Վիքիպեդիա

«Բոսնիա և Հերցեգովինա»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
Տող 194.
|ref=Donia
}}{{ref-bs}}{{ref-en}}</ref>]]
Բոսնիացի ավատատերերը իրենց ունեցվածքը պահպանելու համար ստիպված էին ընդունել [[իսլամ]]ը, որը 16-րդ դարի երկրորդ կեսին բնակչության վերին շերտերում ամբողջությամբ վերացրեց [[քրիստոնեություն]]ը։ը{{փաստ}}։ Ավատատերերից կախման մեջ գտնվող գյուղացիներին անվանում էին ռայաներ։ Բալկանների շատ քաղաքներում գործում էին ռազմային կայազորներով ամրոցներ, բացի դրանից 16-րդ դարում փոփոխվել էր խոշոր քաղաքների էթնիկական կազմը, որի հիմնական բնակչությունը սկսեցին կազմել թուրք գաղութատերերը և սլավոն մուսուլմանները։ Քաղաքային բնակչության իսլամացումը առևտրով զբաղվելու համար երաշխավորում էր ավելի բարենպաստ պայմաններ։ Ի տարբերություն Հերցեգովինայի և Սերբիայի, Բոսնիայի գյուղացիները աստիճանաբար ընդունում էին իսլամը։ Ամենախոշոր առևտրական և արդյունաբերական քաղաքը դարձավ [[Սարաևո]]ն{{sfn|Հարավսլավիայի պատմություն|1963|с =194, 196, 198, 202, 203, 205}}, զարգանում էին նաև [[Ֆոչա]], [[Բանյա Լուկա]], [[Լիվնո]], [[Մոստար]] քաղաքները: 1580 թվականին ստեղծվել է Բոսնիական էյալեթը:
 
19-րդ դարի առաջին կեսում երկրի բոսնիական ավատատերերը դուրս եկան ընդդեմ Թուրքիայի բարենորոգումների։բարեփոխումների։ Որպեսզի թուլացնեին բոսնիական ընդդիմությունը, 1833 թվականին թուրքական կառավարությունը Բոսնիան անջատեց Հերցեգովինայից։ Թուրքիայի Իշխանությունը սահմանվել է 1851 թվականին։թվականին{{փաստ}}։ 19-րդ դարի առաջին կեսում երկրում զարգացել է ազգային-ազատագրական շարժումը, որը առաջացել էր կաթոլիկական հոգևորականության շրջապատում: Դրա արդյունքն էր դարձել 1875-1878 թվականին Բոսնիա-հերցեգովինական ապստամբությունը: 1878 թվականին Բոսնիա և Հերցեգովինան Սան-Ստեֆանոյի հաշտությամբ ինքնավարություն է ստացել, որը կնքվել էր Ռուսաստանի և Օսմանյան կայսրության միջև` Ռուս-թուրքական 1877-1878 թվականների պատերազմի ավարտից հետո: Սակայն շուտով 1878 թվականի Բեռլինի տրակտատի համաձայն՝ 1878 թվականի հուլիսից հոկտեմբերը ընկած ժամանակաշրջանում Ավստրո-Հունգարիան օկուպացրել է Բոսնիա և Հերցեգովինան{{sfn|Հարավսլավիայի պատմություն|1963|с =362-364, 366, 610, 613}}։
 
=== XX20-րդ դար ===
[[1908 թվական]]ին [[Ավստրո-Հունգարիա]]ն անեքսիայի է ենթարկել Բոսնիա և Հերցեգովինային։ Բոսնիա և Հերցեգովինայի համայնքի մի մասը հույս ուներ Ավստրո-Հունգարիայի տիրապետության տակից ազատմանը և Սերբիայի գլխավորությամբ նոր հանրապետության ստեղծմանը։ստեղծմանը{{փաստ}}։ [[1913]]-[[1914]] թվականներին կազմվել է սերբիական ազգայնական «Մլադա Բոսնա» կազմակերպությունը։ Կազմակերպության անդամների թվում էր [[Գավրիլո Պրինցիպ]]ը, որը [[1914 թվական]]ի [[հունիսի 28]]-ին [[Սարաևո]]յում սպանել է էրցհերցոգ (թագավորազներիարքայազների տիտղոս) [[Ֆրանց Ֆերդինանդ]]ին և նրա կին Սոֆիային, որըինչը առիթ բերեցեղավ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի բռնկմանը{{sfn|Հարավսլավիայի պատմություն|1963|с =623, 651, 659}}։
 
[[1918 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 19]]-ին [[Ավստրո-Հունգարիայի բաժանում|Ավստրո-Հունգարիայի բաժանման]] ժամանակ Խորվաթիայի ժողովը [[Զագրեբ]]ում հռչակել է «[[Սերբերի, խորվաթների և սլովենացիների հանրապետությունը»պետություն]]ը, իսկորի վերջինիս իշխանությունըկառավարությունը միանգամից հայտարարել էհայտարարեց պատերազմում մասնակցելումասնակցությունը դադարմանդադարեցման մասին։ 1918 թվականի դեկտեմբերի 1-ին հանրապետությունը միավորվել է Սերբիայի թագավորության և [[Չեռնոգորիա]]յի հետ՝ ստեղծելով «Սերբերի, խորվաթների և սլովենացիների թագավորությունը»։ 1941 թվականի ապրիլի 10-ին Գերմանիայի Հարավսլավիա հարձակումից հետո ուստաշները հռչակել են «Խորվաթիայի անկախ հանրապետություն», որի կազմում ընդգրկվել են Բոսնիա և Հերցեգովինայի տարածքները<ref>{{книга|автор=Бромлей, Ю. В. и др.|заглавие=Հարավսլավիայի պատմություն|ссылка=http://www.inslav.ru/images/storis/pdf/1963_Istorija_Jugoslavii-2.pdf|том=2|место=М.|издательство=Издательство АН СССР|год=1963|страницы=27, 28, 35, 121, 187|isbn=}}</ref>։ [[1945 թվական]]ի մայիսի վերջին Բոսնիան ազատվել է գերմանա-ուստաշական զավթիչներից։ Պատերազմի ժամանակ մահացել են Բոսնիա և Հերցեգովինայի մոտավորապես 407 հազար բնակիչ, նաև որոշ բնակավայրեր համայրա ամբողջությամբ ոչնչացվել էին, որոնց թվում էին Բոսանսկա Կրուպա, Կլյուչ, [[Գլամոչ]], [[Վիշեգրադ]], [[Բիխաչ]], Բրոդ և այլ քաղաքներ<ref>{{книга|автор=Tepić, Ibrahim.|заглавие=Bosna i Hercegovina od najstarijih vremena do kraja Drugog svjetskog rata|ссылка=|место=|издательство=Bosanski kulturni centar|год=1998|страницы=377, 378|isbn=}}</ref>։
 
[[Պատկեր:Germans burning villages in Bosnia.jpg|մինի|ձախից|Բոսնիական գյուղի կիզումըհրդեհումը գերմանացիների կողմից (Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ)]]
1945 թվականին Բոսնիա և Հերցեգովինայի Ազգային հանրապետությունը մտել է Հարավսլավիայի Դաշնային Ազգային Հանրապետության կազմի մեջ, իսկ 1963 [[թվական]]ից՝ [[Հարավսլավիայի Սոցիալիստական Ֆեդերատիվ Հանրապետություն|Հարավսլավիայի Սոցիալիստական Ֆեդերատիվ Հանրապետության]] կազմում Բոսնիա և Հերցեգովինայի սոցիալիստական Հանրապետություն կազմի մեջ: 1960-ական թվականներին փոխվել է ուղղափառների և մուսուլմանների քանակական հարաբերակցությունը վերջիններիս օգտին<ref name="БРЭ">{{БРЭ|Босния и Герцеговина|id=1879585|4|72—79|автор=}}</ref>։ [[1961 թվական]]ին [[Իոսիպ Տիտո]]ն մուսուլմաններին տվել է ազգի կարգավիճակ (այժմ՝ բոսնիակներ)<ref>{{книга|автор=Гуськова, Е. Ю.|заглавие=Вооруженные конфликты на территории бывшей Югославии: хроника событий|ссылка=|место=|издательство=ИНИОН РАН|год=1998|страницы=94|isbn=}}</ref>։ Սոցիալիստական Հարավսլավիայի գոյության տարիներին հանրպետությունը խիստ պահպանում էր ազգերի «եղբայրություն և միասնություն» սկզբունքը<ref>{{книга|автор=Мартынова, М. Ю.|заглавие=Балканский кризис: народы и политика|ссылка=http://miris.eurac.edu/mugs2/do/blob.pdf?type=pdf&serial=1150729550739|место=М.|издательство=Старый сад|год=1998|страницы=193|isbn=}}</ref>։ [[1984 թվական]]ին տնտեսական խորը ճգնաժամի պայմաններում, որը սկսվել էր Իոսիպ Տիտոյի մահից հետո, Սարաևոյում անցկացվել են [[Ձմեռային օլիմպիական խաղեր 1984|1984 թվականի ձմեռային Օլիմպիական խաղերը]]<ref>{{книга|автор=Никифоров, Л. А.|заглавие=Социалистическая Федеративная Республика Югославия: справочник|ссылка=|место=|издательство=Изд-во полит. лит-ры|год=1985|страницы=32|isbn=}}</ref>։
 
Տող 215.
Մի շարք [[ԶԼՄ]]-ներ, ինչպիսիք են [[BBC]]-ն և [[New York Times]]-ը՝ նկարագրելով անկարգություններն, օգտագործում էին '''Բոսնիական գարուն''' տերմինը, [[Արաբական գարուն|Արաբական]] և [[Պրահայի գարուն]] տերմինների նման<ref>{{cite web|url=http://www.nytimes.com/2014/02/08/world/europe/protests-over-government-and-economy-roil-bosnia.html|title=Protests Over Government and Economy Roil Bosnia|publisher=New York Times|date=փետրվարի 7, 2014|accessdate=փետրվարի 8, 2014}}</ref><ref>{{cite web|url = http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-26093160|title=Bosnian protests: A Balkan Spring?|date=փետրվարի 8, 2014|work=bbc.co.uk|accessdate=փետրվարի 8, 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.avaz.ba/vijesti/iz-minute-u-minutu/bbc-nazire-li-se-balkansko-proljece|title=BBC: Nazire li se balkansko proljeće?|publisher=Avaz|date=փետրվարի 8, 2014|accessdate=փետրվարի 8, 2014}}</ref>:
 
[[Fileպատկեր:Bosnian social protests Tuzla.jpg|220p|thumbnail|right|Տուզլայի քաղաքապետարանը 2014 թվականի փետրվարի 7-ի հակակառավարական բախումներից հետո]]
Ցույցերի գլխավոր պատճառն էր հանդիսացել երկրում [[Գործազրկություն|գործազրկության]] բարձր մակարդակը՝ 27,5 % (ամենաբարձր ցուցանիշը [[Բալկաններ]]ում)<ref>[http://www.reuters.com/article/2014/02/05/us-bosnia-protest-idUSBREA141L520140205 Protesters, police clash over factory closures in Bosnian town]</ref>: Բացի այդ, բնակչության ավելի քան 20 %-ի ներգրավված լինելը այսպես կոչվող ստվերային տնտեսության մեջ, յուրաքանչյուր հինգերորդ քաղաքացին աղքատության եզրին էր կանգնած, իսկ միջին ամսական [[աշխատավարձ]]ը կազմում էր մոտ 570 դոլար<ref>{{cite web | url=http://voiceofrussia.com/news/2014_02_07/Bosnia-and-Herzegovina-130-injured-as-police-disperece-protests-with-tear-gas-4778/ | title=Bosnia and Herzegovina: 130 injured as police disperece protests with tear gas | date=փետրվարի 7, 2014 | accessdate=փետրվարի 7, 2014}}</ref>:
 
Անկարգությունների անմիջական պատճառ է հանդիսացել նաև խոշոր արդյունաբերական կենտրոն և պետության երրորդ խոշոր քաղաքը հանդիսացող Տուզլայում [[գործարան]]ների և ֆիրմաների փակումը։ [[21-րդ դար]]ի սկզբին չորս խոշոր պետական ընկերություններ սեփականաշնորհվել են, իսկ նոր սեփականատերերը պարտավորվում էին ներդրումներ կատարել դրանց մեջ։ Սակայն դրա փոխարեն նրանք վաճառել են ակտիվները, դադարել են վճարել բանվորներինաշխատողներին և [[Սնանկություն|սնանկ]] ճանաչվելու դիմում են ներկայացրել։ Փետրվարի 3-4-ը քաղաքում անցկացվում էին խաղաղ ցույցեր, սակայն արդեն փետրվարի 5-ին դրանք վերածվեցին ոստիկանության հետ [[հակամարտություն|հակամարտությանըբախումների]], երբ այդ ընկերությունների նախկին աշխատակիցները սկսեցին գրոհել տեղական իշխանության նստավայրը։ Շուտով ցույցերը և անկարգությունները սկսվեցին նաև երկրի այլ խոշոր քաղաքներում։
 
Ցույցերի արդյունքում հրաժարական էին տվել Տուզլայի կանտոնի ղեկավար Սեադ Չաուշևիչը<ref>{{cite web|url = http://www.worldbulletin.net/world/128446/anti-govt-protests-spread-across-bosnia|title=Anti-govt protests spread across Bosnia|date=8 February 2014|work=worldbulletin.net|accessdate=8 February 2014}}</ref> , Զենիցա-Դոբոյ կանտոնի ղեկավար Մունիբ Հուեյնագիչը, Սարաևոյի կանտոնի ղեկավար Սուադ Զելկովիչը<ref>[http://www.klix.ba/vijesti/bih/premijer-ks-suad-zeljkovic-podnio-ostavku/140208055 Premijer kantona Sarajevo Suad Zeljković podnio ostavku.]</ref> և Ունա-Սանա կանտոնի ղեկավար Համդիա Լիպովաչան<ref>{{cite web|url=http://www.avaz.ba/vijesti/iz-minute-u-minutu/lipovaca-odlazi-skupstina-usk-prihvatila-ostavku |title=Lipovača odlazi, Skupština USK prihvatila ostavku |publisher=Avaz |date=10 February 2014 |accessdate=10 February 2014 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140221133922/http://www.avaz.ba/vijesti/iz-minute-u-minutu/lipovaca-odlazi-skupstina-usk-prihvatila-ostavku |archivedate=21 February 2014 }}</ref>:
Տող 231.
{{Image label|x=112|y=140|text=<small>''Հերցեգովինա''</small>}}</span>
</div>
Բոսնիա և Հերցեգովինան տեղակայված է Եվրոպայի հարավ-արևելքում, [[Բալկանյան թերակղզի|Բալկանյան թերակղզու]] արևմտյան մասում։ Պետությունը կազմում են երկու պատմական շրջաններ՝ Բոսնիան զբաղեցնում է [[Սավա (գետ)|Սավա]] գետի ավազանը զբաղեցնող Բոսնիան և Հերցեգովինան, որը գտնվում է [[Ներետվա]] գետի ավազանում<ref>{{книга|автор=|заглавие=Большой универсальный атлас мира|ссылка=https://books.google.am/books?id=SZ_BzJcrZxgC&printsec=frontcover&hl=ru#v=onepage&q&f=false|место=М.|издательство=ОЛМА Медиа Групп|год=2013|страницы=63|isbn=}}</ref>։ Ընդհանուր հաշվով՝ պետության մակերեսը կազմում է 51 209,2 կմ², որոնցից 51 197 կմ² ցամաք է, իսկ 12,2 կմ²՝ ջուր<ref name="BiH" />։ Այս ցուցանիշով Բոսնիա և Հերցեգովինան աշխարհում զբաղեցնում է [[Աշխարհի երկրներն ըստ տարածքի|125-րդ հորիզոնականը]], իսկ Եվրոպայում՝ 26-րդ հորիզոնականը։ Պետության աշխարհագրական կենտրոնը տեղակայված է [[Վիտեզ (համայնք)|Վիտեզ]] համայնքի Կրչևինե գյուղի տարածքում<ref>{{книга|автор= Krzyk, Tomislav.|заглавие= Centar Bosne l Hercegovine|ссылка=http://www.suggsbih.ba/GEODETSKI%20GLASNIK/GLASNIK%2031/Tomislav%20Krzyk.pdf|место=|издательство=|год=|страницы=38|isbn=}}</ref>։ Հյուսիսից հարավ առավելագույն ձգվածությունը հավասար է արևելքից արևմուտք առավելագույն ձգվածությանը՝ մոտավորապես 280 կմ։
 
Բոսնիա և Հերցեգովինայի պետական սահմանը ունի 1551 կմ ձգվածություներկարություն, որոնցից 905 կմ-ը ցամաքային սահման ենէ, 625 կմ-ի դեպքում սահման են հանդիսանում [[Սավա (գետ)|Սավա]], [[Դրինա (գետ)|Դրինա]] և [[Ունա (Սավայի վտակ)|Ունա]] գետերը, իսկ ծովային սահմանագծի ընդհանուր երկարությունը կազմում է 21 կմ: [[Խորվաթիա]]յի հետ սահմանի ձգվածությունը 936 կմ է, [[Սերբիա]]յի հետ՝ 350 կմ և [[Չեռնոգորիա]]յի հետ՝ 244 կմ<ref>{{книга|автор=|заглавие=Strategija integrisanog upravljanja granicom u Bosni i Hercegovini za period 2015—2018 godine|ссылка=|место=Сараево|издательство=Vijeće ministara BiH|год=2015|страницы=7|isbn=}}</ref>։
 
Ըստ տարբեր տվյալների՝ [[Բոսնիա և Հերցեգովինայի Դաշնություն]]ը զբաղեցնում է 26 098 կմ²<ref name="Stanovništvo">{{книга|автор=|заглавие=Stanovništvo Federacije Bosne i Hercegovine|ссылка=http://www.fzs.ba/Dem/stanovnistvo-bilten110.pdf|место=Сараево|издательство=Federalni zavod za statistiku|год=2008|страницы=16|isbn=|deadlink=да|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110622085053/http://www.fzs.ba/Dem/stanovnistvo-bilten110.pdf|archivedate=2011-06-22}} {{Wayback|url=http://www.fzs.ba/Dem/stanovnistvo-bilten110.pdf |date=20110622085053 }}</ref> կամ 26 110,5 կմ² տարածք<ref>{{книга|автор=|заглавие=Federacija Bosne i Hercegovine u brojkama|ссылка=http://www.fzs.ba/Podaci/Federacija%20BiH%20u%20brojkama%202011.pdf|место=Сараево|издательство=Federalni zavod za statistiku|год=2011|страницы=6|isbn=}}</ref> (պետության տարածքի շուրջ 51 %-ը), Սերբիայի Հանրապետության զբաղեցնում է 24 641 կմ²<ref name="Српска">{{книга|автор=|заглавие=Географски и метеоролошки подаци|ссылка=|место=|издательство=Статистички годишњак Републике Српске|год=2012|страницы=30|isbn=}}</ref> կամ 24 605,7 կմ² տարածք<ref name="Stanovništvo" /> (պետության տարածքի շուրջ 48 %-ը), իսկ Բրչկո օկրուգը՝ 493 կմ²<ref name="Stanovništvo" /><ref name="Српска" /> (պետության տարածքի շուրջ 1 %-ը)։
Տող 239.
=== Ռելիեֆ ===
[[Պատկեր:Glamočko polje, sa brda0089.jpg|մինի|ձախից|[[Գլամոչկո Պոլե]]]]
Բոսնիա և Հերցեգովինան տիպիկ լեռնային երկիր է, լեռնային լանդշաֆտը զբաղեցնում է երկրի տարածքի ավելի քան 90 %-ը<ref>{{книга|автор=Бодрин, В. В. и др.|заглавие=Югославия: Экон.-геогр. характеристика|ссылка=|место=|издательство=Мысль|год=1970|страницы=208|isbn=}}</ref>: Բոսնիա և Հերցեգովինայում բծմ-ն իջեցման միտում ունի կենտրոնից հարավ՝ դեպի [[Ադրիատիկ ծով]], և հյուսիս՝ դեպի [[Սավա (գետ)|Սավա]] գետ: Մի քիչ հարավ տեղակայված է ոչ բարձր լեռների և պտղաբեր միջլեռնային գոգահովիտների գոտին: Հերցեգովինայի լեռները, որոնք համարյա զուրկ են որևէ բուսականությունից, անդամատված են միջլեռնային իջվածքներով և կազմված են [[կրաքար]]ային մուգ-սպիտակ և մոխրագույն գույնի հանքատեսակներից<ref>{{книга|автор=Раковский, С. Н.|заглавие=По Югославии|ссылка=|место=|издательство=Просвещение|год=1970|страницы=142|isbn=}}</ref>: Երկրիը համարյագրեթե ամբողջությամբ գտնվում է [[Դինարյան բարձրավանդակ]]ի սահմաններում: Թեք գագաթներով և միջլեռնային գոգահովիտներով լեռնաշղթաները ձգվում են հյուսիս-արևմուտքից հարավ-արևելք: Կենտրոնական հատվածում գերակշռում են միջին և բարձր բարձրությամբ լեռնազանգվածները, հյուսիսում և հարավում՝ ցածր լեռները և բլուրները: Դինարյան բարձրավանդակի արևելյան հատվածում [[Բոսնիական լեռներ]]ն են, որոնք իր մեջ ներառում են բարձր բարձրությամբ Բոսնիական Հանքային լեռները<ref>{{книга|автор=Вавилов, С. И.|заглавие=Большая советская энциклопедия|ссылка=|место=|том=49|издательство=Изд-во Большая советская энциклопедия|год=1958|страницы=309|isbn=}}</ref>: Ամենաբարձր գագաթը [[Մագլիչ]] լեռն է՝ 2386 մ բարձրությամբ: Ռելիեֆի տարածված կարստային ձևերի թվում են քարանձավները, ստորերկրյա գետերը, կրաքարային ժայռերը, [[կառեր]]ը: Միջլեռնային գոգահովիտներում տեղակայվել են մեծ չափսերով պոլյեները, որոնցից ամենախոշորը Լիվանսկո Պոլեն է՝ 405 կմ² մակերեսով, իսկ ամենափոքրերն են Դուվանսկո Պոլեն և Գլամոչկո Պոլեն<ref>{{книга|автор=Грацианский, А. Н.|заглавие=Природа Югославии|ссылка=|место=|издательство=Изд-во геогр. лит-ры|год=1955|страницы=42|isbn=}}</ref>: Հյուսիսում գտնվում է [[Միջինդանուբյան դաշտավայր]]ը, որը ընգրկում է Սավա գետի հովտի դաշտավայրը գետային ընդարձակ հովիտներով: Երկրի հարավարևմտյան հատվածում գտնվող [[Նեում]] քաղաքի շրջանում տեղակայված է Ադրիատիկ ծովի լեռնային ծովափը՝ մոտավորապես 20 կմ ձգվածությամբ<ref name="БРЭ" />:
 
=== Բնական հանածոներ ===
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Բոսնիա_և_Հերցեգովինա» էջից