«Սև ծով»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
չ →‎top: ջնջվեց: {{Արևմտահայերեն| Սեւ Ծով }}
No edit summary
Տող 41.
|Վիքիպահեստ = Black Sea
}}
'''Սև ծով'''<ref>{{ՏՈՒՏ|section=II.A.3|page=55}}</ref>, [[Ատլանտյան օվկիանոս]]ի ներքին ծով [[Թուրքիա]]յի, [[Բուլղարիա]]յի, [[Ռումինիա]]յի, [[Ուկրաինա]]յի, [[Ռուսաստան]]ի, [[Վրաստան]]ի և մասամբ ճանաչված [[Աբխազիա]]յի ափերի մոտ։ [[Կերչի նեղուց]]ով միանում է [[Ազովի ծով]]ին, [[Բոսֆորի նեղուց]]ով՝ [[Մարմարա ծով]]ին և այնուհետև [[Դարդանելի նեղուց]]ով՝ [[Եգեյան ծով|Եգեյան]] և [[Միջերկրական ծով]]ին։ Մակերեսը՝ 422 հազար կմ²։ Առավելագույն խորությունը՝ 2210 մետր, ջրի ծավալը ծովում՝ 555 000 մ³։ Առավել խոշոր ծոցերն ենեն՝ Կարկինտսկի, Կալամիտսկի, Դնեստրի, և Դնեպրի-Բուգի լիմաները՝ հյուսիսարևմտյան ափերի մոտ, Սինուպի և Սամսունի ծոցերը՝ հարավային ափերի մոտ։ Ծովն են թափվում [[Դանուբ]], [[Դնեստր]], [[Հարավային Բուգ]], [[Դնեպր]], [[Ռիոն]], [[Կզըլ Իրմակ]] խոշոր գետերը, ինչպես նաև [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ից սկիզբ առնեղ [[Ճորոխ]] գետը։ Ավելի քան 150 մետր խորության մեջ ջուրը վարակված է ծծմբաջրածնով. մեծ խորություններում կենդանի օրգանիզմներ չկան (բացի [[բակտերիա]]ներից)։ Առավել խոշոր նավահանգիստներն են՝ [[Օդեսա]], [[Իլյիչովսկ]], [[Նովոռոսիյսկ]], [[Տուապսե]], [[Փոթի]], [[Բաթում]], [[Կոստանցա]], [[Բուրգաս]], [[Վառնա]], [[Տրաբիզոն]], [[Սամսուն (քաղաք)|Սամսուն]], [[Զոնգուլդակ]]<ref name="Գրգեարյան">Հ. Ղ. Գրգեարյան, Ն. Մ. Հարությունյան, Աշխարհագրական անունների բառարան (Հ-Ֆ), Երևան, «Լույս», էջ 290։</ref>:
 
Սև ծովի բնութագրական յուրահատկությունն այն է, որ 150-200 մետրից ավելի խորություններում կյանք գոյություն չունի (բացառություն են կազմում անաէրոբ բակտերիաները). պատճառը [[Ծծմբաջրածին|ծծմբաջրածնով]] հարուստ ջրային շերտն է։
Տող 82.
 
== Ջրաբանություն և ջրաքիմիա ==
 
Սև ծովի ջրայի հաշվեկշիռը կազմում մտնում են հետևյալ բաղադրիչները<ref name="БСЭ"/>՝
* Մթնոլորտային տեղումներ (տարին +230 կմ³)
Տող 94 ⟶ 93՝
Պետք է նշել այն փաստը, որ [[Ատլանտյան օվկիանոս]]ի հետ դժվարեցված ջրափոխանակության և հենց Սև ծովի համեմատաբար փոքր չափսերի հետևանքով ծովում մակընթացությունների մեծությունը փոքր է և դիտվում է միայն սարքերի օգնությամբ<ref name="water"/>։ Դրա հետ մեկտեղ ուժեղ ձմեռային քամիների հետևանքով շատ լավ արտահայտված են առափնյա ալեկոծությունները, որոնք ավազանի հյուսիսարևմտյան հատվածում հասնում են մինչև 2 մետր բարձրության<ref name="гои_2012"/>։ Ձմեռային փոթորիկների ազդեցության տակ կարող են առաջանալ 6-ից 8 մետր բարձրության ալիքներ։ Ծովախորշերում պարբերաբար տեղ են գտնում կանգնած ալիքները՝ ջրի մակարդակի տեղում տատանումները, 40-ից 50 սմ ամպլիտուդայով և մի քանի րոպեից մինչև մի քանի ժամ տատանման տևողությամբ<ref>{{cite web|author=|datepublished=|url=http://oceanography.ru/index.php/ru/component/jdownloads/finish/23/176|title=Ежегодник состояния морей России по гидрохимическим показателям. 2008 год. Чёрное море. (Со ссылкой на: Суховей В.Ф. Моря Мирового океана. - Л., Гидрометеоиздат, 1986, 288 с., Mee L., Jeftic L. AoA Region: Black Sea. - UNEP, 2009, 9 p.|publisher=// oceanography.ru|accessdate=2012-2-29|archiveurl=https://www.webcitation.org/65pfY4eVn|archivedate=2012-03-01}}</ref>։
 
Սև ծովում գրեթե բացակայում է ջրի տարբեր շերտերի միջև շրջապույտը, և այդ գործոնով նա համարվում է աշխարհի խոշորագույն ջրային ավազանը։ Սև ծովի երկու ջրային շերտերը՝ մակերևույթային քաղցրահամ, որը հարուստ է թթվածնով և ջեմաստիճանով ավելի մոտ օդին ու խորքային ավելի աղի և խիտ, մշտական ջերմաստիճանով, անթթվածին (անաերոբ գոտի), բաժանված ջրի սահմանամերձ գոտիով, որը տեղակայված է 30-ից 100 մետր խորության վրա (այսպես կոչված սառը միջին շերտ, կամ ՍՄՇ)։ Նրա ջերաստիճանըՋերաստիճանը միշտ ցածր է խորքային ջրերից, քանի որ ձմռանը սառչելով նա չի հասցնում տաքանալ ամռանը։ Ջրի շերտը որտեղ կտրուկ փոխվում է ջերմաստիճանը կոչվում է թերմոկլին, աղության արագ փոփոխության շերտը գալոկլին, ջրի խտության (կախված է աղիությունից և ջերմաստիճանից) պիկնոկլին։ Սև ծովի ջրի հատկությունների այդ բոլոր կտրուկ ուղղահայաց փոփոխությունները կենտրոնացված են ՍՄՇ շրջանում։ Ջրի աղիության, ջերմաստիճանի և խտության այդպիսի շերտավոր ուղղահայաց կառուցվածքը խոչնդոտում է ծովի ուղղահայաց տեղափոխությանը և ծովի ավազանի ծծմբաջրածնային շերտերին թթվածննով հարստացմանը<ref>[http://www.lacuevalimon.com/2011/01/gidro-fiz/ Гидрофизические характеристики]</ref><ref>[http://tapemark.narod.ru/more/07.html Моря СССР]</ref>։ Սև ծովում 150-ից 200 մետր խորությունների վրա գտնվում է քիմոկլինը, այսինքն հիդրոքիմիական պարամետրների կտրու փոփոխության շերտը (առաջին հերթին, դա թթվածնային և ծծմբաջրածնային գոտիներում է)։
 
Սև ծովում գտնվող [[Ծծմբաջրածին|ծծմբաջրածնծծմբաջրածնի]]ի առաջացման համընդհանուր ընդունման արժանացած կարծիքը բացակայում է։ Կա կարծիք, որ այդ միացությունը Սև ծովում առաջանում է գլխավորապես [[ծծումբ]] առաջացնող [[բակտերիա]]ների շնորհիվ, որը կտրուկ արտահայտված է ջրի շերտավորության և ջրի թույլ ուղղահայաց փոխանակության հետևանքով։ Ծծմբաջրածնի կենտրոնացումը աճում է 150 մետրն խորությունից կազմելով 0,19 մլգ 1 լ ծովի ջրում, մինչև 2000 մետր խորություններում, որտեղ հասնում է առավելագույն կենտրոնացմանը այն կազմում է 9,6 մլգ/լ ջրում{{nobr|воды.<ref name="photo-sochi">[http://photo-sochi.com/article/artps.php?id=53 Сероводород], ''Статьи о Сочи''</ref>}}։ Այդ իսկ պատճառով միջին կոնցետրացիան կազմում է 5,73 մլգ/լ 1240 մետր խորությունում։ Սև ծովում ծծմբաջրածնի մոտավոր քանակը կազմում է 3,1 միլիարդ տոննա<ref name="photo-sochi"/><ref>[http://www.ntpo.com/secrets_ocean/secrets%20ocean/1.shtml ВЗРЫВ ЧЁРНОГО МОРЯ. РЕАЛЬНО ЛИ ЭТО?], ''НЕЗАВИСИМЫЙ НАУЧНО-ТЕХНИЧЕСКИЙ ПОРТАЛ''</ref>։ Սև ծովի վերջին տարիներում կատարած որոշ հետազոտություններ թույլ են տալիս ասել, որ այն հսկայական պահեստ է ոչ միայ ծծմբաջրածնի համար այլ նաև [[մեթան]]ի, որը ամենայն հավանականությամբ նույնպես առաջացել է [[միկրոօրգանիզմ]]նների ներգործության ներքո, ինչպես նաև երկրի ընդերքից<ref name="vivovoco">[http://vivovoco.astronet.ru/VV/JOURNAL/NATURE/02_05/02051926.PDF А. Ю. Леин, М. В. Иванов. Крупнейший на земле метановый водоем. «Природа», № 2, 2005]</ref>։
 
Ջրի շրջապտույտը հիմնականում կատարվում է ջրի վերին շերտում։ Ջրի այդ շերտի աղիությունը կազմում է մոտավոր 18 պրոմիլ ([[Միջերկրական ծով|Միջերկրական]]ում 37 պրոմիլ) և հարուստ է թթվածնով և այլ տարերով, որոնք անհրաժեշտ են կենդանի օրգանիզմների կենսագործունեության համար։ Այդ շերտը Սև ծովում ենթարկված է ցիկլոնային ուղղությամբ շրջանաձև շրջանառության՝ ավազանի ամբողջ մակերեսով։ Միաժամանակ ծովի առափնյա հատվածներում միշտ դիտվում է ջրի տեղական շրջանառություն անտիցիկլոնային ուղղության։ Ջրի վերին շերտերի ջերմաստիճանը, տարվա ժամանակից կախված , բաց ծովում տատանվում է միջինը 6-ից 25&nbsp;°C -ի սահմաններում<ref>http://www.randewy.ru/gml/shev10.html</ref><ref name="ShirshovBlack2000">Институт океанологии Российской Академии Наук. Атлас «Чёрное море 2000»</ref>, երբեմն ամռանը ծանծաղուտներում ծովի ափին հասնելով 30&nbsp;°C-ի և ձմռանը սառճելով առափում։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Սև_ծով» էջից