«Մասնակից:Betty Kilerjian/Ավազարկղ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 42.
 
Խաղաղության միջազգային օր
 
 
 
'''Սանկտ Պետերբուրգ''' (ռուս.՝ Санкт-Петербург, օգօստոսի 18, 1914 - յունուարի 26, 1924՝ '''Պետրոգրադ''', յունուարի 26, 1924 - սեպտեմբերի 6, 1991՝ '''Լենինգրադ'''), '''Լենինգրադ'''), բնակչութեամբ Ռուսաստանի երկրորդ քաղաքը։ Դաշնային նշանակութեան քաղաք։ Հիւսիսարեւմտեան դաշնային տարածաշրջանի եւ Լենինգրադի մարզի վարչական կենտրոնը։ Քաղաքը հիմնադրել է Պետրոս I-ը 1703 թուականի մայիսի 27-ին (մայիսի 16)։ 1712-1918 թուականներին՝ Ռուսաստանի մայրաքաղաք
 
Քաղաքն իր անունը ստացել է Պետրոս առաքեալի՝ հիմնադիր արքայի երկնային հովանաւորի պատուին, սակայն ժամանակի ընթացքում սկսեց աւելի ասոցացուել հէնց Պետրոս I-ի անուան հետ։ Սանկտ Պետէրբուրգի պատմութիւնն ու մշակոյթը կապուած է Ռուսական կայսրութեան եւ Ռուսաստանի՝ որպէս ժամանակակից պատմութեան մէջ եւրոպական գէրտէրութիւն մտնելու հետ։ Կայսէրական իշխանութեան եւ զինուորական փառքի խորհրդանիշն է<ref>''Елена Хеллберг-Хирн.'' Печать империи. Постсоветский Петербург. Перевод с английского Д. Д. Невельской. Издательство «Европейский Дом» — 2008—414 с., илл. ISBN 978-5-8015-0232-8, С. 41.</ref>։
 
Տեղակայուած է Ռուսական Դաշնութեան հիւսիս-արեւմուտքում, Ֆիննական ծոցի եւ Նեւայ գէտի ափին։ Սանկտ Պետէրբուրգում է գտնւում Ռուսական Դաշնութեան Սահմանադրական դատարանը, ՌԴ Նախագահին կից Հերալդիկ խորհուրդը, Լենինգրադի մարզի իշխանութեան մարմինները<ref>{{cite web|url=http://www.lenobl.ru/gov/law/regulations/ustav_LO|title=Закон Ленинградской области от 27 октября 1994 г. № 6-ОЗ|date=|publisher=lenobl.ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/616CsGBO4|archivedate=2011-08-21|accessdate=2010-09-17|author=|lang=}}</ref>,ԱՊՀ միջխորհրդարանական ասամբլեան։ Քաղաքում են տեղակայուած նաեւ Ռազմածովային նաւատորմի Գլխաւոր հրամանատարութիւնը եւ Ռուսաստանի Զինուած ուժերի Արեւմտեան ռազմական շրջանի շտաբը<ref>{{cite web|url=http://structure.mil.ru/structure/okruga/west/history.htm|title=Западный военный округ|publisher=Министерство обороны Российской Федерации|archiveurl=https://www.webcitation.org/6MTr1o0mU|archivedate=2014-01-09|accessdate=2014-01-02}}</ref>։
 
Եղել է երեք յեղափոխութիւնների՝ 1905–1907 թուականների, 1917 թուականի Փետրուարեան եւ Հոկտեմբերեանյեղափոխութիւնների կենտրոնը<ref>[http://sobchak.org/rus/books/izlen/2.html Собчак А. А. Город четырёх революций. // Собчак А. А. Из Ленинграда в Петербург: Путешествие во времени и пространстве. — СПб.: Контрфорс, 1999. — 216 с.]</ref>։ 1941–1945 թուականների Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ քաղաքը 872 օր գտնուել է շրջափակման մէջ, որ արդիւնքում աւելի քան 2 մլն մարդ է զոհուել։ 1945 թուականի մայիսի 1-ին գէրագոյն հրամանատար Իոսիֆ Ստալինի հրամանով Լենինգրադին շնորհուել է հերոս քաղաքի կոչում։ 2018 թուականի տվեալներով դաշնային նշանակութիւն ունեցող Սանկտ Պետէրբուրգի կազմի մէջ են մտնում նաեւ զինուորական փառքի 3 քաղաք՝ Կրոնշտադտ, Կոլպինոյ, Լոմոնոսով։
 
5 356 755 (2018) բնակչութեամբ՝ Սանկտ Պետէրբուրգն աշխարհում ամէնահիւսիսային քաղաքն է, որն ունի մէկ միլիոնից աւել բնակիչ։ Ամբողջովին Եւրոպայում տեղակայուած քաղաքների մէջ Սանկտ Պետէրբուրգը բնակչութեամբ երրորդ քաղաքն է, ինչպէս նաեւ ոչ մայրաքաղաք առաջին քաղաքը, որն ունի այդքան բնակչութիւն։ «Մինչեւ 2030 թուականը Սանկտ Պետէրբուրգի զարգացման ռազմաւարութիւն» նորարարական սցենարը ենթադրում է, որ 2030 թուականին բնակչութիւնը կկազմի 5.9 մլն<ref>[http://www.online812.ru/2014/05/19/005/ Что нужно сделать, чтобы летом на Невском не возникало ощущение тесноты]</ref>։ Քաղաքը Սանկտ Պետէրբուրգ քաղաքային ագլոմերացիայի կենտրոնն է։ Քաղաքի մակերեսը 1439<ref name="gov.spb.ru-helper-day">[http://gov.spb.ru/helper/day/ Петербург в цифрах. Официальный сайт Администрации Санкт-Петербурга]</ref> կմ² է, 2012 թուականի յուլիսի 1-ին Մոսկուայի ընդարձակումից յետոյ Սանկտ Պետէրբուրգն իր տարածքով երկրի երկրորդ քաղաքն է․ նախքան Սեւաստոպոլի՝ ՌԴ-ին միանալը, Սանկտ Պետէրբուրգը Ռուսաստանի Դաշնութեան ամէնափոքր դաշնային սուբյեկտն էր։
 
Սանկտ Պետէրբուրգը Ռուսաստանի տնտեսական, գիտական եւ մշակութային կարեւորագոյն կենտրոնն է, տրանսպորտային խոշոր հանգոյց։ Սանկտ Պետէրբուրգի պատմական կենտրոնը եւ դրա հետ կապուած յուշարձանների համալիրները մտնում են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգութեան օբյեկտների մէջ<ref>{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/list/540|title=Historic Centre of Saint Petersburg and Related Groups of Monuments|publisher=ЮНЕСКО|language=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vAJYhsP|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-10-21|description=Исторический центр Петербурга в списке Всемирного наследия ЮНЕСКО}}</ref>․ այն երկրի զբոսաշրջային ամէնակարեւոր կենտրոններից մեկն է։ Առաւել նշանակալի մշակութայ-զբոսաշրջային օբյեկտների թւում են Էրմիտաժը, Կունստկամերան, Մարիինեան թատրոնը, Ռուսաստանի ազգային գրադարանը, Ռուսաստանի պետական թանգարանը, Պետրոպաւլովեան ամրոցը, Սուրբ Իսահակի տաճարը<ref name="Паспорт Санкт-Петербурга">{{cite web|url=http://www.kvs.spb.ru/userfiles/file/passport.pdf|title=Справочная информация. «Паспорт Санкт-Петербурга»|publisher=Комитет по внешним связям Санкт-Петербурга|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CI3gyfz8|archivedate=2012-11-19|accessdate=2011-10-21}}</ref>, Նեւայի պողոտան։ Մշակութային ժառանգութեան օբյեկտների պահպանմանն է ուղղուած նաեւ Սանկտ Պետէրբուրգի պատմական կենտրոնի պահպանման ու զարգացման ծրագիրը։
 
== Պատմութիւն ==
 
=== Նախապատմություն, քաղաքի հիմնում և 18-րդ դար ===
[[Պատկեր:Petersburg_coat_of_arms_1730.png|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Petersburg_coat_of_arms_1730.png|աջից|մինի|189x189փքս|Սանկտ Պետերբուրգի զինանշանը 1730-ին]]
Ներկայիս Սանկտ Պետէրբուրգի տարածքում մարդու գործունեութեան մասին տվեալներ են պահպանուել սառցադաշտի վերջին հալքի ժամանակուանից, որը ծածկել է տվեալ տարածքը։ Մոտ 12 000 տարի առաջ սառցադաշտի հեռանալուց յետոյ տարածք ոտք դրեցին առաջին մարդիկ՝ հաւանաբար ներկայիս ուգրոյ-ֆինների նախնիները<ref name="Предыстория Санкт-Петербурга">{{cite web|url=http://gorchev.lib.ru/ik/Predystoriya%20SPb_1703god/B1_Razdel_1/1_1_02.html|title=Предыстория Санкт-Петербурга. 1703 год. Книга исследований|publisher=Наследники|archiveurl=https://www.webcitation.org/69eZcd4Pw|archivedate=2012-08-04|accessdate=2012-07-18}}</ref>։ 8-9-րդ դարերում Նեւայի ափերին բնակութիւն հաստատեցին արեւելեան սլաւոնները (իլմէնեան սլովենեներ եւ կրիւիչներ)։ Այստեղ նրանք զբաղւում էին անտառահատային հողագործութեամբ, անասնապահութեամբ, որսորդութեամբ եւ ձկնորսութեամբ։ 9-րդ դարի սկզբին այս հողերը մտան Կիեւեան Ռուսիայի կազմի մէջ՝ կազմելով Մեծ Նովգորոդի տարածքի մի մասը, որը կոչուեց Վոտի հնգամաս․ Նեւայի հոսանքից աջ գտնուող հատուածը կոչուեց Կարելիայի հող, ձախ հատուածը՝ Իժորայի հող։ 8-13-րդ դարերում Նեւայով էր անցնում «Վարեագներից հոյներ առեւտրային ճանապարհը» Արեւելեան Եւրոպայի միջով Սկանդինաւիայից դէպի Բիւզանդիայ<ref name="Ленинградская область: исторический очерк">{{книга|автор=|заглавие=Ленинградская область: исторический очерк|ответственный=В. А. Ежов|место=Л.|издательство=Лениздат|год=1986|страницы=}}</ref>։ Այդ ժամանակաշրջանում Նովգորոդի Հանրապետութիւնը մշտապէս պատերազմներ էր վարում շուեդների հետ։ 1240 թուականի յուլիսի 15-ին Իժորայի՝ Նեւայ գէտ թափուելու վայրում տեղի ունեցաւ ճակատամարտ Նովգորոդի աշխարհազօրի (հրամանատար՝ իշխան Ալեքսանդր Նեւսկի) եւ շուեդական զօրքի միջեւ։ 1300 թուականին Օխտայի՝ Նեւայ գէտ թափուելու վայրում շուեդները կառուցեցին Լանդսկրօնայի ամրոցը, սակայն մէկ տարի անց նովգորոդցիները եւ տեղի կարելները գրաւեցին այն եւ հիմնայատակ քանդեցին։ Երբեմնի Լանդսկրօնայի վայրում երկար ժամանակ գտնւում էր Նիենշանցը՝ նովգորոդեան շուկան։ 15-րդ դարում Նովգորոդի հանրապետութեան կազմում գտնուող Իժորայի հողը միացուեց Մոսկուայի մեծ իշխանութեանը։ Շուեդիայի հետ պատերազմում պարտուելուց յետոյ 1617 թուականին կնքուած Ստոլբովոյի հաշտութեան պայմանագրով Նեւայի երկայնքով գտնուող հողերը մտան Շուեդական Ինգէրմանլանդիայի կազմի մէջ, որի առեւտրային եւ վարչական կենտրոնը դարձաւ Նիենշանց ամրոցի մօտ գտնուող Նիէն քաղաքը՝ կառուցուած 1611 թուականին Լանդսկրօնայի վայրում<ref name="Витязева. Ленинград">{{книга|автор=|заглавие=Ленинград|ответственный=В. А. Витязева|место=Л.|издательство=Лениздат|год=1986|страницы=18—60}}</ref>։
[[Պատկեր:Sg_1678_beling.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Sg_1678_beling.jpg|ձախից|մինի|300x300փքս|Նևայի գետաբերանը նախքան Սանկտ Պետերբուրգի հիմնումը։ Հատված շվեդական «Ինգերմանլանդիա պրովինցիայի ընդհանուր քարտեզ»-ից, որը 1678 թվականին կազմել է Էրիկ Բելինգը։]]
1700–1721 թուականների Հիւսիսային պատերազմի արդիւնքում Նեւայ գէտի հովիտը ետ գրաւվեց Շուեդիայից, որը մտաւ Ռուսական կայսրութեան կազմի մէջ (1721 թուականի օգօստոսի 30-ին (սեպտեմբերի 10-ին) կնքուած Նիշտադտի հաշտութեան պայմանագրով)։ 1703 թուականի մայիսի 27-ին (16) Նեւայի գէտաբերանին՝ Նիենից ոչ շատ հեռու, հիմնադրուեց Սանկտ Պետէրբուրգը<ref name="Ленинградская область: исторический очерк" />։ Այս օրով է թուագրւում ցար Պետրոս I-ի կողմից քաղաքի առաջին շէնքի՝ Պետրոպաւլովեան ամրոցիհիմնադրումը Զայաչի կղզում<ref name="История города С.-Петербурга в лицах и картинках">{{книга|автор=Авсеенко В. Н.|заглавие=История города С.-Петербурга в лицах и картинках. 1703—1903|ответственный=|место=СПб.|издательство=Сотис|год=1993|страницы=20}}</ref>։ Նոր ամրոցը պէտք է փակեր 2 խոշոր գէտէրի՝ Նեւայի եւ Մեծ Նեւկայի դելտաների գէտաբազուկների ֆարաւատէրները։ 1704 թուականին Ռուսաստանի ծովային սահմանները պաշտպանելու համար Ֆիննական ծոցի Կոտլին կղզու վրայ հիմնադրուեց Կրոնշտադտի ամրոցը։ Նոր քաղաքին Պետրոս I-ը կարեւոր ռազմաւարական նշանակութիւն էր տալիս Ռուսաստանից Արեւմտեան Եւրոպայ ջրագծի ապահովման համար<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Санкт-Петербург, столица России/История}}</ref>։
 
Քաղաքի գոյութեան առաջին տաս տարիներին նրա գլխաւոր մասն էր Քաղաքային կղզին (ներկայումս՝ Պետրոգրադի կղզի)։ Այստեղ էին գտնւում Գոստինի գաւիթը, Սուրբ Երրորդութեան եկեղեցին, բազում ծառաեօղական շինութիւններ, արհեստակցական արովարձաններ եւ զօրամասէր։ Առաջին արդիւնաբերական ընկերութիւնը Ծովակալութեան նաւաշինարանն էր, որը բացուեց 1705 թուականին Նեւայի ձախ ափին՝ Ադմիրալտեյսկի կղզում, որտեղ յետագայում կառուցուեցին Գալերնայայ նաւաշինարանը, Պետրոս I-ի ձմեռային պալատը եւ Ամառային պալատը՝ Ամառային այգով։ 1712 թուականից Սանկտ Պետէրբուրգը դարձաւ Ռուսաստանի մայրաքաղաք, իսկ 1713 թուականից ցարական արքունիքին ծառաեօղ բոլոր անձինք պէտք է բնակութիւն հաստատեին այնտեղ․ այստեղ տեղափոխուեց նաեւ կառաւարական սենատը։ 1712 թուականի յունուարի 16-ին Պետրոս Մեծի հրամանով Պետէրբուրգում ստեղծուեցին ճարտարագիտական եւ հրետարանային դպրոցներ։ 1712 թուականին Պետրոս I-ը հրաման արձակեց Սանկտ Պետէրբուրգի գլխաւոր յատակագծի ստեղծման մասին։ Յենց այդ ժամանակից ակտիւօրէն սկսեցին կառուցապատել Վասիլեւսկի կղզին, որը պէտք է դառնար քաղաքի կենտրոնը եւ Վիբորգը, ծաւալւում է Պետէրգոֆի, Եկատէրինգոֆի, Օրանիենբաումի մերձքաղաքային պալատների շինարարութիւնը<ref name="Витязева. Ленинград" />։ 1725 թուականին կառուցւում են Սմոլնի գաւիթը, ձուլարանը, ջրային սղոցարանները, աղիւսի, մոմի, վառօդի, զինագործական, պաստառագորգի, կաշուի եւ այլ գործարանները, սննդի ձեռնարկութիւնները․ 1724 թուականից Մոսկուայից տեղափոխւում է դրամահատարանը։ 1725 թուականին ստեղծուեց Պետէրբուրգի գիտութիւնների ակադէմիան, որտեղ 1728 թուականից սկսեց թողարկուել ռուսական առաջին թերթը՝ «Սանկտ Պետէրբուրգսկիէ վեդոմոստի»-ն<ref name="Санкт-Петербург 1703—1719">{{книга|автор=Даринский А. В., Старцев В. И., Мурин Д. Н., Браже Т. Г., Бойко А. Г.|часть=|заглавие=Санкт-Петербург 1703—1917|издание=|ответственный=Под ред. А. В. Даринского|место=СПб.|издательство=Фирма «ГЛАГОЛ»|год=2000|страницы=68—69|isbn=5-88662-013-6}}</ref>.<center><gallery widths="180" heights="180">
Պատկեր:Summer Garden (Zubov).jpg|Ամառնային այգին 1716-ին
Պատկեր:Bianki 3.jpg|Պղնձէ հեծեալ, 19-րդ դարավերջի լուսանկար
Պատկեր:Map of Saint-Petersburg in 1720 (Homann).jpg|1716-1717-ականներու գլխաւոր յատակագիծը, Տոմենիքօ Թրեզինի, 1716
Պատկեր:Nevskii prospect and Admiralty.jpg|Ծովակալութեան եւ հարակից շինութիւններու պողոտայ, 1753
</gallery></center>18-րդ դարի կէսէրին հրդեհների եւ ջրհեղեղների արդիւնքում Պետրոս I-ի ժամանակ կառուցուած շատ շէնքեր Սանկտ Պետէրբուրգում խարխլուեցին, իսկ որոշները՝ ոչնչացուեցին։ Այսպէս, 1736 եւ 1737 թուականների ամռանը տեղի ունեցաւ 2 հրդեհ (հրդեհուեց ամբողջովին փայտից կառուցուած Մորսկայայ սլոբոդան եւ Ադմիրալտեյսկի կղզու զգալի մասը)։ 1737 թուականին կայսրուհի Աննայ Եօհանովնայի հրամանով ստեղծւում է Սանկտ Պետէրբուրգի կառուցապատման կոմիտէն, որը գլխաւորում էր Պեօտր Երոպկինը<ref>{{cite web|url=http://www.opeterburge.ru/allhistory.html|title=История Санкт-Петербурга|date=|publisher=opeterburge.ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/616DDf0Mo|archivedate=2011-08-21|accessdate=2010-09-13|author=|lang=}}</ref>։ Այդ նախագծով հաստատւում էր Պետէրբուրգի եռակողմ զարգացման միտքը, որը պէտք է սկսէր Ադմիրալտեյսկի կղզուց․ այն պէտք է դառնար կոմպոզիցիոն կենտրոնը, իսկ գլխաւոր մայրուղու դերը յատկացւում էր Նեւայի պողոտային։ Սանկտ Պետէրբուրգը դառնում է Ռուսաստանի խոշորագոյն գիտական կենտրոններից մէկը։ Ստեղծւում է ուսումնական հաստատութիւնների մի ամբողջ շարք՝ Սմոլնիի ազնուական օրիորդների ինստիտուտը, Գեղարուեստի կայսէրական ակադէմիան, Լեռնային ուսումնարանը, Գլխաւոր ժողովրդական ուսումնարանը, որը զբաղւում էր ուսուցիչների պատրաստմամբ եւ այլն։ Զարգանում է մայրաքաղաքի մշակութային կեանքը։ 1756 թուականի օգօստոսի 30-ին հրաման է արձակւում երկրում առաջին պետական թատրոնի ստեղծման մասին։ 1762 թուականին նախկին կոմիտեին փոխարինելու եկաւ Սանկտ Պետէրբուրգի եւ Մոսկուայի քարէ կառուցման կոմիտէն, որը կարգաւորում էր ափամերձ փոքր գէտէրի եւ ջրանցքների շինարարութիւնը, կենտրոնական հրապարակների ճարտարապետական համալիրների ձեւաւորումը։ Սկսւում է Նեւայի, Ֆոնտանկայի, այնուհետեւ քաղաքի կենտրոնով հոսող այլ գէտէրի եւ ջրանցքների գրանիտէ առափների շինարարութիւնը։ 18-րդ դարի վերջին քաղաքի բնակչութիւնը կազմում էր 220 000 մարդ, որով Սանկտ Պետէրբուրգն առաջ անցաւ Մոսկուայից․ քաղաքում գործում էր աւելի քան 60 ուղղափառ եւ 15 այլադաւան եկեղեցի։ 1780 թուականի տվեալներով քաղաքում հաշււում էր աւելի քան 1200 փողոց եւ նրբանցք, 3300 տուն, քաղաքի ամբողջ կենտրոնական մասն արդէն լիովին սալարկուած էր գլաքարով եւ ծածկուած լայնակի տախտակներով<ref name="Витязева. Ленинград" /><ref name="Санкт-Петербург 1703—1719" />։ 1785 թուականից յետոյ ստեղծւում է համադասային ընտրութիւնների միջոցով ձեւաւորուող քաղաքային համադասային բնակչութեան գործերը կարգաւորող մարմինը՝ Քաղաքային դուման<ref name="История города С.-Петербурга в лицах и картинках. 1703—1903.">{{книга|автор=Авсеенко В. Г.|часть=|заглавие=История города С.-Петербурга в лицах и картинках. 1703—1903. Исторический очерк|издание=|ответственный=Под ред. А. В. Даринского|место=СПб.|издательство=Сотис|год=1995|страницы=|isbn=ISBN 5-85503-094-6}}</ref>։
 
=== Պետերբուրգը 19-րդ դարուն ===
[[Պատկեր:Coat_of_Arms_of_St_Petersburg_proposal_large_(XIX_century).png|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Coat_of_Arms_of_St_Petersburg_proposal_large_(XIX_century).png|աջից|320x320փքս|Սանկտ Պետերբուրգի զինանշանը 19-րդ դարում]]
1809 թուականին բացւում է Հաղորդակցման ուղիների ինժեներների կորպուսի ինստիտուտը։ 1810 թուականին մարդիկ արդէն կարող էին ինժեների բարձրագոյն կրթութիւն ստանալ 1806 թուականին հիմնադրուած Գլխաւոր ինժեներային ուսումնարանում։ 1811 թուականին հիմնադրուեց Ցարսկոյէ Սելոյի լիցեյը։ 1824 թուականի նոյեմբերի 19-ին (նոյեմբերի 7) տեղի ունեցաւ Սանկտ Պետէրբուրգի պատմութեան մէջ ամէնամեծ եւ աւերիչ ջրհեղեղը․ ջուրը ընդունուածից բարձրացաւ 421 սմ։ Արդիւնքում զոհուեցին, ըստ տարբեր հաշուարկների, 400-4000 մարդ, նիւթական վնասը գնահատւում էր միլիոնաւոր ռուբլի։ 1825 թուականի դեկտեմբերի 26-ին (դեկտեմբերի 14) Պետէրբուրգի Սենատի հրապարակում պետական յեղաշրջման անյաջող փորձ կատարուեց, որի նպատակը ինքնակալութեան եւ ճորտատիրական կարգէրի վերացումն էր<ref name="Витязева. Ленинград" />։ 19-րդ դարի առաջին կէսին աւարտւում է Պալատական, Սենատի, Ալեքսանդրինսկի, Միխայլովսկի հրապարակների, Վասիլեւսկի կղզու Սլաքի ճարտարապետական ձեւաւորումը։ Դրանց ստեղծման, ինչպէս նաեւ այլ ճարտարապետական յուշարձանների վրայ աշխատել են այնպիսի ճարտարապետներ, ինչպիսիք են Կարլ Ռոսսին (Անիչկովի պալատ (վերակառուցում), Ելագինի պալատ, Սենատի եւ սինոդի շէնք, Միխայլովսկի պալատ, Ալեքսանդրինսկի թատրոնի շէնք), Ջակոմոյ Կուարէնգին (Սմոլնիի ինստիտուտ), Անդրեեան Զախարովը(Վասիլեւսկի կղզու կառուցապատման նախագիծ (1803–1804), Ծովակալութեան շէնք), Ժան Տոմայ դէ Տոմոնը (բորսայի շէնք՝ ռոստրաւոր սիւներով), Անդրեյ Վորոնիխինը (Կազանի Աստուածամօր տաճար, Պետական գանձարանի շէնք), Աւգուստ Մոնֆերանը (Ալեքսանդրի սիւն, Սուրբ Իսահակի տաճար) եւ շատ ուրիշներ<ref name="Зодчие Санкт-Петербурга XIX — начала XX века Бенуа">{{книга|заглавие=Зодчие Санкт-Петербурга XIX — начала XX века|ответственный=Составитель А. Г. Исаченко|место=СПб.|издательство=Лениздат|год=1998|страницы=556—558}}</ref>։
[[Պատկեր:Plan_SPb_1885-1887.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Plan_SPb_1885-1887.jpg|ձախից|269x269փքս|Սանկտ Պետերբուրգի հատակագիծը՝ արքունական շինություններով, այգիներով, զբոսայգիներով, ճանապարհներով, 1887։]]
Այդ ժամանակ բուռն զարգանում է արդիւնաբերութիւնը, 1830-ական թուականների կէսէրին Սանկտ Պետէրբուրգում գործում էր մօտ 300 ֆաբրիկայ եւ գործարան, 1870-ական թուականների կէսէրին՝ 25 բանկ, իսկ դարաւերջում՝ աւելի քան 500 ընկերութիւն։ Պետէրբուրգի ծայրամասէրում կառուցւում են խոշոր գործարաններ՝ Պուտիլովի, Օբուխովի, Բալթիկ։ Վիբորգում աճում են արդիւնաբերական եւ բնակելի թաղամասէրը, Նարուայի, Մոսկուայի, Նեւայի քաղաքամուտքերում սկսւում է բազմահարկ շէնքերի շինարարութիւն՝ քաղաքի կենտրոնում բազմաթիւ «եկամտաբեր տներով»։ 1800 թուականին Ծովակալութեան գործարաններում ստեղծւում է առաջին շոգեմեքենան, 1815 թուականին ջուր է իջեցւում առաջին ռուսական շոգենաւը՝ «Ելիզաւետայ»-ն, 1843 թուականից Ալեքսանդրովի թուջի գործարանում սկսւում է երկաթուղու շարժակազմի թողարկումը, իսկ 1845 թուականին թողարկւում է առաջին հայրենական շոգեքարշը<ref name="Витязева. Ленинград" />։ Կարեւոր իրադարձութիւն էր 1836 թուականին Պետէրբուրգի եւ Ցարսկոյէ Սելոյիմիջեւ առաջին երկաթուղու շինարարութիւնը։ 1851 թուականի օգօստոսի 18-ին Պետէրբուրգից Մոսկուայ է մեկնում առաջին գնացքը, շուտով երկու քաղաքների միջեւ հաղորդակցումը դառնում է կանոնաւոր։ 1837 թուականին կառուցւում է Ցարսկոյէ Սելոյի կայարանը, 1850-ական թուականներին՝ Նիկոլաեւի, Վարշաւայի, Բալթիկ կայարանները, իսկ 1870 թուականին՝ Ֆինլանդական կայարանը։ Զարգանում է նաւագնացութիւնը, 1885 թուականին աւարտւում է 32 կիլոմէտրանոց Մորսկոյ ջրանցքի եւ Գուտուեւսկի կղզու Մորսկոյ նաւահանգստի շինարարութիւնը։ Բնակչութեան ջրամատակարարման համար 1863 թուականից քաղաքի կենտրոնական թաղամասէրում կառուցուել է ջրմուղ, իսկ 1876 թուականներին ջրմուղ է կառուցուել նաեւ Վասիլեւսկի կղզում, Պետէրբուրգի եւ Վիբորգի շրջաններում: 1882 թուականին քաղաքում յայտնւում է քաղաքային հեռախօսի առաջին կայանը, իսկ 1897 թուականից Էրիքսոնի գործարանում սկսւում է հեռախօսների արտադրութիւնը։ Սանկտ Պետէրբուրգում աւելի ուշ, քան Ռուսաստանի կայսրութեան մնացած քաղաքներում գործարկւում է տրամուայը։ Շարունակւում է Պետէրբուրգի զարգացումը որպէս երկրի քաղաքական եւ գիտական կենտրոն։ 1839 թուականին բացւում է Պուլկովոյի աստղադիտարանը, իսկ 1845 թուականին՝ Ռուսական աշխարհագրական ընկերութիւնը։ 1890-ական թուականների կէսէրին Պետէրբուրգում գործում էր աւելի քան 20 բարձրագոյն ուսումնական հաստատութիւն<ref name="История города С.-Петербурга в лицах и картинках. 1703—1903." />։<center><gallery widths="200" heights="210">
Պատկեր:Perrot View of the Smolny Convent 1841.jpg|Սմոլնի մենաստան, 1841
Պատկեր:Kazanskiy.jpg|Կազանի Աստուածամօր տաճար, 19-րդ դար
Պատկեր:Alexandrinsky Theatre 1917.jpg|Ալեքսանտրինսքի թատրոնը եւ Եքաթերինա Բ.-ի յուշարձանը, 1900-ականներու լուսանկար
Պատկեր:HorsetramSPbBirjevayaSquare1906.jpeg|Սակարանի շէնքը Վասիլեւսքի կղզիի սլաքին մէջ, 1908
</gallery></center>
 
=== Մայրաքաղաքի կարգաւիճակի կորուստ եւ վերանուանում ===
1897 թուականի մարդահամարի տվեալներով քաղաքի բնակչութիւնը կազմում էր 1 265 000 մարդ, իսկ Առաջին համաշխարհային պատերազմի նախօրեին գէրազանցում էր 2 միլիոնը (երրորդ տեղն էր զբաղեցնում Լոնդոնից ու Փարիզից յետոյ)։ 1905–1907 թուականների ռուսական յեղափոխութեան արդիւնքում, որի սկիզբն է համարւում յունուարի 9-ի Արիւնոտ կիրակին, ստեղծուեց Ռուսաստանի պատմութեան մէջ առաջին խորհրդարանը՝ Պետական դուման։ Դարասկզբում բուռն զարգանում էր տնտեսութիւնը։ 1913 թուականին Պետէրբուրգի արդիւնաբերական արտադրութեան ծաւալը հասաւ 632 մլն ռուբլու, 1012 ընկերութիւններում աշխատում էր 242 600 մարդ։ Մայրաքաղաքն արտադրում էր Ռուսաստանի արդիւնաբերական ապրանքների 12 %-ը, այդ թւում՝ էլեկտրաէներգիական արտադրութեան 70 %-ը, քիմիական արտադրութեան 50 %-ը, մեքենաների 25 %-ը, տեքստիլի 17 %-ը։ Քաղաքում գործում էր 567 բանկ։ Մայրաքաղաքային արդիւնաբերութեանն էներգիայով ապահւում էին 294 էլեկտրական սարքերը եւ 3 ջերմաէլեկտրակենտրոնները։ 1914 թուականին Պետէրբուրգի 60 համալսարաններում սովորում էր մօտ 40 000 ուսանող<ref name="Витязева. Ленинград" />։
[[Պատկեր:1861. Панорама Санкт-Петербурга.jpg|link=https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:1861.%20%D0%9F%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0%20%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D1%82-%D0%9F%D0%B5%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3%D0%B0.jpg|մինի|1150x1150փքս|Սանկտ Պետէրբուրգի համայնապատկերը՝ բաղկացած 13 նկարներէ։ Լուսանկարուած է Ծովակալութեան շէնքի աշտարակէն, 1861]]
Առաջին համաշխարհային պատերազմը խիստ ազդեց Սանկտ Պետէրբուրգի ճակատագրի վրայ։ 1914 թուականի օգօստոսին հակագէրմանական տրամադրութիւնների ներքոյ Նիկոլայ II-ի հրամանով քաղաքը վերանուանուեց Պետրոգրադ։ 1917 թուականին խնդիրներ սկսուեցին մատակարարման, հերթ կանգնելու սովորական երեւույթի հետ։ 1917 թուականի փետրուարի 23-27-ը քաղաքում տեղի ունեցած խռւութիւնները եւ Փետրուարեան յեղափոխութեան այլ իրադարձութիւններ աւարտուեցին Նիկոլայ II կայսէր գահընկէցութեամբ եւ Ժամանակակից կառաւարութեան ձեւաւորումով։ 1917 թուականի հոկտեմբերի 25-ին (նոյեմբերի 7) զինուած ապստամբութեան արդիւնքում իշխանութիւնը քաղաքում անցնում է բոլշեւիկների ձեռքը, ստեղծւում է Ռուսաստանի Խորհրդային Հանրապետութիւնը՝ Պետրոգրադ մայրաքաղաքով։ Քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ հակաբոլշեւիկեան զօրքերի՝ ռազմաճակատին մօտ լինելու պատճառով<ref>[http://constitution.garant.ru/history/act1600-1918/5329/ Интернет-проект «Конституция России»]</ref> Վլադիմիր Լենինի կառաւարութիւնը տեղափոխւում է Մոսկուայ, Պետրոգրադը զրկւում է մայրաքաղաքի կարգաւիճակից (1918 թուականի մարտի 5), որն անցնում է Մոսկուային։ 1924 թուականի յունուարի 26-ին՝ Լենինի մահից յետոյ, ՀԿ(բ)Կ ԿԵնտկոմի որոշմամբ Պետրոգրադը վերանուանւում է Լենինգրադ<ref name="БРЭ">Большая российская энциклопедия. Том «Россия». — М.: Большая Российская энциклопедия, 2004</ref>։
 
=== Խորհրդային շրջան ===
[[Պատկեր:Coat_of_arms_Leningrad.svg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Coat_of_arms_Leningrad.svg|աջից|432x432փքս|Լենինգրադի զինանշանի տարբերակներից մեկը խորհրդային ժամանակաշրջանում։]]
1917-1919 թուականների յեղափոխական իրադարձութիւններից յետոյ քաղաքի բնակչութիւնը կրճատուեց․ 1920 թուականին նրանց թիւը հասաւ 722 000-ի<ref>{{cite web|url=http://encspb.ru/object/2804035787|title=Население (обзорная статья)|date=|publisher=encspb.ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/616DF9eXK|archivedate=2011-08-21|accessdate=2010-09-17|author=|lang=}}</ref>։Ծայրամասային աշխատաւոր շրջաններից կենտրոնական թաղամասէր տեղափոխուեց մօտ 300 000 մարդ։ 1919 թուականին ստեղծուեց Պետրոգրադի եւ հարակից տարածքների նախագիծը կարգաւորող խորհուրդը։ 1923 թուականից քաղաքում սկսւում է բնակելի թաղամասէրի շինարարութիւնը (բնակելի զանգուածներ)։ 1930-ական թուականներին բարեկարգուեցին Ելագին եւ Կրեստովսկի կղզիները՝ դէպի Ֆիննական ծոց ելքով։ 1924 թուականի սեպտեմբերի 23-ին տեղի ունեցաւ քաղաքի պատմութեան մէջ իր մեծութեամբ երկրորդ ջրհեղեղը․ ջուրն ընդունուածից բարձրացաւ 380 սմ։ 1933 թուականին Կրեստովսկի կղզու ծայր արեւմուտքում սկսուեց Ս․ Կիրովի անուան մարզադաշտի շինարարութիւնը։
 
1931 թուականին ՌԽՖՍՀ երկու խոշոր քաղաքները՝ Մոսկուան (յունիսի 16)<ref>{{книга|автор=|часть=|ссылка часть=|заглавие=СССР: административно-территориальное деление союзных республик на 1 января 1974 года|оригинал=|ссылка=https://books.google.am/books?ei=fqSyU7WCCLLS4QSntIHoAQ&hl=ru&id=s0gdAAAAMAAJ|викитека=|ответственный=|издание=|место=М.|издательство=Известия|год=1974|том=|страницы=|столбцы=|страниц=|серия=|isbn=|тираж=|ref=}}, с. [https://books.google.am/books?id=s0gdAAAAMAAJ&hl=ru&pg=PA128&img=1&pgis=1&dq=%2216+июня+1931%22&sig=ACfU3U3FybrLrH5FlUqUHo078hxUR1eSsQ&edge=0 128]</ref> եւ Լենինգրադը (դեկտեմբերի 3)<ref>Там же, с. [https://books.google.am/books?id=s0gdAAAAMAAJ&hl=ru&pg=PA116&img=1&pgis=1&dq=%22подчинения+с+3+декабря+1931+года%22&sig=ACfU3U39WD_tiXn2FPWBIGLHofJe6O3v-w&edge=0 116]</ref> տարբերակուեցին որպէս առանձին վարչական միաւորներ՝ ՌԽՖՍՀ հանրապետական ենթակայութեան քաղաքներ։ 1935-1937թուականներին մշակուեց Լենինգրադի առաջին գլխաւոր նախագիծը, որը նախատեսում էր քաղաքի զարգացումը հարաւային ուղղութեամբ՝ Պուլկովոյի բարձունքներին սահմանակից։ Քաղաքի կենտրոնը պէտք է դառնար Միջազգային պողոտայի եւ Կենտրոնական աղեղային աւտոմայրուղու հատման մասում գտնուող հրապարակը (այժմ՝ Մոսկուայի հրապարակ)՝ Խորհուրդների տնով եւ վարչական այլ շինութիւններով։ 1939 թուականին մշակուեց գլխաւոր յատակագծի նոր տարբերակը, որն այդպէս էլ չհաստատուեց, սակայն դրան համապատասխան սկսուեց բնակելի թաղամասէրի շինարարութիւնը Մալայայ Օխտայում, Իւանովսկայայ փողոցի վրայ, Աւտովոյում եւ Միջազգային պողոտայի վրայ<ref name="Ленинград: районы новостроек">{{книга|автор=Лисовский В. Г.|часть=|заглавие=Ленинград: Районы новостроек|ссылка=|ответственный=|издание=|место=Л.|издательство=Лениздат|год=1983|страницы=7–81}}</ref>։ Ամբողջ քաղաքով մէկ ստեղծւում են մշակոյթի պալատներ․ 1930-ական թուականների կէսէրին պալատներ կային արդէն բոլոր արդիւնաբերական շրջաններում։ 1932 թուականին բացւում է Լենինգրադի առաջին օդանաւակայանը՝ Պուլկովոն<ref>{{cite web|url=http://www.opeterburge.ru/history1917_974_981.html|title=Архитектура и благоустройство: массовое строительство. Эра ДК и ЦПКиО. Часть II|date=|publisher=opeterburge.ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/616DGp7DN|archivedate=2011-08-21|accessdate=2010-09-17|author=Анна Тирле|lang=}}</ref>։ 1934 թուականի դեկտեմբերի 1-ին սպանւում է Լենինգրադի ՀԿ(բ)Կ շրջկոմի եւ քաղկոմի առաջին քարտուղար, ՀԿ(բ)Կ Քաղբիւրոյի անդամ Սերգեյ Կիրովը․ այս դէպքը սկիզբ է դնում «Կիրովի հոսքին» եւ Մեծ տեռորին։ Կիրովին փոխարինելու է գալիս Անդրեյ Ժդանովը։
 
Լենինգրադցիների հերոսութիւնն ու տոկունութիւնն ի յայտ է գալիս Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ։ 1941 թուականի սեպտեմբերի 8-ին հակառակորդը դուրս է գալիս Լադոգայի լիճ, զաւթում Շլիսելբուրգը՝ իր հսկողութեան տակ վերցնելով Նեւայի ակունքը եւ շրջափակում Լենինգրադը ցամաքից։ Այդ օրն ընդունուած է համարել քաղաքի շրջափակման սկիզբը՝ հարաւից հիտլերեան Գերմանիայի, իսկ հիւսիսից՝ Ֆինլանդիայի զօրքերով։ Գրեթէ 900 օր ու գիշեր Լենինգրադի լիովին շրջափակման պայմաններում բնակիչները ոչ միայն պահեցին քաղաքը, այլեւ մեծ օգնութիւն ցուցաբերէցին ռազմաճակատին։ Շրջափակման տարիներին տարբեր տվեալներով զոհուել է աւելի քան 650 000-2 մլն քաղաքացիական բնակչութիւն։ Լենինգրադի եւ Վոլխովի ռազմաճակատների պատասխան յարձակման արդիւնքում 1943 թուականի յունուարի 18-ին շրջափակման օղակը յաջողուեց ճեղքել, սակայն միայն 1944 թուականի յունուարի 27-ին քաղաքի շրջափակումն ամբողջովին հանուեց։ Դրանից յետոյ Լենինգրադում մնաց միայն 560 000 բնակիչ<ref>{{cite web|url=http://vip.lenta.ru/topic/victory/blokada.htm|title=Блокада Ленинграда|date=|publisher=Lenta.Ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/69y0yDwGm|archivedate=2012-08-16|accessdate=2012-08-14|author=}}</ref>։
 
Այս իրադարձութիւններից անմիջապէս յետոյ սկսուեցին քաղաքի վերականգնողական աշխատանքները։ 1945 թուականի սեպտեմբերին սկսուեց ուսումնական տարին եւ Ֆիլյարմոնիայի Մեծ դահլիճում բացուեց համերգային շրջանը։ 1950 թուականին շահագործման յանձնուեց Կիրովի անուան մարզադաշտը։ 1951 թուականին ընդունուեց Լենինգրադի զարգացման նոր գլխաւոր նախագիծը, որով առաջարկւում էր քաղաքի տարածքը զարգացնել պատմական կենտրոնի շուրջբոլորը՝ բոլոր ուղղութիւններով հաւասարապէս։ 1950-ական թուականներին ստեղծուեցին ճարտարապետական նոր համալիրներ՝ Լենինի, Կալինինի, Կոմսոմոլի հրապարակները, ճարտարապետական աւարտուն տեսք ստացան Մոսկուայի, Էնգելսի, Գործադուլաւորների, Միջին Օխտայի, Պրիմօրսկի պողոտաները։ 1951 թուականին գործարկուեց Պուլկովոյում (1973 թուականին կառուցուեց նոր շէնք)։ 1955 թուականի նոյեմբերի 5-ին շահագործման է յանձնւում Լենինգրադի մէտրոպոլիտենի առաջին հերթափոխը։ 1957 թուականից վերականգնւում է Պետրոպաւլովեան ամրոցի Նարիշկին բաստիոնից կէսօրին աւանդաբար արձակուող հրանօթի կրակոցը (ընդհատուած 1934 թուականին), իսկ Մարսի դաշտում վառւում է երկրում առաջին Հաւերժական կրակը։ Նոյն թուականին Ա․ Մարտիի անուան նաւաշինարանից ջուր է իջեցւում աշխարհում առաջին ատոմային սառցահատը՝ «Լենին»-ը, իսկ 1962 թուականին Կիրովի գործարանում սկսւում է «Կիրովեց» տրակտորների թողարկումը։ 1960 թուականին Պիսկարեօվի գէրեզմանատանը բացւում է Շրջափակման զոհերի յիշատակին նուիրուած յուշահամալիրը եւ աւարտին է հասցւում Ֆինլանդական կայարանի նոր շէնքի շինարարութիւնը։ 1962 թուականին Ապտեկարսկի կղզում կառուցւում է 316 մէտրանոց հեռուստաաշտարակ եւ նոր հեռուստակենտրոն։ 1960-ական թուականների սկզբին մի քանի խոշոր բնակարանաշինական գործարանների կառուցմամբ սկսւում է քաղաքի զանգուածային կառուցապատումը խրիւշչովկայ տիպի շէնքերով, իսկ 1970-ական թուականներից՝ «նաւ-տներով»<sup>[26]</sup>։ 1965 թուականի մայիսի 6-ին Լենինգրադին շնորհւում է հերոս քաղաքի կոչում (առաջին անգամ այսպէս է կոչուել 1945 թուականի մայիսի 1-ին ԽՍՀՄ Զինուած ուժերի գլխաւոր հրամանատար Ի․ Ստալինի հրամանում<ref>{{cite web|url=http://pobeda1945-art.ru/gal5/document/doc28.htm|title=Приказ Верховного Главнокомандующего от 1 мая 1945 года № 20 г. Москва|date=|publisher=pobeda1945-art.ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/616DILsgu|archivedate=2011-08-21|accessdate=2011-08-11|author=|lang=}}</ref>)։ 1966 թուականին հաստատւում է Լենինգրադի խորհրդային վերջին գլխաւոր նախագիծը։ Այդ նախագծի համաձայն՝ 1960-ական թուականներին Վասիլեւսկի կղզու արեւմտեան հատուածի ողողաբեր տարածքներում, Նովոիզմայլովսկի, Յուրի Գագարինի, Տիեզերագանցների պողոտաներում սկսւում է զանգուածային կառուցապատում․ նոր խոշոր բնակելի թաղամասէրն են դառնում Կուպչինոն, Աւտովոն, Ուլեանկան, Դաչնոյէն, Գրաժդանկան, Պոլիւստրովոն, Օխտան։ 1967 թուականին Հոկտեմբերեան յեղափոխութեան տարելիցին կառուցւում են «Յուբիլեյնի» սպորտի պալատը եւ «Օկտեաբրսկի» համերգային մեծ սրահը։ 1970-ական թուականներին կառուցապատւում են Ուրիցկը, Սոսնովայայ Պոլեանան, Վեսեօլի Պոսեօլոկը, Մուրինսկի ռուչեյից հիւսիս ընկած շրջանը, նախկին Կոմէնդանտսկի օդանաւակայանի տարածքը, Կուպչինոյի հարաւային հատուածը, Շուվալովոն եւ Օզերկին, Հարաւ-Արեւմուտքը, Ռժեւկան եւ Պորոխովիէն։ 1979 թուականին Ֆիննական ծոցում սկսւում է ամբարտակի շինարարութիւնը, որը պէտք է քաղաքը պաշտպաներ ջրհեղեղներից։ 1982 թուականին Վասիլեւսկի կղզու Նաւահանգստում կառուցւում է Ծովային կայարանը։ 1988 թուականին Լենինգրադում ծնւում է 5 միլիոներորդ մարդը։ 1990 թուականին քաղաքի պատմական կենտրոնը ընդգրկւում է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգութեան օբյեկտների ցանկում<ref name="Ленинград: районы новостроек" /><ref name="Хроника Санкт-Петербурга 20 век. 1961—1980">{{cite web|url=http://www.guide-spb.ru/history_14|title=Хроника Санкт-Петербурга 20 век. 1961—1980|publisher=Гид Петербурга|archiveurl=https://www.webcitation.org/6A4CmxW9K|archivedate=2012-08-21|accessdate=2012-08-17}}</ref>։<center><gallery widths="200" heights="210">
Պատկեր:Зиновьев, Луначарский, Позерн, Евдокимов, Зорин, Лилина, Лисовский, Восков, Равич, Ионов (1918).jpg|Յեղափոխականները յեղափոխութեան առաջին տարելիցին Սմոլնիի մոտ Մարքսի յուշարձանի բացման 7 Նոյեմբեր 1918
Պատկեր:RIAN archive 5634 Antiaircrafters guarding the sky of Leningrad.jpg|«Զենիթակիրները Լենինկրատի երկինքը պաշտպանելու ժամանակ Հոկտեմբեր, 1941
Պատկեր:Kerk van de verlosser op het Bloed aan het Gribojedovkanaal.jpg|Քրիստոսի արեան յարութեան տաճար Յունիս, 1973
Պատկեր:Smolny Monastery 0.jpg|Սմոլնիի տաճար, 1991
</gallery></center>
 
=== Յետխորհրդային շրջան ===
[[Պատկեր:Coat_of_Arms_of_Saint_Petersburg_(2003).svg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Coat_of_Arms_of_Saint_Petersburg_(2003).svg|աջից|321x321փքս|Սանկտ Պետերբուրգի զինանշանը, 1991]]
1991 թուականին հանրաքուեի արդիւնքներով լենինգրադցիների 54 %-ը կողմ քուեարկեց քաղաքին իր պատմական՝ Սանկտ Պետէրբուրգ անուանումը ետ վերադարձնելուն։ 1991 թուականի սեպտեմբերի 6-ին ՌԽՖՍՀ Գերագոյն խորհրդի նախագահութեան հրամանով այն ետ է վերադարձուել<ref>{{cite web|url=http://bestpravo.com/fed1991/data01/tex11077.htm|title=Указ Президиума ВС РСФСР от 06.09.91 № 1643-I О возвращении городу Ленинграду его исторического названия Санкт-Петербург|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vAb8sjl|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-10-21}}</ref>, իսկ 1992 թուականի ապրիլի 21-ին ՌԴ ժողովրդական դէպուտատների համագումարն այն ներառել է ՌԽՖՍՀ սահմանադրութեան մէջ<ref name="constitution.garant.ru">[http://constitution.garant.ru/history/ussr-rsfsr/1978/zakony/183094/ Закон РФ от 21 апреля 1992 г. № 2708-I «Об изменениях и дополнениях Конституции (Основного Закона) Российской Советской Федеративной Социалистической Республики»]</ref>։ 1993 թուականի դեկտեմբերի 25-ին համաժողովրդական քուեարկութեան արդիւնքում ուժի մէջ է մտնում ՌԴ սահմանադրութիւնը, որը հաստատում է Սանկտ Պետէրբուրգ անուանումը։ 1991 թուականի յունիսի 12-ին Անատոլի Սոբչակը ընտրւում է քաղաքապետ։ 1996 թուականի մարտի 13-ին գործադիր իշխանութիւնը փոխանցւում է Սանկտ Պետէրբուրգի վարչութեանը, որը ձեւաւորում է Սանկտ Պետէրբուրգի նահանգապետը։ Քաղաքապետի պաշտօնը վերացւում է։
 
Պետէրբուրգի համար կարեւոր իրադարձութիւն էր 1994 թուականի Բարի կամքի խաղերը։ 1995 թուականին մէտրոպոլիտենի «Լեսնայայ» եւ «Արիութեան հրապարակ» կայարանների միջեւ ընկած հատուածում տեղի ունեցած վթարի պատճառով դադարեցուել է գնացքների շարժը (վերականգնուեց 2004 թուականին)։ 1991–2007 թուականներին տեղադրուել են բազում յուշարձաններ, վերականգնուել Կոնստանտինովսկի պալատը, Քրիստոսի արեան յարութեան տաճարը եւ այլն։ 1991 թուականի մայիսի 25-ին՝ երկար ընդմիջումից յետոյ առաջին անգամ եկեղեցական պատարագ է կատարուել Կազանի Աստուածամօր տաճարում։ 2000 թուականին կառուցուել է Սառցէ պալատը, որտեղ նոյն թուականին անց է կացուել հոկեյի աշխարհի առաջնութիւնը։ 1998–2011 թուականներին Սանկտ Պետէրբուրգի շուրջը կառուցուել է օղակային աւտոմոբիլային ճանապարհ<ref>{{статья|автор=Тучинская И.|заглавие=КАД почти замкнулась|оригинал=|ссылка=http://kp.ru/online/news/778375/|автор издания=|издание=Комсомольская правда|тип=газета|место=|издательство=|год=2010|выпуск=|том=|номер=17.11.2010|страницы=|isbn=}}</ref>․ 2004 թուականի դեկտեմբերի 15-ին բացուել է Օբուխովի մեծ կամուրջը (յայտնի որպէս «կայմապարաններով կամուրջ»)<ref>{{cite web|url=http://www.dsto-spb.ru/showcontent.aspx?id=24|title=По итогам работы. Строительство|publisher=Дирекция по строительству транспортного обхода Санкт-Петербурга|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vAguVHT|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-10-21}}</ref>։ 2005 թուականին քաղաքի օրէնսդիր ժողովն ընդունել է Սանկտ Պետէրբուրգի նոր գլխաւոր նախագիծը, որը սահմանում էր քաղաքի յետագայ զարգացումը մինչեւ 2025 թուականը<ref>{{cite web|url=http://www.kgainfo.spb.ru/genplan/zakon/001.html|title=Закон Санкт-Петербурга "О Генеральном плане Санкт-Петербурга и границах зон охраны объектов культурного наследия на территории Санкт-Петербурга" от 21 декабря 2005 г.|publisher=Комитет по градостроительству и архитектуре Санкт-Петербурга|archiveurl=https://www.webcitation.org/69eaAT6Nm|archivedate=2012-08-04|accessdate=2012-07-17}}</ref><ref name="Хроника Санкт-Петербурга 20 век. 1981—2000">{{cite web|url=http://www.guide-spb.ru/history_15|title=Хроника Санкт-Петербурга 20 век. 1981—2000|publisher=Гид Петербурга|archiveurl=https://www.webcitation.org/6A4Cnvb6d|archivedate=2012-08-21|accessdate=2012-08-17}}</ref>։
 
1997 թուականից անց է կացւում ամէնամեայ տնտեսական գագաթնաժողովը՝ Պետէրբուրգի միջազգային տնտեսական ֆորումը, որը միջազգային կարեւոր տնտեսական եւ քաղաքական միջոցառում է․ այն ոչ պաշտօնապէս ստացել է «Ռուսական Դաւոս» անունը։ 2006 թուականից ֆորումը փոխել է ձեւաչափը՝ դառնալով ռուսական եւ արտասահմանեան խոշոր ընկերութիւնների ղեկավարների, պետութիւնների ղեկավարների եւ քաղաքական առաջնորդների, վարչապետների, փոխուարչապետների, նախարարների, նահանգապետների մասնակցութեամբ միջոցառում (2017 թուականին մասնակցում էր աւելի քան 14 000 մարդ աւելի քան 143 երկրներից)<ref>{{cite web|url=http://www.forumspb.com/smi/itogi/|title=СМИ - ИТОГИ ПМЭФ-2017|publisher=Фонд «Росконгресс»|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2017-08-30}}</ref>։ 2006 թուականի յուլիսի 15–17-ը Ստրելնայի Կոնստանտինովսկի պալատում տեղի է ունեցել «մեծ ութնեակի» գագաթնաժողովը<ref>{{cite web|url=http://telegrafua.com/archive/322/6076/|title=Большая «энергетическая игра»|publisher=Киевский ТелеграфЪ|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vArneFc|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-10-21}}</ref>։ 2011 թուականի օգօստոսի 31-ին Սանկտ Պետէրբուրգի նահանգապետ է նշանակուել Գեորգի Պոլտաւչենկոն<ref>{{cite web|url=http://www.regnum.ru/news/polit/1440701.html|title=Георгий Полтавченко вступил в должность губернатора Санкт-Петербурга|publisher=REGNUM|archiveurl=https://www.webcitation.org/69eaBUAL0|archivedate=2012-08-04|accessdate=2012-07-17}}</ref>։
 
2017 թուականին «Կրեստովսկի» մարզադաշտում անց են կացուել խմբային փուլի ֆուտբոլային հանդիպումները եւ ՖԻՖԱ-ի Կոնֆեդերացիաների գաւաթը։ 2018 թուականին ծրագրուած են ՖԻՖԱ-ի աշխարհի առաջնութեան եզրափակիչ հանդիպումները։ Քաղաքում անց են կացուելու խմբային փուլի հանդիպումները, կիսաեզրափակիչը եւ երրորդ տեղի համար հանդիպումը։
 
=== Պարգեւներ ===
 
* Հերոս քաղաքի կոչումը շնորհուել է 1945 թուականի մայիսի 1-ին Գերագոյն հրամանատար Ի․ Ստալինի № 20 հրամանով։ «Ոսկէ աստղ» մեդալը շնորհուել է 1965 թուականի մայիսի 8-ին «Հայրենիքի նկատմամբ ունեցած նշանակալի վաստակի, երկարամեայ թշնամական շրջափակման պայմաններում ֆաշիստական զաւթիչների դէմ պայքարում ցուցաբերած արիութեան եւ հերոսութեան համար եւ 1941–1945 թուականներին Հայրենական մեծ պատերազմում խորհրդային ժողովրդի տարած յաղթանակի 20-ամեակի կապակցութեամբ»<ref name="Памятные даты Петербурга май">{{cite web|url=http://mirpeterburga.ru/dats/?mo=5|title=Памятные даты Петербурга. Май|publisher=Мир Петербурга|archiveurl=https://www.webcitation.org/6C5ymLjdn|archivedate=2012-11-11|accessdate=2012-11-09}}</ref>։
* Լենինի շքանշան (յունուարի 26, 1945)՝ շրջափակման պայմաններում ֆաշիստական զաւթիչների դէմ պայքարում ցուցաբերած արիութեան եւ խիզախութեան համար<ref name="Памятные даты Петербурга январь">{{cite web|url=http://mirpeterburga.ru/dats/?mo=1|title=Памятные даты Петербурга. Январь|publisher=Мир Петербурга|archiveurl=https://www.webcitation.org/6C5z6waMB|archivedate=2012-11-11|accessdate=2012-11-09}}</ref>։
* Լենինի շքանշան (յունիսի 21, 1957)՝ Լենինգրադի 250-ամեակի կապակցութեամբ<ref name="Памятные даты Петербурга июнь">{{cite web|url=http://mirpeterburga.ru/dats/?mo=6|title=Памятные даты Петербурга. Июнь|publisher=Мир Петербурга|archiveurl=https://www.webcitation.org/6C5z89C3e|archivedate=2012-11-11|accessdate=2012-11-09}}</ref>։
* Հոկտեմբերեան յեղափոխութեան շքանշան (նոյեմբերի 4, 1967)՝ Հոկտեմբերեան մեծ սոցիալիստական յեղափոխութեան 50-ամեակի կապակցութեամբ<ref name="Памятные даты Петербурга ноябрь">{{cite web|url=http://mirpeterburga.ru/dats/?mo=11|title=Памятные даты Петербурга. Ноябрь|publisher=Мир Петербурга|archiveurl=https://www.webcitation.org/6C5z9YOlX|archivedate=2012-11-11|accessdate=2012-11-09}}</ref>։
* ՌԽՖՍՀ կարմիր դրօշի շքանշան (դեկտեմբերի 5, 1919)՝ Պետրոգրադի պրոլետարիատի հերոսութեան եւ անձնազոհութեան, Քաղաքացիական պատերազմում Պետրոգրադի պաշտպանութեան համար<ref name="Памятные даты Петербурга декабрь">{{cite web|url=http://mirpeterburga.ru/dats/?mo=12|title=Памятные даты Петербурга. Декабрь|publisher=Мир Петербурга|archiveurl=https://www.webcitation.org/6C5zBCn4E|archivedate=2012-11-11|accessdate=2012-11-09}}</ref>։
* Զբոսաշրջութեան մէջ «''World Travel Awards''» մրցանակի դափնեկիր «Եւրոպական լաւագոյն քաղաքային ուղղութիւն» անուանակարգում (2015, 2016, 2017)<ref>[https://russian.rt.com/russia/news/435265-peterburg-premiya-world-travel-awards Петербург в третий раз получил премию World Travel Awards]</ref>։
 
=== Քաղաքի անուանման պատմութիւն ===
Սանկտ Պետէրբուրգը (գէրմաներէնից՝ «Պետրոս առաքեալի քաղաք») հիմնադրումից՝ 1703 թուականի մայիսի 27-ից (16) մինչեւ 1914 թուականի օգօստոսի 31-ը (18) կոչուել է նիդերլանդական տարբերակով՝ Sankt Pieter Burch (Սան(կ)տպիտէրբուրխ)։ Սկզբնական շրջանում այսպէս է կոչուել 1703 թուականին մայիսի կէսէրին Զայաչի կղզումհիմնադրուած ամրոցը․ շուտով անուանումը տարածուել է ամբողջ քաղաքի վրայ։ Ոչ պաշտօնական դէպքերում քաղաքն անուանում էին Պետէրբուրգ, իսկ խօսակցական լեզւում՝ ուղղակի Պիտէր{{sfn|Санкт-Петербург: энциклопедия|2006|с=632}}։
 
1914 թուականի օգօստոսի 31-ին (18) Ռուսաստանի՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմ մտնելուց յետոյ, կայսր Նիկոլայ II-ը յայտարարեց քաղաքի օտարերկրեայ Սանկտ Պետէրբուրգ անունը Պետրոգրադով փոխարինելու մասին՝ որպէս աւելի հայրենասիրական եւ ինչ-որ անցանկալի ասոցիացիաներից խուսափելու համար։ Այդժամ մայրաքաղաքի անունն այլեւս չէր ասոցացւում Պետրոս առաքեալի հետ, այլ միայն այն հիմնողի՝ Պետրոս կայսէր հետ<ref>''Елена Хеллберг-Хирн.'' Печать империи. Постсоветский Петербург. Перевод с английского Д. Д. Невельской. Издательство «Европейский Дом» — 2008—414 с., илл. ISBN 978-5-8015-0232-8, С. 119</ref>։ Նոր անունն աւելի վաղ հանդիպել է ինչպէս գեղարուեստական գրականութեան մէջ (Ա․ Պուշկին), այնպէս էլ որոշ հաստատութիւնների անուանումներում (Պետրոգրադի հնածէսական թեմ)։ Այդուհանդերձ, առօրեայում նոր անուանումը դժուար էր պահպանում իր գոյութիւնը․ դեռեւս 1920-ական թուականների սկզբին խօսակցական լեզւում շատերը շարունակում էին քաղաքն անուանել Պետէրբուրգ{{sfn|Санкт-Петербург: энциклопедия|2006|с=662}}։
 
1924 թուականի յունուարի 26-ին ԽՍՀՄ Խորհուրդների II համամիութենական համագումարը բաւարարել (Գրիգորի Զինովեւի նախաձեռնութիւն) է Պետրոգրադի խորհրդիխնդրանքը եւ իր որոշմամբ վերանուանել է Պետրոգրադը Լենինգրադի՝ Վլադիմիր Լենինի՝ 1917 թուականի Հոկտեմբերեան յեղափոխութեան կազմակերպիչներից մէկի, Խորհրդային պետութեան (ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ) հիմնադրի եւ ղեկավարի պատուին, որը վախճանուել էր դրանից 5 օր առաջ{{sfn|Санкт-Петербург: энциклопедия|2006|с=449}}։
[[Պատկեր:Referendum1991_bulletin.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Referendum1991_bulletin.jpg|մինի|358x358փքս|1991 թվականի հունիսի 12-ի քաղաքին իր պատմական անունը վերադարձնելու հանրաքվեի հարցաթերթիկ։]]
1991 թուականի յունիսի 12-ին անց կացուած հարցման մասնակիցների 54,86 %-ը<ref>{{cite web|url=http://www.rosbalt.ru/piter/2011/09/06/886714.html|title=Вишневский: Не слышал, чтобы Собчак поддерживал переименование Ленинграда|publisher=Нормативная база Росбалт|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vAsGSUI|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-11-24}}</ref> կողմ են արտայայտուել քաղաքին իր պատմական անուանումը վերադարձնելուն։ ՌԽՖՍՀ գէրագոյն խորհրդի նախագահութեան 1991 թուականի սեպտեմբերի 6-ի № 1643-I հրամանով քաղաքին վերադարձուել է նրա սկզբնական անունը՝ Սանկտ Պետէրբուրգ։ Սակայն մինչեւ 1992 թուականի փետրուարը մի շարք ուսումնական հաստատութիւններ շարունակում էին կոչուել լենինգրադեան<ref>https://www.gazeta.ru/social/2016/09/05/10177931.shtml</ref>։ 1992 թուականի ապրիլի 21-ին ՌԴ ժողովրդական դէպուտատների համագումարը ՌԽՖՍՀ սահմանադրութեան 71 յօդուածի մէջ ներառեց քաղաքի նոր անուանումը<ref name="constitution.garant.ru" />։ Տվեալ լրացումն ուժի մէջ մտաւ դրա՝ «Ռուսկայայ գազետայ» թերթում հրապարակուելուց անմիջապէս յետոյ՝ 1992 թուականի մայիսի 16-ին<ref>[http://yeltsin.ru/upload/newspaper/1992/rs05_16_92_2/index.html Закон Российской Федерации от 21 апреля 1992 года № 2708-I «Об изменениях и дополнениях Конституции (Основного Закона) Российской Советской Федеративной Социалистической Республики»] // «Российская газета», 16 мая 1992 года, № 111 (447), с. 3—5.</ref>։ Սանկտ Պետէրբուրգին իր պատմական անուանումը վերադարձնելու գլխաւոր նախաձեռնողը, որը մեծ դեր խաղաց այդ գործում, քաղաքապետ Անատոլի Սոբչակն էր, որն այս գործը համարել է իր քաղաքական ամէնամեծ ձեռքբերումը (ինչը հաւերժացուել է 2006 թուականին նրա պատուին յուշարձան կանգնեցնելով)։ Նա յոյս ուներ, որ իր քաղաքը Բալթիկայում դառնալու է բանկային, առեւտրային, զբոսաշրջային եւ մշակութային կենտրոնը․ լաւատեսութեամբ էր գնահատում նոր Ռուսաստանի մայրաքաղաքը Սանկտ Պետէրբուրգ տեղափոխելու հնարաւորութիւնը<ref>''Елена Хеллберг-Хирн.'' Печать империи. Постсоветский Петербург. Перевод с английского Д. Д. Невельской. Издательство «Европейский Дом» — 2008—414 с., илл. ISBN 978-5-8015-0232-8, С. 126, 146—147</ref>։
 
1990-ական թուականներին եւ 21-րդ դարի սկզբին աւագ սերնդի որոշ մարդկանց խօսքում շարունակում է հանդիպել նախկին անուանումը՝ Լենինգրադ․ այն դէպքում, երբ աւելի երիտասարդ սերնդի խօսքում այն գրեթէ ակնթարթորէն անյետացել է{{sfn|Санкт-Петербург: энциклопедия|2006|с=632}}։ Միեւնոյն ժամանակ այդ անուանումը հանդիպում է կոմունիստական եւ խորհրդայնամէտ հայեացքների տէր երիտասարդների շրջանում, ինչպէս նաեւ յիշատակւում է մշակոյթի մէջ (օրինակ՝ «Լենինգրադ» խմբի անուան մէջ)։ Նախկին անուանումը պահպանուել է որոշ կազմակերպութիւնների անուանումներում՝ Լենինգրադի կենդանաբանական այգի, Լենէներգոյ եւ այլն։
 
Քաղաքի ոչ պաշտօնական անուանումներ՝
 
* Հիւսիսային մայրաքաղաք (Ռուսաստանի երկրորդ մայրաքաղաք)․ այսպէս են յաճախ անուանում Սանկտ Պետէրբուրգը՝ յիշելով նրա մինչյեղափոխական կարգաւիճակի մասին։
* Հակիրճ՝ СПб (ՍՊբ) տարբերակն օգտագործւում է պաշտօնական մատենագրութեան մէջ<ref>{{cite web|url=http://gsnti-norms.ru/norms/common/doc.asp?0&/norms/stands/7_12.htm|title=Библиографическая запись. Сокращение слов на русском языке общие требования и правила|publisher=Нормативная база ГСНТИ|archiveurl=https://www.webcitation.org/6OjOkUx0q|archivedate=2014-04-10|accessdate=2011-10-21}}</ref>։
* Մշակութային մայրաքաղաք
* Քաղաք Նեւայի վրայ
* Սպիտակ գիշերների քաղաք
* Պիտէր՝ Սանկտ Պետէրբուրգի կրճատ անուանումը, որը քաղաքի ամէնահին ոչ պաշտօնական անուանումներից մեկն է։
* Հիւսիսային Վենետիկ՝ պատկերաւոր համեմատութիւն Վենետիկի հետ՝ մեծ քանակութեան գէտէրի եւ ջրանցքների, ինչպէս նաեւ ճարտարապետութեան պատճառով։
* Հիւսիսային Պալմիրայ՝ բանաստեղծական համեմատութիւն Պալմիրայի՝ լեգենդար գեղեցկութիւն ունեցող քաղաքի հետ<ref>{{cite web|url=http://severnaypalmira.ucoz.ru/|title=Добро пожаловать на сайт о Санкт-Петербурге!|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vAuxtnM|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-10-21}}</ref>։
* Լենինի քաղաք՝ կիսապաշտօնական անուանում խորհրդային ժամանակներում (որը հանդիպում է մասնաւորապէս Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակուայ պաստառներին)։
* Երեք յեղափոխութիւնների օրրան (քաղաք)՝ կիսապաշտօնական անուանում, որը կապուած է 1905-1907 եւ 1917 թուականների յեղափոխական իրադարձութիւններում քաղաքի ունեցած վճռական դերակատարման հետ։
* Պետրոպոլ՝ բանաստեղծական այլաբերութիւն, Պետէրբուրգ անուան հելլէնականացուած ձեւը (հուն․՝ Πετρούπολης)։ Առաջին անգամ կիրառել է Միխայիլ Լոմոնոսովը<ref>{{cite web|url=http://az.lib.ru/l/lomonosow_m_w/text_0080.shtml|title=ОДА на прибытие Ея Величества великия Государыни Императрицы Елисаветы Петровны из Москвы в Санктпетербург 1742 года по коронации|publisher=Lib.ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vAxT5xG|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-10-21}}</ref>։
* Նեւոգրադ՝ քաղաքի անուանումը հնածէսների շրջանում՝ 18-րդ դարում Սանկտ Պետէրբուրգում հնադաւանների բնակութիւն հաստատելուց ի վեր։ Այժմ որոշ պարբերականներում հրատարակութեան վայրը նշւում է ոչ թէ Սանկտ Պետէրբուրգ, այլ Նեւոգրադ (Извещение Российского Совета Древлеправославной Поморской Церкви. — Невоград, 1991)։ Տեղի պոմօրեան հնածէսական համայնքը եւս կրում է ոչ պաշտօնական Նեւսկայայ անունը<ref>{{cite web|url=http://pomorian.narod.ru/module2_1.htm|title=История Невской общины|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vAyLZrC|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-10-21}}</ref>։
* Պատուհան դէպի Եւրոպայ՝ այս մակդիրը տարածուել է այն բանից յետոյ, երբ այն կիրառել է Ալեքսանդր Պուշկինը «Պղնձէ հեծեալը» պօէմի նախերգանքում (1833)։ Ինքը Պուշկինը, սակայն, այդ կերպարը փոխառել է իտալացի փիլիսոփայ եւ քննադատ Ֆրանչեսկոյ Ալգարօտտիից<ref>См. «Lettere sulla Russia» Франческо Альгаротти (1759)</ref>։
* Քրեական մայրաքաղաք՝ անուանում, որը շրջանառութեան մէջ է մտել «Հանցաւոր Պետէրբուրգը» հեռուստասէրիալի ցուցադրուելուց յետոյ։
 
== Ֆիզիկա-աշխարհագրական բնութագիր ==
 
=== Աշխարհագրական դիրք ===
Սանկտ Պետէրբուրգը տեղակայուած է Ռուսաստանի Դաշնութեան հիւսիս-արեւմուտքում՝ Մերձնեւեան դաշտավայրի սահմանին։ Կենտրոնի կոորդինատներն են՝ 59°57′ հս․ լ.30°19′ աւ. ե.։ Զբաղեցնելով Նեւայ գէտի գէտաբերանին հարող Ֆիննական ծոցի Նեւայի ծովախորշի ափը՝ քաղաքը 90 կմ ձգուած է հիւսիս-արեւմուտքից դէպի հարաւ-արեւելք։ Քաղաքի բարձրութիւնը ծովի մակերեւույթից ըստ շրջանների՝ կենտրոն՝ 1-5 մ, հիւսիս՝ 5-30 մ, հարաւ եւ հարաւ-արեւմուտք՝ 5-22 մ։ Քաղաքի սահմանագծում ամէնաբարձր վայրը Կրասնոյէ Սելոյ քաղաքում գտնուող Դուդերգոֆի բարձունքներն են՝ 176 մէտրով<ref name="География Ленинграда">{{книга|автор=Даринский А. В.|часть=|заглавие=География Ленинграда|ссылка=|ответственный=|издание=|место=Л.|издательство=Лениздат|год=1982|страницы=6–18}}</ref>։ Քաղաքի տարածքում է գտնւում բարձրութիւնների եւ խորութիւնների հաշուարկման համակարգի զրոյական նիշը, որը մի քանի պետութիւնների հարթաչափական ցանցերի համար ծառայում է որպէս ելման կէտ<ref>{{cite web|url=http://www.kronstadt.ru/history_futshtock.htm|title=Кронштадтский футшток|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CPj9djrg|archivedate=2012-11-24|accessdate=2012-11-20}}</ref>։
 
Սանկտ Պետէրբուրգը գտնւում է Մոսկուայի ժամային գոտում՝ UTC +3:00։
 
=== Ջրագրութիւն ===
Սանկտ Պետէրբուրգի տարածքում բոլոր ջրահոսքերի ընդհանուր երկարութիւնը 282 կմ է, իսկ դրանց ջրային մակերեսը կազմում է քաղաքի ամբողջ մակերեսի մօտ 7%-ը։ Քաղաքը ստեղծուելուց ի վեր ջրագրային ցանցն էական փոփոխութիւններ է կրել։ Քանի որ քաղաքը կառուցւում էր ցածր ճահճային վայրում, ապա պահանջուեց ջրանցքների եւ լճակների չորացում։ Ընդ որում, դրա արդիւնքում դուրս հանուած հողն օգտագործւում էր մակերեւույթը բարձրացնելու համար։ 19-րդ դարի կէսէրին Նեւայ գէտի ճիւղաբերանը կազմուած էր 48 գէտից եւ ջրանցքներից, որոնք կազմում էին 101 կղզի։ Ժամանակի ընթացքում (քաղաքի կառուցմանը զուգընթաց) շատ ջրաւազաններ կորցրին իրենց նախնական նշանակութիւնը, աղտոտուեցին եւ սորուն նիւթով լցուեցին։ 20-րդ դարում ջրանցքների, վտակների եւ գէտաբազուկների լցման արդիւնքում կղզիների թիւը կրճատուեց 42-ի։
 
Քաղաքի հիմնական ջրային մայրուղին՝ Նեւայ գէտն է, որը լցւում է Ֆիննական ծոցի Նեւայի ծովախորշ։ Առաւել նշանակալի են ճիւղաբերանի գէտաբազուկներ Մեծ եւ Փոքր Նեւան, Մեծ, Միջին եւ Փոքր Նեւկան, Ֆոնտանկան, Մոյկան, Եկատէրինգոֆկան, Կրեստովկան, Կարպովկան, Ժդանովկան, Սմոլենկան, Պրեաժկան, Կրոնուերի նեղուցը, Մորսկոյ ջրանցքը, Օբուոդնի ջրանցքը, Գրիբոյեդովի ջրանցքը, Կրիւկովի ջրանցքը։ Քաղաքի սահմանագծում Նեւայի հիմնական վտակներն են ձախից՝ Իժորայ, Սլաւեանկայ, Մուրզինկայ, աջից՝ Օխտայ, Չեօռնայայ Ռեչկայ։ Ճիւղաբերանի խոշոր կղզիներն են՝ Վասիլեւսկի, Պետրոգրադի, Կրեստովսկի, Դեկաբրիստների, Ֆիննական ծոցի խոշոր կղզին՝ Կոտլինը<ref name="Атлас Ленинграда, стр 59">{{книга|заглавие=Ленинград: Историко-географический атлас|место=М.|издательство=Главное управление геодезии и картографии при Совете министров СССР|год=1981|страницы=59}}</ref>։ ջրային օբյեկտների վրայ մօտ 800 կամուրջ է կառուցուել (չհաշուած՝ արդիւնաբերական ձեռնարկութիւնների տարածքներում գտնուող կամուրջները), այդ թւում՝ 218 հետիոտնային եւ 22 բացովի կամուրջ։ Սրանցից որոշները գտնւում են այնպիսի վայրերում, որոնք ժամանակին եղել են Սանկտ Պետէրբուրգի արովարձանները՝ Կրոնշտադտումկայ 5 կամուրջ, Պուշկինում՝ 54, Պետէրգոֆում՝ 51, Պաւլովսկում՝ 16, Լոմոնոսւում՝ 7։ Ամէնաերկար կամուրջը Օբուխովի մեծ կամուրջն է, որը գտնւում է Նեւայ գէտի վրայ (կամրջի ընդհանուր երկարութիւնը 2824 մ է), ամէնալայն կամուրջը Սինի կամուրջն է՝ Մոյկայ գէտի վրայ (99,5 մ)։
 
Քաղաքի տարածքի զգալի մասը (Նեւայ ճիւղաբերանի կղզիները, Ֆիննական ծոցի եւ Բալթեան երկաթուղու միջեւ ընկած հատուածը, մինչեւ Ֆոնտանկայ գէտն ընկած ձախ ափը եւ այլն) տեղակայուած է ծովի մակերեւույթից 1.2-3 մէտրը չգէրազանցող բարձունքների վրայ։ Այդ շրջանները ջրհեղեղների վտանգի տակ են գտնւում, որը հիմնականում կապուած է Ֆիննական ծոցի արեւելեան հատուածում քամու առաջացրած ալեկոծութեան հետ։ Աղետալի ջրհեղեղներ են տեղի ունեցել 1824 թուականի նոյեմբերի 19-ին (նոյեմբերի 7, մակարդակը ընդունուածից բարձր էր 4.21 մէտրով) եւ 1924 թուականի սեպտեմբերի 23-ին (3.69 մ)։ Այդ ջրհեղեղի ժամանակ ջրի տակ է անցել քաղաքի մօտ 70 կմ²-ը։ Պետէրբուրգի երեք հարիւր տարիների պատմութեան ընթացքում, ըստ տարբեր աղբիւրների, գրանցուել է մօտ 300 ջրհեղեղ։ Վերջին վտանգաւոր ջրհեղեղը (ջուրը բարձրացել է մինչեւ 187 սմ՝ Կրոնշտադտի խորքաչափից) տեղի է ունեցել 2010 թուականի նոյեմբերի 16-ին, իսկ աւելի վտանգաւոր մէկ այլ ջրհեղեղ (220 սմ)՝ 2007 թուականի յունուարի 10-ին<ref>{{cite web|url=http://www.nevariver.ru/flood_list.php|title=Климат, погода в Санкт-Петербурге|date=|publisher=Всё о реке Неве: мосты, притоки, наводнения...|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vANNJv0|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-10-26|author=}}</ref>։ 2011 թուականի օգօստոսին Ֆիննական ծոցի Նեւայի ծովախորշում գործարկուեց ջրհեղեղներից Սանկտ Պետէրբուրգը պաշտպանող շինութիւնների համալիրը (այսպէս կոչուած «ամբարտակ»)։ Առաջին անգամ այն ամբողջովին գործարկուեց 2011 թուականի դեկտեմբերի 28-ի ջրհեղեղի ժամանակ։ Եթէ ամբարտակը չփակեին, ապա, ըստ սոցիալիստների նախագուշակմամբ, Նեւայի ջուրն այդ անգամ կբարձրանար մինչեւ 281 սմ (ջրհեղեղն իր մեծութեամբ կընդգրկուեր 5 խոշոր ջրհեղեղների մէջ), եւ ջրի տակ կարող էր անցնել քաղաքի մէկ հինգէրորդ մասը։ Այսպիսով, կանխարգելուեց այն վնասը, որը ջրհեղեղի դէպքում կարող էր կազմել մօտ 25 մլրդ ռուբլի<ref>{{cite web|url=http://www.nvspb.ru/tops/potop-otmenyaetsya-47223|title=Потоп отменяется. Комплекс защитных сооружений спас Петербург от наводнения, которое могло войти в пятёрку самых сильных и разрушительных|date=|publisher=Невское время. 29.12.2011|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vAOSxoT|archivedate=2012-01-24|accessdate=2012-01-11|author=}}</ref>։
 
=== Կլիմա ===
Պետէրբուրգի կլիման չափաւոր է, անցումային՝ չափաւոր ցամաքայինից չափաւոր ծովայինի։ Կլիմայի այսպիսի տեսակը բացատրւում է քաղաքի աշխարհագրական դիրքով եւ Լենինգրադի մարզին բնորոշ մթնոլորտային շրջանառութեամբ։ Սա պայմանաւորուած է երկիր եւ մթնոլորտ եկող համեմատաբար ոչ մեծ քանակութեան արեւային ջերմութեամբ<sup>[64]</sup>։ Ըստ Կեօպպենի կլիմաների դասակարգման<ref>{{cite web|url=http://climateandlife.ru/wp-content/uploads/2014/10/Лекция-7_Классификации-климат.pdf|title=Классификация климата. Климаты Земли|work=Климат и жизнь, Climate and life, Лекции и вспомогательные материалы для студентов географических факультетов СПбГУ и ЛХФ ГЛТУ|accessdate=2016-02-26|lang=ru}}</ref>՝ քաղաքը դասւում է խոնաւ ցամաքային կլիմայական տիպին։ Բալթիկ ծովի ցիկլոնների ազդեցութեան պատճառով ամառը կարճ է, տաք ու խոնաւ, իսկ ձմեռը՝ երկար, ցուրտ ու խոնաւ։ Սանկտ Պետէրբուրգի կլիման նման է Հելսինկիի կլիմային, թէեւ արեւելեան դիրքի շնորհիւ այստեղ ձմռանն աւելի ցուրտ է, իսկ ամռանը՝ աւելի տաք։
 
Արեւի ճառագայթման ընդհանուր հոսքը 1.5 անգամ աւելի քիչ է, քան Ուկրաինայի հարաւում եւ երկու անգամ քիչ, քան Միջին Ասիայում։ Մեկ տարուայ ընթացքում քաղաքում միջինում լինում է 62 արեւոտ օր։ Այդ պատճառով տարուայ մեծ մասն ամպամած եղանակ է եւ ցրուած լուսաւորութեամբ օրեր<ref name="География Ленинграда2">{{книга|автор=Даринский А. В.|часть=|заглавие=География Ленинграда|ссылка=|ответственный=|издание=|место=Л.|издательство=Лениздат|год=1982|страницы=21—29}}</ref>։ Սանկտ Պետէրբուրգում օրուայ տեւողութիւնը փոխւում է դեկտեմբերի 22-ին 5 ժամ 51 րոպէից մինչեւ յունիսի 22-ը 18 ժամ, 50 րոպէ։ Քաղաքում դիտւում են այսպէս կոչուած սպիտակ գիշերներ (համարւում է, որ դրանք սկսւում են մայիսի 25-26-ից եւ վերջանում յուլիսի 16-17-ին), երբ արեւն իջնում է հորիզոնի վրայ 9°-ից ոչ աւել եւ գիշերային աղջամուղջը գրեթէ միախառնւում է առաւօտեանի հետ։ Ընդհանուր առմամբ, սպիտակ գիշերները տեւում են 50 օր<ref>{{cite web|url=http://www.petrohol.ru/climat.html|title=Климат, погода в Санкт-Петербурге|date=|publisher=petrohol.ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/616Cty3Hw|archivedate=2011-08-21|accessdate=2010-09-17|author=|lang=}}</ref>։ Պարզ եղանակին հորիզոնական մակերեւույթին արեւի ուղիղ ճառագայթման տարեկան լայնոյթը 25 ՄՋ/մ²-ից (դեկտեմբեր) մինչեւ 686 ՄՋ/մ² (յունիս) է։ Ամպամածութիւնը նուազեցնում է տարեկան արեւային ընդհանուր ճառագայթումը միջինում 21%-ով, իսկ ուղիղ արեւային ճառագայթումը՝ 60%-ով։ Միջին տարեկան ընդհանուր ճառագայթումը կազմում է 3156 ՄՋ/մ²{{sfn|Санкт-Петербург: энциклопедия|2006|с=371—372}}։
 
Քաղաքին բնորոշ է օդային զանգուածների յաճախակի փոփոխումը, որը հիմնականում պայմանաւորուած է ցիկլոնային ներգործութեամբ։ Ամռանը գէրակշռում են արեւմտեան եւ հիւսիս-արեւմտեան, ձմռանը՝ արեւմտեան եւ հարաւ-արեւմտեան քամիները<ref name="География Ленинграда2" />։ Պետէրբուրգի օդերեւութաբանական կայանները տվեալներ ունէն 1722 թուականից։ Սանկտ Պետէրբուրգում գրանցուած ամէնաբարձր ջերմաստիճանը +37,1 °C է<ref>{{cite web|url=http://www.pogoda.ru.net/monitor.php?id=26063&month=8&year=2010|title=Погода в Санкт-Петербурге в августе 2010|date=|publisher=pogoda.ru.net|archiveurl=https://www.webcitation.org/616CzuBsy|archivedate=2011-08-21|accessdate=2010-09-17|author=|lang=}}</ref>, իսկ ամենացածը՝ -35,9&nbsp;°C<ref name="Книга рекордов Петербурга">Книга рекордов Петербурга. Всё самое-самое в истории и жизни города. Редактор-составитель Дмитрий Шерих. — СПб.: Иванов и Лещинский, 1995. С.8—9.</ref>։
 
{{Եղանակի Աղյուսակ|location=Սանկտ Պետերբուրգ (1981-2010)|metric first=Yes|single line=Yes|Jan record high C=8.7|Feb record high C=10.2|Mar record high C=14.9|Apr record high C=25.3|May record high C=32.0|Jun record high C=34.6|Jul record high C=35.3|Aug record high C=37.1|Sep record high C=30.4|Oct record high C=21.0|Nov record high C=12.3|Dec record high C=10.9|year record high C=37.1|Jan high C=-3.0|Feb high C=-3.0|Mar high C=2.0|Apr high C=9.3|May high C=16.0|Jun high C=20.0|Jul high C=23.0|Aug high C=20.8|Sep high C=15.0|Oct high C=8.6|Nov high C=2.0|Dec high C=-1.5|year high C=9.1|Jan mean C=-5.5|Feb mean C=-5.8|Mar mean C=-1.3|Apr mean C=5.1|May mean C=11.3|Jun mean C=15.7|Jul mean C=18.8|Aug mean C=16.9|Sep mean C=11.6|Oct mean C=6.2|Nov mean C=0.1|Dec mean C=-3.7|year mean C=5.8|Jan low C=-8.0|Feb low C=-8.5|Mar low C=-4.2|Apr low C=1.5|May low C=7.0|Jun low C=11.7|Jul low C=15.0|Aug low C=13.4|Sep low C=8.8|Oct low C=4.0|Nov low C=-1.8|Dec low C=-6.1|year low C=2.7|Jan record low C=-35.9|Feb record low C=-35.2|Mar record low C=-29.9|Apr record low C=-21.8|May record low C=-6.6|Jun record low C=0.1|Jul record low C=4.9|Aug record low C=1.3|Sep record low C=-3.1|Oct record low C=-12.9|Nov record low C=-22.2|Dec record low C=-34.4|year record low C=-35.9|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=44|Feb precipitation mm=33|Mar precipitation mm=37|Apr precipitation mm=31|May precipitation mm=46|Jun precipitation mm=71|Jul precipitation mm=79|Aug precipitation mm=83|Sep precipitation mm=64|Oct precipitation mm=68|Nov precipitation mm=55|Dec precipitation mm=51|year precipitation mm=661|Jan rain days=9|Feb rain days=7|Mar rain days=10|Apr rain days=13|May rain days=16|Jun rain days=18|Jul rain days=17|Aug rain days=17|Sep rain days=20|Oct rain days=20|Nov rain days=16|Dec rain days=10|year rain days=173|Jan snow days=17|Feb snow days=17|Mar snow days=10|Apr snow days=3|May snow days=0|Jun snow days=0|Jul snow days=0|Aug snow days=0|Sep snow days=0|Oct snow days=2|Nov snow days=9|Dec snow days=17|year snow days=|Jan humidity=86|Feb humidity=84|Mar humidity=79|Apr humidity=69|May humidity=65|Jun humidity=69|Jul humidity=71|Aug humidity=76|Sep humidity=80|Oct humidity=83|Nov humidity=86|Dec humidity=87|year humidity=78|Jan sun=21.7|Feb sun=53.7|Mar sun=124.0|Apr sun=180.0|May sun=260.4|Jun sun=276.0|Jul sun=266.6|Aug sun=213.9|Sep sun=129.0|Oct sun=71.3|Nov sun=24.0|Dec sun=12.4|year sun=1633.0|source 1=Pogoda.ru.net<ref name="pogoda">{{cite web
| url = http://www.pogoda.ru.net/climate/26063.htm
| title = Pogoda.ru.net
| accessdate = March 29, 2013
| publisher = Weather and Climate (Погода и климат)
| language = Russian}}</ref>|source 2=HKO (sunshine hours)<ref name = HKO>{{cite web
| url = http://www.hko.gov.hk/wxinfo/climat/world/eng/europe/russia/st_petersburg_e.htm
| title = Climatological Information for St.Petersburg, Russia
| publisher = Hong Kong Observatory
| accessdate = March 29, 2013}}</ref>|date=August 2010}}
 
=== Բուսականութիւն ===
Սանկտ Պետէրբուրգի եւ արովարձանների անտառները ջրային մակերեւույթի հետ զբաղեցնում են քաղաքային տարածքի մօտ 40%-ը (2002 թուականի տվեալներով)։ 2000 թուականին քաղաքի մէկ բնակչին բաժին էր ընկնում մօտ 65 մ² անտառ։ Կանաչ ծառատունկների ընդհանուր մակերեսը գէրազանցում է 31 000 հա-ը, որոնց թւում են՝ 68 զբոսայգի, 166 այգի, 730 հրապարակ, 232 ծառուղի, 750 կանաչապատ փողոց{{sfn|Санкт-Петербург: энциклопедия|2006|с=296—297}}։ Քաղաքի զբոսայգիները տեղակայուած են տարբեր լանդշաֆտային պայմաններում՝ Ֆիննական ծոցի ափի ստորին եւ վերին հատուածներում (Ստրելնայի, Պետէրգոֆի եւ Լոմոնոսովի զբոսայգիները), մօրենային հարթավայրում (Պուշկին քաղաքի զբոսայգիները), կամային բլուրներին (Շուվալովի զբոսայգի, Ռոսինովի պուրակ)։ Մի շարք զբոսայգիների հիմքն են կազմում բնական անտառները, որոնք մինչ այժմ պահպանել են իրենց ծառակազմը (Սոսնովկայ, Ուդալնի զբոսայգի)։ Շատ զբոսայգիներ, որոնք ստեղծուել են հետպատերազմեան տարիներին, բաժանուել են տարածքների, որտեղ բնափայտի բուսականութիւնը փաստացի բացակայում էր (Մոսկովեան յաղթանակի զբոսայգի, Ծովամերձ յաղթանակի այգի)){{sfn|Санкт-Петербург: энциклопедия|2006|с=643}}։ Քաղաքի ծայրամասէրում պահպանուել են հարաւային տայգայի ենթագոտուց մնացած անտառային զանգուածներ՝ Յունտոլովի արգելոցը, Ռժեւսկի անտառապուրակը, Օխտայ գէտի երկայնքով անտառային կղզեակները, Տալլինի մայրուղին, Նեւայ գէտի եւ Մոսկուայ գնացող երկաթուղու միջեւ հատուածը<ref name="autogenerated1">{{книга|автор=Даринский А. В.|часть=|заглавие=География Ленинграда|ссылка=|ответственный=|издание=|место=Л.|издательство=Лениздат|год=1982|страницы=46—47}}</ref>։<center><gallery widths="200px" heights="210px">
Պատկեր:Catherine park in Tsarskoe Selo 02.jpg|[[Եկատերինինսկի զբոսայգի (Ցարսկոյե Սելո)|Եկատերինինսկի զբոսայգի]]ն [[Պուշկին (քաղաք)|Պուշկին]] քաղաքում
Պատկեր:Sunset over Neva river.jpg|Մայրամուտ սառցապատ Նևայի վրա
Պատկեր:Bolshoy Obukhovsky Bridge SPB (img1).jpg|[[Օբուխովի մեծ կամուրջ]]ը Նևայի վրա
Պատկեր:Park Pobedy SPB 2.jpg|[[Մոսկովյան հաղթանակի զբոսայգի (Սանկտ Պետերբուրգ)|Մոսկովյան հաղթանակի զբոսայգի]]
</gallery></center>Քաղաքում կայ բնութեան յատուկ պահպանուող 7 տարածք՝ 3 պետական արգելոց (Յունտոլովի, Գլադիշեւի, Նեւայի ծովախորշի հիւսիսային ափ) եւ 4 բնութեան յուշարձան (Դուդերգոֆի բարձունքներ, Կոմարովի ափ, Ստրելնայի ափ, Սերգիեւկայ զբոսայգի)։ Սանկտ Պետէրբուրգի զարգացման գլխաւոր նախագծով ծրագրւում է ստեղծել եւս 3 արգելոց եւ 2 բնութեան յուշարձան<ref name="Доклад об экологии в СПб">{{статья|автор=Под редакцией Д. А. Голубева, Н. Д. Сорокина.|заглавие=Доклад об экологической ситуации в Санкт-Петербурге|издательство=ООО «Сезам-принт»|год=2011|ссылка=http://gov.spb.ru/static/writable/ckeditor/uploads/2012/04/06/Doklad-ob-ekol-situacii-v-Spb1329391372[1]_.pdf|издание=Официальный портал администрации СПб|место=СПб}}</ref>։
 
=== Էկոլոգիական խնդիրներ ===
Ռուսաստանի Դաշնութեան Բնական ռեսուրսների եւ էկոլոգիայի նախարարութեան տվեալներով 2011 թուականի դրութեամբ Ռուսաստանի խոշոր քաղաքների էկոլոգիական վարկանիշային սանդղակում Սանկտ Պետէրբուրգը զբաղեցնում էր երկրորդ տեղը<ref name="МПРиЭ РФ">{{cite web|url=http://www.mnr.gov.ru/news/detail.php?ID=130961&sphrase_id=309653|title=Экологический рейтинг городов Российской Федерации|publisher=официальный сайт Министерства природных ресурсов и экологии Российской Федерации|archiveurl=https://www.webcitation.org/6HEH5c6GF|archivedate=2013-06-08|accessdate=2013-06-07}}</ref>։ Քաղաքում գործում է մթնոլորտային օդը մոնիթորինգ անող 21 ինքնաշարժ կայան։ 2009 թուականին օդի արտանետումները կազմեցին 625.3 հազ․ տօննայ։ Վնասակար նիւթերի արտանետումները բնակչութեան մէկ շնչի հաշուարկով կազմում է տարեկան 135.9 կգ, 1 կմ²-ին՝ 434,5 տօննայ։ Բոլոր արտանետումների 91.9%-ը տրանսպորտի արտանետումներն են։ 2009 թուականին, նախորդ տարուայ հետ համեմատած, տրանսպորտի արտանետումների քանակն աւելացել է 1%-ով, իսկ ստացիոնար աղբիւրների արտանետումները՝ 9.8%-ով<ref name="Доклад об экологии в СПб" />։
 
Նեւայ գէտի, Նեւայի ծովախորշի եւ Ֆիննական ծոցի էկոլոգիական վիճակը գնահատւում է ոչ բաւարար։ Սանկտ Պետէրբուրգի սահմաններում Նեւան աղտոտուած է արդիւնաբերական թափոններով, գէտ են լցւում հարիւրաւոր արդիւնաբերական ընկերութիւնների թափոններ<ref name="Гринпис">{{cite web|url=http://www.greenpeace.org/russia/ru/campaigns/water-pollution/saveneva/|title=Чистая Нева|publisher=Гринпис|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BOkOfocY|archivedate=2012-10-14|accessdate=2012-08-23}}</ref>։ Նեւայով սովորաբար փոխադրում են նաւթամթերք։ Յուրաքանչիւր տարի գէտ է լցւում աւելի քան 80 հազ․ տօննայ աղտոտիչ նիւթ։ Ամէն տարի Պետէրբուրգի բնօգտագործման կոմիտէն միջինում գրանցում է նաւթամթերքի լցման աւելի քան 40 դէպք<ref name="Гринпис 2">{{cite web|url=http://www.greenpeace.org/russia/ru/campaigns/water-pollution/saveneva/condition/|title=Состояние Невы|publisher=Гринпис|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BOkNntRW|archivedate=2012-10-14|accessdate=2012-08-23}}</ref>։ 2009 թուականին քաղաքի բնակարանային տնտեսութեան մէջ առաջացաւ 8 մլն մ³ պինդ կէնցաղային թափոն։ Քաղաքի արդիւնաբերութիւնն արտադրական տարատեսակ թափոնների աղբիւր է հանդիսանում, որոնց զգալի մասը լուրջ վտանգ է ներկայացնում շրջակայ միջավայրի համար։ I–III կարգի թափոնները տարւում են «Կրասնի Բոր» հրաձգարան (Լենինգրադի մարզի Տոսնենսկի շրջան, քաղաքից 30 կմ դէպի հարաւ)՝ թունաւոր թափոնների, քիմիական, բժշկական, արդիւնաբերական ընկերութիւնների արտադրանքում օգտագործելու համար<ref name="Доклад об экологии в СПб" />։
 
Ջրհեղեղներից Սանկտ Պետէրբուրգը պաշտպանող շինութիւնների համալիրի կառուցմամբ՝ Նեւայի ծովախորշի ջրափոխանակումը՝ Ֆիննական ծոցի արեւելեան հատուածից, նուազեց 10-20 %-ով։ Անհանգստութեան առիթ է Ֆիննական ծոցի՝ քաղաքի եւ ամբարտակի միջեւ ընկած փոքր ջրային տարածքների արդէն սկսուած աստիճանական ճահճացումը եւ դրա հետ կապուած բոյսէրի մնացորդների փտումը, որը ժամանակի ընթացքում կարող է հանգեցնել ջրամբարի լրացուցիչ էվտրոֆիկացիային եւ ջրատարածութիւնից Նեւայի ծովախորշի ընդարձակ հատուածների հեռացմանը<ref name="Базы данных по экологии Финского залива и их структура">{{cite web|url=http://www.evol.nw.ru/lew/base1/ftp-ser/base.doc|title=Базы данных по экологии Финского залива и их структура|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vARkej2|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-10-21}}</ref>։
 
== Վարչատարածքային բաժանում ==
{|
| colspan="2" |Սանկտ Պետերբուրգը կը բաժանուի 18 շրջանների՝
| rowspan="3" |[[Պատկեր:Spb_all_districts_2005_abc_rus.svg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Spb_all_districts_2005_abc_rus.svg|աջից|մինի|250x250փքս|Սանկտ Պետերբուրգի վարչատարածքային բաժանումը]]
|-
|
# Ադմիրալտեյսկի
# Վասիլիի կղզու
# Վիբորգի
# Կալինինի
# Կիրովի
# Կոլպինոյի
# Կրասնոգվարդեյսկի
# Կրասնոսելսկի
# Կրոնշտադտ
|
# Կուրորտնի
# Մոսկվայի
# Նևայի
# Պետրոգրադի
# Պետրոդվորեցի
# Պրիմորսկի
# Պուշկինի
# Ֆրունզեի
# Կենտրոնական
|-
| colspan="2" |Շրջանների սահմաններին տեղակայուած են 111 ներքաղաքային համայնքային կազմաւորումներ՝ 81 համայնքային շրջան (որոշներն ունէն անուններ, որոշներն ուղղակի թուագրուած են), 9 քաղաք (Զելենոգորսկ, Կոլպինոյ, Կրասնոյէ Սելոյ, Կրոնշտադտ, Լոմոնոսով, Պաւլովսկ, Պետէրգոֆ, Պուշկին, Սեստրորեցկ) եւ 21 գիւղ<ref>{{cite web|url=http://www.gov.spb.ru/law?d&nd=8414528&prevDoc=8442196=Закон Санкт-Петербурга «О территориальном устройстве Санкт-Петербурга» (с изменениями на 13 июля 2011 года)|title=О территориальном устройстве Санкт-Петербурга|date=|publisher=gov.spb.ru|accessdate=2011-08-12|author=|lang=}}</ref>։
|}
 
=== Իշխանութեան մարմիններ ===
[[Պատկեր:Смольный.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D0%A1%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9.jpg|աջից|մինի|250x250փքս|Սմոլնի՝ քաղաքի կառավարութեան շէնքը]]
[[Պատկեր:Mariinsky_Palace_Saint_Petersburg.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mariinsky_Palace_Saint_Petersburg.jpg|աջից|մինի|250x250փքս|Մարինոյի պալատ՝ օրէնսդիր ժողովի նստավայրը]]
Քաղաքի պետական իշխանութիւնն իրականացւում է 1998 թուականի յունուարի 14-ին Օրենսդիր ժողովի կողմից ընդունուած կանոնադրութեամբ։ Քաղաքի բարձրաստիճան պաշտօնեան նահանգապետն է, որին ընտրում են ՌԴ այն քաղաքացիները, որոնք բնակւում են Սանկտ Պետէրբուրգի տարածքում եւ ունէն դաշնային օրէնքով սահմանուած ընտրական իրաւունք։ Նահանգապետն ընտրւում է գաղտնի քուեարկութեամբ 5 տարի ժամկէտով<ref name="О выборах губернатора Санкт-Петербурга">{{cite web|url=http://gov.spb.ru/law?d&nd=537920153&nh=0|title=О выборах высшего должностного лица Санкт-Петербурга - Губернатора Санкт-Петербурга (с изменениями на 22 марта 2013 года)|publisher=Официальный портал администрации СПб|archiveurl=https://www.webcitation.org/6GvkHUVvi|archivedate=2013-05-27|accessdate=2013-05-27}}</ref>։ 2011 թուականի օգօստոսից քաղաքի նահանգապետն է Գեորգի Պոլտաւչենկոն «Միասնական Ռուսաստան» կուսակցութիւնից, որն այդ պաշտօնին է նշանակուել Օրենսդիր ժողովի կողմից՝ ՌԴ նախագահի առաջարկով՝ այդ պահին գործող օրէնսդրութեան համաձայն։ Քաղաքի գործադիր իշխանութիւնն իրականացնում է նահանգապետի կողմի ղեկավարուող կառաւարութիւնը եւ Սանկտ Պետէրբուրգի պետական իշխանութեան այլ գործադիր մարմիններ, որոնք կազմում են քաղաքի պետական իշխանութեան գործադիր մարմինների համակարգը՝ Սանկտ Պետէրբուրգի վարչութիւնը։ Քաղաքի կառաւարութիւնը նստում է Սմոլնի ինստիտուտի շէնքում։
 
Քաղաքի օրէնսդիր իշխանութիւնն իրականացնում է Օրենսդիր ժողովը, որը բաղկացած է 50 պատգամաւորներից, որոնց ընտրում է քաղաքի բնակչութիւնը՝ 5 տարի ժամկէտով։ 2016 թուականի սեպտեմբերին ձեւաւորուել է վեցերորդ գումարման Օրենսդիր ժողովը, որին մասնակցում է 6 կուսակցութիւն՝ Միասնական Ռուսաստան (36 տեղ), Արդար Ռուսաստան (3), ՌԴ կոմունիստական կուսակցութիւն (3), Ռուսաստանի Լիբերալ-դէմոկրատական կուսակցութիւն (3), Աճի կուսակցութիւն (3), Խնձոր կուսակցութիւն (2)<ref name="Выборы депутатов Законодательного Собрания Санкт-Петербурга шестого созыва">{{cite web|url=http://www.st-petersburg.vybory.izbirkom.ru/region/st-petersburg?action=show&vrn=2782000678445&region=78&prver=0&pronetvd=0|title=Выборы депутатов Законодательного Собрания Санкт-Петербурга шестого созыва|publisher=Санкт-Петербургская избирательная комиссия|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2017-07-25}}</ref>։ Օրենսդիր ժողովի նախագահն է Վեաչեսլաւ Մակարովը (2011 թուականի դեկտեմբերից)։ Օրենսդիր ժողովի նստավայրը Մարինոյի պալատն է։ Քաղաքի բիւջէն, արտաբիւջետային ֆոնդերի ծախսէրը կազմակերպելու, վերահսկելու համար ստեղծուել է Սանկտ Պետէրբուրգի Վերահսկողայ-հաշուարկային պալատը։ Դատական իշխանութիւնն իրականացնում են Սանկտ Պետէրբուրգի կանոնադրական դատարանը եւ խաղարար դատաւորները<ref name="Устав Санкт-Петербурга">{{cite web|url=http://www.gov.spb.ru/law?d&nd=8308279&prevDoc=8308279&spack=000listid%3D010000000100%26listpos%3D0%26lsz%3D1%26nd%3D9111570%26nh%3D0%26|title=Устав Санкт-Петербурга (с изменениями на 13 июля 2011 года)|publisher=Официальный портал администрации СПб|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vASHlqt|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-10-21}}</ref>։
 
Քաղաքում գործում են նաեւ համայնքային կազմաւորումների պատգամաւորների խորհուրդներ, որոնց ընտրութիւնները տեղի են ունեցել 2014 թուականին։
 
=== Քաղաքային բյուջե ===
Սանկտ Պետէրբուրգի բիւջեի մուտքերի հիմնական մասը կազմում են՝ կազմակերպութիւնների շահոյթից եկած հարկը (26 %), ֆիզիկական անձանց շահոյթի հարկը (45.7 %), ակցիզներ (4.4 %), կազմակերպութիւնների սեփականութեան հարկը (6.9 %), պետական եւ համայնքային սեփականութեան տակ գտնուող գոյքի օգտագործման հարկը (3,6 %)։ Հիմնական ծախսէր՝ ազգային տնտեսութիւն (24,61 %), կրթութիւն (24,07 %), առողջապահութիւն (16,34 %), սոցիալական քաղաքականութիւն (12,48 %), բնակարանային տնտեսութիւն (10,21 %), համապետական հարցեր (4,86 %), մշակոյթ եւ կինեմատոգրաֆիայ (3,80 %), սպորտ (1,37 %)։ Սանկտ Պետէրբուրգի պետական պարտքը 2018 թուականի յունուարի 11-ի դրութեամբ կազմել է 34.8 մլրդ ռուբլի<ref name="2018 թ">{{Cite web|url=https://fincom.gov.spb.ru/budget/public-debt/state/1|title=Официальный сайт комитета финансов Санкт-Петербурга - Бюджет - Государственный долг|website=fincom.gov.spb.ru|language=ru|accessdate=2018-02-05}}</ref>։
{| class="standard"
! colspan="16" |Սանկտ Պետերբուրգի բյուջեի կատարում, մլրդ ռուբլի<ref>{{cite web|url=http://www.fincom.spb.ru/comfin/budjet/laws.htm?id=10263416@SXFolderAttrSearch&fid=0&link=10263416@SXFolderAttrSearch$10263451@SXTuneAttrSearch$1537246&blk=10263430|title=Законы о бюджете Санкт-Петербурга|publisher=Комитет финансов Санкт-Петербурга (Россия)|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BOkPLxl3|archivedate=2012-10-14|accessdate=2012-09-18}}</ref><ref>[http://sptoday.ru/2013_10_01/byudzhet-peterburga-na-2014-god-odobren-smolnym-s-deficitom-v-39-milliardov/ Бюджет Петербурга на 2014 год одобрен Смольным с дефицитом в 39 миллиардов]</ref><ref>{{Cite web|url=https://fincom.gov.spb.ru/budget/implementation/main|title=Официальный сайт комитета финансов Санкт-Петербурга - Бюджет - Исполнение бюджета|website=fincom.gov.spb.ru|language=ru|accessdate=2018-02-05}}</ref>
|- class="bright"
!
!2003
!2004
!2005
!2006
!2007
!2008
!2009
!2010
!2011
!2012
!2013
!2014
!2015<ref>{{cite web|url=http://www.fincom.spb.ru/comfin/budjet/laws/doc.htm?id=808@cf_npa_bud|title=ИНФОРМАЦИЯ ОБ ИСПОЛНЕНИИ ОСНОВНЫХ ПАРАМЕТРОВ БЮДЖЕТА САНКТ-ПЕТЕРБУРГА ПО СОСТОЯНИЮ НА 31 ДЕКАБРЯ 2015 Г.|accessdate=2016-09-17}}</ref>
!2016<ref>{{cite web|url=http://www.fincom.spb.ru/cf/activity/execution/parameters/basic.htm?id=10249164@SXFolderAttrSearch&fid=6&link=10249164@SXFolderAttrSearch$10249167@SXTuneAttrSearch$1537251$-816896488&blk=10273263&g=|title=ИНФОРМАЦИЯ ОБ ИСПОЛНЕНИИ ОСНОВНЫХ ПАРАМЕТРОВ БЮДЖЕТА САНКТ-ПЕТЕРБУРГА ПО СОСТОЯНИЮ НА 31 ДЕКАБРЯ 2016 Г.|accessdate=2017-05-01}}</ref>
!2017<ref name="2018 թ" />
|-
!Եկամուտ
|76
|87
|116
|215
|278
|339
|316
|347
|400
|374
|405
|426
|439
|477
|466
|-
!Ծախս
|77
|92
|134
|183
|259
|356
|322
|359
|404
|376
|443
|441
|432
|497
|461
|-
!Դեֆիցիտ/պրոֆիցիտ
| -1
| -4
| -18
| +32
| +19
| -17
| -7
| -11
| -5
| -2
| -39
| -15
| +7
| -20
| +5
|}
 
=== Արտաքին կապեր ===
[[Պատկեր:General_Consulate_of_Germany.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:General_Consulate_of_Germany.jpg|աջից|մինի|250x250փքս|Գերմանիայի հիւպատոսարանը Սանկտ Պետերբուրգում]]
Քաղաքն ունի լայնածաւալ արտաքին կապեր։ Քաղաքում պարբերաբար անց են կացւում այլ քաղաքների եւ երկրների մշակութային օրեր։ 2017 թուականին Սանկտ Պետէրբուրգն ունեցել է 94 քոյր քաղաք<ref>{{cite web|url=http://www.kvs.spb.ru/?p=konsul_skij_korpus_akkreditovannij_v_sankt-peterburge20|title=Сотрудничество Санкт-Петербурга с зарубежными городами и регионами|publisher=Комитет по внешним связям Санкт-Петербурга|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2017-08-30}}</ref>։
 
Քաղաքում կայ 35 երկրի գլխաւոր հիւպատոսարան, 3 պատուաւոր գլխաւոր հիւպատոսարան, 25 պատուաւոր հիւպատոսարան, միջազգային կազմակերպութիւնների ներկայացուցչութիւններ՝ ԱՊՀ մասնակից երկրների միջխորհրդարանական ասամբլեայի, Վերակառուցման եւ զարգացման եւրոպական բանկի ներկայացուցչութիւնները, Եւրասիական զարգացման բանկի մասնաճիւղը, Եւրասիական տնտեսական միութեան միջխորհրդարանական ասամբլեան, ՌԴ 28 սուբյեկտների ներկայացուցչութիւններ, գրանցուած են 17 գիտամշակութային ինքնաւարութիւններ, 51 ազգային-մշակութային միաւորումներ, 20 հայրենակցութիւն<ref>{{cite web|url=http://kvs.spb.ru/konsulskij-korpus-akkreditovannyj-v-sankt-peterburge/|title=Консульский корпус, аккредитованный в Санкт-Петербурге|publisher=Комитет по внешним связям Санкт-Петербурга|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2017-08-30}}</ref>։
 
=== Քաղաքի պաշտօնական խորհրդանիշներ ===
Սանկտ Պետէրբուրգի պատմական զինանշանը, որը հաստատուել է 1730 թուականին, վերահաստատուել 1780 թուականին, լրացուել 1857 թուականին՝ երբեք չչեղարկուած եւ 1991 թուականին կրկին կիրառութեան մէջ դրուած, համարւում է քաղաքի ամէնահին եւ հիմնական պաշտօնական խորհրդանիշը։ Ներկայիս դրօշն ընդունուել է 1992 թուականի յունիսի 8-ին<ref name="О введении официальных символов">{{cite web|url=http://geraldika.ru/symbols/521|title=Решение Ленинградского городского совета народных депутатов от 06.09.1991 № 270 «О введении официальных символов Санкт-Петербурга и возвращении исторических названий»|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vAX2KxC|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-10-21}}</ref> եւ ընդգրկուել ՌԴ պետական հերալդիական գրանցամատեանում, որտեղ ստացել է 49 համարը։ Սանկտ Պետէրբուրգի զինանշանի եւ դրօշի վրայ պատկերուած է գայիսոն՝ որպէս մայրաքաղաքի եւ կայսէրական իշխանութեան խորհրդանիշ, ծովային խարիսխ՝ որպէս ծովային նաւահանգստի խորհրդանիշ եւ գէտի խարիսխ՝ որպէս գէտի նաւահանգստի խորհրդանիշ։ Նախօրինակ է ծառայել Վատիկանի՝ Սուրբ Պետրոսի քաղաքի զինանշանը։ Սանկտ Պետէրբուրգի դրօշը՝ ՌԴ սուբյեկտի պաշտօնական խորհրդանիշը, ցոյց է տալիս Սանկտ Պետէրբուրգի սահմանադրայ-իրաւական կարգաւիճակը, նրա միասնական բնակչութիւնը, մշակութային հարստութիւնը։ Ընդունուել է 1992 թուականի յունիսի 8-ին՝ համապատասխան որոշման դուրս գալուց 9 ամիս անց<ref name="О введении официальных символов" /><ref name="О детальном описании официальных символов">{{cite web|url=http://www.gov.spb.ru/law?d&nd=8376805|title=Закон Санкт Петербурга от 13.05.2003 № 165-23 «О детальном описании официальных символов Санкт-Петербурга и порядке их использования»|publisher=Официальный портал администрации СПб|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vAYx5YI|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-10-21}}</ref>։
 
Սանկտ Պետէրբուրգի օրհներգը քաղաքի խորհրդանիշներից մեկն է (երաժշտութիւնը՝ «Հիմն մեծ ժողովրդին» է Ռեյնգոլդ Գլիերի «Պղնձէ հեծեալը» բալետից՝ Գրիգորի Կորչմարիխմբագրմամբ, խօսքերը՝ Օլեգ Չուպրովի)։ Ամբողջովին հաստատուել է 2003 թուականի մայիսի 13-ին<ref name="О детальном описании официальных символов" />։
 
Սանկտ Պետէրբուրգի կանոնադրութեան յօդուած 7-ի համաձայն՝ քաղաքի պատմական խորհրդանիշներ են համարւում Ծովակալութեան շէնքի սայրաձողի նաւակը, Պղնձէ հեծեալը, Պետրոպաւլովեան տաճարի սայրաձողի հրէշտակը։ Կանոնադրութեան յօդուած 8-ի համաձայն՝ պետէրբուրգեան աւանդոյթ է Պետրոպաւլովեան ամրոցի Նարիշկին բաստիոնից կէսօրին հրանօթի կրակոց արձակելը<ref name="Устав Санкт-Петербурга" />։
 
=== Քաղաքային տօներ և յիշատակի օրեր ===
 
=== Բացի յամառուսական եւ միջազգային տօներից Սանկտ Պետէրբուրգում նշւում են քաղաքային տօները եւ յիշատակի օրերը'''<ref>{{cite web|url=http://gov.spb.ru/law?d&nd=8419342&nh=0&ssect=0|title=ЗАКОН САНКТ-ПЕТЕРБУРГА «О праздниках и памятных датах в Санкт-Петербурге» (с изменениями на 14 апреля 2017 года) (редакция, действующая с 1 июля 2017 года)|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2017-09-08}}</ref>''' ===
 
** յունուարի 14 – Սանկտ Պետէրբուրգի կանոնադրութեան օր (ընդունուել է 1998 թուականին),
** յունուարի 18 – Լենինգրադի շրջափակումը ճեղքելու օր (1943 թուական),
** յունուարի 27 – Լենինգրադի լիովին ազատագրումը ֆաշիստական շրջափակումից (1944 թուական),
** փետրուարի 10 – Ալեքսանդր Պուշկինի յիշատակի օր (բանաստեղծի մահուան օրը 1837 թուականին),
** մայիսի 27 – Քաղաքի օր, Սանկտ Պետէրբուրգի հիմնադրման օր (1703 թուական),
** յունիսի 5 – Լենինգրադի ծովային ականային շրջափակումը ճեղքելու օր (1946 թուական, նշւում է 2006 թուականից),
** յունիսի 9 – Պետրոս I-ի ծննդեան օր (1672 թուական),
** յունիսի 14 – Սուրբ բարեպաշտ Եօհան Կրոնշտադտցու յիշատակի օր,
** յունիսի 20 – «Ալ առագաստներ» պետէրբուրգեան դպրոցների շրջանաւարտների տօն (նշուել է 1968–1979 թուականներին եւ 2005 թուականից),
** յուլիսի 1 – Ռեստաւրատորի օր (նշւում է 2006 թուականից)<sup>[96]</sup>,
** յուլիսի 12 – Սուրբ բարեպաշտ Պետրոս եւ Պողոս առաքեալների օր,
** օգօստոսի 15 – Լադոգայի՝ Ռուսիայի առաջին, Սանկտ Պետէրբուրգին նախորդող մայրաքաղաքի օր (հիմնադրուել է 753),
** սեպտեմբերի 8 – Շրջափակման զոհերի յիշատակի օր (Լենինգրադի շրջափակման սկիզբ, 1941),
** սեպտեմբերի 10 – Սանկտ Պետէրբուրգի արդիւնաբերութեան օր (նշւում է 2016 թուականին),
** սեպտեմբերի 12 – Սուրբ իշխան Ալեքսանդր Նեւսկու մասունքների տեղափոխում Սանկտ Պետէրբուրգ (1724 թուական), Նիշտադտի հաշտութեան օր (1721 թուական),
** հոկտեմբերի 30 – Նաւաշինարարի օր (նշւում է 2014 թուականից)։
 
== Բնակչութիւն ==
2018 թուականի տվեալներով Սանկտ Պետէրբուրգում ապրում է 5 356 755 մարդ։ Իր բնակչութեամբ այն Ռուսաստանի երկրորդ եւ Եւրոպայի չորրորդ քաղաքն է, ինչպէս նաեւ Եւրոպայի երկրորդ (Ստամբուլից յետոյ) քաղաքը, որը պետութեան մայրաքաղաք չէ։ Աշխարհի ամէնահիւսիսային միլիոնանոց քաղաքն է։
 
1990 թուականին քաղաքի բնակչութեան թիւը գէրազանցել է 5 մլն մարդը, սակայն 1990–2007 թուականներին նկատուել է կայուն ապաբնակեցում։ 2007 թուականին բնակչութիւնը կազմում էր 4 568 047 մարդ։ 2009 թուականից նկատւում է բնակչութեան աճ, սակայն 2012 թուականին աճը նկատուել է ներգաղթի հաշուին։ Արդիւնքում 2002–2010 թուականներին բնակչութեան աճը կազմել է 4%-ից մի քիչ աւել (4661.2-ից 4879.6 հազ․)<ref name="Петерстат2012">{{cite web|url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm|title=Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года|publisher=Федеральная служба государственной статистики|archiveurl=https://www.webcitation.org/65pfOlehN|archivedate=2012-03-01|accessdate=2012-02-29}}</ref>։ Ըստ Պետական վիճակագրութեան դաշնային ծառայութեան՝ 2010 թուականին ծնելիութեան մակարդակը կազմել է 1000։12.0 յարաբերակցութիւն, իսկ մահացութեան մակարդակը՝ 1000։14.2։ 2010 թուականի յամառուսաստանեան մարդահամարիարդիւնքներով բնակչութեան թիւը կազմել է 4 879 566 մարդ, որոնցից 45.6%-ը տղամարդիկ էին, 54.4%-ը՝ կանայք։ 2012 թուականի սեպտեմբերի 22-ին Սանկտ Պետէրբուրգի բնակչութիւնը կրկին գէրազանցել է 5 միլիոնը։
 
Քաղաքի շրջաններում բնակչութեան թուով առաջատարն է Պրիմօրսկի շրջանը՝ 507.2 հազ․ մարդ<ref name="Петерстат2012" />։ 2007 թուականին պետէրբուրգցիների կեանքի ակնկալուող տեւողութիւնըտղամարդկանց մօտ կազմել է 64 տարի, իսկ կանանց մօտ՝ 75 տարի (այս ցուցանիշները մէկ տարով գէրազանցում են 2006 թուականի ցուցանիշները)։ 2008 թուականի դրութեամբ՝ քաղաքի ընդհանուր բնակչութեան 4 571 000-ից 1 100 000-ը թոշակառուներ էին (որոնցից 55%-ը՝ հաշմանդամներ)։ Այդ ժամանակ քաղաքում բնակւում էր 80-90 տարեկան 139 000 մարդ, 90 եւ աւել տարեկան՝ 13 400 մարդ, 100 եւ աւել տարեկան՝ 188 մարդ<ref>{{cite web|url=http://www.regnum.ru/news/1061782.html|title=В Санкт-Петербурге на год выросла продолжительность жизни|date=|publisher=regnum.ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/616DQZaC0|archivedate=2011-08-21|accessdate=2010-09-17|author=|lang=}}</ref>։
 
Ըստ 2010 թուականի Յամառուսաստանեան մարդահամարի՝ Սանկտ Պետէրբուրգում բնակւում է աւելի քան 200 ազգ եւ ժողւուրդ․ ռուսներ՝ 3 909 000 մարդ (իրենց ազգութիւնը նշած ամբողջ բնակչութեան 92,5%-ը), ուկրաինացիներ՝ 64 000 (1,52 %), բելառուսներ՝ 38 000 (0,9 %), թաթարներ՝ 31 000 (0,73 %), հրէայներ՝ 24 000 (0,57 %), ուզբեկներ՝ 20 300 (0,48 %), հայեր՝ 20 000 (0,47 %), ադրբեջանցիներ՝ 17 700 (0,36 %), տաջիկներ՝ 12 100 (0,29 %), վրացիներ՝ 8 300 (0,2 %), մոլդովացիներ՝ 7 200 (0,17 %), ղազախներ՝ 3 400 (0,08 %), ֆիններ՝ 2 600 (0,06 %)<ref name="Нац. состав Петербурга">{{cite web|url=http://www.perepis-2010.ru/results_of_the_census/results-inform.php|title=Окончательные итоги Всероссийской переписи населения 2010 года. Национальный состав населения по субъектам Российской Федерации|publisher=Федеральная служба государственной статистики|archiveurl=https://www.webcitation.org/69eV18xxp|archivedate=2012-08-04|accessdate=2012-07-23}}</ref>։ Քաղաքի 15 տարեկանից բարձր բնակչութեան 31,7 %-ն ունի բարձրագոյն կամ թերի բարձրագոյն կրթութիւն, 26,7 %-ը՝ միջին մասնագիտական կրթութիւն, 13,8 %-ը՝ միջին ընդհանուր կրթութիւն, 2287 մարդ (0,06 %)՝ ոչ գրագէտ է<ref>{{cite web|url=http://www.perepis2002.ru/index.html?id=17|title=Том 4 — «Национальный состав и владение языками, гражданство»|publisher=Сайт «Всероссийская перепись населения 2002 года»|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vB3cy04|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-10-21}}</ref>։ 2017 թուականի մայիսին տնտեսապէս ակտիւ բնակչութեան շրջանում գրանցուած գործազրկութեան մակարդակը կազմել է 1.6%։ 2017 թուականի ապրիլին հաշուեգրուած միջին անուանական աշխատավարձը կազմել է 53 272 ռուբլի (2016 թուականի ապրիլի մակարդակի 112,2 %-ը)<ref name="ИНФОРМАЦИЯ О ПОЛОЖЕНИИ НА РЫНКЕ ТРУДА И В СФЕРЕ ЗАНЯТОСТИ НАСЕЛЕНИЯ САНКТ-ПЕТЕРБУРГА В ЯНВАРЕ-ИЮНЕ 2017 ГОДА">{{cite web|url=http://gov.spb.ru/static/writable/ckeditor/uploads/2017/07/10/информация%20для%20сайта%20январь-июнь%202017.pdf|title=ИНФОРМАЦИЯ О ПОЛОЖЕНИИ НА РЫНКЕ ТРУДА И В СФЕРЕ ЗАНЯТОСТИ НАСЕЛЕНИЯ САНКТ-ПЕТЕРБУРГА В ЯНВАРЕ-ИЮНЕ 2017 ГОДА|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2017-07-27}}</ref>։ 2017 թուականի առաջին քառորդում Սանկտ Պետէրբուրգի կառաւարութեան որոշմամբ (յունիսի 7, 2017) սահմանուած բնակչութեան մէկ շնչին ընկնող կենսաապահովման նուազագոյն զամբիւղը կազմել է 10605.7 ռուբլի<ref>{{cite web|url=http://gov.spb.ru/helper/social/prozhitochnyj-minimum/|title=Величина прожиточного минимума за I квартал 2017 года|publisher=Официальный портал Администрации Санкт-Петербурга|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2017-07-25}}</ref>։
 
== Տնտեսութիւն ==
Սանկտ Պետէրբուրգը Ռուսաստանի Դաշնութեան ամէնակարեւոր տնտեսական կենտրոններից մեկն է։ 2015 թուականին քաղաքի Համախառն շրջանային արդիւնքը, ըստ Պետական վիճակագրութեան դաշնային ծառայութեան տվեալների, կազմել է 3.024 տրիլիոն ռուբլի (2013 թուականին՝ 2.491 տրիլիոն ռուբլի)<ref name="Соц-экон.развитие СПб 2016">{{cite web|url=http://cedipt.gov.spb.ru/media/uploads/userfiles/2017/03/31/Приложение_4_ИТОГИ_СЭР_2016.pdf|title=Санкт-Петербург: Основные итоги социально-экономического развития за январь-декабрь 2016 года|authorlink=Комитет по экономической политике и стратегическому планированию Санкт-Петербурга|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2017-08-30}}</ref>։ Տնտեսական գործունեութեան հիմնական տեսակներն են (փակագծերում՝ Համախառն շրջանային արդիւնքի մասնաբաժինը՝ 2014 թուականի դրութեամբ)<ref name="Росстат2016">{{cite web|url=http://www.gks.ru/free_doc/doc_2016/region/reg-pok16.pdf|title=Регионы России. Социально-экономические показатели.|authorlink=|publisher=Информационно-издательский центр «Статистика России»|format=PDF|archiveurl=https://www.webcitation.org/6pWmdFyZM|archivedate=2017-04-06|accessdate=2017-04-06|subtitle=2016|author=Федеральная служба государственной статистики}}</ref>․
 
* մեծածախ եւ մանրածախ առեւտուր, աւտոտրանսպորտային միջոցների, մօտոցիկլետների, կէնցաղային իրերի եւ անձնական օգտագործման առարկաների վերանորոգում (21.5 %),
* մշակող արդիւնաբերութիւն (19.9 %),
* անշարժ գոյքի հետ կապուած գոծարքներ, վարձակալութիւններ եւ ծառայութիւնների մատուցում (19.3 %),
* տրանսպորտ եւ կապ (11.8 %),
* առողջապահութիւն եւ սոցիալական ծառայութիւնների մատուցում (6 %)<ref>Доли остальных видов деятельности в 2014 г. составили менее 6 % в валовом региональном продукте города каждая.</ref>։
 
Քաղաքի ֆինանսական շուկան իր շրջանային ֆինանսական շուկայի մեծութեամբ Ռուսաստանի երկրորդ շուկան է։ Քաղաքում գործում են Սանկտ Պետէրբուրգի արժութային բորսան, «Սանկտ Պետէրբուրգ» ապրանքային բորսան, Սանկտ Պետէրբուրգի ֆոնդային բորսան, Սանկտ Պետէրբուրգի ապրանքայ-հումքային միջազգային բորսան։ Քաղաքում գրանցուած է 31 բանկ<ref>{{cite web|url=http://www.banki.ru/banks/sankt-peterburg/list/?type=registered|title=Список банков Санкт-Петербурга|authorlink=Банки.ру|archiveurl=https://www.webcitation.org/6pWpFNl7W|archivedate=2017-04-06|accessdate=2017-04-06|subtitle=Зарегистрированные в регионе}}</ref> (առաւել խոշորներն են՝ ՎՏԲ, «Ռոսիայ», «Սանկտ Պետէրբուրգ», «Տաւրիչեսկի», Բալթիկ բանկ, Բալթինուեստբանկ) եւ այլ շրջանների աւելի քան 100 բանկերի ներկայացուցչութիւններ<ref>{{cite web|url=https://www.imercer.com/content/mobility/rankings/d147852/index.html|title=Quality of living rankings|publisher=Mercer|archiveurl=https://www.webcitation.org/6pWkfairZ|archivedate=2017-04-06|accessdate=2017-04-06||subtitle=2017 city rankings|lang=en}}</ref>։
 
«Mercer»-ի գնահատմամբ՝ 2017 թուականին Սանկտ Պետէրբուրգը քաղաքներում կեանքի որակի մակարդակի համաշխարհային վարկանիշում 231 տեղից զբաղեցնում է 176-րդ տեղը։
 
=== Արդիւնաբերութիւն ===
Արդիւնաբերութեան հիմքն են կազմում աւելի քան 700 խոշոր եւ միջին ընկերութիւններ, ինչպէս նաեւ աւելի քան 20 000 փոքր ընկերութիւններ։ 2016 թուականին քաղաքի արդիւնաբերութեամբ թողարկուած արտադրանքի ծաւալը կազմել է 2340.5 մլրդ ռուբլի, որը 6.9%-ով գէրազանցել է նախորդ տարուայ ցուցանիշները։ Արտադրուած ապրանքների 30%-ը կազմում են տրանսպորտային միջոցները, մեքենաները եւ տարատեսակ սարքաւորումները, 15.7%-ը՝ սննդամթերքը՝ ներառեալ խմիչքները եւ ծխախոտը, 5.7%-ը՝ մէտաղագործական արտադրանքը եւ պատրաստի մէտաղական իրերը<ref name="Соц-экон.развитие СПб 2016" />։
 
Սանկտ Պետէրբուրգի արդիւնաբերութեան հիմքը՝ ծանր արդիւնաբերութիւնն է։ Քաղաքում աշխատում են այնպիսի նաւաշինական ընկերութիւններ, ինչպիսիք են «Ծովակալութեան նաւաշինարաններ»-ը (նաւեր ՌԴ ռազմածովային նաւատորմի համար, լցանաւեր, սուզանաւեր), «Միջին Նեւայի նաւաշինական գործարան»-ը (կատէրներ, ականազերծիչ նաւեր ՌԴ ռազմածովային նաւատորմի համար), «Բալթիկ գործարան»-ը (նաւեր Ծովային նաւատորմի համար, սառցահատէր), «Հիւսիսային նաւաշինարան»-ը (նաւեր ՌԴ ռազմածովային նաւատորմի եւ Ծովային նաւատորմի համար)։ Գործում են մեքենաշինական ընկերութիւններ՝ «Կոմպրեսոր» (կոմպրեսորային սարքաւորումներ, նաւթագազային սարքաւորումներ), «Լենինգրադի մէտաղական գործարան» (շոգէտուրբիններ, գազատուրբիններ եւ հիդրաւլիկ տուրբիններ), «Էլեկտրոսիլայ» (էլեկտրական մեքենաներ, գեներատորներ), «էլեկտրոպուլտ» գործարան (էլեկտրական սարքաւորումներ), «Սեւկաբել» (ուժահաղորդ մալուխներ, պղնձէ գլանուածքներ), «Կիրովի գործարան»(տրակտորներ, մէտաղական արտադրանք, գիւղատնտեսական տեխնիկայ), «Արսենալ» (տիեզերական արբանեակներ, հրետանային սարքաւորումներ, կոմպրեսորային կայաններ), «Իժորայի գործարաններ» (վարձակալութեան սարքաւորում, յատուկ սարքաւորում, ատոմային ռեակտորներ), «Լենինեց» (օդանաւատորմի եւ սպառազինութեան սարքաւորումներ, ռադիոէլեկտրոնային սարքաւորումներ), «Սւէտլանայ» (ռենտգենեան փողակներ, ռադիոէլեկտրոնային սարքաւորումներ եւ բաղկացուցիչ մասէր), Լենինգրադի օպտիկամեխանիկական միաւորում (օպտիկական սարքաւորումներ) եւ այլն։ Զարգացած է տրանսպորտային մեքենաշինութիւնը՝ «Վագոնմաշ» (ուղեւորափոխադրող վագոններ՝ երկաթուղիների համար եւ էլեկտրաւագոններ՝ մէտրոպոլիտենի համար), Ֆորդ, Տոեօտայ, Ջեներալ Մոթորս<ref>[http://loveopium.ru/news/zavod-general-motors.html Завод General Motors в Санкт-Петербурге. Фоторепортаж]</ref>, Scania AB, Նիսան, Հունդաի Մոթոր եւ ՄԱՆ ընկերութիւնների մեքենաշինական գործարաններ։ 2016 թուականին 9 ամիսների ընթացքում քաղաքում թողարկուել է Ռուսաստանում վաճառուող նոր մեքենաների 25%-ը<sup>[113]</sup>։ Արդիւնաբերական արտադրանքի զգալի ծաւալը ձեւաւորում են սպառազինութեան արտադրութեամբ զբաղուող ընկերութիւնները<ref name="Перечень крупнейших промышленных предприятий Санкт-Петербурга">{{cite web|url=http://www.kvs.spb.ru/?p=perechen__krupnejshih_promishlennih_predpriyatij_sankt-peterburga_priveden_v_prilozhenii_3278|title=Перечень крупнейших промышленных предприятий Санкт-Петербурга|publisher=Комитет по внешним связям Санкт-Петербурга|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vBA2W9I|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-10-21}}</ref>։ Քաղաքում զարգացած է սեւ («Սեւերստալ» ընկերութեան Իժորայի խողովակների գործարան) եւ գունաւոր մէտալուրգիան («Կրասնի վիբորժեց»), քիմիական («ВМП-Нева»), թեթեւ, պոլիգրաֆիական արդիւնաբերութիւնը։
 
Սննդի արդիւնաբերութեան խոշորագոյն ընկերութիւնների թւում են՝ «Բալթիկայ» գարեջրի գործարանը (գարեջուր, ոչ ոգելից ընպելիքներ, հանքային ջրեր), «Հայնեկէն»ընկերութեան գարեջրագործարանը, Ստեպան Ռազինի անուան գարեջրի գործարանը, Մոսկուայի շրջանի հացի գործարանը (հացաբուլկեղէն, ալիւրաշատ հրուշակեղէն), Կրուպսկայայի անուան ֆաբրիկան (կոնֆետներ եւ շոկոլադ), «Պարնաս-Մ» մսակոմբինատը (երշիկեղէն, մսային պահածոներ եւ կիսաֆաբրիկատներ), «Մելնիցայ Կիրովայ»-ն (ձաւար, ալիւր), «Պետմոլ» կաթի գործարանը (պատկանում է «Danone»-ին), «Պոլիւստրովոյ» հանքային ջրերի գործարանը, մսակոմբինատները, հրուշակեղէնի արտադրութեամբ, ձկնարտադրութեամբ զբաղուող գործարանները եւ շատ ուրիշներ<ref name="Перечень крупнейших промышленных предприятий Санкт-Петербурга" />։<center><gallery widths="200px" heights="210px">
Պատկեր:Spb 06-2017 img26 Kirov Plant.jpg|Կիրովի գործարան
Պատկեր:Streets Sankt-Peterburg sent2011 3934.jpg|Ծովակալության նավաշինարանների<br> հյուսիսային մասնաշենք
Պատկեր:Finlandsky Rail Terminal.jpg|[[Ֆինլանդական կայարան]]
Պատկեր:Saint Petersburg 2009 tourist pictures 0268.JPG|Զբոսաշրջային կատեր <br>Մոյկա գետի վրա
</gallery></center>
 
=== Սպառողական շուկայ ===
2016 թուականին մանրածախ առեւտրի շրջանառութիւնը կազմել է 1215.6 մլրդ ռուբլի, որը 1.5%-ով աւելի քիչ է, քան նախորդ տարին։ Սննդամթերքի շրջանառութիւնը (ներառեալ ըմպելիքները եւ ծխախոտները) 2016 թուականին կազմել է 36%, ոչ տնտեսական ապրանքներինը՝ 64%։ 2016 թուականին բնակչութեանը մատուցուել է 417 մլրդ ռուբլու վճարովի ծառայութիւն<ref name="Соц-экон.развитие СПб 2016" />։ Սանկտ Պետէրբուրգի սպառողական շուկան աշխատանքով է ապահովել քաղաքային տնտեսութեան մէջ զբաղուած բնակչութեան մէկ հինգէրորդ մասին եւ կազմել է Համախառն տարածաշրջանային արդիւնքի մէկ հինգէրորդ մասը։ Այն ներառում է մանրածախ առեւտրի 15 900 ընկերութիւն (այդ թւում՝ բնակչութեանն առօրեայ սպառման տնտեսական ապրանքներ մատակարարում են 6500 ընկերութիւն), հանրային սննդի 6800, կէնցաղային մատակարարման աւելի քան 8500 ընկերութիւն։ Քաղաքում գործում է մանրածախ առեւտրի 171 համալիր, 22 շուկայ (որից 16-ը մասնագիտացած է գիւղատնտեսական մթերքների իրացման մէջ)։ Սանկտ Պետէրբուրգում ներկայացուած են հետեւեալ առեւտրային ցանցերը՝ միջազգային (Աշան, Կ-Ռուոկայ, Սպար, Մետրոյ, Պրիզմայ), դաշնային (Օ'Քեյ, Լենտայ, Դիքսի, Մագնիտ, ինչպէս նաեւ «X5 Retail Group»-ին պատկանող Պեատեօրոչկայ, Կարուսել եւ Պերէկրեօստոկ), միջտարածաշրջանային (7Я семьЯ, Վերնի, Նորմայ, Իդեայ, Նետտոյ, Ազբուկայ Վկուսայ, Պոլուշկայ), տեղական (Սեզոն, Լայմ, Լենդ, ՌիոՄագ, Սմարտ, Ռեալ) եւ այլն<ref>{{cite web|url=http://www.imapress.spb.ru/city/city_2087.html|title=Потребительский рынок Санкт-Петербурга продолжил свой рост|publisher=ИМА-ПРЕСС - Информационное агентство|archiveurl=https://www.webcitation.org/65LKScO5q|archivedate=2012-02-10|accessdate=2012-02-09}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.remchel.ru/marketnew/index.php?h=remchel.ru&id=3956&parent=rubricator&child=getresearch|title=Исследование "Сети магазинов Санкт-Петербурга. Потребительский рынок и торговля FMCG|publisher=RemChel.ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/65LKTMXmv|archivedate=2012-02-10|accessdate=2012-02-09}}</ref>։ Խոշոր առեւտրային ցանցերում մանրածախ առեւտրի շրջանառութիւնը կազմում է 76%<ref name="Стратегия Соц-экон.развитие СПб 2030">{{cite web|url=http://spbstrategy2030.ru/UserFiles/Files/Tom_1(1).pdf|title=Стратегия социально-экономического развития Санкт-Петербурга до 2030 года|publisher=Комитета по экономической политике и стратегическому планированию Санкт-Петербурга|archiveurl=https://www.webcitation.org/6MTvfMlHb|archivedate=2014-01-09|accessdate=2013-11-06}}</ref>։
 
Սանկտ Պետէրբուրգը համարւում է երկրի մեդիատիրոյթի զարգացումը որոշող քաղաքներից մէկը․ Հիւսային մայրաքաղաքի հրատարակչական շուկայի համար բնորոշ են որակապէս եւ քանակապէս բարձր ցուցանիշները։ Այստեղ թողարկւում է աւելի քան 100 լրագիր (մէկանգամեայ տպաքանակ՝ մօտ 10 մլն օրինակ) եւ 150 ամսագիր (աւելի քան 7 օրինակ)։ Պարբերական հրատարակութիւնների իրացման տարեկան ծաւալը քաղաքում կազմում է 185 մլն օրինակ․ 132 մլն օրինակն իրացւում է մանրածախ ձեւով, իսկ 53 մլն-ը՝ բաժանորդագրութեամբ<ref>{{cite web|url=http://www.lenizdat.ru/a0/ru/pm1/c-1045152-0.html|title=Печатные СМИ Санкт-Петербурга|publisher=Лениздат.ру|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vBBgUXj|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-10-15}}</ref>։ Սանկտ Պետէրբուրգում է տեղակայուած «Հինգէրորդ ալիք» դաշնային հեռուստաալիքի գլխաւոր գրասենեակը։ Բացի այդ քաղաքում հեռարձակւում են տարածաշրջանային «Life 78», «Սանկտ Պետէրբուրգ» հեռուստաալիքները<ref>{{cite web|url=http://www.dp.ru/a/2010/10/15/Skolko_zhiteli_Peterburga|title=Сколько жители Петербурга переплатили за телеканал Смольного|publisher=Деловой Петербург|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vBDUQyJ|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-10-15|author=Павел Горошков}}</ref>։ Աշխատում են նաեւ մի շարք տարածաշրջանային հեռուստաստուդիաներ՝ Լենինգրադի մարզային հեռուստաընկերութիւնը, «НТВ-Петербург»-ը, «СТС-Петербург»-ը, «ТНТ-Петербург»-ը։
 
=== Շինարարութիւն եւ ներդրումներ ===
2016 թուականին քաղաքում իրականացուել է 409.3 մլրդ ռուբլի արժողութեամբ շինարարական աշխատանքներ, շահագործման է յանձնուել 3116.3 հազ․ մ² բնակելի տարածք<ref name="Соц-экон.развитие СПб 2016" />։
 
2016 թուականին հիմնական կապիտալում ներդրումների ծաւալը կազմել է 582.3 մլրդ ռուբլի<ref name="Соц-экон.развитие СПб 2016" />։ 2013 թուականին Սանկտ Պետէրբուրգում խոշոր ներդրումներ կատարած երկրներն են եղել Գերմանիան, Ղազախստանը, Կորեայի Հանրապետութիւնը, Վիրջինեան կղզիները, Շուեդիան, Կիպրոսը, Աւստրիան, Նիդերլանդները, Մեծ Բրիտանիան, Ֆինլանդիան, Շուեյցարիան, Բելառուսը<ref>{{cite web|url=http://spbinvestment.ru/ru/whyspb/obzor|title=Экономический обзор|publisher=Комитет по инвестициям Санкт-Петербурга|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2017-08-30}}</ref>։
 
2012 թուականին Սանկտ Պետէրբուրգը ՌԴ տարածաշրջանային զարգացման նախարարութեան, Ռուսաստանի ճարտարագէտների միութեան, Շինարարութեան եւ բնակարանային տնտեսութեան դաշնային գործակալութեան, Ռուսաստանի սպառողների իրաւունքները եւ մարդու բարօրութիւնը պաշտպանող դաշնային ծառայութեան, Մոսկուայի Մ․ Լոմոնոսովի անուան պետական համալսարանի կազմած քաղաքային միջավայրի որակի վարկանիշում զբաղեցրել է 2-րդ հորիզոնականը<ref>{{cite web|url=http://www.minregion.ru/press_office/news/2939.html|title=Составлен проект рейтинга привлекательности российских городов|publisher=Министерство Регионального развития Российской Федерации|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Hz0LMKPE|archivedate=2013-07-09|accessdate=2013-06-09}}</ref>։
 
=== Զբօսաշրջութիւն ===
Տնտեսութեան մէջ էական դեր է կատարում զբոսաշրջային բիզնեսը, որը կապուած է Ռուսաստանից եւ արտասահմանից հիւրերի ընդունմամբ, ինչպէս նաեւ սրա հետ կապուած տնտեսական ակտիւութիւնը ծառայութիւնների մատուցման ոլորտում։ Քաղաքն ունի պատմամշակութային զգալի ժառանգութիւն՝ զբոսաշրջային պրոդուկտ ձեւաւորելու, զբոսաշրջութիւնը քաղաքային տնտեսութեան հիմնական ճիւղ դարձնելու համար։ 2012 թուականի տվեալներով Սանկտ Պետէրբուրգը Եւրոպայի ամէնաշատ այցելուող եւ զբոսաշրջիկների շրջանում յայտնի քաղաքների շարքում զբաղեցրել է 10-րդ հորիզոնականը (աշխարհում 20-րդ հորիզոնականը)<ref>{{cite web|url=http://www.tripadvisor.ru/TravelersChoice-Destinations-cTop25-g1|title=Мир: 25 лучших туристических направлений|publisher=TripAdvisor|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Gsz9LHCX|archivedate=2013-05-25|accessdate=2013-05-23}}</ref>։
 
2016 թուականին Սանկտ Պետէրբուրգ է այցելել 6.9 մլն զբոսաշրջիկ (2016 թուականին Հիւսիսարեւմտեան դաշնային շրջանի անցակէտէրով Սանկտ Պետէրբուրգ այցելած արտասահմանեան քաղաքացիների քանակը կազմել է 2847.2 հազ․ մարդ (հիմնականում զբոսաշրջիկներ Ֆինլանդիայից, Գերմանիայից, ԱՄՆ-ից, Շուեդիայից եւ Ֆրանսիայից)։ Քաղաքում աշխատում է աւելի քան 260 խոշոր եւ ոչ մեծ հիւրանոց՝ 27000 սենեակներով (այդ թւում՝ «Գրանդ Հոթել Եւրոպայ», «Աստորիայ», «Կորինտիայ Սանկտ Պետէրբուրգ», «Մերձբալթիկայ», «Պուլկովսկայայ», «Սանկտ Պետէրբուրգ», «Մոսկուայ», «Ռոսիայ», «Հոկտեմբերեան», «Ազիմուտ Հոթել Սանկտ Պետէրբուրգ» եւ այլ հիւրանոցներ), հանգստեան տներ։ Վասիլեւսկի կղզու արեւմտեան հատուածում ուղեւորային ծովային նոր նաւահանգստի շահագործմամբ եւ կարճաժամկէտ այցով ժամանած զբոսաշրջիկների համար մուտքի վիզայի չեղարկման շնորհիւ քաղաքը դառնում է Եւրոպայի ծովային զբոսաշրջութեան կենտրոններից մէկը։ 2016 թուականին Հիւսիսային մայրաքաղաք է ժամանել 457 000 ծովային զբոսաշրջիկ (209 զբոսաշրջութիւն նաւով)<ref>{{cite web|url=http://gov.spb.ru/gov/otrasl/c_tourism/statistic/|title=Развитие туристского рынка|publisher=Администрация Санкт-Петербурга|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2017-08-30}}</ref>։
 
2016 թուականի դեկտեմբերին Սանկտ Պետէրբուրգը 2016 թուականին զբոսաշրջային արդիւնաբերութեան «World’s Leading Cultural City Destination» անուանակարգում արժանացել է «''World Travel Awards''» մրցանակի, ինչը ռուսական աղբիւրներում ստացել է «Աշխարհի զբոսաշրջային մայրաքաղաք» անուանումը<ref>[http://www.worldtravelawards.com/award-worlds-leading-cultural-city-destination-2016 World’s Leading Cultural City Destination 2016.] — World Travel Awards</ref><ref>[http://gov.spb.ru/gov/otrasl/c_tourism/news/101774/ Санкт-Петербург признан туристической столицей Мира.] — Официальный сайт Администрации Санкт-Петербурга</ref><ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/05/piter_awards/ Санкт-Петербург признали туристической столицей мира] — Lenta.ru</ref>։
 
=== Կոմունալ տնտեսութիւն ===
Քաղաքում ջրամատակարարմամբ եւ կոյուղաւորմամբ զբաղուող ընկերութիւնը «Վոդոկանալ Սանկտ Պետէրբուրգայ» ունիտար կազմակերպութիւնն է։ Ջրամատակարարման հիմնական աղբիւրը Նեւայ գէտն է։ Նրանից է վերցւում ջրի 96%-ը, որը մշակում է անցնում աւելի քան 5 խոշոր ջրմուղ կայաններում՝ Գլխաւոր ջրմուղ կայան, Հիւսիսային ջրմուղ կայան, Հարաւային ջրմուղ կայան, Վոլկովի ջրմուղ կայան, Կոլպինոյ քաղաքի ջրմուղ մաքրող կառոյցներ։ 2009 թուականի յունիսի 26-ից Սանկտ Պետէրբուրգը դարձել է առաջին մէգապոլիսը, որտեղ խմելու ամբողջ ջուրը մշակում է անցնում ուլտրամանուշակագոյն ճառագայթներով եւ որը ջուրը վարակազերծելու համար ամբողջովին հրաժարուել է հեղուկ քլորից։ Քաղաքում գործում է 21 կոյուղու մաքրման կառոյց, որոնցից խոշորագոյններն են՝ Աերացիայի կենտրոնական կայանը, Աերացիայի հիւսիսային կայանը եւ Հարաւարեւմտեան մաքրման կառոյցները, աշխատում է կեղտաջրերի նստուածքի այրման 3 գործարան։ Կեղտաջրերը սկսեցին մաքրուել 1979 թուականից։ 2008 թուականի վերջին Պետէրբուրգը մաքրել է կեղտաջրերի 91.7%-ը։ 2013 թուականի հոկտեմբերին քաղաքի հիւսիսային հատուածի Կոյուղու գլխաւոր կոլեկտորի շահագործմամբ մաքրւում է քաղաքի կեղտաջրերի 98.4%-ը (2010 թուականին՝ 93%-ը)<ref name="«Водоканал Санкт-Петербурга»">{{cite web|url=http://www.vodokanal.spb.ru/content/about/projects/|title=ГУП «Водоканал Санкт-Петербурга»|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vBGopXa|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-10-21}}</ref><ref name="РИА «Новости»">{{cite web|url=http://eco.rian.ru/shortage/20091020/189781554.html|title=В ближайшие два года Петербург будет очищать почти 100 % сточных вод|publisher=РИА «Новости»|archiveurl=https://www.webcitation.org/616JuCRtQ|archivedate=2011-08-21}}</ref>։ 2016 թուականին սպառողներին խմելու ջրի միջին օրական քանակը կազմել է 1597 հազ․ մ³, ջրի փոխադրման ժամանակ կորուստները եւ ծախսէրը կազմել են 12%, կոյուղու մաքրման կառոյցներում կեղտաջրերի միջին օրական ծաւալը կազմել է 2.2 մլն մ³/օր<ref>{{cite web|url=http://www.vodokanal.spb.ru/files/documents/press/otchet/go_2016_web.pdf|title=Годовой отчет 2016|publisher=Водоканал Санкт-Петербурга|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2017-09-13}}</ref>։
 
Սանկտ Պետէրբուրգի ջերմամատակարարման համակարգում աշխատում են 8 «ТГК-1» ջերմաէլեկտրակայան, 3 գէրատեսչական ջերմաէլեկտրակայան, 377 կաթսային «ТЭК СПб», 48 կաթսային «Лентеплоснаб», 140 կաթսային «Петербургтеплоэнерго», 28 կաթսային «Петербургэнергосбыт», 179 գէրատեսչական կաթսաներ։ Ջերմային ցանցերի տարածուածութիւնը կազմում է աւելի քան 6000 կմ։ Քաղաքի տարածքում տեղակայուած են 118 բարձրաւոլտ ենթակայաններ՝ ընդհանուր աւելի քան 15 000 մէգաւատտ հզօրութեամբ։ Կաթսայայ-վառարանային տաքացման հիմնական տեսակը քաղաքային տնտեսութեան մէջ բնական գազն է (որի մասնաբաժինը կազմում է 94%), մնացածները կազմում են մազութը եւ ածուխը։ Քաղաքի առաւել խոշոր ջերմայ- եւ էներգագեներացնող ընկերութիւնները պատկանում են ТГК-1-ին՝ Կենտրոնական ջերմաէլեկտրակայանը, Պրաւոբերեժնայայ № 5 ջերմաէլեկտրակայանը, Վիբորգի № 17 ջերմաէլեկտրակայանը, Հիւսիսային № 21 ջերմաէլեկտրակայանը, Պերուոմայսկի № 14 ջերմաէլեկտրակայանը, Հարաւային № 22 ջերմաէլեկտրակայանը եւ Աւտովսկայայ № 15 ջերմաէլեկտրակայանը<ref>{{cite web|url=http://www.gov.spb.ru/gov/admin/otrasl/ingen/numerical|title=Комитет по энергетике и инженерному обеспечению. Количественные показатели|publisher=Официальный портал Администрации Санкт-Петербурга|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vBHnXsQ|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-10-21}}</ref>։
 
== Երթեւեկութիւն ==
Սանկտ Պետէրբուրգը Ռուսաստանի հիւսիսարեւմտեան հատուածի խոշորագոյն տրանսպորտային հանգոյցն է եւ երկրորդը երկրում Մոսկուայից յետոյ։ Այն ներառում է երկաթուղիներ, ծովային եւ գէտային տրանսպորտ, աւտոմոբիլային ճանապարհներ եւ աւիաուղիներ։ Քաղաքով են անցնում եւրասիական 2 տրանսպորտային միջանցք՝ «Հիւսիս-Հարաւ» եւ «Տրանսսիբ», № 9 համաեւրոպական տրանսպորտային միջանցքը, E 18 եւրոպական աւտոմոբիլային ճանապարհը, որը Սկանդինաւիան կապում է Ռուսաստանի կենտրոնի հետ<sup>[131]</sup>։ 2010 թուականին Սանկտ Պետէրբուրգի բեռնափոխադրումը կատարուել է երկաթուղով (101 մլն տօննայ), խողովակային (85 մլն տօննայ), ծովային (9 մլն տօննայ), աւտոմոբիլային (առանց փոքր ձեռնարկատիրութեան, 4 մլն տօննայ), ներքին ջրային (1.2 մլն տօննայ)<ref name="Транспорт за 2010">{{cite web|url=http://petrostat.gks.ru/public/DocLib2/2010.htm|title=Статистический бюллетень. Транспорт Санкт-Петербурга и Ленинградской области в 2010 году|publisher=Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по г. Санкт-Петербургу и Ленинградской области|archiveurl=https://www.webcitation.org/65QHYqoro|archivedate=2012-02-13|accessdate=2012-02-12}}</ref>։
 
Քաղաքային աւտոմայրուղիների զբաղուածութիւնը տրանզիտային տրանսպորտից թեթեւացնելու համար Սանկտ Պետէրբուրգի շուրջը կառուցուել է օղակային աւտոմոբիլային ճանապարհ։ Սանկտ Պետէրբուրգն այլ տարածաշրջանների հետ կապող հիմնական ճանապարհներն են (ժամացոյցի սլաքի ուղղութեամբ՝ Ֆիննական ծոցից)՝ Պրիմօրսկի խճուղի, Վիբորգի խճուղի, Պրիօզեօրսկի խճուղի, Սանկտ Պետէրբուրգ-Մորիէ աւտոճանապարհը, Մուրմանսկի խճուղին, Պետրոզաւոդի խճուղին, Մոսկուայի խճուղին, Պուլկովոյի խճուղին, Կիեւի խճուղին, Տալլինի խճուղին, Պետէրգոֆի խճուղին<ref name="Атлас Санкт-Петербург">Атлас Санкт-Петербург. СПб.: ФГУП «Аэрогеодезия», 2003</ref>։ Սանկտ Պետէրբուրգի վարչութեան տրանսպորտային ենթակառուցուածքի զարգացման կոմիտեի տվեալներով՝ 2017 թուականի սեպտեմբերի դրութեամբ միջքաղաքային ճանապարհների 37%-ը ոչ նորմալ վիճակում են, 2020 թուականին ծրագրւում է տոկոսն իջեցնել 20-ի<ref>{{cite web|url=http://www.fontanka.ru/2017/09/04/121/|title=КРТИ просит в следующем году выделить 66 млрд из городского бюджета|publisher=Фонтанка.Ру|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2017-09-08}}</ref>։
 
Քաղաքի տարածքում են գտնւում Սանկտ Պետէրբուրգ մեծ նաւահանգիստը, որն ներառում է 5 աւազան, Վասիլեւսկի կղզու բեռնափոխադրումային նաւահանգիստը, Կրոնշտադտի նաւահանգիստը, Լոմոնոսովի նաւահանգիստը<ref>{{cite web|url=http://www.kadis.ru/texts/index.phtml?id=44446|title=Границы морского порта Большой порт Санкт-Петербург|date=|publisher=Кадис|archiveurl=https://www.webcitation.org/616DXFOIw|archivedate=2011-08-21|accessdate=|author=}}</ref>։ Նաւահանգստում վերաբեռնւում են նաւթամթերքներ, մէտաղներ, անտառային բեռներ, կոնտեյներներ, ածուխ, հանքաքար, քիմիական բեռներ, մէտաղաջարդուածք։ Մեծ նաւահանգստի բեռնաշրջանառութիւնը 2010 թուականի առաջին կէսի տվեալներով կազմել է 26.35 մլն տօննայ (+6.4% 2009 թուականի առաջին կէսի համեմատ)<ref>{{cite web|url=http://portnews.ru/news/55788/|title=Грузооборот морских портов России за 6 месяцев 2010 года|date=|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vBLM9pz|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-08-21|author=}}</ref>։ Նաւահանգիստը միացած է ծովին 27 մղոն երկարութիւն ունեցող Մորսկոյ ջրանցքի միջոցով եւ ամբողջ տարին բաց է նաւերի համար։ Վասիլեւսկի կղզու ծայր արեւմուտքում տեղակայուած է Ծովային ուղեւորային տէրմինալը՝ կրուիզային լայներներ եւ շոգենաւեր ընդունելու համար<ref>{{cite web|url=http://portspb.ru/|title=Пассажирский порт Санкт-Петербург «Морской фасад»|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vBMBqSg|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-10-21}}</ref>։ Ջրային տրանսպորտով փոխադրումների զգալի մասը բաժին է ընկնում Նեւայով գէտային փոխադրումներին, որը քաղաքը կապում է Լադոգայ լճի հետ եւ հանդիսանում է Վոլգայ-Բալթիկ ջրային ուղու վերջին հատուածը։ Նեւայ գէտի Վոլոդարսկի կամրջից վերեւ գտնւում է Գետային կայարանը։
 
Սանկտ Պետէրբուրգից օդային ուղեւորափոխադրումները կատարւում են Պուլկովոյ օդանաւակայանից, որը տեղակայուած է հարաւային մասում։ Ուղեւորափոխադրումների համար միայն մէկ օդանաւակայան ունեցող քաղաքներից Սանկտ Պետէրբուրգը բնակչութեամբ խոշորագոյնն է Եւրոպայում։ 2013 թուականին օդանաւակայանի ուղեւորահոսքը կազմել է աւելի քան 12 մլն ուղեւոր։ 2013 թուականի դեկտեմբերի 4-ից օդանաւակայանում աշխատում է նոր կենտրոնացուած ուղեւորային տէրմինալ, որն ամբողջովին սպասարկում է միջազգային չուերթները, ինչպէս նաեւ չուերթների գրանցումը եւ ներքին չուերթների համար նախաթռիչքային գործընթացները։ Պուլկովոյ-1 նախկին տէրմինալի վերակառուցուած շէնքը շահագործման է յանձնուել 2015 թուականի փետրուարի 4-ին որպէս նոր կենտրոնացուած տէրմինալի ընդլայնում՝ ներքին չուերթների ընդունման եւ ճանապարհման համար։ Սանկտ Պետէրբուրգում գրանցուած է «Ռոսիայ» պետական աւիաընկերութիւնը։
 
Սանկտ Պետէրբուրգը Ռուսաստանի Դաշնութեան ամէնախոշոր հիւսիսարեւմտեան երկաթուղային հանգոյցն է։ Քաղաքում գործում է 5 երկաթուղային կայարան (Բալթիկ, Վիտեբսկի, Լադոգայի, Մոսկուայի, Ֆինլանդական), 2 տեսակաւորող կայարաններ (Սանկտ Պետէրբուրգ-Սորտիրովոչնի-Մոսկուայի, Շուշարի), 2 նաւահանգստային կայարաններ (Աւտովոյ, Նոր նաւահանգիստ)։ Քաղաքում է տեղակայուած Հոկտեմբերեան երկաթգծի վարչութիւնը<ref>{{cite web|url=http://rzd.ru/isvp/public/rzd?STRUCTURE_ID=5010&layer_id=5040&refererLayerId=5039&id=244|title=Октябрьская железная дорога — филиал ОАО «РЖД»|publisher=Сайт ОАО «РЖД»|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vBQKx5s|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-10-21}}</ref><ref>{{cite web|url=http://ozd.rzd.ru/isvp/public/ozd?STRUCTURE_ID=172|title=Вокзалы Санкт-Петербурга|publisher=Сайт Октябрьской железной дороги|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vBS8sQu|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-10-21}}</ref>։
 
1955 թուականից քաղաքում գործում է մէտրոպոլիտէն։ 2012 թուականի դեկտեմբերի վերջին Սանկտ Պետէրբուրգի մէտրոպոլիտենը 5 գծերում ուներ 67 կայարան, 7 գնացքափոխ հանգոյց․ շահագործուող գծերի երկարութիւնն աւելի քան 120 կմ է։ 2001 թուականի դրութեամբ Սանկտ Պետէրբուրգում գործել է աշխարհում խոշորագոյն տրամուայի ցանցը։ Վերջին տարիներին այն էապէս կրճատուել է։ Քաղաքում զարգացած են նաեւ աւտոբուսների եւ տրոլեյբոյսների ցանցը<ref>{{cite web|url=http://gortrans.vpeterburge.ru|title=Общественный транспорт в Санкт-Петербурге|date=|publisher=gortrans.vpeterburge.ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/616DYlGuZ|archivedate=2011-08-21|accessdate=2010-09-19|author=|lang=}}</ref>։ Այստեղ շահագործուել են ԽՍՀՄ-ում ամէնաշատ Վլադիմիր Վակլիչի<ref name="Train">Энциклопедия современной Украины: в 25 т. / Под ред. И. М. Дзюба и др. — Киев : 2005. — Т. 4. — С. 187 — ISBN 966-02-3354-X{{ref-ua}}</ref><ref name="TrainKrat">''Крат В. И.''Владимир Филлипович Веклич // Коммунальное хозяйство городов. Киев: Техника — 1998. — № 17. — С. 3-9. — ISSN 0869-1231{{ref-ua}}</ref> տրոլեյբուսները<ref name="VTG">''Брамский К. А.'' Троллейбусный поезд Владимира Веклича // газета «Всеукраинская техническая газета», 11 декабря 2003 р.{{ref-ua}}</ref>, որոնք կազմուած էին երկու ЗиУ-682 մեքենաներից։ Ընդհանուր առմամբ դրանց թիւը կազմում էր 111 միաւոր<ref name="DIS405">Веклич В. Ф. Докторская диссертация: Повышение эффективности эксплуатации безрельсового электрического транспорта применением средств диагностирования и управления по системе многих единиц — Киев: Научно-исследовательский и конструкторско-технологический институт городского хозяйства, 1990 С. 405</ref>։
 
Փոխադրումների զգալի ծաւալը կատարւում է երթուղային տաքսիներով<ref>{{cite web|url=http://www.spbmar.info|title=Маршрутное такси Санкт-Петербурга|date=|publisher=spbmar.info|archiveurl=https://www.webcitation.org/616DZOcNL|archivedate=2011-08-21|accessdate=2010-09-19|author=|lang=}}</ref>։ Հանրային տրանսպորտի վիճակն ու որակը, դրա անվտանգութիւնը եւ փոխադրումների կազմակերպումը ենթարկւում են քննադատութեան եւ չէն համապատասխանում ժամանակակից պահանջներին<ref>{{cite web|url=http://www.mintrans.ru/pressa/DAT_010704_Spravka.htm|title=Справка о состоянии городского пассажирского транспорта Российской Федерации|date=|publisher=mintrans.ru|archiveurl=https://web.archive.org/20020321024126/www.mintrans.ru/pressa/DAT_010704_Spravka.htm|archivedate=2002-03-21|accessdate=2010-09-19|author=|lang=|deadlink=404}}</ref>։ Փորձեր են արւում զարգացնել փոքր նաւագնացութիւնը Սանկտ Պետէրբուրգի գէտէրով եւ ջրանցքներով, 2010-2016 թուականներին գործել են ջրաբուսների մի քանի գիծ<ref>{{cite web|url=http://www.gov.spb.ru/gov/admin/otrasl/c_transport/routes/aquabus|title=Аквабус|date=|work=Официальный портал Администрации Санкт-Петербурга|publisher=gov.spb.ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/65QHZVGzB|archivedate=2012-02-13|accessdate=2012-02-12|author=|lang=}}</ref>։ 2010 թուականին Սանկտ Պետէրբուրգում հանրային տրանսպորտով փոխադրումներն են՝ մէտրոեօվ՝ 777 մլն մարդ, տրամուայներով՝ 477 մլն, աւտոտրանսպորտով՝ 473 մլն, տրոլեյբուսներով՝ 281 մլն, երկաթուղով՝ 136 մլն, ծովային տրանսպորտով՝ 4 մլն<ref name="Транспорт за 2010" />։ 2011 թուականին քաղաքային ուղեւորափոխադրիչ տրանսպորտից օգտուել է քաղաքի բնակչութեան 70%-ը՝ աշխատանք գնալ-գալու ճանապարհի վրայ օրական ծախսելով միջինը 56 րոպէ<ref>{{cite web|url=http://transport.spb.ru/tsspb/3218|title=Приложение 1 к постановлению Правительства Санкт-Петербурга от 13.07.2011 № 945 «Транспортная стратегия Санкт-Петербурга до 2025 года»|date=|publisher=Комитет по транспортно-транзитной политике Санкт-Петербурга|archiveurl=https://www.webcitation.org/65QHbUwmK|archivedate=2012-02-13|accessdate=2012-02-12|author=}}</ref>։<center><gallery widths="200px" heights="210px">
Պատկեր:Vitebsky Rail Terminal SPB.jpg|[[Վիտեբսկի կայարան]]
Պատկեր:Airport Pulkovo I.JPG|[[Պուլկովո միջազգային օդանավակայան]]
Պատկեր:Metro SPB Line1 Avtovo.jpg|[[Ավտովո (մետրոյի կայարան, Սանկտ Պետերբուրգ)|«Ավտովո» մետրոյի կայարանը]]
Պատկեր:TramMoskovskiyeVorotaSquare2008-04-12-1026.jpg|Տրամվայ [[Մոսկովսկիե Վորոտա հրապարակ]]ում
</gallery></center>
 
== Կրթութիւն եւ գիտութիւն ==
2012 թուականի յունուարին նախադպրոցական կրթութեան համակարգում կար 1054 մանկապարտէզ եւ մանկամսուր։ Բոլորը, բացի եզակի մասնաւոր հաստատութիւններից, գտնւում են համայնքի ենթակայութեան ներքոյ։ Քաղաքում գործում է 690 հանրակրթական հաստատութիւն, որոնցից 609-ը՝ դպրոցներ, այդ թւում՝ 135-ը առարկաների խորացուած ուսուցմամբ, 72 գիմնազիայ, 45 լիցեյ, 21 երեկոյեան դպրոց, 40 ուղղիչ դպրոց, 8 գիշերօթիկ դպրոց, 19 յատուկ դպրոց, երեխաների լրացուցիչ ուսուցման 58 դպրոց, տարրական եւ միջին մասնագիտական կրթութեան 48 հաստատութիւն։ Դրանցից յատկանշական են Ա․ Վագանովայի անուան ռուսական բալետի ակադէմիան, Սանկտ Պետէրբուրգի Մ․ Մուսորգսկու անուան երաժշտական քոլեջը, զինուորական հաստատութիւններից յայտնի են Սանկտ Պետէրբուրգի սուվորովեան ռազմական ուսումնարանը, Նախիմովեան ուսումնարանը, Պետրոս Մեծի կադէտային կորպուսը, Ծովային կադէտային կորպուսը եւ այլն<ref name="Паспорт Санкт-Петербурга" />։
[[Պատկեր:Spb_06-2012_University_Embankment_06.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Spb_06-2012_University_Embankment_06.jpg|մինի|250x250փքս|[[Տասներկու կոլեգիաների շենք]],[[Սանկտ Պետերբուրգի պետական համալսարան]]]]
Սանկտ Պետէրբուրգում գործում է 56 պետական եւ 45 մասնաւոր բարձրագոյն ուսումնական հաստատութիւն<ref name="Соц-экон.развитие СПб 2011">{{cite web|url=http://www.cedipt.spb.ru/upload/files/economics/macro/ot4et%202011%20-%203.pdf|title=Итоги социально-экономического развития Санкт-Петербурга за 2011 год|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CI3hiPGS|archivedate=2012-11-19|accessdate=2012-11-14}}</ref>, որոնց թւում են այնպիսի յայտնի բուհեր, ինչպիսիք են Սանկտ Պետէրբուրգի պետական համալսարանը, Սանկտ Պետէրբուրգի պետական ճարտարապետայ-շինարարական համալսարանը, Սանկ Պետէրբուրգի Ի․ Պաւլովի անուան պետական բժշկական համալսարանը, Սանկտ Պետէրբուրգի կայսր Ալեքսանդր I-ի հաղորդակցման ուղիների պետական համալսարանը, Սանկտ Պետէրբուրգի պետական ծովային տեխնիկական համալսարանը, Սանկտ Պետէրբուրգի Մ․ Բոնչ-Բրուեւիչի անուան հեռահաղորդակցութիւնների պետական համալսարանը, Սանկտ Պետէրբուրգի պետական ճարտարագիտական համալսարանը, Սանկտ Պետէրբուրգի պետական տեխնոլոգիական համալսարանը (տեխնիկական համալսարան), Սանկտ Պետէրբուրգի պետական էլեկտրատեխնիկական համալսարանը, Սանկտ Պետէրբուրգի պետական տնտեսագիտական համալսարանը, Սանկտ Պետէրբուրգի պետական լեռնային ինստիտուտը, Սանկտ Պետէրբուրգի տեղեկատուական տեխնոլոգիաների, մեխանիկայի եւ օպտիկայի ազգային յետազօտական համալսարանը, Ռուսաստանի Ա․ Գերցենի անուան պետական մանկաւարժական համալսարանը, Սանկտ Պետէրբուրգի պետական անտառատեխնիկական համալսարանը եւ այլն։ Քաղաքում գործում են մի շարք զինուորական բարձրագոյն ուսումնական հաստատութիւններ՝ Ա․ Մոժայսկու անուան ռազմայ-տիեզերական ակադէմիան, Ս․ Կիրովի անուան ռազմայ-բժշկական ակադէմիան, Միխայլովեան ռազմական հրետանային ակադէմիան, Սանկտ Պետէրբուրգի ռազմայ-ծովային ինստիտուտը, Ռազմական ինժեներայ-տեխնիկական համալսարանը, Սանկտ Պետէրբուրգի ռադիոէլեկտրոնիկայի բարձրագոյն ռազմական ուսումնարանը եւ այլն<ref name="Паспорт Санкт-Петербурга" />։
 
Սանկտ Պետէրբուրգը Ռուսաստանի գիտակրթական խոշորագոյն կենտրոններից մեկն է, որտեղ գտնւում է երկրի գիտական պոտենցիալի աւելի քան 10%-ը՝ աւելի քան 350 գիտական կազմակերպութիւններ, այդ թւում՝ ՌԴ Գիտութիւնների եւ այլ ակադէմիաների 70 կազմակերպութիւն, որոնցում աշխատում է աւելի քան 170 000 գիտաշխատող, այդ թւում՝ 9000 գիտութիւնների դոկտոր եւ 26 000 գիտութիւնների թեկնածու։ Գիտակրթական ոլորտում աշխատողների թուով Սանկտ Պետէրբուրգը ՌԴ-ում զբաղեցնում է երկրորդ հորիզոնականը։ Քաղաքում է գտնւում ՌԴ Գիտութիւնների ակադէմիայի գիտական կենտրոնը, բազմաթիւ գիտայետազօտական ինստիտուտներ<ref name="Паспорт Санкт-Петербурга" />։ Քաղաքի հարաւային ծայրամասում տեղակայուած է ՌԴ Գիտութիւնների ակադէմիայի գլխաւոր (Պուլկովոյի) աստղադիտարանը։
 
== Առողջապահութիւն ==
[[Պատկեր:Botkin_Infectious_Diseases_Hospital.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Botkin_Infectious_Diseases_Hospital.jpg|աջից|մինի|260x260փքս|Ս․ Բոտկինի անուան կլինիկական ինֆեկցիոն հիւանդանոց]]
Սանկտ Պետէրբուրգի առողջապահական հաստատութիւնների մեծ մասը մտնում է ՌԴ առողջապահութեան նախարարութեանհամակարգի մէջ եւ բաժանւում է 3 խմբի՝ Սանկտ Պետէրբուրգի առողջապահութեան կոմիտեին ենթարկուող, ՌԴ առողջապահութեան նախարարութեան դաշնային հաստատութիւններ, Բժշկակենսաբանական դաշնային գործակալութեան հաստատութիւններ եւ Լենինգրադի մարզի հաստատութիւններ, որոնք գտնւում են քաղաքի սահմանագծին։ Սանկտ Պետէրբուրգի կառաւարութեան առողջապահութեան կոմիտէն պետական իշխանութեան գործադիր մարմինն է՝ առողջապահութեան ոլորտում քաղաքային քաղաքականութիւն վարելու առումով։ Բացի ՌԴ առողջապահութեան նախարարութեան համակարգ մտնող հաստատութիւններից, քաղաքում են տեղակայուած նաեւ առողջապահական այլ գէրատեսչութիւնների հաստատութիւններ, ինչպէս նաեւ ոչ պետական հաստատութիւններ<ref>{{cite web|url=http://www.medline.ru/public/histm/medmono/100/4.phtml|title=Медицинский Петербург|publisher=medline.ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BOkUVO3f|archivedate=2012-10-14|accessdate=2012-09-25}}</ref>։
 
Սանկտ Պետէրբուրգում գործում է 106 ամբուլատոր-պոլիկլինիկական հաստատութիւն, 33 ատամնաբուժական պոլիկլինիկայ, 44 տարբեր պրոֆիլի դիսպանսէր, 83 ստացիոնար բուժման հաստատութիւն, 24 հիւանդանոց, 57 շտապ օգնութեան կայան։ Դրանց թւում են՝ Ս․ Կիրովի անուան ռազմաբժշկական ակադէմիան, Ալեքսանդրի հիւանդանոցը, Պատէրազմի ւէտէրանների հոսպիտալը, Կաշչենկոյի, Սուրբ Նիկողաեօս Հրաշագործի անուան քաղաքային հոգեբուժական հիւանդանոցները, Ս․ Բոտկինի անուան կլինիկական ինֆեկցիոն հիւանդանոցը, Հարբուխի գիտայետազօտական ինստիտուտը, Ռուսաստանի Դ․ Օտտի անուան գինեկոլոգիայի եւ մանկաբարձութեան գիտայետազօտական ինստիտուտը, Ռաուխֆուսի անուան մանկական հիւանդանոցը, Ֆիլատովի անուան մանկական կլինիկական հիւանդանոցը եւ այլն։ 2005 թուականից քաղաքում իրականացւում է «Առողջութիւն» ազգային նախագիծը, որով նախատեսւում է քաղաքային առողջապահական համակարգը մոդեռնիզացնել<ref name="Паспорт Санкт-Петербурга" />։
 
2015 թուականի դրութեամբ քաղաքում առողջապահութեան մակարդակը մի շարք ցուցանիշներով լաւագոյնն է Ռուսաստանում, քաղաքն ունի նաեւ երկրում ամէնացածր մահացածութեան մակարդակը<ref>[http://novchronic.ru/20833.htm Здравоохранение Санкт-Петербурга заметно прогрессировало в последние годы]</ref>։ 2012 թուականից իրականացւում է բժշկական սարքաւորումների ակտիւ մոդեռնիզացում, ծրագիր է իրականացւում ուղղուած բնակչութեան դիսպանսէրիզացման որակը բարձրացնելուն։ Աշխատանքներ են տարւում նաեւ բուժաշխատողների կենսապայմանները բարելաւելու ուղղութեամբ<ref>[http://ria-ami.ru/read/11153 Ольга Казанская: «Для здравоохранения региона сделано многое» // Российское агентство медико-социальной информации АМИ. — 27.04.2015.]</ref>։
 
== Հանցագործութիւններ ==
2011 թուականին Սանկտ Պետէրբուրգում գրանցուել է 1218 յանցագործութիւն 100 000 բնակչի հաշուարկով (122-րդ հորիզոնականը Ռուսաստանի քաղաքների շրջանում)․ 2010 թուականի համեմատ յանցագործութիւնների մակարդակը նուազել է 13.6%-ով։ Յանցագործութիւնների բացայայտումը կազմել է 53.2%, որը վերջին տարիներին նուազում է։ Նկատւում է անօրինական թմրանիւթերի շրջանառութեան հետ կապուած յանցագործութիւնների աճ (29,3 %-ով)։ Ծանր եւ առանձնապէս ծանր յանցագործութիւնների թիւը նուազում է․ դրանց թիւն ընդհանուր գրանցուած յանցագործութիւնների շարքում կազմում է 41.7%։ Տնտեսական ուղղուածութիւն ունեցող յանցագործութիւնների քանակը կազմում է 6.9%։ Նուազում է «փողոցային» յանցագործութիւնների մակարդակը, որտեղ գէրակշռում են սեփականութեան հետ կապուած յանցագործութիւնները, գողութիւնները, կողոպուտները (67.5%)։ Նուազում է բնակարաններից եւ տարատեսակ սեփականութիւններից կողոպուտների թիւը (քաղաքում կատարուող ընդհանուր յանցագործութիւնների 37.9%-ը)։ 2011 թուականին Սանկտ Պետէրբուրգում տեղի է ունեցել 7451 ճանապարհատրանսպորտային պատահար, որտեղ եղել են տուժողներ (1%-ով աւել 2010 թուականի համեմատ), ընդ որում զոհուածների թիւն աճել է 18.1%-ով։ Վարչական իրաւախախտումների 71%-ը կատարուել են բարեկեցութեան ոլորտում, 17% դէպքերում խախտուել են առեւտրի կանոնները, 12% դէպքերում խախտուել է լռութեան մասին օրէնքը։ Քաղաքի բնակիչների շրջանում կատարուած հարցումների արդիւնքում պահպանւում է իրաւապահ մարմինների աշխատանքի ոչ բաւարար գնահատումը<ref>{{cite web|url=http://news.mail.ru/society/1835098/|title=Рейтинг самых криминальных городов России|publisher=Mail.Ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/68UMBRYf5|archivedate=2012-06-17|accessdate=2012-06-05}}</ref><ref>{{cite web|url=http://gov.spb.ru/Files/file/_ea-dinamika-urovnja-ek-soc-razvitija-sankt-peterburga-v-janvare-2012-goda.pdf|title=Динамика уровня экономического и социального развития Санкт-Петербургав январе 2012года|archiveurl=https://www.webcitation.org/68UMDzLEB|archivedate=2012-06-17|accessdate=2012-06-05}}</ref><ref>{{cite web|url=http://gov.spb.ru/Files/file/_as_pravoporyadok_v%20raionah%20spb_9%20mes_2011_itogov.pdf|title=Правопорядок и общественная безопасность в районах Санкт-Петербурга. Аналитическая справка по итогам 9-ти месяцев 2011 года|archiveurl=https://www.webcitation.org/68UMEYAAZ|archivedate=2012-06-17|accessdate=2012-06-05}}</ref>։
 
Քաղաքի տարածքում գտնւում է 4 մէկուսարան (այդ թւում՝ յայտնի «Կրեստի»-ն), 4 ուղղիչ գաղութ եւ 1 դաաստիարակչական գաղութ (Կոլպինոյ)<ref>{{cite web|url=http://www.78.fsin.su/structure/index.php|title=Учреждения, подведомственные УФСИН России по г. Санкт-Петербургу и Ленинградской области|publisher=Федеральная служба исполнения наказаний России|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CI3iNzRz|archivedate=2012-11-19|accessdate=2012-11-14}}</ref>։
 
== Մշակոյթ եւ արուեստ ==
 
=== Մշակոյթ ===
Սանկտ Պետէրբուրգը համաշխարհային նշանակութեան մշակութային կենտրոն է․ այն յաճախ անուանում են «Մշակութային մայրաքաղաք»։ Քաղաքում գտնւում է մշակութային ժառանգութեան 8464 օբյեկտ (պատմական եւ մշակութային յուշարձաններ), այդ թւում՝ 4213 դաշնային նշանակութեան մշակութային օբյեկտ, որը կազմում է ՌԴ տարածքում պետութեան կողմից պահպանուող բոլոր յուշարձանների գրեթէ 10%-ը։ Սանկտ Պետէրբուրգում գործում է աւելի քան 200 թանգարան եւ դրանց մասնաճիւղերը (այդ թւում՝ Էրմիտաժ (գրեթէ 3 մլն արուեստի գործ եւ համաշխարհային մշակոյթի յուշարձան), Ռուսական թանգարանը (ռուսական արուեստի ամէնամեծ թանգարանը), Կենտրոնական ռազմածովային թանգարանը, Ռուսաստանի նկարիչների ակադէմիայի թանգարանը, Քաղաքային քանդակագործութեան թանգարանը, Սանկտ Պետէրբուրգի պատմութեան թանգարանը, Պետրոս Մեծի մարդաբանութեան եւ ազգագրութեան թանգարանը (Կունստկամերայ), Պետէրգոֆի, Օրանիենբաումի, Ցարսկոյէ Սելոյի, Պաւլովսկի, «Պուշկինսկայայ, 10» արուեստի կենտրոնը, Էրարտայ ժամանակակից արուեստի թանգարանը, Ա․ Պուշկինի յամառուսաստանեան թանգարանը, Լենինգրադի պաշտպանութեան եւ շրջափակման թանգարանը եւ այլն), Լենէքսպոյ ցուցահանդէսային համալիրը, աւելի քան 70 թատրոն (այդ թւում՝ Մարիինեան թատրոնը, Ալեքսանդրինսկի թատրոնը, Միխայլովսկի թատրոնը, Գ․ Տովստօնոգովի անուան դրամատիկական մեծ թատրոնը, Ն․ Ակիմովի անուան կոմեդիայի ակադէմիական թատրոնը, Փոքր դրամատիկական թատրոնը, Սանկտ Պետէրբուրգի Լենսուէտի անուան ակադէմիական թատրոնը, Բալթիկայի տուն, Վ․ Կոմիսարժեւսկայայի անուան ակադէմիական դրամատիկական թատրոնը, «Լիցեդեի» ծաղրածուական թատրոնը, Սանկտ Պետէրբուրգի պետական մեծ կրկէսը եւ շատ ուրիշներ), 1100 գրադարան (որոնցից խոշորներն են Ռուսաստանի ազգային գրադարանը (հանրային), Ռուսաստանի Գիտութիւնների ակադէմիայի գրադարանը, Բ․ Ելցինի անուան նախագահական գրադարանը), աւելի քան 50 առօրեայ-մշակութային հաստատութիւններ, աւելի քան 50 կինոթատրոններ։ Սանկտ Պետէրբուրգում գործում է մի քանի ստեղծագործական բուհ՝ Սանկտ Պետէրբուրգի Ռիմսկի-Կորսակովի անուան կոնսէրուատորիան, Ա․ Վագանովայի անուան ռուսական բալետի ակադէմիան, Ռուսաստանի բեմական արուեստների պետական ինստիտուտը, Սանկտ Պետէրբուրգի Ռեպինի անուան գեղանկարչութեան, քանդակագործութեան եւ ճարտարապետութեան ինստիտուտը, Սանկտ Պետէրբուրգի Շտիգլիցի անուան գեղարուեստայ-արդիւնաբերական ակադէմիան, Սանկտ Պետէրբուրգի Ռերիխի անուան գեղարուեստական ուսումնարանը։ Քաղաքում գործում է մօտ 10 կինոստուդիայ, որոնցից հներից են «Լենֆիլմ»-ը, «Լեննաուչֆիլմ»-ը։
 
2011 թուականին Սանկտ Պետէրբուրգում անց է կացուել մօտ 1000 ցուցահանդէս, աւելի քան 120 պրեմիերայ, գրեթէ 300 փառատօն, որոնցից են «Մարիինսկի» բալետի միջազգային փառատօնը, «Սպիտակ գիշերների աստղերը» արուեստների միջազգային փառատօնը, «Արուեստների հրապարակ» միջազգային ձմեռային փառատօնը, «Dance Open» բալետի միջազգային փառատօնը, «Սանկտ Պետէրբուրգի պալատներ» միջազգային երաժշտական փառատօնը, «Սպիտակ գիշերուայ սուինգ» ջազի միջազգային փառատօնը, «Աւանգարդից մինչեւ մեր օրեր» արուեստների միջազգային փառատօնը, «Փառատօնների փառատօն» միջազգային կինոփառատօնը, Օլգինոյում բայքերների միջազգային փառատօնը, «Բալթիկայի տուն» միջազգային թատէրական փառատօնը, «Մանկութեան տօն» մանկապատանեկան միջազգային մրցոյթ-փառատօնը։
 
1981-1990-ական թուականներին Լենինգրադում գործել է Լենինգրադի ռօք ակումբը, որը քաղաքում սկիզբ է դրել ռօք կոլեկտիւների օրինականացմանը։ Ակումբի կազմաւորմանը մասնակցել են «Պիկնիկ», «Ակուարիում», «Զոոպարկ», «Միֆի», իսկ աւելի ուշ նաեւ «Աուկցիոն», «Կինոյ», «Ալիսայ», «Պոպ-մեխանիկայ», «ԴԴՏ», «Նոլ» եւ շատ ուրիշ ռօք խմբեր։ Այսօր քաղաքում գործում է Վիկտոր Ցոյի «Կամչատկայ» ակումբ-թանգարանը․ Բոգօսլովսկու գէրեզմանոցում գտնուող երգչի գէրեզմանը նրա երկրպագուների համար ուխտագնացութեան վայր է։
 
2013 թուականի մայիսի 26-ին քաղաքի հիմնադրման 310-ամեակին նուիրուած տօնակատարութեան ժամանակ Սանկտ Պետէրբուրգի մասին բազում երգէր են կատարուել։ Իսահակեան հրապարակում՝ սիմֆոնիկ նուագախմբի նուագակցութեամբ մէկ ժամուայ ընթացքում 4335 մարդ կատարել է 14 երգ։<center><gallery widths="200px" heights="210px">
Պատկեր:Фасад Михайловского дворца.jpg|[[Միխայլովսկի պալատ]]ը՝ [[Ռուսաստանի պետական թանգարան|Ռուսական թանգարանի]] գլխավոր շենքը
Պատկեր:Russian National Bibliotheque, Saint Petersburg.jpg|[[Ռուսաստանի ազգային գրադարան]] շենքը <br>[[Մոսկվայի պողոտա (Սանկտ Պետերբուրգ)|Մոսկվայի պողոտայում]]
Պատկեր:Spb 06-2012 MariinskyTheatre.jpg|[[Մարիինյան թատրոն]]
Պատկեր:Dom sovetov (St-Petersburg, 2012-09-09).JPG|[[Մոսկվայի հրապարակ (Սանկտ Պետերբուրգ)|Մոսկվայի հրապարակ]]
</gallery></center>
 
=== Ճարտարապետութիւն ===
1990 թուականին Սանկտ Պետէրբուրգի պատմական կենտրոնը եւ արովարձանների պալատ-զբոսայգիները ներառուել են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգութեան ցանկում։ Պետութեան պաշտպանութեան տակ է գտնւում մօտ 8000 ճարտարապետական յուշարձան<ref>{{cite web|url=http://www.newizv.ru/print/21332|title=Был город золотой… В музейном центре Санкт-Петербурга могут появиться серые небоскрёбы.|date=16 марта 2005 года|publisher=Новые Известия|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vBc1JgJ|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-10-21}}</ref><ref>{{cite web|url=http://kulturnoe-nasledie.ru/globsearch.php?text=&category=-1&findType=1&fo=szfo&to=78&city=11400000000&send=%CE%F2%EF%F0%E0%E2%E8%F2%FC|title=Результаты поиска памятников архитектуры для СПб|publisher=Памятники истории и культуры (объекты культурного наследия) народов Российской Федерации|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vBcenRv|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-10-21}}</ref>։ 2005 թուականին ընդունուել է մշակութային ժառանգութեան պահպանման պետէրբուրգեան ռազմաւարութիւնը<ref>{{cite web|url=http://www.gov.spb.ru/gov/admin/otrasl/c_govcontrol/proekt|title=Постановление от 1 ноября 2005 года № 1681. О Петербургской стратегии сохранения культурного наследия|publisher=Официальный портал администрации СПб|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vBdbPs4|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-10-21}}</ref>։ Քաղաքին վեհութիւն են հաղորդում ճարտարապետական համալիրները, խիստ ուղիղ փողոցները, ընդարձակ հրապարակները, այգիներն ու զբոսայգիները, գէտէրն ու բազմաթիւ ջրանցքները, առափները, կամուրջները, նախշաւոր ցանկապատները, յուշարձաններն ու դեկորատիւ քանդակները։ 18-20-րդ դարերի ճարտարապետական համալիրներից են Պետրոպաւլովեան ամրոցը, Ալեքսանդր Նեւսկու մայրաւանքը, Սմոլնիի ինստիտուտը, Պալատական հրապարակը՝ Ձմեռային պալատով, Ծովակալութեան շէնքը, Նեւայի պողոտան, Վասիլեւսկի կղզու Սլաքը՝ Բորսայի շէնքով, Սենատի հրապարակը՝ Պետրոս I-ի արձանով, Օստրովսկու հրապարակը, Արուեստների հրապարակը, Իսահակի հրապարակը եւ 20-րդ դարի երկրորդ կէսին ստեղծուած Ապստամբութեան հրապարակը։
 
Պետէրբուրգի սրընթաց զարգացումը մարտահրաւէր էր բազմադարեայ պատմութիւն ունեցող, դանդաղ զարգացող եւ աճող քաղաքի մասին աւանդական պատկերացումներին<ref name="Мир архитектуры">{{книга|автор=А. Гутнов, В. Глазычев.|заглавие=Мир архитектуры|место=Москва|издательство=Молодая гвардия|год=1990|тираж=200000|страниц=351|isbn=5-235-00487-6}}</ref>։ Պետրոս I-ը ստեղծել է քաղաքը Վենետիկի ու Ամստէրդամի օրինակով․ սալայատակ փողոցների փոխարէն Սանկտ Պետէրբուրգը պէտք է ծածկուեր ջրանցքների ցանցով, որով բնակիչները պէտք է նաւարկեին թեթեւ նաւակներով։ Թեեւ Պետրոսի երազանքն այդպէս էլ չիրականացաւ, հէնց արտասահմանեան այդ փորձը հիմք դարձաւ յետագայ կառուցման համար։ Քաղաքի 1716 թուականի գլխաւոր յատակագծի հեղինակը դարձաւ իտալացի ճարտարապետ Դոմէնիկոյ Անդրեայ Տրեզինին․ ուղղահայաց փողոցները, լայնարձակ պողոտաները նոր մայրաքաղաքի բնորոշ գիծը դարձան։ Այսպիսի նախագծումը երեւում է Վասիլեւսկի կղզու եւ «եռատամի» օրինակի վրայ՝ Ծովակալութեան շէնք-Նեւայի պողոտայ, Գորոխովայայ փողոց, Վոզնեսենսկի պողոտայ։ Քաղաքի կենտրոնական հատուածի գրեթէ ամբողջ կառուցապատումը կատարուել է աւելի ուշ, սակայն երկրաչափորէն կառուցուած հրապարակները եւ փողոցները որոշեցին քաղաքի կերպարը մինչեւ մեր օրերը։ Այդտեղ վճռորոշ դեր է խաղացել Պետրոս I-ի անձը․ նա անձամբ է ընտրել Նեւայի պողոտայի, Ծովակալութեան շէնքի, Պետրոպաւլովեան ամրոցի վայրերը, վարել է քաղաքաշինական խիստ դիսցիպլին<ref name="Мир архитектуры" />։ Պետրոսի հրամանով բոլոր շէնքերը պէտք է կառուցուեին քարից (սրա հետ մէկտեղ Ռուսաստանի մնացած քաղաքներում արգելուեց որպէս շինարարութեան հիմնական նիւթ օգտագործել քարը)։ Այդ ժամանակներում տարածում է գտել պետրոսեան բարոկկոյ ոճը, որի ներկայացուցիչներն են իտալացիներ Դ․ Տրեզինին, Ջովաննի Մարիայ Ֆոնտանան, Նիկոլոյ Միկէտտին, ֆրանսիացի Ժան Բատիստ Լեբլոնը, գէրմանացիներ Անդրէաս Շլիւտէրը, Գեորգ Եօհան Մատարնովին, ռուս Միխայիլ Զեմցովը։ Քաղաքում պահպանուել են այդ ոճով կառուցուած մի քանի շէնքեր՝ Պետրոպաւլովեան ամրոցը՝ Պետրոպաւլովեան տաճարով, Ամառային պալատը, Կունստկամերան, Տասներկու կոլեգիաների շէնքը, Մենշիկովի պալատը։ 18-րդ դարի կէսէրին սկսեց գէրակշռել ելիզաւետեան բարոկկոյ ոճը, որը ներկայացնում էին ճարտարապետներ Վարֆոլոմեյ Ռաստրելլին (Ձմեռային պալատը, Սմոլնի մէնաստանը, Պետէրգոֆի մեծ պալատը, Ցարսկոյէ Սելոյի Եկատէրինայի մեծ պալատը) եւ Սաւվայ Չեւակինսկին (Նիկողաեօսի ծովային տաճար)<ref name="Ленинград и окрестности">''Алешина Л. С.'' Ленинград и окрестности. Справочник-путеводитель. — М.: Искусство, 1986. — С.V—XVI</ref>։
 
1844 թուականին Նիկոլայ I կայսրը հրաման է արձակել արգելել քաղաքում Ձմեռային պալատի տանիքից բարձր քաղաքացիական շինութիւններ կառուցել<ref>{{cite web|url=http://walkspb.ru/zd/zimniy.html|title=Зимний дворец|publisher=Прогулки по Санкт-Петербургу|accessdate=2011-11-14}}</ref>։ 18-րդ դարի երկրորդ կէսին քաղաքի ճարտարապետութեան մէջ գէրակշռող դարձաւ կլասիցիզմը։ Այդ ոճի հիմնական ճարտարապետներն էին Վասիլի Բաժենովը (Միխայլովսկի ամրոց), Ժան Բատիստ Միշել Վալէն Դելամօտը (Գեղարուեստի ակադէմիայի շէնք, Մեծ Գոստինի գաւիթ), Անտօնիոյ Ռինալդին (Մարմարէ պալատ), Իւան Ստարովը (Տաւրիկեան պալատ, Ալեքսանդր Նեւսկու սուրբ երրորդութեան տաճար), Ջակոմոյ Կուարէնգին (Սմոլնիի ինստիտուտի շէնք, Ցարսկոյէ Սելոյի Ալեքսանդրի պալատ), Չարլզ Քամերոնը (Պաւլովսկ պալատ) եւ աւելի ուշ ժամանակաշրջանի (19-րդ դարի սկիզբ)՝ ռուսական ամպիր ոճի ներկայացուցիչներից էին Անդրեյ Վորոնիխինը (Կազանի տաճար), Անդրեեան Զախարովը(Ծովակալութեան գլխաւոր շէնք), Ժան Ֆրանսուայ Տոմայ դէ Տոմոնը (Վասիլեւսկի կղզու Սլաք), Կարլ Ռոսսին (Միխայլովսկի պալատ, Գլխաւոր շտաբի շէնք, Ալեքսանդրինսկի թատրոն, Սենատի եւ սինոդի շէնք), Վասիլի Ստասովը (Վերափոխման տաճար, Սուրբ երրորդութեան տաճար), Աւգուստ Մոնֆերանը (Իսահակի տաճար)։ 19-րդ դարի կէսին ճարտարապետութեան մէջ գէրակշռող դարձաւ էկլեկտիկան՝ Անդրեյ Շտակէնշնեյդերը (Մարինոյի պալատ, Բելոսելսկի-Բելոզեօրսկի պալատ), Ալեքսանդր Բրիւլովը (Պողոս-Պետրոսի լիւթերական եկեղեցի), Կոնստանտին Տոնը (Մոսկուայի կայարանի շէնք), Ալֆրեդ Պարլանդը (Քրիստոսի արեան յարութեան տաճար)։ Դարակէսին սկսւում է նոր առափների եւ կամուրջների կառուցապատումը, մեծ թափ է առնում եկամտաբեր տների շինարարութիւնը։ Յենց այդ ժամանակաշրջանում են ձեւաւորւում Լիտեյնի, Վլադիմիրի եւ Զագորոդնի պողոտաները<ref name="Ленинград и окрестности" />։
 
20-րդ դարի սկզբին քաղաքում ի յայտ են գալիս մոդեռն ոճի շէնքեր, որոնց թւում են «Զինգէր» ընկերութեան տունը, Ելիսեեւի խանութը, «Աստորիայ» հիւրանոցը, Վիտեբսկի կայարանը։ Այդ ժամանակաշրջանում զանգուածային բնոյթ էր կրում եկամտաբեր տների, մասնաւոր առանձնատների եւ հանրային շինութիւնների զարդարումն ապակէնախշերով<ref>{{Книга|автор=Волобаева Т. В.|заглавие=Санкт-Петербургский витраж эпохи модерна: эстетика, производство, памятники.|ссылка=http://vitroshop.livejournal.com/38012.html|ответственный=Составители Л. А. Кирикова, А. В. Корнилова, Б. К. Нагор|издание=100 лет петербургском модерну. Материалы научной конференции 30 сентября - 2 октября 1999 года|место=Санкт-Петербург|издательство=ОАО "Альт-Софт", ООО "Белое и черное"|год=2000|страницы=197—202|страниц=255|isbn=5-89771-014-7}}</ref>։ Յաջորդեց նեոկլասիցիզմի ոճը (Լեւ Տոլստոյի հրապարակի վրայ գտնուող «Աշտարակներով տուն»-ը), որը 1920-ական թուականներին փոխարինուեց կոնստրուկտիւիզմով (Ա․ Գորկու անուան մշակոյթի պալատ, Լիտեյնի պողոտայում գտնուող Մեծ տուն) եւ ստալինեան ամպիրով (Մոսկուայի հրապարակի, Մոսկուայի պողոտայի, Ստաչեկ պողոտայի, Կալինինի հրապարակի համալիրներ, Լենինգրադի մէտրոպոլիտենի առաջին հերթափոխի կայարաններ)։ 1923 թուականից սկսւում է նոր թաղամասէրի բնակելի շէնքերի շինարարութիւնը՝ համալիրային կառուցապատման սկզբունքով։ 1960-ական թուականների սկզբին սկսւում է խրուշչեօվկաների, իսկ 1970-ական թուականներից՝ նաւ-տների զանգուածային կառուցումը։ Միեւնոյն ժամանակ ի յայտ են գալիս նաեւ անյատական նախագծերով կառուցուած շէնքեր՝ «Յոբելեանական» սպորտի պալատը, Յաղթանակի հրապարակի համալիրը, «Մերձբալթիկայ» հիւրանոցը, Վ․ Լենինի անուան մարզահամերգային համալիրը, «Պուլկովոյ» օդանաւակայանի շէնքը<ref name="Ленинград и окрестности" />։
 
Վերջին շրջանում պատմական կենտրոնում շինութիւններ են քանդւում․ ոչնչացուել են Պրեոբրաժենսկի գնդի (ամէնահներից մէկը Ռուսաստանում) եւ սակրաւոր գումարտակի զօրանոցները (Կիրոչնայայ փողոց), 5 տուն Նեւայի պողոտայի վրայ, 18-րդ դարի կորպուս, Չիչերինի տան ինտէրիերը, Ապստամբութեան փողոցի եւ Լիտեյնի պողոտայի վրայ մի քանի տներ, Վոզնեսենսկի պողոտայի տներից մէկը, մի շարք շէնքեր Պետրոգրադի հատուածում եւ այլն։ Քանդած տներից որոշները ճարտարապետութեան պետական յուշարձանիկարգաւիճակ են ունեցել։ 2008 թուականին ուժի մէջ են մտել օրէնսդրութեան մէջ կատարուած փոփոխութիւնները, որոնցով հանուել է դաշնային նշանակութեան յուշարձանների սեփականաշնորհման արգելքը․ օրէնքը Ռուսաստանում գործել է 2002 թուականից։ Սեփականաշնորհման այդ ցանկում կարող են յայտնուել քաղաքի մօտ 650 կառոյցները, որոնք դեռեւս դաշնային պահպանման ցանկում են գտնւում<ref>{{cite web|url=http://www.rg.ru/2008/02/05/reg-szapad/osobnyaki.html|title=В скором времени усадьба Юсуповой и дворец Самойловой могут стать предметом торга|date=5 февраля 2008 года|publisher=«Российская газета»|accessdate=2011-10-21}}</ref>։
 
=== Քաղաքի արտացոլումը գրականութեան եւ արուեստի մէջ ===
Կլասիցիզմի դարաշրջանում Ռուսական կայսրութիւնը Պետէրբուրգի հանդիսաւոր, աշխոյժ կերպարը քարոզում էր որպէս կատարեալ քաղաք, որը ծնուել է ի հեճուկս աղէտներին։ Եւրոպայում Եկատէրինայ II-ը Հիւսիսային Շամիրամի համբաւ էր վայելում, իսկ Պետէրբուրգն անուանում էին Հիւսիսային Պալմիրայ։ Պալատական բանաստեղծները գովերգում էին այն իրենց ներբողներում, Ֆեոդոր Ալեքսեեւի շրջապատի բնանկարիչները վեդուտաներ էին ստեղծում՝ անծայրածիր պողոտաների եւ հրապարակների տեսարաններով, որտեղ վիթխարի շինութիւնների ֆոնին մարդկանց ստաֆաժային ֆիգուրները չէին նշմարւում<ref name="volkov">{{книга|автор=Волков С.|заглавие=История культуры Санкт-Петербурга с основания до наших дней|место=М.|издательство=Эксмо-пресс|год=2002|страниц=}}</ref>։
 
Ա․ Պուշկինը «Պղնձէ հեծեալ»-ում (1833) Պետէրբուրգի կերպարը ստեղծել է որպէս մտահայեցողապէս յօրինուած տարածք, Լուսաւորութեան դարաշրջանի ռացիոնալիզմի պտուղ, որը վեր է յառնում ճահիճների վրայ՝ միապետի ցանկութեամբ եւ անհամար մարդկային կեանքերի գնով։ Գոգոլի «Պետէրբուրգեան պատմուածքներ»-ում «ամէն ինչ թաց է, հարթ, հաւասար, անգոյն, մոխրագոյն, մշուշոտ»․ հեղինակն իմպրեսիոնիստական երանգներով է նկարում կայսրութեան մայրաքաղաքը որպէս «մարդու համար թշնամական սատանայական ուժերի գինարբուքի մի վայր, որի տակ միշտ շարժւում է երերուն հողը՝ սպառնալով ներս քաշել վսեմ, սակայն սառը շէնքերը, անհոգի կառաւարական դէպարտամէնտները եւ դրանք լցնող բազում փոքր, դժբախտ պաշտօնեաներին» (Ս․ Վոլկով)<ref name="volkov" />։
 
Բացի Գոգոլից Պետէրբուրգի դէմ էին ոտքի ելել նաեւ Մոսկուայի նրա սլաւեանոֆիլ ընկերները․ «Ինքդ քո մէջ ժողովրդականութեան լիարժէք զգացումն ազատագրելու առաջին պայմանը Պետէրբուրգն ամբողջ սրտով եւ հոգով ատելն է»,- գրել է օրինակ Իւան Ակսակովը<ref name="toporov">{{книга|автор=Топоров В. Н.|заглавие=Петербург и «Петербургский текст русской литературы». Миф. Ритуал. Символ. Образ: Исследования в области мифопоэтического|место=М.|издательство=Издательская группа «Прогресс»|год=1995|страницы=259—362}}</ref>։ Ցարական մայրաքաղաքի քարէ մեծակոյտէրը, որոնք նախատեսուած չէն հանդիսաւոր գնացքների եւ եկամտաբեր տների լաբիրինթային կեանքի համար, անառողջ գոլորշացումների եւ յաւիտենական մշուշի վարագոյրի հետեւում իրենց անէծքներն էին ուղարկում Նիկոլայ Նեկրասովի եւ Ֆեոդոր Դոստոեւսկու հերոսները<ref name="volkov" />։ Նրա [[Դեռահասը (վեպ)|«Դեռահասը»]] վեպի հերոսը պնդում է․
[[Պատկեր:Alexandre_Benois_004.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Alexandre_Benois_004.jpg|մինի|«Պղնձե հեծյալ»-ի պատկերում,Ա․ Բենուա (1904)]]
Այդ սառցէ հսկայից, ջրհեղեղից կամ հրդեհից անխուսափելի վախճանի վերաբերեալ կանխագուշակումներն իրենց յետագայ զարգացումը գտան «արծաթէ դարի» գրականութեան մէջ։ Միխայիլ Կուզմինի օրագրի գրառման համաձայն՝ Պետէրբուրգի մտաւորականները նայում էին «մութ ֆաբրիկաներին այնպիսի մռայլ եւ վախեցած հայեացքով, ինչպէս քաղաքային աշտարակից պահակներն են նայում քաղաքի պատերի մօտ կանգնած հոներին»<ref>{{книга|автор=Кузмин М.|заглавие=Дневник 1905—07|издательство=Изд-во Ивана Лимбаха|год=2000|страницы=81}}</ref>։ Յետազոտողները յիշատակման ենթակայ են գտնում այն, թէ ինչպէս է Պետէրբուրգը նկարագրել Պեօտր Չայկովսկին իր «Պիկովայայ դամայ»-ում<ref name="volkov" />։ Մստիսլաւ Դոբուժինսկու ուրուանկարներում, Ալեքսանդր Բլոկի քաղաքային բանաստեղծութիւններում եւ Անդրեյ Բելիի «Պետէրբուրգ» վէպում ցոյց է տրւում կայսրական մայրաքաղաքի դժոխային, անդրշիրիմեան աուրան։ Այս ստեղծագործութիւններն իրենց բնոյթով ռեքուիեմ են, որտեղ Պետէրբուրգը ցոյց է տրւում որպէս «մահուան դատապարտուած, սակայն դեռ հրաշագեղ՝ մահից առաջ, խաբուսիկ գեղեցիկ» (Եւգենի Զամեատին)<ref>{{книга|автор=Замятин Е. И.|заглавие=Избранные произведения. Том 2|место=М.|издательство=Художественная литература|год=1990|страницы=282}}</ref>։
 
Այսպիսի առասպելագործութիւնից Պետէրբուրգի պաշտպանութեամբ նեոկլասիցիզմի տեսանկիւնից հանդէս են եկել «Արուեստի աշխարհ»-ի նկարիչները՝ Ալեքսանդր Բենուայի գլխաւորութեամբ, որը գանգատուել է․ «Թւում է՝ չկայ ամբողջ աշխարհում մի քաղաք, որը նոյնքան քիչ համակրանք վայելեր, ինչ որ Սանկտ Պետէրբուրգը»<ref name="toporov" />։ 18-րդ դարի պատմութեան ջրանկարներում եւ լուսաւորչական յօդուածներում («Գեղատեսիլ Պետէրբուրգ», «Պետէրբուրգի գեղեցկութիւնը» եւ այլն) Բենուան նշել է հին քաղաքի հերոսական կարգի եւ իւրօրինակ բանաստեղծական հրաշագեղութեան մասին․ «Ամբողջ Պետէրբուրգում թագաւորում է զարմանալիորէն խորը եւ հեքիաթային երաժշտականութիւն»<ref name="volkov" />։ Այս հայրենաբաղձական մօտիւներն աւելի ուշ նկատուել են Աննայ Ախմատովայի ստեղծագործութիւններում։ Մայրաքաղաքի Մոսկուայ տեղափոխուելով (1918)՝ ռուսական մշակոյթը մերկացնողից վերածուեց Նեւայի վրայ գտնուող քաղաքի «եղերամայր եւ պաշտպան», որը դեռ ոչ վաղ անցեալում անմարդկային էր թւում<ref name="volkov" />։ Ախմատովայի «Ռեքուիեմ» պօէմում քաղաքը ներկայանում է որպէս տառապեալ, քանի որ 20-րդ դարի կէսէրին
 
=== Կրօնք ===
Սանկտ Պետէրբուրգում գործում է 268 կրօնական միաւորում՝ Ռուս ուղղափառ եկեղեցու (131 միաւորում), Հոգեգալստականների (23 միաւորում), Աւէտարանչական-լիւթերական եկեղեցու (19 միաւորում), Աւէտարանչական քրիստօնեաներ-բապտիստների (13 միաւորում), ինչպէս նաեւ հուդայեական, Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցու, Եօթերորդ օրուայ ադուենտիստների եկեղեցու, բուդդայեական, մուսուլմանական, Հայ առաքելական եկեղեցու, Հին ծիսակարգային եկեղեցու, բահաիի եւ այլն։
 
Կրոնական միաւորումների սեփականութիւնն է կամ նրանց տնօրինութեան տակ է գտնւում 229 պաշտամունքային կառոյց։ Դրանց թւում են դաշնային նշանակութեան հետեւեալ ճարտարապետական յուշարձանները՝ Սուրբ Իսահակի տաճարը, Կազանի Աստուածամօր տաճարը, Սուրբ Սամփսոնի տաճարը, Սմոլնիի տաճարը, Պետրոպաւլովսկի տաճարը, Նիկողաեօսի ծովային տաճարը, Վլադիմիրի տաճարը, Սոֆիայի տաճարը, Ֆեոդորի տաճարը, Քրիստոսի արեան յարութեան տաճարը, Ալեքսանդր Նեւսկու սուրբ երրորդութեան մայրաւանքի տաճարը, ուղղափառ վանքերը՝ Ալեքսանդր Նեւսկու մայրաւանքը, Սուրբ Հովհաննեսի վանքը, Յարութեան Նովոդեւիչիէ վանքը, Սուրբ Կատարինէ եկեղեցին, կաթոլիկ սուրբ Եկատէրինայ Ալեքսանդրիացու բազիլիկը, Սուրբ Անտօնիոս Հրաշագործի կաթոլիկ վանքը, Պողոս-Պետրոսի լիւթերական եկեղեցին, Հոլանդական բարէնորոգչական եկեղեցին, Տաճարային մզկիթը, Մեծ սինագոգը, Բուդդայեական տաճարը եւ այլն։ Քաղաքում գործում են Սանկտ Պետէրբուրգի հոգեւոր ակադէմիան եւ Սանկտ Պետէրբուրգի ռուս ուղղափառ եկեղեցու հոգեւոր ճեմարանը եւ «Մարիայ՝ առաքեալների թագուհի» բարձրագոյն կաթոլիկ ճեմարանը։ Քաղաքում են գտնւում Ալեքսանդր Նեւսկու, Եօհան Կրոնշտադսկու, Քսենիայ Պետէրբուրգցու մասունքները<ref>{{cite web|url=http://www.gov.spb.ru/day/religion|title=Петербург в цифрах. Религия|publisher=Официальный портал Администрации Санкт-Петербурга|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vBgBxj2|archivedate=2012-01-24|accessdate=2011-10-21}}</ref>։<center><gallery widths="200px" heights="210px">
Պատկեր:Троицкий собор Александро-Невской Лавры 06.jpg|[[Ալեքսանդր Նևսկու սուրբ երրորդության մայրավանքի տաճար]]
Պատկեր:Grand Choral Synagogue of SPB.jpg|[[Մեծ սինագոգ (Սանկտ Պետերբուրգ)|Մեծ սինագոգ]]
Պատկեր:Mosque SPB.jpg|[[Սանկտ Պետերբուրգի տաճարային մզկիթ]]
Պատկեր:Datsan Gunzechoinei (img1).jpg|[[Սանկտ Պետերբուրգի բուդդայական տաճար]]
</gallery></center>
 
== Մարզանք ==
Սանկտ Պետէրբուրգում զարգացած է ինչպէս սիրողական, այնպէս էլ պրոֆեսիոնալ սպորտը։ Քաղաքում կայ 1649 մարզասրահ, 118 լողաւազան, 18 դահուկային կայան, 17 արհեստական սառոյցով, ծածկովի օբյեկտ, 13 մարզադաշտ՝ աւելի քան 1500 տեղով, 11 թիաւարման կայան, 10 սպորտի պալատ, հեծանուաւազքի ուղի<sup>[11]</sup>։ Դրանց թւում են «Կրեստովսկի»<ref>{{cite web|url=https://www.dp.ru/a/2017/04/22/Pervij_match_Zenita_na_K|title=Первый матч «Зенита» на Крестовском острове посетили 11 тыс. человек|date=2017-04-22|publisher=Деловой Петербург|accessdate=2017-05-11}}</ref> եւ «Պետրովսկի» մարզադաշտները, «Յոբելեանական» սպորտի պալատը, Սառցէ պալատը, Ձմեռային մարզադաշտը, «Պետէրբուրգեան» մարզահամերգային համալիրը, Սիբուր Արենան, ՍԿԱ լողի աւազանը<ref name="Паспорт Санкт-Петербурга" />։
 
Սպորտային մշակոյթի կարեւոր կենտրոն է Պ․ Լեսգաֆտի անուան ֆիզիկական կուլտուրայի, սպորտի եւ առողջութեան ազգային պետական համալսարանը։
 
Քաղաքում են տեղակայուած հետեւեալ պրոֆեսիոնալ ակումբները՝
 
* Ֆուտբոլ՝ «Զենիթ»՝ Ռուսաստանի պրեմիեր լիգայի ամէնաուժեղ ակումբներից մէկը, ՈՒԵՖԱ գաւաթակիր (2007/08), ՈՒԵՖԱ Սուպերգաւաթակիր (2008), «Զենիթ-2»-ը եւ «Դինամոյ»-ն հանդէս են գալիս Առաջին դիւիզիոնում, «Դինամոյ-2»-ը՝ Երկրորդ դիւիզիոնում։
* Հոկեյ՝ СКА, Մայրցամաքային հոկեյի լիգայի ամէնաուժեղ ակումբներից մէկը, Գագարինի գաւաթակիր (2014/2015, 2016/2017), «СКА-Нева» եւ «Դինամոյ Սանկտ Պետէրբուրգ» հոկեյի ակումբները, «СКА-1946», «СКА-Серебряные Львы»<sup>[172]</sup>։
* Բասկէտբոլ՝ «Զենիթ»-ը հանդէս է գալիս ՎՏԲ-ի միասնական լիգայում, «Սպարտակ»-ը 2014 թուականից հանդէս է գալիս սիրողական մրցումներում, «Դինամոյ» (գործել է 2004֊2006 թուականներին)։
* Վոլեյբոլ՝ «Աւտոմոբիլիստ»՝ հանդէս է գալիս Ռուսաստանի առաջնութեան Բ բարձրագոյն լիգայում, «Լենինգրադկայ»-ն հանդէս է գալիս Ռուսաստանի առաջնութեան սուպերլիգայում։
* Մինի ֆուտբոլ՝ «Պոլիտեխ», որը հանդէս է գալիս Սուպերլիգայում, «Աւրորայ» (կանանց մինի ֆուտբոլի ակումբ)։
* Ձեռքի գնդակ՝ «Լեսգաֆտ-Նեւայի համալսարան»՝ Ռուսաստանի առաջնութեան սուպերլիգայի տղամարդկանց ամէնաուժեղ ակումբներից մէկը։
* Մականախաղ՝ «Մետրոստրոյ» (կանանց հոկեյի ակումբ)։
* Ամերիկեան ֆուտբոլ՝ «Գրիֆոններ»՝ Ռուսաստանի 2015 թուականի չեմպիոններ, 2016 թուականից հանդէս է գալիս Պրեմիեր դիւիզիոնում, «Հիւսիսային լեգէոն»՝ 2016 թուականից հանդէս է գալիս Հիւսիս դիւիզիոնում, «Վալկիրիաներ»՝ 2016 թուականից հանդէս է գալիս Ֆինլանդիայի Բարձրագոյն լիգայում։
 
<center><gallery widths="200" heights="210">
Պատկեր:RUS-2016-Aerial-SPB-Krestovsky Stadium 01.jpg|[[Կրեստովսկի (մարզադաշտ)|«Կրեստովսկի» մարզադաշտ]]
Պատկեր:Ice Palace SPB at Bolshevikov.jpg|[[Սառցե պալատ (Սանկտ Պետերբուրգ)|Սառցե պալատ]]
Պատկեր:Sankt-Petěrburg, stadion.jpg|[[Պետերբուրգյան (մարզահամերգային համալիր)|«Պետերբուրգյան» մարզահամերգային համալիր]]
Պատկեր:Petrovskiy football stadium in SPB.jpg|[[Պետրովսկի (մարզադաշտ)|«Պետրովսկի» մարզադաշտ]]
</gallery></center>
 
== Դիւանագիտական ներկայացուցչութիւններ ==
ՌԴ երկրորդ քաղաքում բացուել են 50 օտարերկրեայ հիւպատոսարաններ<ref>[http://www.spbconsulate.ru/ Սանկտ Պետերբուրգի հյուպատոսություններ]</ref>։ Դրանք ոչ միայն մուտքի եւ ելքի թոյլտւութիւն են տրամադրում ռուսաստանցիներին, այլեւ օգնում ֆիզիկական եւ իրաւաբանական անձանց, նպաստում մշակութային եւ տնտեսական կապերի զարգացմանը։ Շատէրը սպասարկում են Հիւսիսարեւմտեան տարածաշրջանի ուրիշ մարզեր՝ Կարելիայի Հանրապետութեանը, Մուրմանսկի, Արխանգելսկի, Նովգորոդի եւ այլ մարզերի բնակիչներին։
 
1990-2000-ական թուականների ընթացքում Սանկտ Պետէրբուրգում սկիզբ դրուեց միջազգային սուբյեկտների հիմնադրմանը։ Հիւսիսային մայրաքաղաքում բացուել են հետեւեալ հիւպատոսութիւնները՝{{սյուն|2}}
# {{դրոշավորում|Ադրբեջան}}, Սովետական 2-րդ փողոց, 27 Ա կորպուս
# {{դրոշավորում|ԱՄՆ}}, Ֆուրշտատի փողոց, 15<ref>[http://stpetersburg.usconsulate.gov/ ԱՄՆ հյուպատոսության պաշտոնական կայք]</ref>
# {{դրոշավորում|Անգոլա}}, Շպալերնայա փողոց, 36, գրասենյակ 324
# {{դրոշավորում|Ավստրալիա}}, Իտալիայի փողոց, 1<ref>[http://www.russia.embassy.gov.au/mscw/home.html Ավստրալիայի հյուպատոսության պաշտոնական կայք]</ref>
# {{դրոշավորում|Ավստրիա}}, Ֆուրշտատի փողոց, 43
# {{դրոշավորում|Բանգլադեշ}}, Վասիլիի կղզու 3-րդ գիծ, 8
# {{դրոշավորում|Բելառուս}}, Բոնչ-Բրուևիչի փողոց, 3ա
# {{դրոշավորում|Բրազիլիա}}, Մոյկայի առափնյա փողոց, 75
# {{դրոշավորում|Բուլղարիա}}, Ռիլեևի փողոց, 27
# {{դրոշավորում|Գերմանիա}}, Ֆուրշտատի փողոց, 39<ref>[http://www.germania.diplo.de/Vertretung/russland/de/06-stpe/0-gk.html Գերմանիայի հյուպատոսության պաշտոնական կայք]</ref>
# {{դրոշավորում|Դանիա}}, Կամեննի կղզի, Մեծ ծառուղի, 13
# {{դրոշավորում|Էստոնիա}}, Բոլշայա Մոնետնայա փողոց, 14<ref>[http://www.peterburg.estemb.ru/ Էստոնիայի հյուպատոսության պաշտոնական կայք]</ref>
# {{դրոշավորում|Թաիլանդ}}, Վասիլիի կղզի, Մեծ պողոտա, 9/6
# {{դրոշավորում|Թուրքիա}}, Մալայա Մորսկայա փողոց, 6, բն.5
# {{դրոշավորում|Ինդոնեզիա}}, Կամեննոօստրովսկի պողոտա, 15
# {{դրոշավորում|Իսլանդիա}}, Թելմանի փողոց, 24
# {{դրոշավորում|Իսպանիա}}, Շպալերնայա փողոց, 54
# {{դրոշավորում|Իտալիա}}, Թատերական փողոց, 10<ref>[http://www.conssanpietroburgo.esteri.it/Consolato_SanPietroburgo Իտալիայի հյուպատոսության պաշտոնական կայք]</ref>
# {{դրոշավորում|Լատվիա}}, Վասիլի կղզու 10-րդ գիծ, 1<ref>[http://latviaspb.ru/ru/stpetersburg/ Լատվիայի հյուպատոսության պաշտոնական կայք]</ref>
# {{դրոշավորում|Լիտվա}}, Ռիլեևի փողոց, 37<ref>[http://www.spbconsulate.ru/category/litva-konsulstvo/ Լիտվայի հյուպատոսության պաշտոնական կայք]</ref>
# {{դրոշավորում|Լեհաստան}}, Սովետական 5-րդ փողոց, 12/14<ref>[http://sanktpetersburg.msz.gov.pl/en/ Լեհաստանի հյուպատոսության պաշտոնական կայք]</ref>
# {{դրոշավորում|Կիպրոս}}, Չեռնիշևսկու փողոց, 17<ref>[http://www.mfa.gov.cy/mfa/mfa2006.nsf/index_en/index_en?OpenDocument Կիպրոսի հյուպատոսության պաշտոնական կայք]</ref>
# {{դրոշավորում|Հայաստան}}, Դեկաբրիստների փողոց, 22
# {{դրոշավորում|Հարավային Կորեա}}, Նեկրասովի փողոց, 32
# {{դրոշավորում|Հնդկաստան}}, Ռիլեևի փողոց, 35
# {{դրոշավորում|Հոլանդիա}}, Շպալերնայա փողոց, 38<ref>[http://www.vfsglobal.com/netherlands/russia/ Նիդեռլանդների հյուպատոսության պաշտոնական կայք]</ref>
# {{դրոշավորում|Հունաստան}}, Չեռնիշևսկու փողոց, 17
# {{դրոշավորում|Հունգարիա}}, Մարատի փողոց, 15
# {{դրոշավորում|Ղազախստան}}, Գալերնայա փողոց, 11
# {{դրոշավորում|Ղրղզստան}}, Սուվորովի պողոտա, 40, գրասենյակ 18
# {{դրոշավորում|Ճապոնիա}}, Մոյկայի առափնյա փողոց, 29<ref>[http://www.st-petersburg.ru.emb-japan.go.jp/ Ճապոնիայի հյուպատոսության պաշտոնական կայք]</ref>
# {{դրոշավորում|Մալթա}}, Կարմիր բանակի 8-րդ փողոց, 6ա/5
# {{դրոշավորում|Մեծ Բրիտանիա}}, Պրոլետարիատի դիկտատուրայի փողոց, 5<ref>[https://www.gov.uk/government/world/russia Մեծ Բրիտանիայի հյուպատոսության պաշտոնական կայք]</ref>
# {{դրոշավորում|Մոնակո}}, Անգլիական մերձափնյա փողոց, 42
# {{դրոշավորում|Նորվեգիա}}, Նևայի պողոտա, 25<ref>[https://www.gov.uk/government/world/russia.ru Նորվեգիայի հյուպատոսության պաշտոնական կայք]</ref>
# {{դրոշավորում|Շվեդիա}}, Մալայա Կոնյուշեննայա փողոց, 13<ref>[http://www.swedenabroad.com/ru-RU/Embassies/Saint-Petersburg/ Շվեդիայի հյուպատոսության պաշտոնական կայք]</ref>
# {{դրոշավորում|Շվեյցարիա}}, Չեռնիշևսկու փողոց, 17<ref>[http://www.eda.admin.ch/eda/de/home.html Շվեյցարիայի հյուպատոսության պաշտոնական կայք]</ref>
# {{դրոշավորում|Շրի Լանկա}}, Վասիլիի կղզու 17-րդ գիծ, 60
# {{դրոշավորում|Չեխիա}}, Տվերի փողոց, 5<ref>[http://www.mzv.cz/jnp/ Չեխիայի հյուպատոսության պաշտոնական կայք]</ref>
# {{դրոշավորում|Չիլի}}, Վասիլիի կղզու 9-րդ փողոց, 34
# {{դրոշավորում|Չինաստան}}, Գրիբոեդովի ջրանցքի մերձափնյա փողոց, 134<ref>[http://saint-petersburg.china-consulate.org/rus/ Չինաստանի հյուպատոսության պաշտոնական կայք]</ref>
# {{դրոշավորում|Պակիստան}}, Վիբորգի մերձափնյա փողոց 29, գրասենյակ 516
# {{դրոշավորում|Ռումինիա}}, Գորոխովայա փողոց, 4
# {{դրոշավորում|Սեյշելյան կղզիներ}}, Դետսկայա փողոց, 30
# {{դրոշավորում|Սլովակիա}}, Օրբելի փողոց, 21, կորպուս 2
# {{դրոշավորում|Սլովենիա}}, Անտոնենկո նրբանցք, 6ա, գրասենյակ 208
# {{դրոշավորում|Ուկրաինա}}, Բոնչ-Բրուևիչի փողոց, 1<ref>[http://cons-ua.ru/ Ուկրաինայի հյուպատոսության պաշտոնական կայք]</ref>
# {{դրոշավորում|Ֆիլիպիններ}}, Վասիլիի կղզու Մեծ Պողոտա, 103
# {{դրոշավորում|Ֆինլանդիա}}, Պրեօբրաժենսկայա հրապարակ, 4<ref>[http://www.finland.org.ru/Public/Default.aspx Ֆիլիպինների հյուպատոսության պաշտոնական կայք]</ref>
# {{դրոշավորում|Ֆրանսիա}}, Շպալերնայա փողոց, 38<ref>[http://www.francevac-ru.com/russian/index.aspx Ֆրանսիայի հյուպատոսության պաշտոնական կայք]</ref>
{{սյուն ավարտ}}
 
== Հայերը Սանկտ Պետերբուրգում ==
Սանկտ Պետէրբուրգում հայերը սկսել են բնակուել քաղաքի հիմնադրումից (1703) ի վեր: Ռուսաստանի քաղաքական ու տնտեսական կեանքում ունենալով նշանակալից դեր՝ Պետէրբուրգը սկզբից եւեթ դէպի իրեն է ձգել մեծ թուով հայերի։ Քաղաքի հայ բնակչութիւնը հիմնականում կազմուած է եղել վաճառականներից, արդիւնաբերողներից, պետական պաշտօնեաներից եւ փոքր թուով ազնուականներից։ Նրանց ընդհանուր թուաքանակի մասին հաւաստի տեղեկութիւններ չկան։ Յայտնի է միայն, որ 18-րդ դարի վերջին եղել է շուրջ հարիւր տուն հայ<ref name="ՀՍ հանրագիտարան">{{Cite book|url=https://hy.wikisource.org/wiki/%D4%B7%D5%BB:%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%8D%D6%83%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BC%D6%84_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6_2003.djvu/457|title=Հայ սփյուռք հանրագիտարան|last=Այվազյան|first=Հովհաննես|date=22.02.2018|work=Հայերեն Վիքիդարան|publisher=Հայկական Հանրագիտարան հրատարակչություն ՊՈԱԿ|year=2003|location=Երևան|pages=463-465}}</ref>։
 
19-րդ դարում որոշակի թիւ է կազմել նաեւ հայ ուսանող երիտասարդութիւնը, որի շատ ներկայացուցիչներ մասնակցել են լուսաւորական-դէմոկրատական եւ յեղափոխական շարժումներին։ Նախապէս հայերը կենտրոնացած էին Վասիլեւեան կղզում։ Շատ հայ վաճառականներ եւ արդիւնաբերողներ քաղաքում հիմնեցին առեւտրական գրասենեակներ, գործարաններ ու ֆաբրիկաներ։ 1758 թուականին նորջուղայեցի Իսախանեան եղբայրներն այստեղ հիմնել են Ռուսաստանում առաջին փայատիրական ընկերութիւններից մէկը՝ Իրանի հետ առեւտրի համար։ 18-րդ դարի կէսին մէտաքսագործական ֆաբրիկաներ են հիմնել Արտեմի Մանուիլովը, Բոգդան Ախուերդովը, Պետրոս Շիրուանովը, Մանուչարեան եղբայրները։ 1760-ական թուականների սկզբին առեւտրական գրասենեակ է հիմնում Հ. Լազարեանը<ref name="ՀՍ հանրագիտարան" />, որի ջանքերով 1770 թուականին կառուցւում է Ս. Կատարինէ հայկական տաճարը Նեւսկի պողոտայի վրայ<ref>{{Cite web|url=https://armenpress.am/arm/news/725141/|title=Սանկտ Պետերբուրգի Սուրբ Կատարինե եկեղեցին դարձել է տեղի հայերի մշակույթի հոգևոր կենտրոնը|language=hy|accessdate=2018-02-22}}</ref>, իսկ 1791 թուականին՝ հայկական գէրեզմանատան Ս. Յարութիւն եկեղեցին։ 1779 թուականին ստեղծւում է Պետէրբուրգի եւ Մոսկուայիհայկական եկեղեցիների միացեալ հոգաբարձութիւնը։ Առաջին հոգաբարձու է ընտրւում Հ. Լազարեանը։
 
1781 թուականին Գ. Խալդարեանը հիմնում է հայկական տպարան (մինչեւ 1789), որտեղ հրատարակուած առաջին գործն էր մայրենի լեզուի «Այբբենարանը»։ 19-րդ դարի քաղաքի հայկական գաղութի դերը մեծանում է՝ Հայաստանին եւ հայ ժողովրդին վերաբերող հարցերում Ռուսաստանի դերի մեծացմանը զուգընթաց, մանաւանդ Արեւելեան Հայաստանը Ռուսաստանին միացուելուց յետոյ։ Այս շրջանում Պետէրբուրգի եւ Մոսկուայի հայկական շրջանները հանդէս էին գալիս միասնաբար։ Յետագայում գաղութը ձեռք է բերում առաւելապէս մշակութային նշանակութիւն։ 19-20-րդ դարերում Պետէրբուրգի հայ նշանաւոր գործիչներից են եղել Ա. Խուդաբաշեանը, Կ. Եզեանը, Ք. Պատկանեանը, Ն. Ադոնցը, Հ. Օրբելին եւ ուրիշներ<ref name="ՀՍ հանրագիտարան" />։
 
Նիկողաեօս Մառի ջանքերով 19-րդ դարի վերջին, 20-րդ դարի սկզբին Պետէրբուրգի համալսարանը դառնում է կարեւոր հայագիտական օջախներից մէկը<ref name="ՀՍ հանրագիտարան" />։
 
2003 թուականի տվեալներով Սանկայ Պետէրբուրգում ապրում է շուրջ 60 000 հայ<ref name="ՀՍ հանրագիտարան" />։
 
== Նշումներ ==
 
# 18-րդ դարի առաջին կէսին քաղաքի անունը գրւում էր Սան(կ)տ Պիտէր Բուրխ։ Քաղաքը ստեղծուելիս յատուկ ակտ չկար, որտեղ կնշուեր քաղաքի անունը, սակայն Պետրոս I-ի եւ «Վեդոմոստի» պաշտօնաթերթում գրեթէ միշտ յիշատակւում է Սան(կ)տ Պիտէր Բուրխ անունը, որը համապատասխանում է անուան նիդերլանդական տարբերակի հետ (հոլ.՝ Sankt Pieter Burch` «Պետրոս առաքեալի քաղաք»)։ «Սանկտ Պետէրբուրգ» գրելաձեւն առաջին անգամ հաստագրուել է «Վեդոմոստի» թերթում 1724 թուականի յուլիսին<sup>[3]</sup>։
# ↑ 1991 թուականի սեպտեմբերի 6-ի ՌԽՖՍՀ Գերագոյն Խորհրդի նախագահութեան № 1643-I հրամանով Լենինգրադին վերադարձուել է նրա պատմական անուանումը՝ Սանկտ Պետէրբուրգ։ Սահմանադրական մակարդակով այս փոփոխութիւնը ամրագրուել է 1992 թուականի ապրիլի 21-ին (օրէնքն ուժի մէջ է մտել 1992 թուականի մայիսի 16-ին՝ հրապարակուելու պահից։)
# ↑ Մինչեւ 1721 թուականը՝ Ռուսական թագաւորութեան, 1721-1917 թուականներին՝ Ռուսական կայսրութեան, 1917 թուականի սեպտեմբեր-հոկտեմբերին՝ Ռուսաստանի հանրապետութեան, 1917 թուականի հոկտեմբերին՝ Խորհրդային Ռուսաստանի։
 
== Գրականութիւն ==
 
* ''Горбачевич К.С., Хабло Е.П.'' Почему так названы?. — 2002.
* ''Даринский А. В.'' География Ленинграда. — Л.: Лениздат, 1982.
* ''Елена Хеллберг-Хирн.'' Печать империи. Постсоветский Петербург. Перевод с английского Д. Д. Невельской. Издательство «Европейский Дом» — 2008—414 с., илл. <nowiki>ISBN 978-5-8015-0232-8</nowiki>
* ''Исаченко В.Г.'' Зодчие Санкт-Петербурга.
* ''Исаченко В.Г.'' Зодчие Санкт-Петербурга.
* ''Исаченко В.Г.'' Зодчие Санкт-Петербурга.
* Ленинград. Историко-географический атлас. — М.: Главное управление геодезии и картографии при Совете министров СССР, 1981.
* ''Пыляев М. И.'' Старый Петербург. Рассказы из былой жизни столицы. — СПб.: Типография А. С. Суворина, 1889.
* Санкт-Петербург: энциклопедия.
* Топонимическая энциклопедия Санкт-Петербурга. — СПб.: Информационно-издательское агентство ЛИК, 2002.
 
{{քաղվածք|Անհրաժեշտ է Պետերբուրգից բաժանվել որոշ ժամանակով, անհրաժեշտ է տեսնել հին մայրաքաղաքները՝ հին Փարիզը, ծխոտ Լոնդոնը, որպեսզի զգաս Պետերբուրգի արժեքը։ Տեսեք՝ ի՜նչ միասնություն է, ինչպե՜ս են բոլոր մասերը համապատասխանում իրար։ Շենքերի ինչպիսի՜ գեղեցկություն, ինչպիսի ճաշակ և ընդհանուր առմամբ ինչպիսի՜ բազմազանություն, որն առաջ է գալիս ջրի և շինությունների խառնուրդից։|[[Կոնստանտին Բատյուշկով]], 1814<ref>{{книга|автор=Дергачёва Л. Д.|заглавие=Очерки русской культуры XIX века|место=М.|издательство=Издательство Московского университета|год=2005|страницы=186}}</ref>}}{{քաղվածք|Այդ մշուշի մեջ ինձ հարյուր անգամ նույն տարօրինակ, սակայն կպչուն միտքն է պարուրում․ «Իսկ ի՞նչ կլինի, եթե այս մշուշը ցրվի և վերև բարձրանա։ Նրա հետ վերև չի՞ գնա արդյոք այդ ամբողջ հոտած, լպրծուն քաղաքը․ վերև կբարձրանա՞ մշուշի հետ և կանհետանա՞ ծխի նման և կմնա նախկին ֆիննական ճահի՞ճը, իսկ նրա մեջտեղում կմնա, երևի թե գեղեցկության համար, [[Պղնձե հեծյալ|բրոնզե հեծյալը]] տաք շնչող, հալածված ձիու վրա։»|}}{{քաղվածք|Լենինգրադը դադարեց լինել կեղեքման և օտարման խորհրդանիշ՝ դառնալով ռուս հասարակության դարերից եկող հոգևոր արժեքների մարմնավորում, որոնք դատապարտված են ոչնչացման անգութ տոտալիտար ռեժիմի կողմից։|Սոլոմոն Վոլկով<ref name="volkov"/>}}
<references group="Ն"></references>