«Իմացաբանություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
Բառի մեջ բաց էր թողնված տառը
Տող 4.
 
== Սկեպտիցիզմի հիմնախնդիր ==
[[Սկեպտիցիզմ|Սկեպտիցիզմը]] հարցնում է, արդյոք գիտելիքն ընդհանրապես հնարավո՞ր է: Սկեպտիկները պնդում են, որ որևէ բանի հավատալը չի ամրագումամրագրում, որ այն անհրաժեշտորեն ճիշտ է<ref name="SKEPTICISM">{{cite journal|year=1997|title=Skepticism|journal=Encyclopedia of Empiricism}}</ref>: Գիտելիքը որպես ուժեղ կամ թույլ բնութագրելը կախված է անձնավորության տեսանկյունից և գիտելիքի նրա բնորոշումից<ref name="SKEPTICISM" />: Մեր գիտելիքների մեծ մասը իմացաբանության մեջ մտել է, մասնավորապես ռացիոնալ և փիլիսոփայական սկեպտեցիզմից<ref>{{Citation|last=Klein|first=Peter|title=Skepticism|date=2015|url=https://plato.stanford.edu/archives/sum2015/entries/skepticism/|work=The Stanford Encyclopedia of Philosophy|edition=Summer 2015|publisher=Metaphysics Research Lab, Stanford University|editor-last=Zalta|editor-first=Edward N.|access-date=2018-10-01}}</ref>:
 
[[Ռենե Դեկարտ|Դեկարտը]] բնութագրում է [[Չար ոգի|չար ոգու]] սկեպտիցիզմը, որը ենթադրում է, որ մեր զգայարանները գտնվում են որևէ արտաքին ուժի վերահսկողության ներքո, ինչպիսին ասենք սատանան է, խելագար գիտնականը և այլն: Եթե այդպես է, ապա ամեն բան, ինչ մենք տեսնում ենք, կեղծ է, և մենք երբեք չենք կարող որևէ բան իմանալ «իրական» աշխարհի մասին, որը բնակեցվել է սատանայի կամ խելագար գիտնականի կողմից: Եթե անգամ այս արտաքին ուժերը գոյություն չունեն, մենք այնուամենայնիվ շարունակում ենք կախված լինել այն տեղեկատվությունից, որը ստացվում է մեր զգայարանների միջոցով և հետևաբար հստակ դատողություններ այդ տեղեկատվությունից դուրս չենք կարող ունենալ:
Տող 185.
 
=== Հնդկական պրամանա ===
{{Main article|Պրամանա}}[[Հնդկաստանի փիլիսոփայություն|Հնդկական փիլիսոփայական դպրոցներից]] [[Նյայա|Նյայան]] և [[Լոկայաթա|Չարվական]], ավելի ուշ նաև [[Ջայնիզմ|Ջայնիզմը]] և [[Բուդդայականություն]] զարգացրել են «<nowiki/>[[պրամանա]]<nowiki/>» կոչվող իմացաբանական ուղղությունը՝ արևմտյան փիլիսոփայական ավանդույթների անկախ: Պրամանան կարող է թարգմանվել որպես «գիտելիքի գործիք» և վերաբերում է գիտելիքի տարբեր իմաստների կամ սկզբնաղբյուրների, որոնք հնդկական փիլիսոփայության ներկայացուիչները հավաստի են համարում: Հնդկաստանի փիլիսոփայական յուրաքանչյուր դպրոց ունի իր սեփական տեսություններն այն մասին, թե որ պրամանաներն են գիտելիքի հուսալի միջոցներ, իսկ որոնք անհուսալի (և ինչու)<ref>James Lochtefeld, "Pramana" in The Illustrated Encyclopedia of Hinduism, Vol. 2: N–Z, Rosen Publishing. {{ISBN|0-8239-2287-1}}, pp. 520–521</ref>: [[Վեդաներ|Վեդայական]] [[Թաիթիրիյա Արանյակա]] (մ.թ.ա. 9-6-րդ դարեր) տեքստում թվարկվում են «ճիշտ գիտելիք ձեռք բերելու չորս գործիքները». սմրթի («ավանդույթ» կամ «սուրբ գրքեր»), պրաթյաքսա (ընկալում), աիթիհյա («հաղորդակցում մեկի կողմից, որը փորձագետ է» կամ «ավանդույթ») և անումանա («դատողություն» կամ «մտահանգում»)<ref>A.B. Keith (1989), [https://books.google.am/books?id=p9zCbRMQbyEC&pg=PA482&dq=pratyaksa ''The Religion and Philosophy of the Veda and Upanishads''], Part II, p.482</ref><ref>S. C. Vidyabhusana (1971). [https://books.google.am/books?id=0lG85RD9YZoC&pg=PA23&dq=taittiriya+pratyaksa ''A History of Indian Logic: Ancient, Mediaeval, and Modern Schools''], p.23</ref>:
 
Հնդկական ավանդույթներում ամենալայնորեն քննարկվող պրամանաներն են՝ Պրաթյաքսան (ընկալում), Անումանան (մտահանգում), Արթափաթի (արձանագրում, եզրահանգում հանգամանքներից), Անուպալաբդի (ոչ ընկալական, բացասական/իմացական ապացույց) և Սաբդան (բառ, որը վկայվել է նախկին կամ ներկա հուսալի փորձագետների կողմից): Եթե Նյայայի դպրոցը (որը սկսվում է Գոթամայի Նյայա-սուտրա գրքով մ.թ.ա. 6-րդ դարից մինչև մ.թ. 2-րդ դար<ref>Jeaneane Fowler (2002), Perspectives of Reality: An Introduction to the Philosophy of Hinduism, Sussex Academic Press, {{ISBN|978-1-898723-94-3}}, p. 129</ref><ref>B.K. Matilal "Perception. An Essay on Classical Indian Theories of Knowledge" (Oxford University Press, 1986), p. xiv.</ref>) ռեալիզմի կողմնակից է և ընդունում է չորս պրամանաներ (ընկալում, մտահանգում, համեմատություն/համանմանություն և վկայություն), բուդդայական իմացաբանները (Դիգնագա և Դհարմակիրթի) հիմնականում ընդունում են միայն ընկալումը և մտահանգումը: