«Հարկաբյուջետային քաղաքականություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Հարկաբյուջետային (Ֆիսկալ) քաղաքականություն''', [[Տնտեսագիտություն|տնտեսագիտության]] և [[Քաղաքագիտություն|քաղաքագիտության]] մեջ հայտնի է որպես կառավարության [[Եկամուտ|եկամուտների]] (հիմնականում [[Հարկ|հարկերի]]) և ծախսումների միջոցով [[Ազգային եկամուտ|ազգային եկամտի]] վրա ազդելու մակրոտնտեսական քաղաքականություն։ Այն սկսվել է կիրառվել [[Մեծ ճգնաժամ|Մեծ դեպրսիայի]]ի տարիներին, երբ ''լեսսե ֆեղ'' (''laissez[[Laissez-faire]]'') մոտեցումըսկզբունքն սպառեց իրեն և առաջացավ պետության միջամտության խիստ անհրաժեշտություն։ Հարկաբյուջետային և [[Դրամավարկային քաղաքականություն|դրամավարկային քաղաքականությունները]] երկու «քույր»հիմնական կատեգորիաներռազմավարություններ են, որոնք օգտագործվումօգտագործում են [[Կառավարություն|կառավարությանկառավարություն]]ը և [[Կենտրոնականկենտրոնական բանկ|կենտրոնական բանկի]] կողմիցը՝ դրված տնտեսական նպատակներին հասնելու համար։ Բրիտանացի տնտեսագետ [[Ջոն Մեյնարդ Քեյնս|Ջոն Մեյնարդ Քեյնսի]] տեսություններում հարկաբյուջետային քաղաքականությունն ունի առանցքային դեր։ Ըստ քեյնսյան տնտեսագիտության,տնտեսագիտության՝ երբ կառավարությունը փոփոխում է հարկերի և ծախսումների մեծությունները, դա ազդում է համախառն պահանջարկի և տնտեսական ակտիվության մակարդակի վրա։ Սա թույլ է տալիս կառավարությանը նպատակադրել [[Գնաճ|գնաճը]] (տնտեսության համար օգտակար է համարվում 2%-3% գնաճը) և բարձրացնել [[Զբաղվածություն|զբաղվածության]] մակարդակը։ Այս քաղաքականությունն ուղղված է նաև պահպանելու [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ-ի]] աճը միջինում 2%-3%-ի սահմաններում, իսկ [[Գործազրկություն|գործազրկությունը]]՝ բնական մակարդակին մոտ<ref name="Kramer">{{cite web |last1=Kramer |first1=Leslie |title=What Is Fiscal Policy? |url=https://www.investopedia.com/insights/what-is-fiscal-policy/ |website=Investopedia |publisher=Dotdash |accessdate=April 26, 2019}}</ref>։ Սա նշանակում է, որ հարկաբյուջետային քաղաքականությունն օգտագործվում է բիզնես ցիկլիշարքի ընթացքումընթացքում՝ տնտեսությունը կայունացնելու համարնպատակով<ref>{{cite book|last=O'Sullivan|first=Arthur|authorlink=Arthur O'Sullivan (economist)|first2=Steven M.|last2=Sheffrin|title=Economics: Principles in Action|publisher=Pearson Prentice Hall|year=2003|location=Upper Saddle River, New Jersey 07458|page=387|isbn=978-0-13-063085-8}}</ref>։

Հարկաբյուջետային և [[Դրամավարկային քաղաքականություն|դրամավարկային քաղաքականություններն]] ունեն մի շարք տարբերություններ։ Հարկաբյուջետային քաղաքականությունն իրականացվում է հարկերի և ծախսումների փոփոխության միջոցով, հիմնականում՝ օրենսդիր և գործադիր մարմնի կողմից։ Մյուս կոզմիցկողմից, դրամավարկային քաղաքականությունն իրականացվում է փողի առաջարկի և տոկոսադրույքի միջոցով՝միջոցով, հիմնականումհիմնականում՝ կենտրոնական բանկի կողմից։ Վերջինս սահմանում է հիմնական տոկոսադրույքը՝ վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը, և ազդում փողի առաջարկի վրա։ Այս երկու քաղաքականություններն էլ կարող են կիրառվել կարճաժամկետ հատվածում տնտեսական ցուցիչների վրա ազդելու համար։

[[1970-ականներ|1970-ականներից]]ից սկսածսկսած՝ պարզ դարձավ, որ դրամավարկային քաղաքականությունը հարկաբյուջետայինի նկատմամբ ունի որոշակի առավելություն, քանի որ, կիրառվելով կենտրոնական բանկի կողմից (որըորն անկախ կառույց է), նվազեցնում է քաղաքական ազդեցությունը (ընտրություններում շատ ձայներ հավաքելու համար, գործող կառավարությունը կարող է անհիմն կրճատել տոկոսադրույքը)։ Ի լրումնհավելումն, հարկաբյուջետային քաղաքականությունը կարող է ունենալ ավելի շատ հակադարձ ազդեցություններ․ [[Հարկ|հարկերի]] բարձրացմամբ և կառավարության ծախսումների կրճատմամբ [[Գնաճ|գնաճի]] զսպումը երբեմն կարող է ոչ նպատակահարմար լինել, սակայն կառավարությունը ստիպված կարող է կիրառել այն։ Որպես կանոնկանոն՝ դրամավարկային քաղաքականությունն արագ է ազդում տնտեսության վրա, քանի որ յուրաքանչյուր ամիս որոշվում է տոկոսադրույքը, մինչդեռ կառավարության ծախսումների աճի մասին որոշում կայացնելը կարող է բավականին երկար տևել, որպեսզի որոշվի, թե ծախսումների ավելացման համար հատկացվող գումարը որ ոլորտում պետք է ծախսվի։

2000-ականների ճգնաժամը ցույց տվեց, որ դրամավարկային քաղաքականությունը նույնպես ունի թերություններ։ ''Լիկվիդային ծուղակը'' (իրավիճակ, երբ մարդիկ նախընտրում են պահել բացառապես կանխիկ փող) տեղի է ունենում այն ժամանակ, երբ տոկոսադրույքի կրճատումը բավարար չէ պահանջարկի խթանման համար, քանի որ [[Բանկ|բանկերը]] չեն ցանկանում վարկեր տրամադրել, իսկ սպառողներն էլ ապագայի հանդեպ բացասական սպասումների պատճառով սկսում են շատ սպառել այսօր (քանի որ ունեն գնաճային սպասումներ)։ Կառավարության ծախսումները պատասխանատու են պահանջարկ ստեղծելու և տնտեսությունը ճգնաժամային իրավիճակից հանելու համար։ Երբ խորը ճգնաժամ է տեղի ունենում, նպատակահարմար չէ տնտեսական նախկին հավասարակշռությունը վերականգնելու հույսը դնել միայն դրամավարկային քաղաքականության վրա<ref name="Pettinger">{{cite web |last1=Pettinger |first1=Tejvan |title=Difference between monetary and fiscal policy |url=https://www.economicshelp.org/blog/1850/economics/difference-between-monetary-and-fiscal-policy/ |website=Economics.Help.org |publisher=Economics.Help.org |accessdate=April 26, 2019}}</ref>։ Այս երկու քաղաքականություններն էլ ունեն իրենց յուրահատկությունները, և սրանց միավորումը դարձել է տնտեսական խնդիրների լուծման հիմնական վիջոց, որն այժմ կիրառվում է [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ-ում]]։ում։ Այս քաղաքականություններըքաղաքականություններն ունեն սահմանափակ ազդեցություն․ այնուամենայնիվ, հարկաբյուջետային քաղաքականությունը մեծ ազդեցություն ունի երկարաժամկետ հատվածում, իսկ դրամավարկայինը՝ կարճաժամկետ<ref name="Schmidt">{{cite web |last1=Schmidt |first1=Michael |title=A Look at Fiscal and Monetary Policy |url=https://www.investopedia.com/articles/economics/12/fiscal-or-monetary-policy.asp |website=Invetopedia |publisher=Dotdash |accessdate=April 26, 2019}}</ref>։

Տնտեսության վիճակից կախված՝ հարկաբյուջետային քաղաքականությունը կարող է հետապնդել տարբեր նպատակներ․ այն կարող է կենտրոնանալ տնտեսական աճի դանդաղեցման վրա՝ գնաճը զսպելու նպատակավովնպատակով, կամ հակառակը․հակառակը՝ խթանել տնտեսական աճը՝ կրճատելով հարկերը և մեծացնելով կառավարության ծախսումները, ինչը կխրախուսի ծախսումներն այն ոլորտներում, որոնք կհանգեցնեն [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ-ի]] աճի։

Կա հարկաբյուջետային քաղաքականության 3 տեսակ։տեսակ.

* '''Խթանող հարկաբյուջետային քաղաքականությունը''' կիրառվում է, երբ կառավարությունը փորձում է կարգավորել բիզնես ցիկլիշարքի բացասական ճեղքը։ Խթանող հարկաբյուջետային քաղաքականության օրինակ է հանրային աշխատանքի ոլորտում կառավարության ծախսումների աճը (դպրոցների, ճանապարհների կառուցում և այլն), հարկերի կրճատումը գնողունակության մեծացման համար (որպեսզի կասեցվի պահանջարկի կրճատումը)։

* '''Զսպող (արգելակող) հարկաբյուջետային քաղաքականության''' դեպքում աճում են հարկերի դրույքաչափերը, իսկ կառավարության ծախսումները՝ նվազում։ Դա տեղի է ունենում, երբ բյուջեի դեվիցիտըճեղքվածքը գերազանցում է նորման։ Զսպող քաղաքականությունն ուղղված է դանդաղեցնելու տնտեսական աճը, երբ գնաճը (որն առաջացել է համախառն պահանջարկի և փողի առաջարկի մեծացման պատճառով) զգալիորեն գերազանցում է նորմալ համարվող մակարդակը: Համախառն եկամտի կրճատման պատճառով կկրճատվեն նաև բնակչության սպառողական ծախսերը։ Այսպիսով, արգելակող հարկաբյուջետային քաղաքականությունը կիրառվում է, երբ տեղի է ունենում ոչ կայուն տնտեսական աճ, որը հանգեցնում է բարձր գնաճի, ներդրումների մեծ ծախսատարության, գործազրկության աճի բնական մակարդակիցմակարդակի, որը համարվում է 3%–4%։

Այնուամենայնիվ, վերոնշյալ սահմանումները երբեմն կարող են շփոթեցնել, քանի որ նույնիսկ կառավարության կողմից մակրոտնտեսական քաղաքականություն չկիրառելու պայմաններում բիզնես ցիկլիշարքի տատանումները հանգեցնումն են հարկային մուտքերի և կառավարության ծախսումների փոփոխությունների՝ փոփոխելով բյուջեի պակասուրդի (կամ հավելուրդի) մեծությունը․ սա չի համարվում քաղաքականության հետևանք։ ՈստիՈւստի արդյունավետ նպատակադրման համար առանձնացվում են կառավարության՝ ցիկլով ճշգրտված ծախսեր և ցիկլով ճշգրտված հարկային մուտքեր։ Որպես օրինակ նշենք, որօրինակ՝ ցիկլով ճշգրտված և հավասարակշռված (բալանսավորված) բյուջեն համարվում է չեզոք և արդյունավետ բյուջետային քաղաքականության գործիք։

== Հարկաբյուջետային քաղաքականության ֆինանսավորման մեթոդներըմեթոդներ ==

Կառավարությունը ծախսում է իր տնօրինության տակ եղած դրամական միջոցները բազմաթիվ ոլորտներում՝ ռազմականիցռազմական ոլորտից մինչև [[կրթություն]], [[առողջապահություն]], ինչպես նաև սոցիալական նպաստներ և այլն։ Այս ծախսերը կարող են ֆինանսավորվել մի քանի ճանապարհով․

==== Պետական պարտք ====

[[Բյուջե|Բյուջեի]] պակասուրդը հաճախ ֆինանսավորվում է պետական պարտատոմսերի[[պարտատոմս]]երի թողարկմամբ և առաջնային տեղաբաշխմամբ՝ վճարելով տոկոսագումարներ ֆիքսված կամ անորոշ ժամանակահատվածում։ Եթե տոկոսագումարների և կապիտալի[[կապիտալ]]ի պահանջը չափազանց մեծ է, պետությունը կարող է իրեն սնանկ հայտարարել սովորաբար արտաքին պարտատերերի նկատմամբ։

==== Նախորդ ժամանակաշրջանի ավելցուկի ծախս ====

==== Ֆիսկալ «զսպաշապիկ» ====

Ֆիսկալ «զսպաշապիկի» հայեցակարգը տնտեսական ընդհանուր սկզբունք է, որը ենթադրում է կառավարության ծախսումների և պետական պարտքի խիստ սահմանափակում բյուջեի դեֆիցիտըճեղքվածքը որոշակի ժամանակահատվածում զսպելու կամ կառավարելու համար։ ԱՄՆ-ի շատ նահանգներ հավասարակշռում են իրենց բյուջեն, որը թույլ չի տալիս ունենալ պակասուրդ։ ԱՄՆ-ի կառավարությունըկառավարությունն ունի պետական պարտք վերցնելու իրավաբանական որոշակի սահմանափակումներ, սակայն դա այնքան էլ նշանակալի սահմանափակում չէ, քանի որ երկրի ֆինանսական հնարավորությունները կարող են աճել նույնպիսի հեշտությամբ, ինչպես, օրինակ, կորոշվեր պետական ծախսումների ծավալը, և, որպես կանոն, ԱՄՆ-ի ֆինանսական կարողություններն աճում են ավելի արագ, կանքան պետական պարտքը։

== Տնտեսական ազդեցությունըազդեցություն ==

* գների կայունություն,

* [[Լրիվ զբաղվածություն (տեսություն)|լրիվ զբաղվածություն]],

* տնտեսական աճ։

Քեյնսյան տնտեսագիտությունը պնդում է, որ կառավարության աճող ծախսումները և կրճատվող հարկերը համախառն պահանջարկի վրա ազդելու լավագույն ճանապարհն են, մինչդեռ տնտեսական «բումից» (աննախադեպ աճ) հետո պետք է կրճատել ծախսումները և բարձրացնել [[Հարկ|հարկերը]]։ Քեյնսյանները կարծում են, որ խթանող հարկաբյուջետային քաղաքականությունը՝քաղաքականությունը, որպես տնտեսական աճի և լրիվ զբաղվածության հասնելու հիմնական գործիք, պետք է կիրառվի անկման և տնտեսական ցածր ակտիվության դեպքում։ Խթանող քաղաքականության պատճառով առաջացած պակասուրդն իր հերթին կծածկվի ապագա տնտեսական «բումի» շնորհիվ։

* դանդաղեցնել [[Գնաճ|գնաճի]] հաշվին տեղի ունեցող աննախադեպ տնտեսական աճը (անվանական ՀՆԱ-ի աննախադեպ աճը),

* կայունացնել գների մակարդակը, երբ գնաճը շատ բարձր է։

Սակայն տնտեսագետները դեռևս բանավիճում են հարկաբյուջետային քաղաքականության արդյունավետության շուրջ։ Բանավեճի հիմնական օղակներից մեկը դուրսմղման էֆեկտն է, որի դեպքում կառավարության վերցրած պարտքը հանգեցնում է տոկոսադրույքների աճին, ինչն էլ մասամբ կամ ամբողջությամբ կարող է չեզոքացնել սպառման խթանումը։ Կառավարությունը բյուջեի պակասուրդը կարող է ֆինանսավորել ներքին պարտքի (պարտատոմսերի թողարկում), արտաքին պարտքի կամ նոր թղթադրամների թողարկման միջոցով։ Երբ կառավարությունը պակասուրդը ֆինանսավորում է պետական պարտատոնսերի թողարկմամբ, տոկոսադրույքը կարող է բարձրանալ, որովհետև [[Կառավարություն|կառավարության]] ներքին պարտքի աճը ֆինանսական շուկայում հանգեցնում է վարկերի և փոխառությունների պահանջարկի մեծացման։ Սա կրճատում է ապրանքների և ծառայությունների համախառն պահանջարկը՝ մասամբ կամ ամբողջությամբ չեզոքացնելով խթանող քաղաքականության ազդեցությունը։ Նորդասական (նեոդասական) տնտեսագետները հարկաբյուջետային քաղաքականության անարդյունավետությունը հաստատելու համար գրեթե միշտ նշում են դուրսմղման էֆեկտը, սակայն քեյնսյանները պնդում են, որ այս քաղաքականությունը կարող է արդյունավետ լինել, հատկապես լիկվիդային ծուղակի դեպքում, այդ ժամանակ դուրսմղման էֆեկտը նվազագույնի է հասնում<ref name="Cliff Notes, Economic Effecs of Fiscal Policy">{{cite web|url=http://m.cliffsnotes.com/study_guide/Fiscal-Policy.topicArticleId-9789,articleId-9749.html|title=Cliff Notes, Economic Effecs of Fiscal Policy|accessdate=March 20, 2013}}</ref>։

Դասական տնտեսագիտության տեսանկյունից խթանող հարկաբյուջետային քաղաքականությունը նաև կրճատում է զուտ արտահանումը, որն իր հերթին ազդեցություն է թողնում [[Ազգային եկամուտ|ազգային եկամտի]] վրա։ Երբ կառավարության պարտքի մեծացման պատճառով բարձրանում է տոկոսադրույքը, տեղի է ունենում կապիտալի ներհոսք այլ երկրներից։ Դա տեղի է ունենում այն պատճառով, որ այլ հավասար պայմաններում երբ կառավարությունը բյուջեի պակասուրդը ֆինանսավորելու համար պարտատոմսեր է թողարկում և տեղաբաշխում, տնտեսությունում փողի զանգվածը կրճատվում է, բարձրանում է տոկոսադրույքը, ինչն էլ նշանակում է, որ ներդրված կապիտալի շահութաբերությունն ավելի մեծ է։ Պետական պարտատոմս գնելու համար, օտարերկրյա ներդրողները պետք է ձեռք բերեն տվյալ երկրի ազգային արժույթը։ Այսինքն,Այսինքն՝ երբ արտասահմանյան կապիտալը հոսում է տվյալ երկիր, այդ երկրի ազգային արժույթի պահանջարկն աճում է։ Աճած պահանջարկն ի վերջո պատճառ է հանդիսանում ազգային արժույթի արժևորման՝ ներքին գնորդների համար էժանացնելով այլ երկրներից ներմուծումը, իսկ արտասահմանյան գնորդների համար թանկացնելով տվյալ երկրից արտահանված ապրանքները։ Արդյունքում աճում է ներմուծումը, կրճատվում է արտահանումը՝ կրճատելով զուտ արտահանումը։

Որոշ տնտեսագետներ հակադրվում են հայեցողական հարկաբյուջետային քաղաքականությանը, քանի որ այն ունի ժամանակային ներքին լագ (կիրառվող քաղաքականության մասին որոշում կայացնելու և իրագործելու ժամանակահատված), որը գոյություն ունեցող իրավական և օրենսդրական նորմերի պատճառով բավականին մեծ է։ Իսկ արտաքին լագի դեպքում, (որը քաղաքականության իրագործման և դրա ազդեցությունների ի հայտ գալու միջև ընկած ժամանակահատվածն է) խթանող քաղաքականության ազդեցությունն ի հայտ է գալիս այն ժամանակ, երբ տնտեսությունը դուրս է եկել անկման կամ ճգնաժամի փուլից և գտնվում է վերելքի կամ պիկի փուլում, իսկ վերջին 2 դեպքում տնտեսությունը, որպես կանոն, պետք է ոչ թե խթանել, այլ կիրառել զսպող քաղաքականություն։

Որոշ տնտեսագետներ էլ անհանգստացած են խթանող քաղաքականությամբ և աճած պահանջարկով պայմանավորված գնաճով։ Տեսության մեջ նշվում է, որ խթանող հարկաբյուջետային քաղաքականությունը չի առաջացնում գնաճ, քանի որ օգտագործվում են պարապուրդի մատնված ռեսուրսներ։ Օրինակ՝ եթե խթանող քաղաքականության արդյունքում գործազուրկը գտնում է աշխատանք, այս դեպքում գնաճ չի առաջանա․ սակայն, եթե աշխատաքաշխատանք է գտնում այն անձը, ովորն այսպես թե այնպես կարողանալու էր գտնել իր համար աշխատանք, այս դեպքում աշխատանքի պահանջարկը աճում է, իսկ աշխատանքի առաջարկը մնում է նույնը՝ առաջացնելով աշխատավարձի աճ, հետագայումհետագայում՝ հանգեցնելով նաև գների աճի։