Վիքիպեդիա

«Մասնակից:ArthurZQ/Ավազարկղ Զ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
Տող 31.
Վերջինը, սակայն, դեռ ճանապարհին հրաման ստացավ վերադառնալ գլխավոր ուժերի առաջնամաս՝ հանգամանքների անբարենպաստ փոփոխության հետևանքով։ Բանն այն է, որ ռուսական դիրքի առաջին կետը՝ Քըզիլ Թեփե լեռը, հուլիսի 13 (25)-ի լույս գիշերը անսպասելիորեն հարձակման ենթարկվեց [[Թուրքեր|թուրքերի]] կողմից և նրանց դուրս մղել այնտեղից չհաջողվեց։ Մուխտարը սահմանափակվեց կենտրոնի և աջ թևի առաջ մղմամբ՝ կենտրոնացնելով իր ուժերի հիմնական զանգվածը Հաջի Վալու գյուղի և Ինակ լեռան միջև: Դրանից հետո նա կրկին բավական երկար ժամանակ անգործության մատնվեց։ Իսմայիլը միաժամանակ մի քանի անգամ հարձակումներ ձեռնարկեց Տեր-Ղուկասովի դիրքերի վրա, բայց հաջողություն չունեցավ ։
 
== Գարուն, 1877—18781877-1878 ==
[[Պատկեր:Нижегородские драгуны, преследующие турок по дороге к Карсу во время Аладжинского сражения 3 октября 1877 года.jpg|thumb|300px|Нижегородские драгуны, преследующие турок по дороге к Карсу во время Аладжинского сражения 3 октября 1877 года]]
Մինչև սեպտեմբերի 20-ը (հոկտեմբերի 2) 1-ին գրենադերյան դիվիզիայի ժամանումից հետո, [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսաստանից]] ակնկալվող բոլոր ամրացումները ժամանել էին, և [[Միքայել Լոռիս-Մելիքով|Լոռիս-Մելիքովն]] այժմ ձեռքի տակ ուներ 60 գումարտակ, 96 էսկադրոն և հարյուրյակ ու 240 հրանոթ։ Այդ ուժերը բավարար էին ճանաչվել Մուխտարի ամրացըված դիրքեր վճռականորեն գրոհելու համար։ Սեպտեմբերի 20-ին (հոկտեմբերի 2-ին), սեպտեմբերի 21-ին (հոկտեմբերի 3-ին) և սեպտեմբերի 22-ին (հոկտեմբերի 4-ին) իրականացվեցին մի շարք հարձակումներ Ալաջինյան բարձունքների վրա: Աջ թևը առաջ նետվեց, իսկ սեպտեմբերի 27-ի գիշերը (հոկտեմբերի 9-ին) թուրքերը նահանջեցին իրենց առաջավոր դիրքերից և տեղաբաշխվեցին այն դիրքերում, որոնք ունեցել էին մինչև օգոստոսի 13-ը (25)։ Ռուսական զորքերը անմիջապես գրավեցին թշնամու թողած դիրքերը, իսկ որպեսզի Մուխտարին թույլ չտան անպատիժ նահանջել Կարս, մշակվեց հարձակման նոր պլան։ Գեներալ [[Իվան Լազարև|Լազարևի]] շրջանցիկ շարասյունը պետք է Դիգորի միջոցով թուրքերի հետ կապի դուրս գար, իսկ մնացած զորքերը միաժամանակ հարձակվեին նրանց վրա ճակատից։
Տող 37.
Հոկտեմբերի 2-ին (14) [[Իվան Լազարև|Լազարևը]] նվաճեց հակառակորդի թիկունքում գտնվող բարձունքները, իսկ Ավլիյար-Ալաջինյան ճակատամարտը հոկտեմբերի 3-ին (15) ավարտեց Մուխտարի բանակի լիակատար ջախջախմամբ, որի հուսահատ մնացորդները հասցրեցին փախչել Կարս: Մուխտարը որոշ գումարտակներով հաջորդ առավոտյան դուրս եկավ Կարսից դեպի Զիվին, բայց բերդի կայազորը պատրաստվեց եռանդուն պաշտպանության:
 
Դրանից հետո ռուսական գլխավոր ուժերը բաժանվեցին 2 ջոկատի՝ մեկը՝ Լազարևի գլխավորությամբ, պատասխանատու էր [[Կարսի բերդ|Կարսի]] շրջափակման համար, մյուսը՝ Գեյմանի գլխավորությամբ՝ [[Կարսի մարզ|Կարսի]] և Սագանլուգի միջև երկրի պահպանության համար։ [[Արշակ Տեր-Ղուկասով|Տեր-Ղուկասովը]] հրամայվեց անընդհատ հետապնդել [[Իսմայիլ-Փաշա|Իսմայիլին]] (որին Մուխտարը հրամայել էր միանալ իրեն Էրզրումի ճանապարհները փակելու համար) և նրան աջակցելու համար ուղարկվել էր Գեյմանի ջոկատի մի մասը ։
Вслед за тем русские главные силы были разделены на 2 отряда: один — Лазарева — назначен для блокады [[Карс]]а, другой — Геймана — для охранения страны между Карсом и Саганлугом. Тергукасову приказано неотступно преследовать Исмаила (которому Мухтар приказал присоединиться к нему для прикрытия путей на Эрзурум), и для содействия ему направлена была часть отряда Геймана.
 
Իսմայիլի նահանջը շարունակվում էր, սակայն այնքան հապճեպ, որ նա հեռվացավ Էրիվանի ջոկատից և հոկտեմբերի 15-ին (27) հասցրեց կապ հաստատել Մուխտարի հետ Քյոպրիկեյի մոտ։ Նույն օրը Գեյմանը գրավեց [[Խորասան|Խորասանը]], իսկ հոկտեմբերի 21-ին (նոյեմբերի 3) [[Հասանկալա|Հասանկալան]] միացավ Տեր-Ղուկասովին։ Հոկտեմբերի 23-ին (նոյեմբերի 5-ին) Մուխտարը հարձակվեց նրանց վրա և ջարդեց Դևե-Բոյնու դիրքերը ։
Отступление Исмаила шло, однако, так поспешно, что он далеко ушёл от Эриванского отряда и {{OldStyleDate4|27|октября||15}} успел соединиться с Мухтаром у [[Кёприкей|Кёприкея]]. В тот же день Гейман занял [[Хоросан]], а {{OldStyleDate4|3|ноября||21|октября}} у Гасан-кала соединился с Тергукасовым. {{OldStyleDate4|5|ноября||23|октября}} Мухтар был ими атакован и разбит на позиции у [[Деве-бойну]].
 
Երբ անկանոն նահանջող թուրքական զորքերը հայտնվեցին [[Էրզրում|Էրզրումում]], նրա բնակիչները, սպասելով ռուսների անհապաղ ժամանմանը, արդեն սկսեցին պատրաստվել նրանց հնազանդությամբ դիմավորելու։ Սակայն Գեյմանը հնարավոր չհամարեց գիշերը թշնամուն հետապնդել բոլորովին անծանոթ տեղանքում։ Միայն հոկտեմբերի 24-ից հետո (նոյեմբերի 6-ին), երբ թուրքերն արդեն մի փոքր ուշքի էին եկել, նա մոտեցավ Էրզրումին և պարետին առաջարկել հանձնվել։ Առաջարկը մերժվեց, և ամրոցում հավաքված թուրք զինվորները, արդեն որոշակիորեն կարգի բերված և բերդերով տեղաբաշխված, պատրաստվեցին հակահարված տալու: Հոկտեմբերի 27-ին (նոյեմբերի 9-ին) Գեյմանը հանձնվելու նոր առաջարկ արեց, և երբ այն նույնպես մերժվեց, հաջորդ գիշեր փորձեց գրոհել, բայց հետ մղվեց։ Այս անհաջողությունը ռուսական զորքերին ստիպեց կա՛մ ձմռանը մնալ ամրոցի առջև, ամենաանբարենպաստ պայմաններում, կա՛մ էլ նահանջել, այսինքն՝ կորցնել արդեն ձեռք բերվածը։ Կանգ առան առաջին տարբերակի վրա։ Դեպի [[Ալաշկերտ]] նահանջեց միայն [[Երևանյան ջոկատ|Էրիվանի ջոկատը]], իսկ մյուս զորքերը, բացի մեկ հետևակային բրիգադից՝ Դևե-Բոյնու վրա թողած 3 մարտկոցով, դասավորվեցին Պասսինի բաց հարթավայրում:
Когда бежавшие в беспорядке турецкие войска появились в [[Эрзурум]]е, то жители его, ожидая немедленного прибытия русских, уже стали готовиться встретить их с покорностью. Однако Гейман не счёл возможным преследовать неприятеля ночью по совершенно незнакомой местности. Только после {{OldStyleDate4|6|ноября||24|октября}}, когда турки уже несколько опомнились, он подошёл к [[Эрзурум]]у и предложил коменданту сдаться. Предложение было отвергнуто, и собравшиеся в крепости турецкие солдаты, приведённые уже в некоторый порядок и распределённые по фортам, изготовились к отпору. {{OldStyleDate4|9|ноября||27|октября}} Гейман сделал новое предложение сдачи и, когда оно было также отвергнуто, в следующую же ночь попытался на штурм, но был отбит (см. [[Эрзерум]]). Эта неудача поставила русские войска в необходимость или оставаться на зиму перед крепостью, в самых неблагоприятных условиях, или же отступить, то есть потерять приобретённые уже выгоды. Остановились на первом решении. Отступил к [[Алашкерт]]у только Эриванский отряд; прочие же войска расположились на открытой [[Пасинская равнина|Пассинской равнине]], кроме одной пехотной бригады с 3 батареями, оставленными на [[Деве-бойну]].
 
Между тем отряд Лазарева, подошедший к Карсу, {{OldStyleDate4|25|октября||13}} приступил к осадным работам, а {{OldStyleDate4|18|ноября||6}} [[Осада Карса (1877)|крепость была занята русскими войсками]]. После этого важного события главной целью действий представился Эрзурум, где укрывались остатки неприятельской армии и собраны были средства для формирования новых войск. Но тут союзниками турок явились наступившие холода и крайняя затруднительность доставки по горным дорогам всякого рода запасов. В стоявших перед крепостью войсках болезни и смертность достигли ужасающих размеров.
Տող 47.
{{сс3|21.1.1878}} года заключено было перемирие, по условиям которого [[Эрзурум]] {{OldStyleDate4|23|февраля||11}} передан русским войскам.
 
== Արդահանի և Քոբուլեթիի ջոկատների գործողություններ ==
== Действия Ардаганского и Кобулетского отрядов ==
Ռազմական գործողությունների ժամանակ Ալաջինի և [[Կարսի բերդ|Կարսի]] մերձակայքում [[Արդահանի նահանգ|Արդահանի]] ջոկատը հանձնարարություն ուներ պահպանելու անդորրը Արդահանի շրջակայքում: Կարսի անկումից հետո այդ ջոկատը ուժեղացվել է նաև նրա հրամանատար գնդապետ Կոմարովի կողմից, ով հրամայեց շարժվել դեպի Արդանուչ և Արդվին՝ [[Ճորոխ|Ճորոխ գետի]] հովտում ռուսական ազդեցությունը հաստատելու և Բաթումի դեմ նախատեսվող ռազմագործողությունը թեթևացնելու համար։ 1877 թվականի դեկտեմբերի 2-ին արշավանքը սկսելով՝ թուրքական զորքերը գրավեցին Արդանուչը, իսկ դեկտեմբերի 9-ին թուրքական ջոկատը ջախջախեցին Դոլիս-խանի մոտ։ Զինադադարի լուրը նրանց կանգնեցրեց [[Արդվինի նահանգ|Արդվինի]] մոտ։
Во время военных операций у Аладжи и под Карсом Ардаганский отряд имел назначением охранять спокойствие в окрестностях Ардагана. После падения Карса отряд этот был усилен и начальнику его, полковнику Комарову, приказано двинуться к [[Ардануч]]у и [[Артвин]]у для утверждения русского влияния в долине реки [[Чорох]] и для облегчения предполагавшейся операции против Батума. Выделенные для этого войска, начав движение [[2 декабря]] 1877 года, заняли Ардануч, а [[9 декабря]] разбили турецкий отряд на позиции у [[Долис-Хана]]. Весть о перемирии остановила их у Артвина.
 
Кобулетский отряд, около середины июня уменьшенный в своём составе, получил строго оборонительное назначение и укрепился на Муха-Эстате, а стоявшие против него неприятельские войска заняли высоты Хуцубани. [[1 августа|1]] и [[12 августа]] 1877 года они пытались сбить наш отряд с его позиции, но оба раза не имели успеха. [[15 ноября]] [[Дервиш-паша]] отвёл свои войска за реку Кинтриши и остановился на высотах [[Цихидзири]]. [[18 января]] 1878 года Кобулетский отряд атаковал его, но был отражён, а [[22 января]] получено известие о заключении перемирия.
 
== Մարտական գործողություններ Աբխազիայում ==
== Боевые действия в Абхазии ==
[[Սև ծով|Սև ծովի]] արևելյան ափը նույնպես եղել է ռազմական գործողությունների շրջան, և այստեղ թուրքերը իրենց նավատորմի շնորհիվ կարողանում էին գրեթե անարգել տիրապետել տեղանքը, քանի որ ափամերձ ամրություններ գոյություն չունեին: Հակառակորդ դեսանտին հակազդելու և հանգստություն պահպանելու համար երկրում գտնվում էին միայն աննշան ջոկատներ Տուապսեում, Սուխումում, [[Փոթի (նավահանգիստ)|Փոթիում]] և Սուրբ Նիկոլայի դիրքում (ներկայում Շեկվեթիլի, Օզուրգեթի համայնք, Վրաստան): 1877 թվականի ապրիլի 30-ին (մայիսի 12-ին) մինչև հազար լեռնականներ (60-ական թվականների գաղթականների թվից) տեղակայվեցին Աբխազիայի Գուդաուտա գյուղի մոտ և հուզումներ հրահրեցին տեղի բնակչության շրջանում, որին թուրք գործակալները շռայլորեն զենք էին բաժանել։
Восточное побережье Чёрного моря тоже вошло в район военных действий, и здесь турки благодаря господству их флота могли распоряжаться почти беспрепятственно, так как прибрежных укреплённых пунктов не существовало. Для противодействия неприятельским десантам и поддержания спокойствия в стране находились лишь незначительные отряды в [[Туапсе]], [[Сухум]]е, [[Поти]] и на Посту Святого Николая (в настоящее время Шекветили, [[Озургетский муниципалитет]], Грузия). {{сс3|30.4.1877}} года до тысячи горцев (из числа эмигрантов 60-х годов) высадились у села [[Гудаута]] в Абхазии и возбудили волнения в местном населении, которому турецкие агенты щедро раздавали оружие.
 
Մայիսի 1-ին (13) թուրքական 6 նավերից բաղկացած նավախումբը հայտնվեց Սուխումի առաջ, և այնտեղի ջոկատի պետ գեներալ-մայոր Կրավչենկոն, ընդունելով դիմադրելու անհնարինությունը, նահանջեց դեպի Օլգինսկոյ գյուղը։ Քաղաքի երկօրյա ռմբակոծությունից հետո լեռնականների նոր ուժերը վայրէջք կատարեցին Սուխումի և Օչամչիր գյուղի մոտ, որից հետո Կրավչենկոն ավելի հեռացավ՝ Կոդոր գետի այն կողմ։ Այսպիսով, ամբողջ ափամերձ գոտին՝ Ադլեր հրվանդանից մինչև Կոդոր, հայտնվեց Սուխումը գրաված թուրքական զորքերի կողմից աջակցվող վրդովված բնակչության իշխանության տակ:
{{OldStyleDate4|13|мая||1}} турецкая эскадра из 6 судов появилась перед Сухумом, и начальник тамошнего отряда, генерал-майор [[Кравченко, Павел Павлович|Кравченко]], признав невозможность держаться, отступил к селу Ольгинскому. После двухдневного бомбардирования города новые силы горцев высадились у Сухума и у деревни [[Очамчира]], после чего Кравченко отошёл ещё далее, за реку [[Кодор]]. Таким образом вся прибрежная полоса, от мыса [[Адлер]] до Кодора, очутилась во власти возмутившегося населения, поддерживаемого турецкими войсками, занявшими [[Сухум]].
 
[[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական իշխանության]] վերականգնման համար Կոդոր ուղարկվեց գեներալ-մայոր [[Հակոբ Ալխազով|Ալխազովի]] ջոկատը, որը, իրեն միացնելով Կրավչենկոյի զորքերը, հունիսի 15-ին (27) գրոհեց Օչամչիրի մոտ գտնվող լեռնականների վրա, սակայն թշնամին, թուրքական նավատորմի աջակցությամբ, հետ մղեց այդ գրոհը ։ Այնուհետև ևս երկու՝ գնդապետ Շելկովնիկովի և գեներալ-մայոր Բաբիչի (Կուբանի մարզից) ջոկատները ուղարկվեցին [[Սուխում|Սուխումի]]: Այնտեղ շարժվեց նաև գեներալ Ալխազովը, ով, մի շարք պարտություն հասցնելով ապստամբներին, օգոստոսի 16-ին (28) Բաբիչի և Շելկովնիկովի հետ գրեթե միաժամանակ մոտեցավ Սուխումին։ Երեք օր անց թուրքերն առանց կռվի մաքրեցին քաղաքը և հեռացան իրենց նավերով, իսկ հուզումներն [[Աբխազիա|Աբխազիայում]] շուտով դադարեցին։
Для восстановления русской власти двинут был к Кодору отряд генерал-майора [[Алхазов, Яков Кайхосрович|Алхазова]], который, присоединив к себе войска Кравченко, {{OldStyleDate4|27|июня||15}} атаковал горцев у Очамчиры; но неприятель при содействии турецкого флота отбил эту атаку. Затем ещё два отряда, полковника [[Шелковников, Бегбут Мартиросович|Шелковникова]] и генерал-майора [[Бабыч, Павел Денисьевич|Бабыча]] (из [[Кубанская область|Кубанской области]]), направлены были к Сухуму. Туда же двинулся и генерал Алхазов, который, нанеся ряд поражений мятежникам, {{OldStyleDate4|28|августа||16}} подошёл к Сухуму почти одновременно с Бабычем и Шелковниковым. Через три дня турки без боя очистили город и удалились на свои суда; волнения же в Абхазии вскоре прекратились.
 
Սևծովյան ափերի ժամանակավոր տիրապետումը հակառակորդի կողմից իր ազդեցությունն ունեցավ [[Չեչնիա|Չեչնիայում]] և [[Դաղստան|Դաղստանում]], որտեղ նույնպես ապստամբություններ սկսվեցին, ինչի հետևանքով Կովկասում ձերբակալվեցին երկու հետևակային դիվիզիաներ։
Временное занятие Черноморского побережья неприятелем отразилось, однако, на Чечне и Дагестане, где тоже [[Восстание 1877 года в Чечне и Дагестане|вспыхнули восстания]], вследствие чего внутри Кавказа задержаны были две пехотные дивизии.
 
Ծովում, միջոցների չնչին լինելու պատճառով, իհարկե, թուրքական նավատորմի դեմ բացահայտ պայքարելն անմտություն էր։ Գործողությունները սահմանափակվում էին ռուսական ականապատ նավակների խիզախ հարձակումներով [[Սուխում|Սուխումի]] և [[Բաթում|Բաթումի]] խարսխակայաններում (1877 թվականի օգոստոսի 12-ին (24), դեկտեմբերի 16-ին (28) և 1878 թվականի հունվարի 13-ին (25)), որի դեպքում հարձակված նավերը կա՛մ ոչնչացվում էին, կա՛մ խիստ վնասվում: Բացի այդ, «Ռոսիա» շոգենավին հաջողվեց 1878 թվականի հունվարի 13- ին գրավել թուրքական շոգենավը՝ զինվորների գումարտակով և պարենի պաշարներով։
На море ввиду ничтожности средств немыслима была, конечно, открытая борьба с турецким флотом. Действия здесь ограничились отважными нападениями русских [[Минный катер|минных катеров]] на неприятельские суда в Сухумском и [[Батум]]ском рейдах ({{OldStyleDate4|24|августа||12}}, {{сс3|16.12.1877}} и {{сс3|13.1.1878}}), при чём атакованные суда были или уничтожены, или сильно повреждены. Кроме того, пароходу «Россия» удалось {{сс3|13.1.1878}} года захватить турецкий пароход с батальоном солдат и запасами продовольствия.
 
== См.Տես такжеնաև ==
* Ղրիմի պատերազմի Կովկասյան արշավանք։
* [[Кавказская кампания Крымской войны]]
* Չեչնիայի և Դաղստանի 1877 թվականի ապստամբություններ։
* [[Восстание 1877 года в Чечне и Дагестане]]
* Առաջին համաշխարհային պատերազմի կովկասյան ռազմաճակատ։
* [[Кавказский фронт Первой мировой войны]]
 
== Литература ==
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Մասնակից:ArthurZQ/Ավազարկղ_Զ» էջից