանակ ջրով, [[սոուս]]ները ամբողջությամբ բնական են, բաղկացած մեծամասամբ բանջարեղենի հյութերից: Տիպական բաղադրամասեր են [[կարտոֆիլ]]ը, [[լոլիկ]]ը, [[սոխ]]ը, [[սխտոր]]ը, ոչ կծու [[պղպեղ]]ը, [[վարունգ]]ը, [[դդմիկ]]ը, [[գազար]]ը, [[կաղամբ]]ը, ուտելի [[սունկ]]երը, [[սպանախ]]ը, կանաչ և չոր ընդեղենը, [[սալոր]]ները, կաթը, աղացած, ոչ կծու կարմիր պղպեղը, պավլակա կոչվող կաթնասերը, [[կայմակ]]ը: Մսով տիպական կերակրատեսակները պատրաստվում են գլխավորապես տավարի, [[ոչխար]]ի, գառան մսից՝ համաձայն իսլամական սննդակարգի, թեև [[Խորվաթները Բոսնիա և Հերցեգովինայում|բոսնիական խորվաթներ]]ն<ref>{{cite encyclopedia|title=Bosnia and Herzegovina|date=2009|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|accessdate=27 July 2009|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/700826/Bosnia-and-Herzegovina|archive-url=https://web.archive.org/web/20090503211212/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/700826/Bosnia-and-Herzegovina|archive-date=3 May 2009|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref> ու [[Սերբերը Բոսնիա և Հերցեգովինայում|բոսնիական սերբերը]]<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/?id=aoVUAAAAMAAJ&q=cevapcici|title=The new Encyclopædia Britannica: A-ak&nbsp;– Bayes, Volume 1}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/?id=pssZAQAAIAAJ&q=cevapcici|title=Countries and Their Cultures: Saint Kitts and Nevis to Zimbabwe|page=68}}</ref><ref>{{cite web|publisher=TravelSerbia.Info&nbsp;– Your travel guide for Serbia|accessdate=9 August 2010|url=http://www.travelserbia.info/serbian-cuisine.php|title=Serbian cuisine|archive-url=https://web.archive.org/web/20100330135429/http://www.travelserbia.info/serbian-cuisine.php|archive-date=30 March 2010|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref> օգտագործում են նաև խոզի միս: Տեղական առանձնահատուկ ուտեստներից են չևապին (կան չևապչիչին), բուրեկը, [[դոլմա]]ն, սարման, փիլաֆը, գուլաշը, այվարը, մի ամբողջ շարք արևելյան անուշեղեն: Տեղական լավագույն [[գինի]]ները պատրաստվում են [[Հերցեգովինա]]յում, որտեղ կլիման բարենպաստ է խաղող աճեցնելու համար: Սալորի, խնձորի օղին՝ ռակիան, արտադրում են [[Բոսնիա]]յում:
 
== Սպորտ ==
Տող 594.
1984 թվականին [[Սարաևո]]յում և նրա մերձակայքում անցկացվել են [[Ձմեռային օլիմպիական խաղեր 1984|Ձմեռային օլիմպիական խաղերը]]: 1960 թվականին Սարաևոյում անցկացվում են շախմատի «Բոսնա-մրցույթներ»: 1992 թվականին հիմնադրվել է [[Բոսնիա և Հերցեգովինայի օլիմպիական կոմիտե]]ն՝ Օլիմպիական խաղերում պետության մասնակցության համար<ref name="БРЭ" />: 2010 թվականին [[Բոսնիա և Հերցեգովինայի Դաշնություն]]ում գործել են 37 սպորտային միավորումներ և 1221 ակումբներ, Սերբական Հանրապետությունում՝ 35 և 603 համապատասխանաբար, Բրչկո շրջանում՝ 3 և 75 համապատասխանաբար<ref>См. стр. 69: {{cite web| author=| date=| url=http://www.mcp.gov.ba/zakoni_akti/strategije/default.aspx?id=1672&langTag=bs-BA|deadlink=yes| title=Strategija razvoja sporta u Bosni i Hercegovini za period 2010—2014. godina| publisher=// mcp.gov.ba| accessdate=2016-01-13}}</ref>:
 
Խոշորագույն ֆուտբոլային մարզադաշտերն են՝ «[[Ասիմ Ֆերհատովիչ Հասե (մարզադաշտ)|Ասիմ Ֆերհատովիչ Հասե]]» (ավելի քան 35 հազար մարդ տարողությամբ) և «Գրբավիցա» (ավելի քան 16 հազար մարդ տարողությամբ) [[Սարաևո]]յում, «Ստադիոն պոդ Բելիմ Բրեգոմ» (ավելի քան 20 հազար մարդ տարողությամբ) [[Մոստար]]ում, «[[Բիլինո Պոլե (մարզադաշտ)|Բիլինո Պոլե]]» (ավելի քան 15 հազար մարդ տարողությամբ) [[Զենիցա]]յում<ref>{{cite web| author=| date=| url=http://www.stadionwelt.de/sw_stadien/index.php?folder=sites&site=ligen&land=Bosnien-Herzegowina| title=Stadien Bosnien-Herzegowina| publisher=// stadionwelt.de| accessdate=2016-01-13}}</ref>: Պետության ֆուտբոլային ակումբների շարքում են՝ «Ժելեզնիչար»-ը Սարաևոյում, «Բորաց»-ը, «Զրինսկի»-ն Մոստարում և այլն: Բարձրագույն ֆուտբոլային լիգան [[Բոսնիա և Հերցեգովինայի ֆուտբոլի առաջնություն]]ն է: [[Բոսնիա և Հերցեգովինայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական]]ը մասնակցում է Եվրոպայի և աշխարհի առաջնությունների խաղերումխաղերին: ՈւրիշԱյլ սպորտաձևերում միջազգային առաջնություններին մասնակցում են բասկետբոլի կանանց և [[Բոսնիա և Հերցեգովինայի բասկետբոլի տղամարդկանց հավաքական|տղամարդկանց]], վոլեյբոլի կանանց և տղամարդկանց, ռեգբիի, հոքեյի, շախմատի և այլ հավաքականները:
 
== Տես նաև ==
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Բոսնիա_և_Հերցեգովինա» էջից