«Լաո Ցզի»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 3.
}}
'''Լաո Ցզի''' կամ '''Լաո Ցզե''' (բառացիորեն՝ «Մեծ Վարպետ»''')''', հին չին [[փիլիսոփա]] և
Լաո Ցզիին հաճախ նկարագրում են մ․թ․ա․ 6-րդ դարի [[Կոնֆուցիոս]]ի ժամանակաշրջանի երկրորդ լեգենդար գործիչ, սակայն ժամանակակից պատմաբանները պնդում են, որ նա ապրել է պատերազմող պետությունների դարաշրջանում՝ մ․թ․ա․․5-րդ կամ 4-րդ դարում։ Չինական մշակույթի ականավոր գործիչ Լաո Ցզիի համբավը հաստատվել է Տան դինաստիայի կայսրերի կողմից և այսօր արտացոլվում է ժամանակակից մարդկանց Լի ազգանվամբ։ Լաո Ցզիի աշխատանքը ընդունվել է և՛
== Անուն ==
Ավանդական աղբյուրներում Լաո Ցզիի չինական անունը '''Լի Էր''' էր, իսկ նրան քաղաքավարի դիմելու համար անվանում էին '''Բոյանգ''': Հետմահու հայտնի անունն էլ՝ '''Լի Դան'''։ Լաո Ցզի-ն նրա պատվավոր կոչումն է, "մեծ, սուրբ"<ref name="baxsag" />) և ]'','' "վարպետ"''<ref name="baxsag" />)։'' Անգլերենով այն հաճախ արտասնվում է։ Նրան անվանել են տարբեր ձևերով, դրա հետևանքով էլ խառնաշփոթներ է առաջացել։
Ամենից օգտագործվող ձևը Լաո Ցզին է <ref name="ngoog">Franz, Alex et al. ed. [https://books.google.am/ngrams/graph?content=(Laozi)%2B(LaoZi)%2B(Lao+Zi)%2B(Lao+zi)%2C(Laotze)%2B(LaoTze)%2B(Lao+tze)%2B(Lao+Tze)%2C(Laotse)%2B(LaoTse)%2B(Lao+tse)%2B(Lao+Tse)%2CLaocius%2C(Lao+Tzu)%2B(Lao+tzu)%2B(Laotzu)%2B(LaoTzu)%2CLaosi%2C(Lao+Tsu)%2B(Lao+tsu)%2B(Laotsu)%2B(LaoTsu)&year_start=1800&year_end=2008&corpus=15&smoothing=10&share=&direct_url=t1%3B%2C%28Laozi%29%20%2B%20%28LaoZi%29%20%2B%20%28Lao%20Zi%29%20%2B%20%28Lao%20zi%29%3B%2Cc0%3B.t1%3B%2C%28Laotze%29%20%2B%20%28LaoTze%29%20%2B%20%28Lao%20tze%29%20%2B%20%28Lao%20Tze%29%3B%2Cc0%3B.t1%3B%2C%28Laotse%29%20%2B%20%28LaoTse%29%20%2B%20%28Lao%20tse%29%20%2B%20%28Lao%20Tse%29%3B%2Cc0%3B.t1%3B%2CLaocius%3B%2Cc0%3B.t1%3B%2C%28Lao%20Tzu%29%20%2B%20%28Lao%20tzu%29%20%2B%20%28Laotzu%29%20%2B%20%28LaoTzu%29%3B%2Cc0%3B.t1%3B%2CLaosi%3B%2Cc0%3B.t1%3B%2C%28Lao%20Tsu%29%20%2B%20%28Lao%20tsu%29%20%2B%20%28Laotsu%29%20%2B%20%28LaoTsu%29%3B%2Cc0 Google corpus]. 2008. Accessed 17 Jan;2014.</ref>։ Այն Հանյու Պինինի համակարգ վրա է հիմնված,որն էլ ընդունվել է Չինաստանի մեծ թերակղզու կողմից 1958 թվականին <ref>''Xinhua News Agency''. "[http://www.china.org.cn/english/news/242463.htm Pinyin celebrates 50th birthday]". 11 Feb 2008. Accessed 20 Sept 2008.</ref>,իսկ 2009 թվականին Թայվանի կողմից<ref>''Taipei Times''. "[http://www.taipeitimes.com/News/taiwan/archives/2008/09/18/2003423528 Hanyu Pinyin to be standard system in 2009]". 18 Sept 2008. Accessed 20 Sept 2008.</ref>։ 20-րդ դարի ընթացում ավելի շատ օգտագործում էին Լոա Ցզու-ն՝հիմնված լինելով նախկինում տարածված Վեիդ Գիլսի տառադարձության համակարգի վրա։
Տող 18.
==Պատմական ակնարկ ==
20-րդ դարի կեսերին գիտնականների միջև անհամաձայնություն ծագեց Լաո Ցզինի պատմական անձի շուրջ, իսկ «Դաո Դե Ցզի» երկն էլ ոմանք անվանեցին «Շատերի ձեռքով ծաղկաքաղ արված դաոսական ասույթներ»<ref>{{Harvtxt|Watson|1968|p=8}}</ref>։ Փիլիսոփա Ալլան Վոթսը մոտենալով խնդրին ավելի զգուշությամբ ՝ հայտնեց,որ այդ թերահավատությունը պատմական,կրոնական,հոգևոր դեմքերի նկատմամբ գալիս է ակադեմիական նորաձևությունից
Լաո Ցզինի մասին ամենավաղ հիշատակումը եղել է մ․թ․ա. 1-ին դարում պատմաբան Սիմա Քիանի «Ականավոր պատմաբանների արձանագրություն»-ում՝ հավաքված ավելի վաղ պատմաբանների զեկույցներից։
Լաո Ցզինը համարվել է մ․թ․ա. 6-րդ կամ 5-րդ դարաշրջանում Կոնֆուցիոսի
Նա եղել է կայսերական արխիվների պաշտոնական դեմքը և մինչ արևմուտք տեղափոխվելը, գրել է երկու մասից բաղկացած գիրք ։
Ըստ երկրորդ տեսակետի Լաո Ցզինը և Կոնֆուցիոսը եղել են տարբեր ժամանակաշրջանում, այն էլ, որպես Լաո Լաիզի և գրել է 15 մասից բաղկացած գիրք։
Երրորդ տեսակետի համաձայն նա եղել է դատական աստղագետ Լաո Դենը,ով ապրել է մ․թ․ա 4-րդ դարում՝ Ցին դինաստիայի Սյան Գուն թագավորի օրոք<ref>{{Harvtxt|Fowler|2005|p=96}}</ref><ref>{{Harvtxt|Robinet|1997|p=26}}</ref>։ «Դաո Դե Ցզի» վերականգնված ամենահին տեքստը գրվել է մ․թ․ա․ 4-րդ դարում բամբուկի վրա <ref name="stanford">{{cite web|url=http://plato.stanford.edu/entries/laozi/|title=Laozi|publisher=[[Stanford Encyclopedia of Philosophy]] by [[Stanford University]]|quote=The discovery of two ''Laozi'' silk manuscripts at Mawangdui, near Changsha, Hunan province in 1973 marks an important milestone in modern ''Laozi'' research. The manuscripts, identified simply as "A" (jia) and "B" (yi), were found in a tomb that was sealed in 168 BCE. The texts themselves can be dated earlier, the "A" manuscript being the older of the two, copied in all likelihood before 195 BCE.<p>Until recently, the Mawangdui manuscripts have held the pride of place as the oldest extant manuscripts of the ''Laozi''. In late 1993, the excavation of a tomb (identified as M1) in Guodian, Jingmen city, Hubei province, has yielded among other things some 800 bamboo slips, of which 730 are inscribed, containing over 13,000 Chinese characters. Some of these, amounting to about 2,000 characters, match the ''Laozi''. The tomb...is dated around 300 BCE.}}</ref>:
Ավանդական զրույցները ասում են, որ Լաո Ցզինը եղել է գիտնական, որը աշխատել է արխիվների պահպանող Չժու դինաստիայի օրոք։
Սա միանգամայն հնարավորություն էր տալիս նրան մոտ լինել Հուան Դի (Դեղին) կայսեր և մնացած ժամանակակից
Պատմությունը հաստատում է, որ Լաո Ցզինը երբեք պաշտոնական դպրոց չի բացել,այնուամենայնին, մեծ թվով աշակերտներ, հետևորդներ է ունեցել։
Բազում անհաստատ պատմություններ կան,որտեղ խոսվում է Կոնֆուցիոսի հետ ժամանակակից լինելու մասին, բայց այդ մասին խոսվող ամենահայտնի գիրքը «Չժուանժի»ն է<ref name="Simpkins 1999 pp 12-13">{{Harvtxt|Simpkins|Simpkins|1999|pp=12–13}}</ref><ref>{{Harvtxt|Morgan|2001|pp=223–24}}</ref>։ Նա հաճախ ստիպված էր Չու Յոն գյուղից գնալ Չժու։ Ըստ տվյալների Լաո Ցզինը ամուսնացել էր և ուներ մեկ տղա,որը հետագայում դարձել էր հաջողակ
Ըստ [[Ճան Ցիան]]ի երրորդ պատմության, Լաո Ցզին հոգնելով Չանգչժոյի բարոյական անկումից և նկատելով թագավորության անկումը 80 տարեկան հասակում ուղևորվեց դեպի արևմուտք՝ ճգնավորի կյանքով ապրեու համար։
[[Պատկեր:Laozi_meets_Yin_Xi.PNG|մինի|267x267փքս|Լաո Ցզին հանդպիում է Յին Հինին]]
Արևմտայան քաղաքի դարպասում (կամ թագավորությունում) եղել է Յին Հի
[[Պատկեր:Lao_Tzu_-_Project_Gutenberg_eText_15250.jpg|մինի|Լաո Ցզիի նկարը Է․Թ․Չ․ Վերների չինական միֆալոգիայից]]
17-րդ դարի Սանդոգ Սունանգի աշխատությունում («Երեք քարանձավների մարգարիտնե պայուսակ»), գովաբանվում է Լաո Ցզիի և Յին Հիի հարաբերությունները։ Լաո Ցզինը գալով արևմտյան դարպաս, ցանկանում էր ապրել, որպես գյուղացի,սակայն Յին Հին նրան ճանաչեց և խնդրեց,որ ուսուցանի իրեն։
Այն,որ նրան ճանաչեց դռնապանը և խնդրեց,որ ուսուցանի նրան, դա Լաո Ցզինի ընդհանրապես դուր չէր եկել,քանի որ բացատրություններ էր պահանջվում։ Յին Հին արտահայտեց իր խորը փափագը դաո-ն գտնելու համար ՝ բացատրելով, որ իր երկար տարիների ուսումանասիրությունը աստղագիտության ոլորտում թույլ տվեց ճանաչել Լաո Ցզինի մոտեցումը։ Յին Հին դարձավ Լաո Ցզինի աշակերտը։ Սա օրինակելի փոխգործակցություն է Դաոիստ ուսուցչի և աշակերտի միջև՝ արտացոլելով ձգտող աշակերտի փորձարկումը մինչ ընդունվելը։ Նման նվիրյալը,ինչպես և սպասվում է, ապացուցել է իր վճռականությունը և տաղանդը՝ հստակ արտահայտելով ցանկությունները՝ ցույց տալով,որ արդեն իսկ ունի ինքնուրույն առաջընթաց իր դաոյի ճանապարհի ընթացքում<ref>{{Harvtxt|Kohn|Lafargue|1998|p=55}}</ref>։
«Երեք քարանձավների մարգարիտնե պայուսակ»_ում շարունակվում է զուգահեռ որոնումները։ Յին Հինը ստացավ իր կարգադրությունները, երբ Լաո Ցզինը «Դաո Դե Ցզի»-ի հետ մեկտեղ փոխանցեց նաև այլ տեքստեր,պատվիրաններ, և որպես դաոիզմի հետևորդ արժանացավ մի շարք գրությունների,մեթոդների և տեխիկաների։ Սա միայն սկզբնական կարգադրություններն էին, Յին Հինին հարկավոր էր կանոնավորել իր հնարավորությունները,որի համար Լաո Ցզինը տվեց 3 տարի լրացուցիչ ժամանակ։ Յին Հինը իր կյանքի ողջ ժամանակը նվիրեց կարգադրությանը։ Նշանակված Ժամանակի ավարտից հետո, Յին Հինը կրկին ցույց տալով իր հավատարմությունը ուղարկում է սև ոչխար դեպի շուկա,որպես համաձայնության նշան։ Երբ նրանք վերջապես կրկին հանդիպում են Լաո Ցզինը հայտարաում է, որ Յին Հինի հավերժական անունը լսվեց երկնքում և կոչ է անում երկնային շքերթին հագցնել նրան՝ Յին Հինին, անմահների հագուստը։ Պատմությունը շարունակվում է նրան,որ Լաո Ցզին պարգևատրում է նրան մի շարք տիտղոսներով,անգամ տանելով տիեզերական ճամփորդության հասցնում է ինը երկինքների։ Այս ֆանտաստիկ ճանապարհորդությունից հետո երկուսն էլ դուրս են գալիս արևմտյան բարբարոսներով բնակցված տարածք։
Ուսանելու շրջանը,վերամիավորումը և ճամփորդությունը նկարագրում են միջնադարյան դաոիզմի բարձրաստիճան կրոնական հոգեվիճակի հասնելը՝ անվանելով այն «Երեք քարանձավների ուսուցիչ»։ Լեգենդում Լաո Ցզինը դաոիզմի սքանչելի ուսուցիչ է, իսկ Յին Հինը՝ իդելական աշակերտ: Լաո Ցզին ներկայացվում է որպես դաո անձնավորություն՝ նվիրելով իր գիտելիքները մարդկության
Լաո Ցզիի պատմությունը սկսած Հան դինաստիայից ունի կրոնական մեծ հնչերանգ։ Քանի որ դաոիզմը հաստատվեց ,Լաո Ցզին էլ համարվեց որպես Աստված։
Հայտնությունը՝ Դաոյից աստվածային Լաո Ցզիի, արդյունքում հանգեցրեց Մեծ Վարպետի երկնային ճանապարհին։
Կրոնական դաոիզմում հաճախ ասվում է,որ Մեծ Վարպետը «Դաո Դե Ցզի» գրելուց հետո չի անհետացել, այլ ճանապարհորդել է և բացահայտել դաոն <ref name="Kohn 3-4" />։ Դաոսական միֆալոգիայի համաձայն, Լաո Ցզիի մայրը հղիացել է ընկնող աստղերին նայելիս։ Նա իր մոր արգանդում ապրել է 62 տարի, իսկ նրա ծնվելու ընթացքում մայրը եղել է [[Սալորենի|սալոր]]ի ծառին հենված (Չինական Լի ազգանունը սալոր է խորդադաում)։ Լաո Ցզին ասում էր,որ միանգամից ծնվել է հասուն մարդ, ով ուներ երկար մորուք և երկար ականջներ, որոնք էլ իրենց հերթին նշանակում են իմաստությու ևերկար կյանք<ref>{{Harvtxt|Simpkins|Simpkins|1999|pp=11–12}}</ref><ref>{{Harvtxt|Morgan|2001|p=303}}</ref>։ Մեկ ուրիշ առասպելում էլ ասվում է՝ իր առաջին ծնունդից հետո ՝Ֆու Սի ժամանակաշրջանում, վերածնվել է 13 անգամ։ Իր վերջին վերափոխման ժամանակ Լաո Ցզին ապրել է 990 տարի անցկացնելով՝ կյանքի տարիները ճանապարհորդելով և դաոն բացահայտելով<ref name="Kohn 3-4">{{Harvtxt|Kohn|2000|pp=3–4}}</ref>։
== Ծանոթագրություններ ==
|