[[Պատկեր:History of Bagratid Armenia and region by year.gif|մինի|284x284փքս|[[Բագրատունիների թագավորություն|Բագրատունյաց հայոց թագավորության]] ստեղծումը, վերելքը և անկումը նկարագրող ժամանակագրական քարտեզ։ Ներառված է նաև ենթակա թագավորությունների առաջացումը։</br>{{լեգենդ|#f2b94c|[[Բագրատունիների թագավորություն|Բագրատունյաց Հայաստան]]}}{{լեգենդ|#f4e5c8|[[Լոռու թագավորություն]]}}{{լեգենդ|#d2cc44|[[Աբխազական թագավորություն|Աբխազաց թագավորություն]]}}{{լեգենդ|#fbedcd|[[Տայքի կյուրոպաղատություն]]}}]]
79-րդ դարի առաջին կեսին Հայաստանըդարում [[Արաբական արշավանքները Հայաստան|Հայաստանը ռազմակալվել էր]] Արաբական խալիֆայության]] կողմից.701 թվականինև այստեղ ձևավորվել էր [[Արմինիա կուսակալություն|Արմինիա կուսակալությունը]]ը։։ 850-855 թվականների [[850-855 թվականների ապստամբությունը Արմինիայում|հակաարաբական մեծ ապստամբությունից]] հետո Բաղդադի խալիֆ Ջաֆար իբն Մուհամմադ ալ-Մութավաքքիլը հաշտվում է քրիստոնյաների ինքնուրույնության հետ և հայոց կառավարիչ նշանակում ապստամբության ղեկավար [[Աշոտ Ա Մեծ|Աշոտ Բագրատունուն]]։ Վերջինս
Համախմբելով [[Արծրունիներ|Արծրունիների]], [[Սյունիներ|Սյունիների]] և [[Վրաց Բագրատունիներ|վրաց Բագրատունիների]] իշխանական տները՝ Աշոտ Բագրատունին փորձում է մոտենալ անկախ պետականության ստեղծման նպատակակետին։ [[Վասպուրական|Վասպուրականի]]ի [[Արծրունիներ|ԱրծրունիԱրծրունյաց]] և [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիքի]] [[Սյունիներ|Սյունի]] իշխանների հետ հաստատում էհաստատելով բարեկամական կապեր` ևԱշոտ Ա-ն նրանց ևս ենթարկում է իր իշխանությանը։ [[Գուգարք|Գուգարքի]], [[Արցախ (նահանգ)|Արցախի]] և այլ նահանգների տարածքում գոյություն ունեցող հայկական առավել փոքր իշխանությունները, ինչպես նաև Հայաստանի հարավային շրջաններում ձևավորվածծվարած արաբական ամիրայությունները, ևս ընդունում են Աշոտի գերագահությունը:885և այս պայմանները 855 թվականին Աշոտ Բագրատունին հռչակվում է հայոց արքա՝ Հայքում սկիզբ դնելով [[Բագրատունիների թագավորությունԲագրատունիներ|Բագրատունիների թագավորությանհարստության ժառանգական իշխանությանը]]ը։։
=== Ենթակա թագավորությունների առաջացում ===
{{Հիմնական|Բագրատունիների թագավորություն#Ենթակա թագավորությունների առաջացում {{!}} Բագրատունյաց ենթակա թագավորությունների առաջացում}}
[[109-րդ դար|9-րդ դարում]]ում հայոց պետականությունը թևակոխում է [[Միջնադարյան Հայաստան|զարգացած միջնադարի շրջափուլ]], որին բնորոշ էր ապակենտրոնությունը, ավատատիրականինչպես նաև [[Ֆեոդալիզմ|ֆեոդալական մասնատվածությունն ու երկպառակությունը։երկպառակտությունը]]։ 10-րդԱյս դարիամենը սկզբիցպայմանավորված էր Հայաստանում [[Ավատատիրական կարգերի հաստատումը Հայաստանում|ավատատիրական հարաբերությունների]] հաստատունության հանգամանքով։ Այսպիսով, դարավերջերին՝ [[Բագրատունիների թագավորություն|Բագրատունիների համահայկական պետականության]] ստեղծումից և թագավորական իշխանության ամրապնդումից հետո, նկատվում են կենտրոնական իշխանության դեմ առաջին անջատողական դրսևորումները, որոնց արդյունքում ի հայտ են գալիս Բագրատունիների գերիշխանությունը շատ ժամանակ ձևական ընդունող ենթակա թագավորություններ։ Հընթացս հայոց թագավորության տարածքում աստիճանաբար ձևավորվում են [[Վասպուրականի Արծրունյաց թագավորություն|Վասպուրականի Արծրունյաց]], [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքի]], [[Կարսի թագավորություն|Վանանդ-Կարսի]] և Տաշիր-Ձորագետի Կյուրիկյան թագավորություններնը, ինչպես նաև Բագրատունյաց «շահնշահի» գերագահությունն ընդունող [[Տայքի կյուրոպաղատություն|Տայքի կյուրոպաղատությունը (Տայք-Կղարջքի իշխանություն)]]ը, [[Խաչենի իշխանություն|Խաչեն-Փառիսոսի]] և [[Տարոնի իշխանություն|Տարոնի իշխանությունները]] իշխանությունները։։
Տաշիր-Ձորագետի թագավորությունը հիմնադրվումհիմնադրում էեն դեռևս դարասկզբին Գուգարքում (մասնավորապես՝ [[Դեբեդ]] և [[Աղստև]] գետերի ավազանների ու հարակից գավառներում) հաստատված Բագրատունիների կրտսեր ճյուղի իշխանները՝ Կյուրիկյանները։ Շուտով վերջիններս կարողանում են օգտվել Հայաստանի ներսում բռնկված ավատատիրական երկպառակությունիցերկպառակտչությունից և ստեղծել սեփական կիսանկախ պետությունը՝ Տաշիր-Ձորագետի կամ Լոռու թագավորությունը, որը գոյատևում է շուրջ մեկ ու կես դար։ Տաշիր-Ձորագետը դառնում է միջնադարյան հյուսիսային Հայաստանի պատմության զարդը։
