«Աֆղանստան»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ հեռացնում եմ Վիզուալ խմբագրիչ թողած nowiki թեգերը |
|||
Տող 185.
2001 թվականի սեպտեմբերի 9-ին արաբ երկու մահապարտներ Փանջշիրի նահանգում սպանել են Մասուդին: Երկու օր անց ԱՄՆ-ում տեղի են ունեցել [[Սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական հարձակումներ|սեպտեմբերի 11-ին հարձակումները]]: ԱՄՆ կառավարությունը կասկածել է, որ [[Ուսամա բեն Լադեն|Օսամա բին Լադենն]] է այդ հարձակումների հեղինակը և պահանջել է Թալիբանին իրեն հանձնել հանցագործին<ref>{{cite news|author=Rory McCarthy in Islamabad|url=https://www.theguardian.com/world/2001/oct/17/afghanistan.terrorism11|title=New offer on Bin Laden|newspaper=Guardian|date=17 October 2001|accessdate=17 July 2012|location=London|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130628053351/http://www.guardian.co.uk/world/2001/oct/17/afghanistan.terrorism11|archivedate=28 June 2013}}</ref>: Թալիբանը առաջարկել է դատապարտման համար բին Լադենին հանձնել մի որևէ երրորդ պետության, բայց ոչ ուղղակի ԱՄՆ-ին: [[Վաշինգտոն ԿՇ|Վաշինգտոնը]] հրաժարվել է ընդունել այդ առաջարկը<ref>[http://edition.cnn.com/2017/08/21/politics/trump-afghanistan-pakistan-india/index.html 'Trump calls out Pakistan, India as he pledges to 'fight to win' in Afghanistan]. ''cnn.com,'' 24 August 2017. Retrieved 1 September 2017.</ref>: Փոխարենը 2001 թվականի հոկտեմբերին ԱՄՆ-ը որոշել է սկսել [[Աֆղանական պատերազմ (2001-2014)]]: Աֆղանների մեծամասնությունը պաշտպանում էր ԱՄՆ ներխուժումը երկիր<ref name="Rejects">{{cite web|url=http://drum.lib.umd.edu/bitstream/handle/1903/10127/Afghanistan_Jan06_art2.pdf;jsessionid=51A568EB80A658471A265A1D06EF8ADB?sequence=3|title=WPO Poll: Afghan Public Overwhelmingly Rejects al-Qaeda, Taliban|last=|first=|date=30 January 2006|website=|publisher=|quote=Equally large percentages endorse the US military presence in Afghanistan. Eighty-three percent said they have a favorable view of “the US military forces in our country” (39% very favorable). Just 17% have an unfavorable view.|access-date=2 January 2017}}</ref><ref name="Public Opinion">{{cite web|url=http://acsor-surveys.com/wp-content/uploads/2015/01/Afghan-Futures-Wave-6-Analysis_FINAL-v2.pdf|title=Afghan Futures: A National Public Opinion Survey|last=|first=|date=29 January 2015|website=|publisher=|page=4|quote=Seventy-seven percent support the presence of U.S. forces; 67 percent say the same of NATO/ISAF forces more generally. Despite the country’s travails, eight in 10 say it was a good thing for the United States to oust the Taliban in 2001. And much more blame either the Taliban or al Qaeda for the country’s violence, 53 percent, than blame the United States, 12 percent. The latter is about half what it was in 2012, coinciding with a sharp reduction in the U.S. deployment.|access-date=2 January 2017}}</ref>: Սկզբնական ներխուժման ընթացքում ԱՄՆ և Մեծ Բրիտանիայի ուժերը ռմբակոծել են ալ-Քաիդայի վարժեցման ճամբարները: Աշխատելով Հյուսիսային դաշինքի հետ միասին՝ ԱՄՆ-ը կարողացել է Թալիբանին հեռացնել իշխանությունից<ref name="NYTOct8">{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2001/10/08/world/nation-challenged-attack-us-britain-strike-afghanistan-aiming-bases-terrorist.html|title=A Nation challenged: The attack; U.S. and Britain strike Afghanistan, aiming at bases and terrorist camps; Bush warns 'Taliban will pay a price'|last=Tyler|first=Patrick|date=8 October 2001|newspaper=New York Times|accessdate=28 February 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140411134316/http://www.nytimes.com/2001/10/08/world/nation-challenged-attack-us-britain-strike-afghanistan-aiming-bases-terrorist.html|archivedate=11 April 2014}}</ref>:
=== Նոր պատմություն (2002-մինչ օրս) ===
{{Further|Աֆղանական պատերազմ (2001-2014)}}
[[File:Hamid Karzai 2006-09-26.jpg|thumb|upright=0.9|Թալիբանի անկումից հետո աֆղանական քաղաքականության մեջ գերիշխել է Համիդ Քարզայը]]
[[File:Afghan history from 2008-2011.jpg|thumb|upright=1.15|Կանադական զորքերը Քանդահարում, ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբաման հանդիպում է աֆղան առաջնորդ Համիդ Քարզայի հետ 2010 թվականի մարտին, [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]] պետքարտուղար [[Հիլարի Քլինթոն|Հիլարի Քլինթոնը]] կին քաղաքական գործիչների հետ [[Քաբուլ|Քաբուլում]] 2011 թվականի հոկտեմբերին, Թագավորական օդային ուժերի սպան «Կայծակնային լաբորատորիայի» ուսանողներին է ներկայացնում աֆղանական օդային ուժերի C-27 զինատեսակը, 2011 թվականի հուլիս (վերին ձախ անկյունից սկսած ժամսլաքի ուղղությամբ)։ ]]
2001 թվականի դեկտեմբերին այն բանից հետո, երբ Թալիբանի կառավարությունը Թորա Բորայի ճակատամարտում տապալվել է, Համիդ Քարզայի գլխավորությամբ ստեղծվել է Աֆղանստանի ժամանակավոր վարչակազմը, որից Թալիբանը դուրս է թողնվել՝ ներկայացվելով որպես վատը։ [[ՄԱԿ-ի Անվտանգության Խորհուրդ|ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի]] կողմից ստեղծվել է [[Անվտանգության աջակցության միջազգային ուժեր|Անվտանգության աջակցության միջազգային ուժերը]], որը պետք է աջակցեր Քարզայի վարչակազմին և ապահովեր անվտանգությունը<ref>{{UN document|docid=S-RES-1386(2001)|type=Resolution|body=Security Council|year=2001|resolution_number=1386|accessdate=21 September 2007|date=31 May 2001}} – ([[s:United Nations Security Council Resolution 1386|UNSCR 1386]])</ref><ref>{{cite web|url=http://nato.usmission.gov/|title=United States Mission to Afghanistan|date=|publisher=Nato.usmission.gov|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101021065112/http://nato.usmission.gov/|archivedate=21 October 2010|accessdate=14 November 2010|deadurl=no}}</ref>։ Մինչ Աֆղանստան են մտել կոալիցիոն ուժերը և սկսել են վերակառուցել պատերազմի պատճառով կեղեքված երկիրը, Թալիբանի ուժերը սկսել են համախմբվել Պակիստանում<ref>{{cite web|url=http://afghanistan.usaid.gov/en/index.aspx|title=USAID Afghanistan|last=Fossler|first=Julie|publisher=Afghanistan.usaid.gov|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101017104214/http://afghanistan.usaid.gov/en/Index.aspx|archivedate=17 October 2010|accessdate=14 November 2010|deadurl=yes}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.afghanistan.gc.ca/canada-afghanistan/news-nouvelles/2010/2010_07_09.aspx?lang=eng|title=Canada's Engagement in Afghanistan: Backgrounder|date=9 July 2010|publisher=Afghanistan.gc.ca|archiveurl=https://www.webcitation.org/5uLgfkxeF?url=http://www.afghanistan.gc.ca/canada-afghanistan/news-nouvelles/2010/2010_07_09.aspx?lang=eng|archivedate=19 November 2010|accessdate=14 November 2010|deadurl=yes}}</ref>։
Իրենց իշխանության կորստից կարճ ժամանակ անց Թալիբանը սկսել է ապստամբություն, որպեսզի վերականգնի վերահսկողությունն Աֆղանստանում։ Հաջորդ տասնամյակի ընթացքում Միջազգային անվտանգության աջակցության ուժերը և աֆղանական զորքերը մի քանի հարձակումներ են կատարել Թալիբանի դեմ, սակայն չեն կարողացել ամբողջությամբ պարտության մատնել նրանց։ Աֆղանստանը մնում է աշխարհի ամենաաղքատ երկրներից մեկ օտարերկրյա ներդրումների բացակայության, կառավարության կոռումպացվածության և Թալիբանի ապստամբության պատճառով<ref>{{cite news|url=http://abcnews.go.com/Video/video?id=5484891&tab=9482931§ion=8865284&page=1|publisher=[[ABC News (US)|ABC News]]|accessdate=28 September 2010|title=Pakistan Accused of Helping Taliban|date=31 July 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131221050959/http://abcnews.go.com/Video/video?id=5484891&tab=9482931§ion=8865284&page=1|archivedate=21 December 2013}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/afghanistan/7910687/Wikileaks-Pakistan-accused-of-helping-Taliban-in-Afghanistan-attacks.html|work=The Telegraph|accessdate=28 September 2010|title=Wikileaks: Pakistan accused of helping Taliban in Afghanistan attacks|date=26 July 2010|location=London|first1=Rob|last1=Crilly|first2=Alex|last2=Spillius|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140129073942/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/afghanistan/7910687/Wikileaks-Pakistan-accused-of-helping-Taliban-in-Afghanistan-attacks.html|archivedate=29 January 2014}}</ref>։
Աֆղանական կառավարությունը կարողավել է ստեղծել որոշ ժողովրդավարական կառույցներ, և պետությունը փոխել է իր անունը՝ դառնալով Աֆղանստանի Իսլամական Հանրապետություն։ Փորձեր են կատարվել, հիմնականում օտարերկրյա նվիրատվությունների շնորհիվ, բարելավելու երկրի տնտեսությունը, առողջապահությունը, կրթությունը, տրանսպորտը և գյուղատնտեսությունը։ Միջազգային անվտանգության աջակցության ուժերը սկսել են մարզել Աֆղանական ազգային անվտանգության ուժերին։
2002 թվականին հաջորդած տասնամյակում շուրջ 5 միլիոն աֆղան [[Հայրենադարձություն|հայրենադարձվել]] են, այդ թվում նաև նրանք, ովքեր արտաքսվել են Արևմուտքի երկրներից<ref>{{cite web|url=http://www.dw-world.de/dw/article/0,,1862149,00.html|title=Living in Fear of Deportation|date=22 January 2006|publisher=DW-World.De|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120129193952/http://www.dw-world.de/dw/article/0%2C%2C1862149%2C00.html|archivedate=29 January 2012|accessdate=2 October 2011|deadurl=yes}}</ref>։
Մինչև 2009 թվականը Թալիբանի գլխավորությամբ ստվերային կառավարությունը սկսել է ձևավորվել երկրի տարբեր մասերում<ref>{{cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/12/07/AR2009120704127.html|work=The Washington Post|accessdate=30 March 2010|title=Taliban shadow officials offer concrete alternative|first=Griff|last=Witte|date=8 December 2009}}</ref>։ 2010 թվականին նախագահ Քարզայը փորձել է խաղաղ բանակցություններ վարել Թալիբանի առաջնորդների հետ, սակայն վերջինս հրաժարվել է մասնակցել բանակցություններին մինչև 2015 թվականի կեսերը, երբ Թալիբանի գլխավոր առաջնորդը վերջապես համաձայնվել է խաղաղ բանակցություններին<ref>{{cite news|url=http://cnsnews.com/news/article/afghan-taliban-leader-backs-peace-talks-kabul-officials|title=Afghan Taliban leader backs peace talks with Kabul officials|date=15 July 2015|newspaper=Associated Press|author=Mirwais Khan|accessdate=11 June 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160806161944/http://cnsnews.com/news/article/afghan-taliban-leader-backs-peace-talks-kabul-officials|archive-date=6 August 2016|dead-url=yes}}
: See also: [https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-33703097 Mullah Omar: Taliban leader 'died in Pakistan in 2013']
: See also: [http://www.msn.com/en-us/news/world/afghan-intelligence-agency-taliban-leader-mullah-omar-died-2-years-ago/ar-AAdEHfW Afghanistan says Taliban leader Mullah Omar died 2 years ago]
: So the question remains: If Omar died in 2013, who from the Taliban sanctioned peace talks in 2015 in Omar's name?</ref>։
2011 թվականի մայիսին [[Պակիստան|Պակիստանում]] [[Ուսամա բեն Լադեն|Օսամա բին Լադենի]] մահից հետո աֆղան շատ հայտնի մարդիկ սպանվել են<ref name="AfghamEmbassy">{{cite web|url=http://www.embassyofafghanistan.org/PresidentKarzaiAddresstotheNationonPeaceEfforts.htm|title=President Karzai Address to the Nation on Afghanistan's Peace Efforts|publisher=The Embassy of Afghanistan in Washington, DC|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111012070131/http://www.embassyofafghanistan.org/PresidentKarzaiAddresstotheNationonPeaceEfforts.htm|archivedate=12 October 2011|accessdate=10 October 2011}}</ref>։ Բախումները աֆղանա-պակիստանյան սահմանին սրվել են, և Աֆղանստանի տարածքում տեղի են ունեցել մի քանի լայնամասշտաբ հարձակումներ Պակիստանում գտնվող Հաքքանի ցանցի կողմից։ Տեղի ունեցած հարձակումների համար ԱՄՆ-ն մեղադրել է Պակիստանի կառավարության ներսում եղած խռովարար տարրերին<ref name="US-blames-Pakistan">{{cite news|url=https://news.yahoo.com/pakistan-isi-urged-attacks-u-targets-officials-002201562.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110925075845/http://news.yahoo.com/pakistan-isi-urged-attacks-u-targets-officials-002201562.html|archivedate=25 September 2011|title=U.S. blames Pakistan agency in Kabul attack|work=Reuters|date=22 September 2011|accessdate=22 September 2011}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/news/washington/story/2011-09-15/panetta-pakistan/50410770/1|title=Panetta: U.S. will pursue Pakistan-based militants|work=[[USA Today]]|date=September 2011|accessdate=21 September 2011}}</ref>։
2014 թվականի սեպտեմբերին Աշրաֆ Ղանին դարձել է նախագահ։ Սա եղել է նախագահական առաջին ընտրությունը, որի ժամանակ իշխանության փոխանցումը տեղի է ունեցել ժողովրդավարական սկզբունքով<ref>{{cite news|title=Huge security as Afghan presidential election looms|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-26880022|newspaper=BBC|date=4 April 2014}}</ref><ref>{{cite news|title=Afghanistan votes in historic presidential election|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-26893972|newspaper=BBC|date=5 April 2014}}</ref><ref>{{cite news|last=Shalizi and Harooni|first=Hamid and Mirwais|title=Landmark Afghanistan Presidential Election Held Under Shadow of Violence|url=http://www.huffingtonpost.com/2014/04/04/landmark-afghan-election-_n_5095143.html|newspaper=Huffington Post|date=4 April 2014}}</ref><ref>{{cite news|title=Afghanistan's Future: Who's Who in Pivotal Presidential Election|url=http://www.nbcnews.com/news/world/afghanistans-future-whos-who-pivotal-presidential-election-n24756|newspaper=NBC News}}</ref><ref>{{cite news|title=Afghan president Ashraf Ghani inaugurated after bitter campaign|url=https://www.theguardian.com/world/2014/sep/29/afghan-president-ashraf-ghani-inaugurated|newspaper=The Guardian|accessdate=12 April 2015}}</ref>։ 2014 թվականի դեկտեմբերի 28-ին ՆԱՏՕ-ն պաշտոնապես ավարտել է Միջազգային անվտանգության աջակցության ուժերի (ՄԱԱՈՒ) գործողություններն Աֆղանստանում և անվտանգության հարցերն ամբողջությամբ փոխանցել է աֆղանական կառավարությանն։ Նույն օրը ՆԱՏՕ-ի կողմից ձևավորվել է Վճռական աջակցության գործողությունը, որը շարունակել է ՄԱԱՈւ-ի գործը<ref name="2014APcessation">{{cite news|title=U.S. formally ends the war in Afghanistan|url=http://www.cbsnews.com/news/america-formally-ends-the-war-in-afghanistan/|accessdate=28 December 2014|agency=Associated Press|issue=online|publisher=CBA News|date=28 December 2014}}</ref><ref name="Guardian28">{{cite news|title=Nato ends combat operations in Afghanistan|url=https://www.theguardian.com/world/2014/dec/28/nato-ends-afghanistan-combat-operations-after-13-years|accessdate=11 January 2015|agency=The Guardian|newspaper=The Guardian|date=28 December 2014|location=Kabul|author=Sune Engel Rasmussen in Kabul}}</ref>։ Սակայն ՆԱՏՕ-ի հազարավոր զորքեր են մնացել երկրում և շարունակել են մարզել աֆղանական կառավարական ուժերին և պայքարել Թալիբանի դեմ<ref>{{cite web|url=http://www.cbsnews.com/news/america-formally-ends-the-war-in-afghanistan/|title=U.S. formally ends the war in Afghanistan|publisher=CBS News|accessdate=12 April 2015}}</ref>, որը շարունակում է մնալ աֆղանական կառավարության և օտարերկրյա զորքերի դեմ պայքարող ամենամեծ խումբը<ref name="soufangroup">{{cite web|url=http://www.soufangroup.com/tsg-intelbrief-afghanistan-16-0/|title=TSG IntelBrief: Afghanistan 16.0|website=The Soufan Group|accessdate=27 September 2018}}</ref>։ 2015 թվականի հաշվարկների համաձայն «շուրջ 147 000 մարդ է սպանվել Աֆղանական պատերազմի ժամանակ սկսած 2001 թվականից<ref>{{cite web|url=http://watson.brown.edu/costsofwar/costs/human/civilians/afghan|title=Afghan Civilians|year=2015|publisher=Brown University|accessdate=3 September 2015}}</ref>։ Նրանցից ավելի քան 38 000 քաղաքացիներ են եղել»։ Մի զեկույցում, որը վերնագրված էր ''Մարմնի հաշվարկ'', եզրակացվել է, որ Աֆղանստանում հակամարտության մեջ ներքաշված բոլոր կողմերի կռիվների պատճառով զոհվել է 106 000-170 000 քաղաքացի<ref name="IPPNW">* [http://www.ippnw.de/commonFiles/pdfs/Frieden/Body_Count_first_international_edition_2015_final.pdf "Body Count – Casualty Figures after 10 Years of the 'War on Terror' – Iraq Afghanistan Pakistan"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150430175027/http://www.ippnw.de/commonFiles/pdfs/Frieden/Body_Count_first_international_edition_2015_final.pdf|date=30 April 2015}} (PDF), by [[International Physicians for the Prevention of Nuclear War|IPPNW]], [[Physicians for Global Survival|PGS]] and [[Physicians for Social Responsibility|PSR]], First international edition (March 2015)
* {{cite news|author=Gabriela Motroc|url=http://www.australiannationalreview.com/war-terror-reportedly-killed-13-million-people-decade/|title=U.S. War on Terror has reportedly killed 1.3 million people in a decade|work=Australian National Review|date=7 April 2015|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150505004045/http://www.australiannationalreview.com/war-terror-reportedly-killed-13-million-people-decade/|archivedate=5 May 2015}}
* {{cite news|url=http://www.dailytimes.com.pk/national/30-Mar-2015/220-000-killed-in-us-war-in-afghanistan-80-000-in-pakistan-report|title=220,000 killed in US war in Afghanistan 80,000 in Pakistan: report|work=[[Daily Times (Pakistan)|Daily Times]]|date=30 March 2015|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150505055409/http://www.dailytimes.com.pk/national/30-Mar-2015/220-000-killed-in-us-war-in-afghanistan-80-000-in-pakistan-report|archivedate=5 May 2015}}
</ref>։
== Պետական Կարգ ==
| |||