|
=== Գահակալական կռիվներ ===
[[Պատկեր:Bagratuni Armenia 1000-hy.svg|մինի|աջից|330px|[[Բագրատունիների թագավորություն]]ը [[Աշոտ Ա Մեծ|Աշոտ Մեծ]]ի հետնորդների օրոք]][[Պատկեր:Van-akdam_(7).jpg|alt=|ձախից|մինի|242x242փքս|[[Գագիկ Ա Արծրունի|Գագիկ Արծրունու]] քանդակը իր կառուցած [[Սուրբ Խաչ եկեղեցի (Աղթամար)|Աղթամարի վանք]]ում]]890 թվականին մահանում է [[Բագրատունյաց Հայաստան]]ի առաջին արքան՝ [[Աշոտ Ա]]-ն, որի մահից հետո ավագության իրավունքով գահը անցնում է Սմբատին։ Սակայն նա չի կարողանում ներկա գտնվել նույնիսկ իր հոր թաղմանը, քանի որ [[Գուգարք]]ում պատերազմներ էր մղում։ Վերադառնալով Հայաստան և անհրաժեշտ կարգով հոր մահը սգալուց հետո՝ Սմբատը ստանձնումզբաղեցնում է հայոց թափուր գահը։ Սակայն Սմբատի հորեղբայրը՝ [[Աբաս Բագրատունի (սպարապետ)|սպարապետ Աբասը]], նույնպես աչքորոշակի հավակնություններ ուներ հայոց գահի վրա։նկատմամբ, Այդայդ պատճառով նա առանձնանում է [[Վանանդ (գավառ)|Վանանդ գավառում]] և սպասում հարամարհարմար պահի, որպեսզի ապստամբի։ Ապստամբության համար առիթ է հանդիսանում Ատրներսեհ Բագրատունու այցը Հայաստան, որը վրաց գահերեց իշխան էր<ref>{{Cite book|title=Լեո «Հայոց Պատմություն: Միջին դարեր» երկրորդ հատոր|last=|first=|publisher=«Հայաստան» հրատարակչություն|year=1967|isbn=|location=Երևան|pages=510}}</ref>։ Նա նախ տեսակցում է [[Աբաս Բագրատունի (սպարապետ)|Աբասի]] հետ, ցավակցում նրան [[Աշոտ Ա]]-ի մահվան կապակցությամբ, ապա զգուշացնում, որ գնալու է նաև Սմբատի մոտ, սակայն Աբասը ասում է, որ պետք չէ այդպիսի քայլ անել։ Ատրներսեհը հավատացնում է, որ նա ոչ մի կանխակալ վերաբերմունք չունի գահի թեկնածուների միջև, ապա մեկնում Սմբատի մոտ։ Սմբատին ցավակցելուց հետո՝ նա արքայական հագուստներ է հագցնում նրան, ինչը Աբասի կողմից դիտվում է դավաճանություն, և երբ Արտներսեհը վերադառնում է Աբասի մոտ, նա ձերբակալում է վրաց իշխանին։
Այդ առիթով կռիվ է սկսվում Սմբատի և հորեղբոր միջև, սակայն Գագիկ Բհայոց կաթողիկոսը ազգամիջյան պատերազմըհակասությունները կանխելու նպատակով դիմում է Աբասին և խնդրում ազատ արձակել Ատրներսեհին, որի դիմաց [[Աբաս Բագրատունի (սպարապետ)|Աբասը]] պահանջում է իրեն հանձնել Ատրներսեհի կողմից Աբասի քրոջ ամուսնուց՝ Գուրգենից խլված երկու բերդերը։ Այս պահանջը անմիջապես կատարվում է Ատրներսեհի կողմից, սկայան Աբասը դրժում է իր երդումը և բանտիշարունակում անազատության մեջ շարունակում է պահել Ատրներսեհին։ Կաթողիկոսը հիսթափվում է և դիմում Սմբատին, որպեսզի լուծի այդ հարցը։ Սմբատը բարկանումվրեժխնդրությամբ է այսլցվում ուխտադրժությանազգակցի մասին իմանալուց հետոհանդեպ և նորից պատերազմն է սկսում Աբասի դեմ։սկսում։ Տեսնելով Սմբատի ռազմական ուժի գերազանցությունը՝ Աբասը փակվում է [[Կարսի բերդ]]ում, իսկ քիչ անց խաղաղության խոսք բացում։ Սմբատը չէր ցանականում ազգամիջյան պատերազմ հրահրել, այդ պատճառով համաձայնվում է բանակցել և խաղաղության դիմաց պահանջում բանտից ազատել Ատրներսեհին, որը կատարվում է<ref>{{Cite book|title=Լեո «Հայոց Պատմություն: Միջին դարեր» երկրորդ հատոր|last=|first=|publisher=«Հայաստան» հրատարակչություն|year=1967|isbn=|location=Երևան|pages=511}}</ref>։
=== Գահակալում ===
==== Սկզբնական շրջան ====
Գահակալական կռիվների ավարտից հետո՝ 892 թվականին, արաբ խալիֆա Մահմեդ-Բիլլահը Աֆշինի միջոցով թագ և արքայական հանդերձներ է ուղարկում Սմբատին և այդպիսով ճանաչում նրան հայոց թագավոր։ Նույն ժամանակ Հայաստանիվերջինս ոստիկանդառնում է դառնումՀայաստանի նույնոստիկան Աֆշինը,և որըմիևնույն նաևժամանակ կառավարում [[Ատրպատական|Ատրպատականում]]ի կառավարիչն էր։։ Թագադրումը կատարվում է մայրաքաղաք [[Շիրակավան]]ում։ Տեսնելով այս ամենը՝ [[Աբաս Բագրատունի (սպարապետ)|Աբասը]] նորից նախանձով է լցվում և քայլեր է սկսում [[Գևորգ Բ Գառնեցի|Գևորգ կաթողիկոսի]] դեմ, որը Սմբատի կուսակիցն էր։ Նա փորձում է կեղծ լուրեր տարածել նրա մասին, սակայն այդ փորձերը անհաջողությամբ են պսակվում<ref>{{Cite book|title=Լեո «Հայոց Պատմություն: Միջին դարեր» երկրորդ հատոր|last=|first=|publisher=«Հայաստան» հրատարակչություն|year=1967|isbn=|location=Երևան|pages=512}}</ref>։
[[Պատկեր:Byzantinischer Mosaizist des 9. Jahrhunderts 002.jpg|մինի|ձախից|[[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդիա]]յի [[Լևոն VI Իմաստասեր|Լևոն Զ Իմաստասեր]] արքան [[Հայկական (Մակեդոնական) հարստություն|Հայկական-Մակեդոնական արքայատոհմից]]|251x251փքս]]
Սմբատը ամենայն ճշտությամբ շարունակում էր իր հոր՝ [[Աշոտ Ա]]-ի գործունեությունը։ 893 թվականին նա մեկնում է [[Բյուզանդիա]] և [[Կ․Պոլիս|Կ․ ՊոլսիԿոստանդնուպոլսի]] արքունիքի հետ բանակցություններ սկսում։ Այդ ժամանակ [[Բյուզանդիա]]յում իշխում էր [[Մակեդոնական (Հայկական) դինաստիա|Հայկական-Մակեդոնական (մակեդոնական) արքայատոհմի]] ներկայացուցիչ [[Լևոն Իմաստասեր|Լևոն Զ Իմաստատսերը]]։ Հայաստանի և Բյուզանդիայի միջև կնքվում է առևտրական պայմանագիր, որը կարևոր էր և՛ [[Բյուզանդիա]]յի, և՛ [[Արաբական խալիֆայություն|Արաբական խալիֆայության]], և՛ Հայաստանի համար, քանի որ բյուզանդա-արաբական սահմանը փակ էր և նրանք չէին կարող առևտուր անել միմյանց հետ, իսկ Հայաստանը կարող էր հանդիսանալ կապող օղակ։օղակ վերջիններիս միջև։ Սակայն այս պայմանագրի գլխավոր նպաըտակընպատակը ոչ թե տնտեսական, այլ դաշանկցային կապերի հաստատումն էր։ Հայերի և բյուզանդացիների միջև հաստատվում էեն դաշնակցային հարաբերություններ, որը սակայն պայմանագրով ամրագրված չէր։
Այս իրադարձություններին [[Ատրպատական]]ից ուշի ուշով հետևում էր Աֆշինը<ref>{{Cite book|title=Լեո «Հայոց Պատմություն: Միջին դարեր» երկրորդ հատոր|last=|first=|publisher=«Հայաստան» հրատարակչություն|year=1967|isbn=|location=Երևան|pages=513}}</ref>, որը հասկանում է պայմանագրի իսկականիրական բնույթը և իր զորքով [[Ատրպատական]]ից ներխուժում է Հայաստան։ Սմբատը, հավաքելով իր 30 հազարանոց բանակը, շարժվում է նրան ընդառաջ։ընդառաջ․ Աֆշինը չէր սպասում այսպիսի մի հասկայական բանակ։բանակի։ Սմբատը պատգամախոսներ է ուղարկում և հավաստիացնում Աֆշինին, որ անիմաստ է պայմանագրի համար անհանգստանալը, քանի որ հայ-բյուզանդական պայմանագիրը ընդամենը առևտրական բնույթ է կրում։ Աֆշինը, ավելի շատ վախենալով Սմբատի ռազմական ուժից, քան հավատալով նրա ասածներին, համաձայնվում է խաղաղությամբ հեռանալ։ Սմբատը սկսում է իրագործել իր գլխավոր ծրագրերից մեկը՝ հայկական բոլոր տարածքները հավաքել մեկ թագավորության ներքո, այսինքն ստեղծել համահայկական թագավորություն։ Այդ պատճառով նա որոշում է գրավել [[Դվին]]ը, պաշարում է այն և ամբողջ 2 տարի ջանք գործադրում այն գրավելու համար։ Ի վերջո [[Դվին]]ը հանձնվում է և Սմբատը ձերբակալում է երկու արաբ կառավիրչներին և ուղարկում [[Բյուզանդիա]]՝ [[Լևոն Իմաստասեր|Լևոն Զ]]-ի մոտ։ Դվինից հետո Սմբատը արշավում է հյուսիս և իրեն ենթարկում [[Կուր]]ի մյուս ափին գտնվող մի շարք թագավորություններ։ Սմբատի իշխանության տակ են անցնում նաև [[Ալանաց դուռ]]ը և [[Կախեթի մարզ|Կախեթը]]<ref>{{Cite book|title=Լեո «Հայոց Պատմություն: Միջին դարեր» երկրորդ հատոր|last=|first=|publisher=«Հայաստան» հրատարակչություն|year=1967|isbn=|location=Երևան|pages=514}}</ref>։
Հայոց երկիրը արագ տեմպերով բարգավաճում էր, սակայն տեղի է ունենում մի սարսափելի բնական աղետ՝ Դվինի երկրաշարժը։ Դվինը դառնում է կիսավեր, փլվում է նրա պարիսպների մի մասը, մեծ քանակությամբ տներ, որի պատճառով զոհվում է շուրջ 70 հազար մարդ։ Օգտվելով հարմար առիթից՝ Աֆշինը նորից [[Ատրպատական]]ից ներխուժում է Հայաստան<ref>{{Cite book|title=Լեո «Հայոց Պատմություն: Միջին դարեր» երկրորդ հատոր|last=|first=|publisher=«Հայաստան» հրատարակչություն|year=1967|isbn=|location=Երևան|pages=515}}</ref>։ Նա նախօրոք լուրեր է տարածում, որ արշավելու է այլ երկրների վրա, սակայն երբ նրա զորքը նկատում են [[Նախճավան]]ի մոտ, Սմբատ հասկանում է կատարվածը և սկսում է նախապատրաստական աշխատանքներ տանել։ Սակայն արդեն ուշ էր և Սմբատը նահանջում է մինչև [[Արագածոտն (գավառ)|Արագածոտն]]՝ թույլ տալով, որ Աֆշինը գրավի [[Դվին]]ը։ Սմբատը իր ուժերը կենտրոնացնում է [[Վժան]] գյուղում։ Գևորգ կաթողիկոսը սկսում է բանակցել Աֆշինի հետ, որպեսզի նա դադարեցնի արշավանքը, սակայն Աֆշինը պահանջում է, որ ՍմբատըՍմբատն անձամբ գա իր մոտհետ բանակցելու։ Երբ Գևորգը Սմբատին հայտնում է Աֆշինի հրավերի մասին, Սմբատը միանգամից մերժում է այն՝ իր աչքի առաջ ունենալով իր հոր մահվան օրինակը։ [[Գևորգ Բ Գառնեցի|Գևորգ կաթողիկոսը]] նորից այցելում է Աֆշինին բանակցելու համար, սակայն արաբ ոստիկանը հասկանում է, որ այդ բանակցությունները միայն ժամանակ շահելու համար են և բանատարկում է կաթողիկոսին։ Ի վերջո վճռական ճակատամարտը տեղի է ունենում [[Արագածոտն (գավառ)|Արագածոտն գավառի]] [[Դողս]] գյուղի մոտ, որտեղ հաղթանակ են տոնում Սմբատի զորքերը՝ հիմնականում հիմնվելու հյուսիսային լեռնական զորքերի օգնության վրա։ Աֆշինը միանգամից խաղաղության բանակցություններ է սկսում և ասում, որ պատերազմի միակ պատճառը Սմբատի հարկեր չվճարելն է։ Սմբատը անմիջապես տալիս է արաբական հարկը և Աֆշինը, հեղինակազրկված իր կրած պարտությունից, հեռանում է, իր հետ տանելով նաև բանտարկված կաթողիկոսին, որի համար մի հսկայական փրկագին է վճարվում, որից հետո միայն հայոց հովվապետը ազատ է արձակվում<ref>{{Cite book|title=Լեո «Հայոց Պատմություն: Միջին դարեր» երկրորդ հատոր|last=|first=|publisher=«Հայաստան» հրատարակչություն|year=1967|isbn=|location=Երևան|pages=516}}</ref>։ ▼Սմբատը սկսում է իրագործել իր գլխավոր ծրագրերից մեկը՝ հայկական բոլոր տարածքները հավաքել մեկ թագավորության ներքո, այսինքն ստեղծել համահայկական թագավորություն։ Այդ պատճառով նա որոշում է գրավել [[Դվին]]ը, պաշարում է այն և ամբողջ 2 տարի ջանք գործադրում այն գրավելու համար։ Ի վերջո [[Դվին]]ը հանձնվում է և Սմբատը ձերբակալում է երկու արաբ կառավիրչներին և ուղարկում [[Բյուզանդիա]]՝ [[Լևոն Իմաստասեր|Լևոն Զ]]-ի մոտ։ Դվինից հետո Սմբատը արշավում է հյուսիս և իրեն ենթարկում [[Կուր]]ի մյուս ափին գտնվող մի շարք թագավորություններ։ Սմբատի իշխանության տակ են անցնում նաև [[Ալանաց դուռ]]ը և [[Կախեթի թագավորություն|Կախեթը]]<ref>{{Cite book|title=Լեո «Հայոց Պատմություն: Միջին դարեր» երկրորդ հատոր|last=|first=|publisher=«Հայաստան» հրատարակչություն|year=1967|isbn=|location=Երևան|pages=514}}</ref>։
==== Քաղաքական իրադրությունը Վասպուրականում ====
▲Հայոց երկիրը արագ տեմպերով բարգավաճում էր, սակայն տեղի է ունենում մի սարսափելի բնական աղետ՝ Դվինի երկրաշարժը։ Դվինը դառնում է կիսավեր, փլվում է նրա պարիսպների մի մասը, մեծ քանակությամբ տներ, որի պատճառով զոհվում է շուրջ 70 հազար մարդ։ Օգտվելով հարմար առիթից՝ Աֆշինը նորից [[Ատրպատական]]ից ներխուժում է Հայաստան<ref>{{Cite book|title=Լեո «Հայոց Պատմություն: Միջին դարեր» երկրորդ հատոր|last=|first=|publisher=«Հայաստան» հրատարակչություն|year=1967|isbn=|location=Երևան|pages=515}}</ref>։ Նա նախօրոք լուրեր է տարածում, որ արշավելու է այլ երկրների վրա, սակայն երբ նրա զորքը նկատում են [[Նախճավան]]ի մոտ, Սմբատ հասկանում է կատարվածը և սկսում է նախապատրաստական աշխատանքներ տանել։ Սակայն արդեն ուշ էր և Սմբատը նահանջում է մինչև [[Արագածոտն (գավառ)|Արագածոտն]]՝ թույլ տալով, որ Աֆշինը գրավի [[Դվին]]ը։ Սմբատը իր ուժերը կենտրոնացնում է [[Վժան]] գյուղում։ Գևորգ կաթողիկոսը սկսում է բանակցել Աֆշինի հետ, որպեսզի նա դադարեցնի արշավանքը, սակայն Աֆշինը պահանջում է, որ Սմբատը անձամբ գա իր մոտ բանակցելու։ Երբ Գևորգը Սմբատին հայտնում է Աֆշինի հրավերի մասին, Սմբատը միանգամից մերժում է այն՝ իր աչքի առաջ ունենալով իր հոր մահվան օրինակը։ [[Գևորգ Բ Գառնեցի|Գևորգ կաթողիկոսը]] նորից այցելում է Աֆշինին բանակցելու համար, սակայն արաբ ոստիկանը հասկանում է, որ այդ բանակցությունները միայն ժամանակ շահելու համար են և բանատարկում է կաթողիկոսին։ Ի վերջո վճռական ճակատամարտը տեղի է ունենում [[Արագածոտն (գավառ)|Արագածոտն գավառի]] [[Դողս]] գյուղի մոտ, որտեղ հաղթանակ են տոնում Սմբատի զորքերը՝ հիմնականում հիմնվելու հյուսիսային լեռնական զորքերի օգնության վրա։ Աֆշինը միանգամից խաղաղության բանակցություններ է սկսում և ասում, որ պատերազմի միակ պատճառը Սմբատի հարկեր չվճարելն է։ Սմբատը անմիջապես տալիս է արաբական հարկը և Աֆշինը, հեղինակազրկված իր կրած պարտությունից, հեռանում է, իր հետ տանելով նաև բանտարկված կաթողիկոսին, որի համար մի հսկայական փրկագին է վճարվում, որից հետո միայն հայոց հովվապետը ազատ է արձակվում<ref>{{Cite book|title=Լեո «Հայոց Պատմություն: Միջին դարեր» երկրորդ հատոր|last=|first=|publisher=«Հայաստան» հրատարակչություն|year=1967|isbn=|location=Երևան|pages=516}}</ref>։
==== Վասպուրականի իրավիճակը ====
Անհաջողություններ կրած Աֆշինը չէր մոռացել իր վրեժը Սմբատի հանդեպ, սակայն նա հասկանում էր, որ չի կարող այդ վրեժը լուծել հիմնվելով ռազմական ուժի վրա։ Եվ նա որոշում է օգտագործել այն խորամանկ ուղին, որը հաճախ է օգտագործվել հայերի դեմ թշնամիների կողմից։
|
